CC BY
20Баскаша айтканда, егер де казак элшбшнщ латын графикасына ауыстыру материалдык жагынан да, эдiстемелiк жагынан да жеткшк-тi децгейде камтамасыз етiлмесе, онда дэл осы казак тiлiнде сауатты азаматтарды бшк-тiлiгiнен айыру сиякты кYPделi кауштщ бас кeтеретiнi даусыз.
Осылайша, элiпби реформасы толык жауапкершшкпен жYзеге асырылуга тиiс. Берiлген мерзiм аса тыгыз (ел Президентшщ багдарламальщ макаласында анык керсетш-ген), бул Республиканыц жогары басшылыгы
тарапынан толык жэне егжей-тегжейлi бакы-лауды киындатады жэне оны сол бакылауды талап ететЫ белгiлi.
Алайда елiмiздiц жаца астанасы - Астана каласы курылысы жобасыныц сэттi iске асы-рылуын мысалга алатын болсак, казакстан-дыктар бул мiндеттi де булжытпай ецсередi деген ойдамыз.
ТYЙiндей айтсак, орталык ужымы алдын-да бiрiгiп ецсерудi кажет ететш жоспарлы жу-мыстар бар. 1ске сэт деймiз!
ЛИТЕРАТУРА
1. «Латинизация: сможем ли мы осуществить эту реформу?» Сауле Исабаева/Шфз://сатопиог. kz/26662-latinizaciya-smozhem-li-my-osuschestvit-etu-reformu.html
REFERENCES
1. «Latinizacija: smozhem И ту osushhestvit' jetu ^оти?» Saule Isabaeva/https://camonitor. kz/26662-latinizaciya-smozhem-li-my-osuschestvit-etu-reformu.html
ЭОЖ (УДК) - 811.512.122' 374:34
ХАЛЬЩАРАЛЬЩ ^¥ЖАТТАРДАГЫ ТЕРМИНДЕРД1Ц КЕИБ1Р МЭСЕЛЕЛЕР1
Бекен Ахметолла^лы Шолан
Казацстан Республикасынъщ Зацнама институты Лингвистика орталыгыныц НКА жэне халыцаралыц шарттар жобаларына гылыми лингвистикалыц сараптама секторыныц ага гылыми цызметкерг, Астана цаласы, Казацстан Республикасы; е-тай: [email protected]
ТYйiн свздер: халыцаралыц цужаттардыц мацызы; халыцаралыц терминдер аудар-масыныц мэселелерг; гылыми аныцтама; турацты тгркестер жэне тезаурус.
Аннотация. Мацаланыц к1р1спе бвл1м1нде жалпы халыцаралыц цужаттардыц мацызы, мемлекеттер арасында жасалатын кел1с1мдер мен шарттардыц жэне басца да цу-жаттардыц ел экономикасын дамытуда, халыцтыц элеуметтт-турмыстыц жагдай-ын жацсартуда алатын орны туралы сипаттама берыед1.
Бул мацалада ел1м1з тэуелсгздгк алганнан кейгнгг жылдары дYниежYзiнiц квптеген елдер1мен Казацстан жасасцан шарттар, кел1с1мдер, хаттамалар, келШмшарттар, конвенциялар мен меморандумдар халыцаралыц цатынастардыц ныгаюына, елдгц да-муына елеулг ыцпал етгп отырганы свз болады.
Автор Елбасы Н.Э.Назарбаевтыц «Казацстан — 2050» Стратегиясы — цалыптасцан мемлекеттщ жаца саяси багыты», «Казацстан жолы — 2050: бгр мацсат, бгр мYдде, бгр болашац» тацырыптарындагы Казацстан халцына Жолдауларында жэне ¥лытау твргндегг сухбатындамемлекеттгк тглге байланысты айтылган тюрлерт басшылыцца ала отырып, осы багытта ти1мд1 ЖYзеге асырылатын Iс-шараларды атап кврсетед1.
Кейб1р халыцаралыц цужаттардыц мемлекетт1к т1лдег1 мэттдерте талдау жа-салып, аныцталган сэйкесс1зд1ктер нацты мысалдармен сараланады. Кейб1р терминдер мен свз т1ркестерте гылыми тургыдан аныцтамалар бертед1. Оладыц Казацстан Ре-спубликасыныц Укгметг жанындагы Республикалыц терминологиялыц комиссия (будан эрг — Терминком) мYшелерiнiц талцысынан вткен дурыс баламалары усынылады.
Свздердщ, свйлемдер мен свз т1ркестертщ тезаурусын цалыптастыруга цатысты мэселеге YHeMi назар аударылмай отыргандыгы свз болады.
НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ТЕРМИНОВ В МЕЖДУНАРОДНЫХ ДОГОВОРАХ
Шолан Бекен Ахметоллаулы
Старший научный сотрудник сектора научно-лингвистической экспертизы проектов НПА и международных договоров Центра лингвистики Института законодательства Республики Казахстан, г. Астана, Республика Казахстан; e-mail: [email protected]
Ключевые слова: важность международных договоров; вопросы перевода международных терминов; научное обоснование; устойчивые словосочетания и тезаурус.
Аннотация. Во введении статьи говорится о важности международных договоров, описывается роль соглашений, договоров и других документов, заключенных между государствами в развитии экономики страны и улучшении благосостояния народа.
В статье отмечается вклад договоров, соглашений, протоколов, конвенций и меморандумов Казахстана, заключенных со многими государствами мира в период после получения независимости нашей страны, в налаживании международных отношений и развитии государства.
Принимая во внимание мнения, высказанные Главой государства Н.А. Назарбаевым в Посланиях народу Казахстана, посвященных темам: «Стратегия «Казахстан-2050»: новый политический курс состоявшегося государства», «Казахстанский путь-2050: Единая цель, единые интересы, единое будущее», и в ходе беседы в Улытау в отношении государственного языка, автор отмечает о проделанной работе в данном направлении.
Проведен анализ нескольких текстов международных договоров на государственном языке, выявленные несоответствия показаны конкретными примерами. Некоторым терминам и словосочетаниям прилагаются научные обоснования. После обсуждения членами Республиканской терминологической комиссии при Правительстве Республики Казахстан представлены утвержденные варианты таких слов.
В статье также поднимается вопрос о недостаточном уделении внимания при составлении тезауруса слов, предложений и словосочетаний.
SOME QUESTIONS OF TERMS IN INTERNATIONAL TREATIES
Sholan Beken
Senior Researcher of the sector of scientific and linguistic expertise of legal acts and international agreements of Linguistic center of Institute of legislation of the Republic of Kazakhstan; e-mail: [email protected]
Keywords: the importance of international treaties; the translation of international terms; scientific rationale; firm phrases and thesaurus.
Abstract. The introduction of the article refers to the importance of international treaties, describes the role of agreements, treaties and other documents concluded between states in the development of the national economy and improving the welfare of the people.
The article notes the contribution of treaties, agreements, protocols, conventions and memorandums of Kazakhstan, concluded with many states of the world in the period after our state gained independence, in establishing international relations and state development.
Taking into account the opinions expressed by the Head of State N.A. Nazarbayev in the Address to the peopleofKazakhstanonthetopics: "Strategy"Kazakhstan-2050 ":anewpoliticalcourseoftheestablished state", "Kazakhstan's way-2050: Common goal, common interests, common future", and during the conversationinUlytauregardingthestatelanguage,theauthornotesabouttheworkdoneinthisdirection.
The analysis of several texts of international treaties in the state language was carried out, the revealed discrepancies are shown by concrete examples. Some terms and phrases attached scientific
justification. After discussion by members of the Republican Terminology Commission under the Government of the Republic of Kazakhstan, the approved versions of such words are presented.
The article also raises the issue of insufficient attention to the compilation of the thesaurus of words, sentences and phrases.
Елiмiз тэуелаздш алганнан кешн шет мемлекеттермен тшелей кукыктык шарттар, келiсiмдер, хаттамалар мен келiсiмшарттар жасасуга кещнен жол ашылды. Бул мацыз-ды халыкаралык кужаттар эр сала бойынша кукыктык мэселелердi шешумен катар, ^а-закстанныц шетелдермен арадагы ынтымакта-стыгын жандандырып, достык катынасты ныгайтуга оц эсерiн тигiзiп келедi. Мемлекет-тщ кукыктык саясаты негiзiнде кукык коргау жэне сот жYЙелерiнiц, кукык коргау институт-тарыныц дамуы аркасында кукыктык салада екiжакты жэне кепжакты тиiмдi келiсiмдер мен шарттар жасасу жолга койылды. 1^азакстан ез тэуелсiздiгiн алганнан берi кептеген елдер-мен кукыктык келiсiмдер жасасып, халкымыз Yшiн аса кажетп зацдар ратификацияланды.
^азакстанда демократиялык жэне кукыктык сураныска сэйкес келетш кукык коргау жYЙесi калыптасты. Ол конститу-циялык талаптарга сай тиiмдi жумыс ютеу-де. Осы жYЙенiц нэтижелерiн саралай оты-рып, оныц кызметiн одан эрi дамыта беру де ерекше назарда тур. Эйткеш кылмыска кар-сы кYресу, зацдылыкты жэне когамдык ка-уiпсiздiктi камтамасыз ету аркылы азаматтар-дыц кукыктары мен бостандыктарын коргау женiндегi мэселенщ нэтижелерi кукыктык актшердщ уактылы эрi сапалы орындалуына байланысты болады. Ал муныц езi кукыктык салада шетелдермен жасалатын тYрлi келюм-дер мен шарттардыц оцтайлы болуына оц эсер ететЫ сезсiз.
БYгiнде ^азакстан шет мемлекеттермен жэне халыкаралык уйымдармен терт мыцга жуык халыкаралык шарт жасасыпты. Олар негiзiнен саяси, элеуметтiк, экономикалык, гылыми-техникалык, кауiпсiздiк жэне тагы баска салалардагы халыкаралык кукыктык ынтымактастыкты камтиды. Бул мацызды халыкаралык кужаттар елiмiздiц ширек га-сыр шшде элемдiк аренада ез орнын накты-лап, езге елдермен терезесi тец жагдайда ка-рым-катынасты жолга койганын айгактайды. Элемдiк нарыктык экономикага юр^у Yшiн зацдарымыздыц халыкаралык кукыктык ак-тiлермен дер кезiнде сэйкестендiрiлуiне ерекше кецiл белiнiп келедь Оныц оц нэтижелерiн шетелдiк сарапшылар да мойындап отыр.
2018 жылдыц басында ^азакстан Респу-бликасыныц Эдшет министрлiгi жанындагы
Зацнама институты Лингвистика орталыгы-ныц (будан эрi - Ортальщ) кызметкерлерiне Парламент ратификациялаган бiркатар шарт-тарга, келiсiмдерге, хаттамаларга, конвенция-ларга, келiсiмшарттар мен меморандумдарга гылыми сараптама жасау тапсырылган едi. Ендi олар eздерiне тиесiлi кужаттарды тута-стай карап шыгып, халыкаралык термин-дер мен сез тiркестерiн зерттеу нэтижелерi бойынша сараптама жасайды, токсан сайын аткарган жумысы туралы басшылыкка есеп берiп отырады. Сонымен катар, жш колда-нылатын терминдер мен туракты тiркестер сурыпталып, олардыц Мемлекетпк терми-нологиялык комиссия макулдаган баламасы «Зацнама терминдершщ казакша-орысша, орысша-казакша сездшнщ» (курастырушы-сы - Зацнама институтыныц жетекшi гылыми кызметкерi М.А.Айымбетов) [1] кезекп ба-сылымына енгiзiледi. Сейтш, агымдагы жылдыц соцында, тутастай алганда 222 халыкаралык кужатка толыктай сараптама жасалып, мамандардыц талкысынан eтедi. Мундай са-раптамалык зерттеу халыкаралык кужаттар-да колданылатын зац терминдерi мен зацнама угымдарыныц тезаурусын бiр iзге ту^ру аркылы аудармадагы тецтYпнускалыкты ка-лыптастыруга оц ыкпал ететiнi сeзсiз. Ягни, «йз казак тiлiн жацгыртуды жYргiзуге тиiспiз. Тiлдi заманга сай Yйлестiрiп, терминология мэселесiнен консенсус iздеу керек. Сонымен катар, эбден орныккан халыкаралык жэне шет тшшен енген сeздердi казак тiлiне ауда-ру мэселесш бiржола шешу кажет. Бул мэселе окшауланган кайраткердiц ортасында шешш-меуге тшс. Yкiмет муны реттегенi жен.» [2].
Халыкаралык шарттар мен келiсiмдер, хаттамалар мен меморандумдар агылшын тшнен орыс тiлiне, содан кейiн казак тш-не аударылатыны жасырын емес. Кейде бул кужаттарды асыгыс кабылдауга тура келедi. Ертеректе кабылданган осындай кужаттарга сараптама жасау барысында олардыц аударма-сында бiршама кемшiлiктердiц орын алганы аныкталды. Сез тiркестерiн былай койганда, калыптаскан терминдердiц eзi сакталмайтын жагдайлар кездесiп калады.
Мысалы, 2000 жылгы 22 акпандагы Жола-ушылар мен жYктердi ха-лыкаралык автомо-бильмен тасымалдау туралы конвенцияда1:
1) 6-бапта «претензия» сeзi «талап» деп
1 2000 жылгы 22 ацпандагы Жолаушылар мен ЖYктердi халыцаралъщ автомобильмен тасымалдау туралы конвенция. //«Эдшет» А^Ж.
алынган екен, оны орысшага аударганда «требование» болып шыгады. Эткен жылы Орталык осы терминнщ «кшэрат-талап» де-ген баламасын усынган едi. Бул нуска орыс-ша терминнщ аныктамасымен сэйкес келiп тургандьщтан, ол Терминкомныц бекiтуiне усынылып отыр;
2) 23-баптыц бiрiншi абзацындагы «депозитарий» термиш «кепшшЬ» деп аударылып-ты. Бул - тYбiрiмен кате балама. Латынша магынасы «сактаушы» дегенге келедi. Деген-мен де, кeбiнесе халыкаралык нарыкта колда-нылып жYрген бул терминдi сол кYЙiнде кал-дырган дурыс. Кейiнгi жылдары кабылданган халыкаралык кужаттардыц бэрiнде осылай алынып жYр.
Сондай-ак, 2003 жылгы 21 карашадагы ^азакстан Республикасыныц Yкiметi мен Египет Араб Республикасыныц Yкiметi ара-сындагы Эуе катынасы туралы келiсiмде2:
1) 5-баптыц 2-тармагындагы «эмиграция» терминi «^шш кету» деп алыныпты. Ал осы сезге викпедияда мынадай аныктама берш-ген: «эмиграция - экономикалык, саяси, жеке мэн-жайларга байланысты бiр елден баска елге амалсыз немесе ез ерюмен коныс ауда-ру». Кейбiр халыкаралык кужаттарда осы термин эртYрлi (кету, кeшiп кету, коныс аудару жэне т.б.) аударылып жYр. Бул сeздiц тYбiрi латыншадан алынгандьщтан, оны аудармай сол ^шнде калдыру кажет деп есептеймiз;
2) 6-баптыц 3-тармагында жэне бYкiл мэтiнi бойынша «маршрут» деген географи-ялык термин «багыт» деп берiлiптi. Ал ендi оныц аныктамасын окып кeрейiк: «маршрут - бастапкы, соцгы жэне аралык нYктелерi бар болган жагдайда объектiнiц географиялык багдарларга немесе координаттарга каты-сты козгалу багыты бойынша жYPу жолы». Ягни бул екi терминнiц сипаты мен магынасы эртYрлi. Сол себепт оган «багыт» деген казакша баламаны телуге болмайды, оныц Yстiне «багыт» сeзiн орысшага керi аударсак, «направление» болып шыгады.
3) 9-баптыц такырыбында жэне мэтiнiнде «транзит» термиш «транзиттеу» жэне «транзит жасау» деп екi тYрлi алынган. Ал осы халыкаралык термин латынша «ту» деген магынаны бiлдiретiнi, ягни атау тулгадагы етiстiк екенi ескерiлмеген. Бул сeздi туйык етiстiкке айналдырмай-ак, тYпмэтiнге карай «транзит» немесе «транзитi» деп алган жeн.
Шет тiлiнен енген, ^нделшт eмiрде жиi колданылатын терминдердi тYпнуска магы-насында калдырган дурыс, себебi олардан кандай да бiр жасанды баламасын колдану аркылы сeзжасам жасау жацсактыкка экеп
согуы мYмкiн. Сондыктан, шет тiлiнiц транс-крипциясымен берiлген эрбiр терминдi бшк-т мамандардыц катысуымен жан-жакты са-ралап, талдаганнан кейiн гана колданыска енпзу кажет. Ал ендi кейбiр юрме сeздердiц магынасын дэл беретiн сэтп баламалары та-былып жатса, оларды жатсынбай кабылдап, тiлiмiздi байыта тYCкен абзал. Ондай сэтiмен табылган сeздер, тiптi сeз тiркестерi де бар-шылык (мысалы: «модернизация - жацгы-рту», «модификация - тYрлендiру», «критерий - eлшемшарт», «контекст - тYпмэтiн», «формальность - ресмиеттiлiк», «процедура
- рэам», «неустойка - айыпакы» жэне т.б.), олар казiр сeздiк корымызга кiрiгiп, кецiнен пайдаланылуда. Мэселен, гылыми сараптама жасау барысында кейбiр халыкаралык кужат-тардагы «аффилиированное лицо» деген сeз тiркесi «аффилиирленген тулга» деп ауда-рылганын байкадык, ал дэл осы ^ркесп Тер-минком «улестес тулга» деп бекiткенi Yнемi ескерiле бермейтiнi eкiнiштi.
Зац жобалары негiзiнен орыс тiлiнде дай-ындалатынын жогарыда айттык. Ал, eз ке-зегiнде, олардыц орысша мэтiндерi батыс елдерiнiц Yлгi зацдарына (эсiресе, агылшын тiлiндегi) негiзделiп жазылады. Осы елдердщ грамматикалык зацдылыгында кейбiр атау тулгадагы зат еамдер сeйлемнiц ортасында да, соцында да бас эрiппен жазыла беретiн ереже бар. Ал шет тшнен орыс тiлiне аударылып, бас эршпен жазылган сeздер казак тшнде де сол кYЙiнде бершетшш кез келген нормативтiк шарттан немесе келiсiмнен бай-кауга болады. Мундай жагдайда зац жобасы-ныц бастамашылары немесе аудармашылар кандай дерек^зге CYЙенерiн бiлмейдi. Эй-ткенi басшылыкка алынатын кужаттарда да (зац, шарт, келiсiм, келiсiмшарт, меморандум, хаттама) бiрiздiлiк жок. Мэселен, «шарт», «келiсiм», «екiншi тарап», «уагдаласушы мемлекет», «негiздемелiк келiсiм» жэне баска да кeптеген сeздер мен сeз тiркестерi бiр халыкаралык кужатта бас эрiппен алынса, екiн-шiсiнде кiшi эрiппен бершедь
Бул ретте 2013 жылы ^азакстан Республикасыныц Сырткы iстер министрль гi шыгарган «^азакша-орысша-агылшын-ша дипломатиялык сeздiктi» (курастырушы
- Б.М.Жэмкенов) [3] атап eткен жeн. Осы сeздiктiц соцындагы 1 жэне 2-косымшаларда шет мемлекеттердщ, олардыц атауларыныц, iрi калаларыныц, акша бiрлiктерi мен улттык мерекелершщ, сондай-ак негiзгi халыкаралык, eцiрлiк жэне Yкiметтiк емес уйымдар-дыц казак, агылшын, орыс тiлдерiнде бас эршпен жазылган тiзiмi берiлген. Бул - аудар-
2 2003 жылгы 21 царашадагы Казацстан Республикасыныц Yкiметi мен Египет Араб Республикасыныц Yкiметi арасындагы Эуе цатынасы туралы келiсiм. //«Эдшет» АКЖ-.
машы-мамандарга аса кажетп кeмекшi курал. Ал аталмыш сeздiк дипломатиялык салага ар-налгандыктан, сол саланыц гана терминдерш камтыган. Баска министрлiктер мен ведом-стволар да осындай игi ion колга алады деп Yмiттенемiз.
Бул орайда, элi кYнге дейiн юке аспай келе жаткан тагы бiр eзектi проблема бар. Ол - зацнамада, халыкаралык кужаттарда жиi колданылатын терминдердi, жекелеген сез-дер мен сез тсркестерш жан-жакты зерделеп, турактандыру Yшiн тезаурусты калыптастыру мэселесi. Туракты тезаурусты калыптастыру багытындагы сeздiктер 6Yrmri тацда ете ка-жет-ак. Оларда камтылган угымдар барынша стандартталган эрi нысандык жэне угымдык жагынан езгерюке ушырамай, калыптаскан шаблон сиякты кайталанып келiп отырады. Муныц eзi зацдардыц аудармасында жекелеген сездер мен сез тiркестерiн колданганда бiрiздiлiктi сактауга мYмкiндiк бередi. Баска да кептеген саланыц мамандары осындай сeздiктер жасаса, солардыц басын бiрiктiрiп, бiр ортак сeздiк шыгарса, бул аудармашылар Yшiн ете колайлы эрi пайдалы курал болар едi. Зацгер-журналист эрi тэжiрибелi аудар-машы Д.Омашулыныц «Зацнама угымдары-ныц тезаурусы» [4] атты ютабы осы салада мемлекеттiк тiлде жарык керген туцгыш ец-бек. Бiрак оныц таралымы аз жэне бiр ютап-та барлык туракты нормаларды камту мYмкiн емес. Сондыктан, келешекте осындай пайдалы бастамаларды эрi карай дамытып, жалга-стыра беру кажет деп есептеймiз. Осы мэсе-лелер тeцiрегiнде «Ана тш» улттык газетiне сараптамалык макала да жарияланды [5].
Жалпы зац терминдерiн, оныц шшде халыкаралык терминдердi орньщтыру мэселе-сiн мемлекеттiк децгейде шешу кажет. Термин мэселеамен туракты тYрде айналысатын мемлекеттiк ресми орталык куру, ягни Респу-бликалык терминологиялык комиссияны тше-лей Yкiмет Кецсесше карайтын дербес респу-бликалык мекеме ретшде кайта куру кажеттiгi туралы эртYрлi децгейде жиi айтылып жYр. Бул мекеме осы саладагы гылыми институт-тардыц элеуетiн, зацгер галымдардыц, дипло-маттардыц, тiл мамандары мен лингвистердщ, тэжiрибелi аудармашылардыц накты, бшкп кeмегiн пайдалана алар едi. Оныц макулда-уга, бекiтуге усынатын терминдерi букара-лык акпарат куралдары аркылы кепшшктщ немесе арнайы сала мамандарыныц талкыла-уынан жYЙелi тYPде етюзшуге тиiс. Ал, казiргi жагдайда бул комиссия Мэдениет жэне спорт министрлшнщ (будан эрi - Министрлiк) Тш комитетiнiц курамында болгандыктан, eзiнiц непзп мiндетiн Министрлiктiц агымдагы мэселелерiнiц арасында тиiсiнше аткаруга муршасы бола бермейдь Сондыктан оныц мэртебесi жогары, мшдет де аукымды болуга
тиiс. Осы комиссияныц eкiлеттiгi кецейтiлген жагдайда оган: тYрлi сeздiктердi басып шыга-руга руксат беру, БА^-та, бiлiм беру сала-сында, тYрлi уйымдар мен ведомстволардыц, кэсiпорындардыц кецсе кызметiнде термин-дердiц колданылуын бакылау, шет тшдеп сез-дердi енгiзу жэне шетел сездерш казак тiлiнiц тYбiрлес сeздерiмен ауыстыру процестерiн шектеу бойынша бiрiздендiрiлген нормалар мен эдiстеменi енгiзу, «жаца терминдер» бюл-летенiн, терминологиялык мэселелер бойынша журнал шыгару, терминологиялык мониторинг жYргiзу, виртуалдык кещспкте пайда болган жаца терминдерге бакылау жасау, жеке ез web-порталын ашу сиякты мiндеттердi жYктеуге болады деп есептеймiз.
Жогарыда аталган комиссия терминдердi бiрiздендiру жэне тецтYпнускалы колдану максатында мемлекеттiк органдардыц мацыз-ды халыкаралык кужаттарына (шарт, келiсiм, келiсiмшарт) мониторинг жYргiзу жeнiндегi жумысын YЙлестiрiп, оган ресми тYPде бакылау жасап отыруга тиiс.
^огам eмiрiнiц барлык саласын камти-тын терминология жYЙенi жетiлдiру жогары децгейде шешiлетiн мэселе болгандыктан, бул мекеме тшелей ^азакстан Республикасы Yкiметiнiц каулысымен курылатын, гылы-ми-лингвистиканыц практикалык колданбалы зерттеу мэселелерiмен айналысатын мекеме ретшде карастырылуга тиiс. Сонда ол тiлдердi дамыту мен колданудыц мемлекеттiк багдар-ламасыныц негiзгi мiндеттерiн, оныц шшде аударма тiлiне катысты проблемаларды гылы-ми-лингвистикалык жэне терминологиялык тургыдан камтамасыз ететiн болады.
Министрлштщ Тiл комитетi аткарушы билiктiц тiлдердi дамыту мен колдану женш-деп езге де мацызды мiндеттерiн, оныц шш-де Мемлекеттiк терминология жэне ономастика комиссияларыныц жумысын жYЙелi тYPде жолга коюды осы Орталык аткаратын жумы-стыц нэтижелерiн непзге ала отырып iске асырса, анагурлым тиiмдi болар едi.
Мемлекет басшысы Н.Э. Назарбаев «^а-закстанныц Yшiншi жацгыруы: жаhандык бэсекеге кабшеттшк» атты ^азакстан халкы-на Жолдауындагы (31 кацтар, 2017 жыл) «Тeртiншi басымдык - адами капитал сапа-сын жаксарту» деген бeлiмiнде мемлекеттiк тшдщ болашагына зор кeцiл бeлiп: «^азак тiлiнiц басымдыгы сакталады. Оныц эрi карай дамуына зор кeцiл белшедь» - деген едi [6]. Осыган орай, бYгiнгi тацда мемлекеттiк тшдщ халыкаралык аренага кeтерiлiп, туракты дамуы Yшiн кажеттi жагдайдыц бэрi жаса-луда. Осы багытта кYPделi iс-шаралар колга алынып, тиiсiнше тиянакты тYPде жYзеге асы-рылып та келедь Эз кезегiнде, халыкаралык кужаттар аудармасыныц сапасы да жаксара тYседi деген сенiмдемiз.
ЭДЕБИЕТ
1. Зацнама терминдершц цазацша-орысша, орысша-цазацша свздггг (цураст. Зацнама инсти-тутыныц жетекш1 гылыми цызметкер1 М.А. Айымбетов). - Астана: «Цазацстан Республикасыныц Зацнама институты» ММ, 2015. - 480 б.
2. ЦазацстанРеспубликасыныц Президент1 -Елбасы Н.Э. Назарбаевтыц 2012 жылгы 14 жел-тоцсандагы «Цазацстан-2050» Стратегиясы цалыптасцан мемлекеттщ жаца саяси багыты» атты Цазацстан халцына Жолдауы //http //www.akorda.kz
3. «Цазацша-орысша-агылшынша дипломатиялыц свзд1к» / цураст. Б.М. Жэмкенов). - Астана, 2013. - 527 б.
4. Омашулы Д. Зацнама угымдарыныц тезаурусы. - Алматы: «Свзд1к-словарь» ЖШС, 2013. -150 б.
5. ШоланБ.А. Зацтерминдер1н аударуда б1р1здткцажет/«Ana tili» газетi, 2017ж., №52(1414).
6. Цазацстан Республикасыныц Президентi Н. Назарбаевтыц 2017 жылгы 31 цацтардагы «Цазацстанныц Yшiншi жацгыруы: жаИандыц бэсекеге цабшеттшк» атты Цазацстан халцына жолдауы // http //www.akorda.kz
REFERENCES
1. Zahnama terminderinih bazabsha-oryssha, oryssha-bazabsha sezdigi (byrast. Zahnama institutynyh zhetekshi zylymi byzmetkeri M.A. Ajymbetov). - Astana: «Kazabstan Respublikasynyh Zahnama instituty» MM, 2015. - 480 b.
2. Kazabstan Respublikasynyh Prezidenti - Elbasy N.d. Nazarbaevtyh 2012 zhylsy 14 zheltobsandasy «Kazabstan-2050» Strategijasy bplyptasbfln memlekettih zhaha sajasi basyty» atty Kazabstan halbyna Zholdauy // http //www.akorda.kz
3. «Kazabsha-oryssha-asylshynsha diplomatijalyb sezdik» / byrast. B.M. Zhdmkenov). - Astana, 2013. - 527 b.
4. Omashyly D. Zahnama ysymdarynyh tezaurusy. - Almaty: «Sezdik-slovar'» ZhShS, 2013. - 150 b.
5. Sholan B.A.a Zah terminderin audaruda birizdilik bazhet/ «Ana tili» gazeti, 2017 zh., №52(1414).
6. Kazabstan Respublikasynyh Prezidenti N. Nazarbaevtyh 2017 zhylsy 31 bflhtardasy «Kazabstannyh Yshinshi zhahsyruy: zhahandyb bssekege babilettilik» atty Kazabstan halbyna zholdauy // http //www. akorda.kz
ЭОЖ 81:001.8
ГЫЛЫМИ ЛИНГВИСТИКАЛЬЩ САРАПТАМАНЬЩ КЕЙБ1Р МЭСЕЛЕЛЕР1 ТУРАЛЫ
Н^р^л Айтм^хан^ызы Байкэршова
ЦР Зацнама институты Лингвистика орталыгыныц аударма секторыныц жетекшi гылыми цыжеткерi; Астана ц, Цазацстан Республикасы; e-mail: [email protected]. kz
ДYЙсенкYл М^хамбетжан^ызы Шыцгысбаева
ЦР Зацнама институты Лингвистика орталыгыныц аударма секторыныц ага гылыми цызметкерi; Астана ц., Цазацстан Республикасы; e-mail: [email protected]
TYum свздер: гылыми-лингвистикалыц сараптама; ею тглдегг мэтгндердщ тецтYп-нусцалылыгы; терминология, семантика; филология; ведомстволыц багыныстылыц; этимология; магыналыц зерттеу; цуцыц туралы дау; цузырет.
Аннотация. БYгiнгi щнде, вкгнгшке орай, нормашыгармашылыцтагы гылыми линг-вистикалыц сараптама сияцты сараптаматанудыц ерекше тургн вткгзу туралы толыц ацпараттыц квздер жоц.
