CC BY
12
УДК 613.292
А.Н. Цожахметова1, З. Аманшаева1, Ш. Телекова2, Н.А. Момбеков3, Э.Х. Бекназарова3, Н.Б. Жолдыбаева3, Ж.Л. Дуйсебаев3
гС.Ж. Асфендияров атындагы Цазац ¥лттыцмедицинаyHueepcumemi 2¥лттыц салауатты тамацтану орталыгы 3К,.А. Яссауи атындагы халыцаралыц К,азац-Туржуниверситет1
ХАЛЫК АРАСЫНДА Ж¥КПАЛЫ ЕМЕС АУРУЛАРДЫЦ АЛДЫН АЛУДА ФУНКЦИОНАЛДЫК 6Н1МДЕРДЩ КОЛДАНЫЛУ ТИ1МД1Л1Г1 (ЭДЕБИ ШОЛУ)
Элемдж децгейде функционалдыц ентдердщ шыгу тегте жэне пайдалануына эдеби шолу жасалды. Жуцпалы жэне жуцпалы емес аурулардыц алдын алу мацсатында, халыц денсаулыгын ныгайтуда элемдж тэжiрuбеде жаппай тутынылатын тагам турлерме аса цажеттi тагамдыц нутриенттермен байыту кецнен тараган. Халыц тамацтануын оцтайландырумен цатар, сауыцтырумен цалпына келтiру шараларын тuiмдiлендiруде функционалдыц етмдер едэуiр улест цосады.
Tyümdi свздер: функционалдыц етмдер, денсаулыцты ныгайту, цалпына келтiру, тuiмдi тамацтану
K^a3ipri кезецде экологиялык ортаныц бузылуы, организмге кажет компоненттердщ жеткшказ Tycyi, дурыс тамактанбау, сапасы темен азыктарды колдану -жукпалы емес аурулар бойынша аурушацдык децгешн арттырады. ДД¥ статистикалык мэлiметтерi бойынша, жыл сайын жукпалы емес аурулардан 40 млн. жуык адам кайтыс болады, бул элемдеп барлык елiм керсетюшшщ 70% курайды. Халыктыц денсаулыгына тамактану женшде эсер етушi фактордардыц басым белт витаминдердщ, микроэлементтердщ тапшылыгымен байланысты болып табылады. Элемдiк тенденцияда тагамдардыц курамында алмастырушы заттектер, бояулар мен тагамдык коспалардыц болуы, рафинациялау Yрдiсi тагам кунарлыгын темендетедi. Бул организмнщ антиоксидантты корганыс ЖYЙелерi жумысыныц бузылуына, иммунитет тапшылыгы ^йлершщ дамуына жэне соныц салдарынан организмнщ колайсыз экологиялык факторлардыц эсерiне тезiмдiлiriнщ KYрт темендеуiне экеледь Халы; денсаулыгын ныгайту мен TYрлi жукпалы жэне жукпалы емес аурулардыц профилактикасы Yшiн, жаппай тутынылатын тагам TYрлерiне аса кажеттi тагамдык нутриенттермен байыту, элемдж тэжiрибеге сэйкес, халык тамактануын оцтайландыруга Yлесiн косады. Кец таралган дэндi, CYT, май, сусындар негiзiнде жасалган функционалдык енiмдердi тутыну, халык арасындагы макро жэне микро нутриенттж жетiспеушiлiк жагдайын темендетедi. Функционалды тамактану мэселесi алгаш жапондыктардыц, кешшрек американдык жэне еуропалык галымдардыц зерттеу нэтижелерi бойынша тиiмдi тамактану ЖYЙесiнде 1980 жылдардыц шамасында керiнiс тапкан. Элемдiк децгейде буд енiмдер FOSHU - Foods for Specific Health Use (денсаулыкка арнайы колдануга арналган тагамдар) атауымен белгiлi. Функционалдык ешмдер санаты - бул агза Yшiн пайдасы аньщталган тауарлардыц жаца буыны, олардыц курамында дэрумендердiц, минералдардыц жэне акуыздардыц мелшерi бiршама жогары. Мундай ешмдер тутынушылар арасында, таблеткалар мен биологиялык коспаларды пайдаланбай-ак денсаулыкты KYту мэселесiнде жогаргы сураныска ие болды. Канадалык диетологтар кауымдастыгыныц мамандары «Функционалдык енiмдер - адам денсаулыгына колайлы эсер ететiн жэне
аурулардыц профилактикасы мен емдеу шараларында колданылатын кез-келген тагамдык компоненттер» деп аныктама бердi. Азык-тYлiк туралы халыкаралык акпарат кецесi (Ш1С) жэне СолтYстiк Американыц Халыкаралык eмiр жэне гылым институтыныц пайымдауынша, бул eнiмдердегi биологиялык заттардыц кeмегiмен агзаныц жалпы жагдайын жаксартып, сауыктыруга кeмектесетiн функционалдык кызметтерге ие. Мысалы, акуыз коктейльдерi, йогурттар, жецш тагамдар - булшыкеттердi калпына кел^рсе, ал А жэне D дэрумендерiмен байытылган тагамдар - ЖYрек пен кан тамырларыныц кызметiн сактайды. Кейбiр функционалды eнiмдер тутынушылардыц арнайы топтары Yшiн белгiлi бiр физиологиялык кажеттшктерш канагаттандыруга жасалган. Мысалы, лактозасыз CYт eнiмдерi - лактозага тeзiмсiз адамдарга, кант алмастыргыштар негiзiнде жасалган кондитерлж eнiмдер кант диабетiне шалдыккандарга арналган.
Функционалды eнiмдердiц курамына келесi ингредиенттер кiруi MYмкiн:
■ В, С, Д жэне Е тобыныц витаминдер^
■ табиги каротиноидтар;
■ минералды заттар (кальций, магний, натрий, калий, йод, темiр, селен, кремний);
■ балласт заттары - целлюлоза, гемицеллюлоза, лигнин жэне пектинмен байытылган бидайдыц, алма мен апельсиннiц тагамдык талшьщтары.
■ eсiмдiк (бидай, соя, ^рш) жэне жануарлардан алынатын протеиндi гидролизаттар;
■ кдныкпаган май кышкылдары, олардыц катарына поликаныкпаган омега-3 май кышкылдары (докозангексаендж жэне эйкозапентаендiк);
■ катехиндер, антоцианиндер;
■ бифидобактериялар (бифидобактериялар, лактобактерин, колибактерин, бификол препараттары).
■ К^рп уакытта галымдардыц зерттеуiнше функционалдык eнiмдердi 4 топка бeлiп карастыру негiзделген. Олар: 1.Табиги дэндi-дакылдар; 2^т eнiмдерi. 3.6сiмдiк тектес майлар; 4.Табиги шырындар мен сусындар.
Функционалды eнiмдердiц айтарлыктай Yлес салмагы (65-70%) CYт eнiмдерiнiц Yлесiне келедi. Оларга энпиттер, тeмен лактоза жэне лактозасыз eнiмдер, ацидофильдi коспалар, пробиотикалык eнiмдер,
диетальщ ;оспалар, а;уызсыз eнiмдер; ;оректж заттармен байытылган eнiмдер жатады. Сонымен ;атар, Heri3ri сут eнiмдерiне арналган функционалды eнiмдер шартты турде жас санаттары бойынша бeлiнедi. 2. Функционалдык; ешмдердщ тарихы жэне шы^у Teri
Алгаш рет функциналды; eнiмдер тужырымдамасы 1980-жылдардыц соцында Жапонияда пайда болды. K^азiргi нары;та тутынушылар арасында мацызды орын алатын, сураныс;а ие бул eнiмдердiц уза; тарихы бар. Кытай, Жапония жэне бас;а да Азия елдершде дэстYрлi турде пайдасы мол тагамдар агзага жагымды эсер етш, кей ауруларды алдын алады деп есептеген. Ал Батыс елдерiнде ХХ гасырдыц басында элемге танылган «CocaCola» брендi алгаш;ыда функционалды; eнiм ретiнде танылган. Жапонияда функционалды eнiмдi жасау бойынша алгаш;ы жобалар 1984 жылы басталды, ал 1987 жылга ;арай бул eнiмдердiц эр TYрi 100-ге жуы; атаулармен нары;та белец ала бастады. ХХ гасырдыц екiншi жартысында тиiмдi тама;тану саласында жаца идеялар пайда болды, осыныц нэтижесшде гылыми турде дэлелденген, денсаулы;;а пайдасы бар тагамдар мен сусындарды eндiру ;олга алынды. Kазiргi кезде eнiмдердiц iшiнде ец танымалдары - тагамдар-энергетикалы; / спортты; сусындар, пробиотикалы; сут eнiмдерi, журек денсаулыгына арналган спрэдтер жэне жеуге дайын дэндi да;ылдар. Аталган eнiмдердi Жапония мен Еуропа елдершде шек микрофлорасын ;алып;а келтiру ма;сатында тутынылса, АКШ-та гап жагдайда журек денсаулыгын жа;сарту ушш пайдаланады.
Функционалды тама;танудыц алгаш;ы Yлгiсiнii бiрi 1960 жылдары Unilever компаниясында ;андагы холестериндi тeмендетуге багытталып,
поли;аны;паган май ;ыш;ылдарыныц кeп мeлшерi бар спрэдтер шыгарган. Бул eнiм алгаш;ыда гиперхолестеринемиясы бар нау;астарга багытталса, кейiн тутынушылар арасында сураныс артып танымалды;;а ие болды. Бул мысал тутынушылардыц на;ты ;ажеттшктерш ;анагаттандыру жэне шын мэншде халы;тыц денсаулыгын жа;сарту мэселесiнде функционалды тагам eнiмдердiц мацызы зор екендтн ай;ындай TYCтi. Кeптеген Еуропа елдершде поли;аны;паган май ;ыш;ылдарымен байытылган eнiмдерiнiц нары;та белец алуын Австралия ¥лтты; журек ;оры, Нидерланды Денсаулы; са;тау кецесiнiц кeптеген диетологтары да ;олдады. 2005 жылы МЕСТ 52349-2005 «Тагамды; азы;-тулж. Тагамды; функционалды; eнiмдер. Терминдер мен аны;тамалар» стандарты жасалган. Осы стандартна сэйкес функционалды; тагам eнiмдерi— тама;пен байланысты туындайтын аурулардыц ;ауштерш тeмендетуге, багытталып, денi сау барлы; жас топтарыныц тагам рационыныц ;урамында кездесiп, ЖYЙелi тутынуга арналган тагам TYрiне жатады. Туынушылар арасында функционалды тама;тануга деген ;ызыгушылы;тыц артуы халы;тыц eз денсаулыгына ;ам;орлыгы мен жауапкершшгшщ артуыныц нэтижесi болып табылады. Сонымен ;атар, сураныстыц артуына себеп болган бiрнеше факторлар аны;талды:
• медициналы; ;ызмет кeрсету ;уныныц eсуi;
• орташа eмiр суру жасыныц ;ар;ынды eсу мэселесi, эсiресе батыс елдершде;
• халы;тыц eз денсаулыгына деген жауапкершiлiктi сезiндiрудi ;олдауга багытталган мемлекет саясаты;
• денсаулы;тыц жалпы жагдайын жэне кейбiр агзада орын алатын дисфункциялар кезшде тагамды; заттардыц тиiмдiлiгi жeнiнде жасалган гылыми зерттеулер мен жацашылды;тар;
К^рп уа;ытта функционалды eнiмдер тама; eнiмдерiнiц жалпы кeлемiнiц шамамен 5%-н ;урайды. Сарапшылар функционалды; eнiмдер дэстYрлi профилактикалы; дэрi-дэрмектердi 40-50% ауыстырады деп санайды.
3. Функционалдык; ешмдердщ элeмдiк нарыщ^ы орнь
Салауатты тама;танудыц элемдж индустриядагы eсу ;ар;ыны тама; eнеркэсiбiнiц даму ;ар;ынынан кем TYCпейдi. Global Industry Analysts, Inc. Зерттеу тобы функционалды тагам eнiмдерi мен сусындардыц элемдiк нарыгына зерттеу ЖYргiздi. Зерттеу нэтижелерi бойынша функционалды тама; пен сусындардыц жаhанды; нарыгы 2024 жылга ;арай 195 миллиард доллардан асады деп болжануда. Бул аурулардыц алдын алуды, eмiр суру уза;тыгын арттыруды жэне денсаулы;ты жа;сартуды ;амтамасыз ететш ;осымша функционалды компоненттерi бар тама; eнiмдерi мен сусындарга тутынушылардыц назарыныц артуына байланысты деген ;орытынды жасалды. Функционалды; eнiмдер нарыгыныц элемдж децгешнщ 39,2%-ы Жапонияга, 32,1% - ы АКШ-;а, ;алганы бес Еуропа елдерше (Испания, Италия, Германия, Франция жэне ¥лыбритания) -28,1% тиесiлi. Функционалды eнiмдердiц элемдiк нарыгында наубайханалар мен сут eнiмдерi басым, бул 72,9% курайды. Жапонияда функционалды тама; eнiмдерiнiц жалпы саныныц 45 - тен астамы ас;азан-iшек жолдарыныц ;алыпты жумысын ;олдайды Олигосахаридтер, сут ;ыш;ылы жэне бифидобактериялар жэне тагамды; талшы;тар осы санаттагы негiзгi белсендi ингредиенттер болып табылады. Одан кешн ;ан айналымында жогары холестерин / триглицеридтерi бар адамдарга жагымды эсер ететiн 21% тагамдар келедi. Оларга соя а;уыздары, пептидтер, тагамды; талшы;тар, диацилглицерин жэне eсiмдiк стеролы / станолы юретш тагамдар жатады. Сарапшылардыц пiкiрiнше, фитнеске эуес балаларга арналган eнiмдер, eмiрдiц бiрiншi жылындагы балалардыц тама;тануы, eсiмдiктерге негiзделген сусындар (кокос суы, уйецю суы, ;айыц суы, Кактус суы, артишок суы жэне т.б.) нары; сегментшде аса танымалды;;а ие емес. Алайда бул eнiмдерге сураныс соцгы жылдары айтарлы;тай eстi, бул нары;тыц eсуiне кeмектеседi.
Еуропа елдерiнiц шшде Германия функционалды eнiмдер нарыгыныц улкен кeлемiне ие. Немiс Ет eнеркэсiбi Одагыныц мэлiметтерi бойынша Германияда 500 ет eцдеу кэсiпорны тек био eнiмдер шыгарады, соныц ар;асында гаптеген кэсiпорындар шужы;тар мен ет eнiмдерiнiц дэстYрлi ассортиментiн кецейтедi. Био-eнiмдердi eндiру кезiнде синтетикалы; боягыштарды, дэмдi кушейтюштерд^
концерванттарды, хош иiстендiргiштердi жэне тура;тандыргыштарды ;олдануга жол берiлмейдi.
4. Функционалдьщ тaFaмдьщ ен1мдер жуцпалы емес созылмалы ауруларды алдын-алу хуралы
ХХ гасырдыц соцында галымдар кептеген эпидемиологиялы; зерттеулердiц нэтижесi бойынша, K;a3ipri элемде кец таралган журек-;ан тамырлары, ;ант диабетi, семiздiк, артериялы; гипертония жэне т. б. сия;ты жу;палы емес аурулардыц дамуында тецгерiмсiз жэне сапасыз тама; енiмдерi мацызды рел алатынын дэлелдедi. Соган орай, тиiмдi тама;тану физикалы; жэне рухани денсаулы;ты са;таудыц, созылмалы аурулардыц пайда болу ;аупш азайтудыц тиiмдi ;уралы ретшде ;арастырыла бастады. Галымдардыц деректерiне сэйкес, агзаны емiрлiк ;ажеттiлжтерiмен толы; ;амтамасыз ету Yшiн тагам ;урамында еамдж, жануар жэне микроб тектес 20 мыц TYрлi мацызды компоненттер болуы ;ажет. Бул ретте функционалды; ешмдердщ релi таптырмас шешiм болып табылады. Адам агзасындагы ерекше мацызды функцияны есiмдiк тектi енiмде кездесетiн антиоксиданттар орындайды, мысалы, полифенолдар, аскорбин ;ыш;ылы, бетацианиндер, каротиноидтар, токоферолдар жэне т.б. Бул заттектер еамдж ешмдершщ есебшен адам агзасына ене отырып, а;уыз молекулаларын, ДНК-ны, жасуша мембраналарыныц компоненттерiн эртYрлi созылмалы патологияларда пайда болатын за;ымданудан жэне инактивациядан ;оргайды.
Функционалды; енiмдердiц жу;палы емес аурулардыц алдын-алу мэселеа бойынша кептеген зерттеулер нэтижесшде пайдаланылатын биоактивтi ;осылыстар мен ;абыну аасындагы байланыс;а кеп назар аударган. Кабыну - бул эртYрлi жедел немесе созылмалы патологиялы; жагдайлардыц, соныц iшiнде дерматогелиоз, ;ант диабетi жэне ;атерлi iсiк ауруларыныц негiзгi себебi. Кабыну реакциясы транскрипция факторлары мен ;абынуга ;арсы цитокиндердщ белсендiленуiне ы;пал етедi, бул инсулиннщ сигнализациясын тежеумен жэне ЖYрек-тамыр о;ш,аларыныц жогары ;аушмен байланысты. Осылайша, антиоксидантты жэне ;абынуга ;арсы ;асиеттерi бар дэмдеуiштер мен шептердiц биоактивт тагамды; ;осылыстарын ;олдану ар;ылы канцерогенезге немесе ЖYрек-тамыр ауруларына экелуi MYмкiн ;абынудыц алдын алуга болады. Киыр Шыгыс мемлекеттерiнiц зерттеушiлерi кецiнен ;олданылатын биоактивтi ингредиенттердiц созылмалы аурулардыц алдын-алуга жэне емдеуге кемектесетiн аутофагияны ;алай KYшейтетiнiн зерттедi. Аутофагия - бул организмнщ езiн-езi тазарта алу ;асиеть Бул эукариот жасушаларындагы аберрант компоненттердi (ескi тiндер, дурыс ;алыптаспаган акуыздар, за;ымдалган органеллалар) жоятын эволюциялы; консервативт жасушалы; процес. Организмнiц функционалды ;ызметш са;тау ма;сатында аталган компаненттерден арылып, оларды алмастыратын жаца жасушалармен ;амтамасыз ету керек. Кептеген созылмалы аурулар метаболикалы; процестердегi проблемалармен байланысты, оларда аутофагия мацызды рел ат;арады. Организмдеп аутофагиялы; процестiц жогарылауы созылмалы ауруларды емдеуде пайдалы болуы MYMкiн. Зерттеу бойынша теменде керсетшген 4 тагамды; компонент аталган аутофагиялы; процестi жшлету ар;ылы агзаны
созылмалы аурулардан са;тандыруга жэне де емдеу барысында ;олайлы эсерi бар деп есептейдi. Олар: Ресвератрол (RSV) -бул полифенол, плеиотропты ;асиеттерi бар есiмдiк ;осылысы. Ол жидектерде, жацга;тарда, ЖYзiмде кездеседi. RSV антиоксидантты, ;абынуга ;арсы жэне нейропротекторлы; ;асиеттерге ие.
Эпигаллокатехин-3-галлат (EGCG). Бул ;осылыс антиоксидантты; ;асиеттерiмен танымал. EGCG инсулинге сезiмталды;ты, липидтер алмасуын жэне ;абыну реакцияларын реттеп ;ана ;оймайды, сонымен ;атар нейропротекцияны ;амтамасыз етедi. Кек шай ;урамында кездеседi.
Куркумин антиоксидантты жэне ;абынуга ;арсы ;асиеттершен бас;а, аутофагияга кемектеседi жэне адамныц эндотелий жасушаларын тотыгу эсерэнен ;оргайды. Бiрнеше зерттеулер куркуминнiц метаболикалы; ауруларды емдеудеп мацыздылыгын керсеттi.
Трегалоза (Trehalose). "Бул сацырау;ула;тарда, ашыт;ыларда жэне у;сас микроорганизмдерде кездеседi. Трегалоза а;уыз денатурациясыныц алдын алу ар;ылы жасушалардыц тутастыгын са;тауга кемектеседi. Трегалоза тiптi жогары концентрацияда да зиянсыз болганды;тан, галымдар оны созылмалы ауруларды емдеудiц ы;тимал ;уралы ретiнде ;арастырады.
Каза;станныц бiр;атар ещршде ;олайсыз радиациялы; жэне экологиялы; ;олайсыз айма;тар аны;талган. Осы жагдайга байланысты радиопротекторлы; пен детоксикациялы; эсер керсетуге ;ау;ары бар, жаца жемiс-кекенiс консервшерш ендiру ;олга алынган. 6нiмдердiц ;урамындагы кальций мен калий стронций-90 мен цезий- 137 антагонист болгандьщтан, осы ма;сатта тиiмдi функционалды; ешмдер ;олдануды гылыми негiздеудiц мацызы зор.
Каза; тагамтану академиясыныц галымдары курамында пектинi, токоферол, каротинi мол ас;аба;, сэбiз, шыргана; негiзiнде эзiрленген жемю пен кекенiстi енiмдердi зияндылыгы жогары кэсiпорындар жумысшыларында зерттеп, ;олдануга усынган. Осындай бiр;атар заманауи тексерiлген, елiмiздiц TYрлi атмосфералы; ластануларынан ;органуга,
денсаулы;ты са;тауга едэуiр кемегiн тигiзетiн функционалды; енiмдердi гылыми негiздеу езектiлiгiн жогалтпайды. Цорытынды
Кептеген елдер салауатты емiр салтын жэне агзага пайдалы заттектермен байытылган енiмдердi ендiрудi мемлекеттiк децгейде ;олдайды. ДYниежYзiлiк денсаулы; са;тау уйымыныц (ДД¥ сарапшылары функционалды; енiмдердi «денсаулы; са;тау ешмдерЬ деп атайды жэне ХХ1 гасырда бул енiмдер жалпы азы;-TYлiк ендiрiсiнде ец Yлкен келемдi алады деп сенедi. Сол себепт тутынушылардыц ;аушаздт ма;сатында функционалды; ешмдер туралы а;параттану дэрежесi мен тутыну децгейiн багалаудыц мацызыдылыгы жогары. Осы багытпен сарапшылардыц пiкiрiнше, функционалды тама; пен сусындар нарыгы тек болаша;та есетiн болады. GranfViewResearch сарапшылары бул санат 2025 жылга ;арай жылды; 7,9% есiмдi керсетедi деп болжайды.
ЭДЕБИЕТТЕР
1 Павлова Г.В., Ботникова Е.А., Бывальцева В.А. Функциональные продукты в питании человека: перспективы и рекомендации по использованию // Научно-методический электронный журнал «Концепт». - 2016. - №10. - С. 12-19.
2 Лисицын А.Б. Современные тенденции развития индустрии функциональных пищевых продуктов в России и за рубежом / А.Б. Лисицын, И.М. Чернуха, О.И. Лунина // Theory and Practice of Meat Processing. - 2018. -T.3., №1. - С. 29-45.
3 Глухова А. И., Шичкина Е. В. Функциональные продуктов питания - новое направление пищевых технологий // Материалы IV Международной студенческой электронной научной конференции «Студенческий научный форум - 2012». - М.: Российская Академия Естествознания, 2012. - 267 с.
4 Дыдыкин А., Асланова М. Функциональное питание -новая концепция здорового образа жизни // Агротехника и технологии. - 2016. - С. 25-26.
5 Каишев В.Г., Серегин С.Н. Функциональные продукты питания: основа для профилактики заболеваний, укрепления здоровья и активного долголетия// Пищевая промышленность. - 2017. - №7. - С. 8-13.
6 Моисеенко М.С., Мукатова М.Д. Пищевые продукты питания функциональной направленности и их
Т1З1М1
назначение // Вестник Астраханского государственного технического университета. - 2019. - №1. - С. 145-152.
7 Корнен В.П., Викторова Е.П. Методологические подходы к созданию продуктов здорового питания // Вопросы питания. - 2015. - Т.84., №1. - С. 95-98
8 Грищенко Н.Н., Кравченко М.В. Новые технологии производства функциональных продуктов и их влияние на жизнедеятельность // Вестник инженерной школы ДВФУ. - 2014. - №2(19). - С. 108-116.
9 Шатнюк Л.Н., Михеева Г.А Витаминно-минеральные премиксы в технологиях продуктов здорового питания // Пищевая промышленность. - 2014. - №6. - С. 42-47.
10 Шендеров Б.А. Современное состояние и перспективы развития концепции «Функциональное питание» // Пищевая промышленность. - 2016. - №5. - С. 4-7.
11 Кочеткова А.А., Ипатова Л.Г., Нечаев А.П., Шубина О.Г. Функциональные продукты питания: Учебное пособие. -М.: Издательский комплекс МГУПП, 2007. - 104 с.
12 Синявский Ю.А. Разработка функциональных продуктов, снижающих риск негативного влияния на организм чужеродных соединений // Вестник КазНМУ. -2014. - №4. - С. 48-52.
13 Красина И.Б. Мушта Л.В. Новые продукты для функционального питания // Журнал Успехи современного естествознания. - 2005. - №5. - С. 53-55
А.Н. Цожахметова1, З. Аманшаева1, Ш. Телекова2, Н.А. Момбеков3,Э.Х. Бекназарова3, Н.Б. Жолдыбаева3, Ж.Л. Дуйсебаев3
1Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова 2Национальный центр здорового питания 3Международный Казахско-Турецкий университет им. Х.А. Яссави
ЭФФЕКТИВНОСТЬ ПРИМЕНЕНИЯ ФУНКЦИОНАЛЬНЫХ ПРОДУКТОВ В ПРОФИЛАКТИКЕ НЕИНФЕКЦИОННЫХ ЗАБОЛЕВАНИЙ СРЕДИ НАСЕЛЕНИЯ (ЛИТЕРАТУРНЫЙ ОБЗОР)
Резюме: Проведен литературный обзор происхождения и использования функциональных продуктов на мировом уровне. В целях профилактики инфекционных и неинфекционных заболеваний, укрепления здоровья населения в мировой практике широко распространено обогащение наиболее востребованными нутриентами пищевых продуктов массового потребления. Наряду с
оптимизацией питания населения огромный вклад в эффективность в оздоровительных мероприятий вносят функциональные продукты. Ключевые слова: функциональные продукты, укрепление здоровья, восстановление, рациональное питание
A.N. Kozhakhmetova1, Z. Amanshayeva1, Sh. Tolekova2, N.A. Mombekov3, E.Kh. Beknazarova3,
N.B. Zholdybayeva3, Zh. Duisebayev3
1Asfendiyarov Kazakh National Medical University 2National Center of Healthy Nutrition2, 3lnternational Kazakh-Turkish University them. H.A. Yassaui
EFFECTIVENESS OF FUNCTIONAL PRODUCTS IN THE PREVENTION OF NONINFECTIOUS DISEASES AMONG THE
POPULATION (LITERARY REVIEW)
Resume: A literature review of the origin and use of functional products at the world level is conducted. In order to prevent infectious and noninfectious diseases and promote public health, it is widely used in the world practice to enrich mass-consumption food products with the most popular food nutrients. Along with optimizing the nutrition
of the population, functional products make a significant contribution to the effectiveness of health and recovery measures.
Keywords: functional products, health promotion, recovery, rational nutrition
