CC BY
18
_____НАУЧНАЯ СМЕНА
Ядкяр. 2008. № 1
Р. Хвснуллина
ЭХИЭР ХЭКИМДЕИ «ЬАУЫР ТСУМТА» РОМАНЫНДА
ьурэтлангэн донья елкэьЕндэ ©дтенлекле стиль
ДОМИНАНТТАРЫ
Стиль проблемаЬы менэн шегеллэнеусе галимдар (А.Н. Соколов, П.В. Палиев-ский, А.Б. Есин, Г.Б. Хесэйенов) был «дейом эстетик тошенсэне конкретлаштыра тешеп, стилгэ сифат характеристика!-^ булырзай едтенлекле доминанттарын билдэлэй» [1,166\. Эдэрзэрзэ йурэтлэнгэн донья елкеИенда тубэндэге стиль доминанттарын курИэтэлэр: тасуири стиль, сюжетлы стиль, психологик стиль. Был теоретик мэглумэттэрзе практик кузлектэн тикшереп харау махсатында Э. Хэки-мовтын «Ьауыр хумта» романьш карай ых.
Роман сюжеты бик ете? удешэ, унда кидкен сюжет линиялары уз-ара кидешэ, сырмалтып ебэрелэ. Автор бында йыш хына кинэйэлелек алымына мерэжэгэт итэ. Бер нисэ мидал килтерэйек. Роман башында, «Дала хамгахгары» тип аталган булектэ, эдэрзэ 11урэтлэнэсэк Кук Хорт ырыуы кешелэре тормошона контраст Ьэм кинэйэ итеп, холандар кетоуе тасуирлана. Был йен эйэлэре бер ниндэй хурхыныс 1шзмэй-енсэ, Иэуетемсэ гена дала хызыралар. Ошо куренешкэ параллель рэуештэ Кук Хорт ырыуыньщ да тыныс тормошо сагылдырыла. Роман Ьу^ымында холандар яйлап хына тозахха элэгэ бара, ин ахырында уларзы хамауга алып, хырып боторэлэр. Был куре-неш алда буласах вахигаларга ауаздаш икэнлеге Ьунынан анлашыла. Холандар, шул рэуешле, Кук Хорт ырыуын алда ни кетэсэген эдэр Ьузымында ухыусыга ид карте п тороусы образдар булып сыга. Холан котеуен хырып ботергэн шикелле Дэурэн мыр-за яугирзары эдэр азагында Кук Хорт ырыуы кешелэрен дэ кесле ут адтына алалар. «Ни бары унлап хына косле йэш холан аусылар хоршауынан хотолоп сыга алды», тиелэ холандар тураЬында. Шуга охшаш фекер Кук Хорт ырыуы тураИында ла эйтелэ: «Йэрэхэтле яугирзар тау аралыгынан утте. Бала-саганы, хатын-хыззы улар менэн озаттых». Эдэрзен теп сюжетына, йэгни, тышхы сюжетына, бэйлэп бирелгэн, хайуандар тормошон Ьурэтлэу эзэбиэт гилемендэ «эске сюжет» тип атала Ьэм эдэргэ айырым бер йерэк озгес аЬэн, тэрэн кисерештэр Ьала. Роман 11узымында бындай куренештэр бер нисэ ерзэ хабатлана. Шуларзын тагы береЬе, тэрэн мэгэнэгэ эйэ. Ул -Кемеш Тамсынын ягылбай менэн йыландын керэшен кузэтеуе. Белеуебезсэ, Кук Хорт ырыуыньщ хошо - ягылбай. Шуга ла был ырыузы ошо хош кэузэлэндерэ. Сэйфелмелек иЬэ йыш хына йылан образы аша курИэтелэ. Ырыузы хырырга аз гына
Р. Хвснуллина, Баш-корт дэулэт университетыныц Нефтекама филиалы ассистенты
© Хвснуллина Р., 2008
вакыт калгас, Кемеш Тамсы кая башында йэн тетрэткес куренештен - ягылбай ме йылан алышыньщ шаЪиты була. «Кош сукыган Ьайын, йыландыц йылтыр дунгэлэк] уны ныгырак кыда». Хогкарам тип, камсыИын кутэреуе була, «ягылбай, азаккы ке туплап, бер талпына ла сукышын йыландьщ башына казай». Йылан улэ, лэ коштон да хэле беткэн була, ул ергэ колап тешэ лэ йэн бирэ. Был куренеш тэ г буласак вакигаларга ауаздаш: Сэйфелмелек (йылан) сакырып килтергэн Дэу нэукэрзэре Кук Хорт (ягылбай) ырыуын кыра башлай. Сэйфелмелек улэ, лэ башкорттар за куплэп кырыла. Куреуебезсэ, бындай кинэйэле сюжет у?е ук ром дын стиль 11ызаты булып тора.
Романдагы теп вакигалар иЬэ Изеукэйзе Ьурэтлэузэн башлана. Укыусьп куз алдына Кук Урзанын данльгклы эмире, тарихи шэхес, янынан-яны ерз£ яулап алыр есен узенэ гэскэр тупларга ниэтлэгэн, «ее йэштэн Ьыбай сабып, аякт камытка эйлэнгэн, буйы уртасанан эз тсалкыу булЬ.а ла, яурындары кин, кэуя мыкты, белэгендэ дейэ атанын йыга Иугырлыккеуэт. Хыдык кузен секерэйтеп кар; Иэр кемден дарманы китерлек» удал кеше килеп бада. Эдэр сюжетына урелеп релгэн символик образдар — ике беркет Ьэм уларзын алышы Изеукэйзен xapai рын асып бирэ. Изеукэй беркетенен енеп сыгыуы алда буласак вакигаларзын яхы нисек булырын шэйлэргэ мемкинлек бирэ. Тимэк, Изеукэй килэсэктэ уньп елгэшэсэк, Кук ТСорт ырыуын яулап аласатс, шул матссатын гормоштса ашырыр ecei бетэ11ен дэ эшлэйэсэк. Романдын конфликты ултыратс тор мошка кусергэ тела Кук Хорт ырыуы вэкилдэре менэн уларзы уззэренен Ьугышсьшары итеп куре телэгэн И?еукэй араЬында башланып китэ лэ инде. Сюжеттын килэЬе елеш тейенлэнеу ?э ошо ватсигага тура килэ.
Артабангы хэл-вакигалар бетенлэй икенсе ерзэ бара Ьэм башка вакытты т< ирлай: Кук "Корт ырыуы инде яны башлык Сырым етэкселеге адтында, Изеукэй аяуЬыз кыдымынан касьш, тау-таш араларына инеп китеп барганы курЬэтелэ. fflyj вакытта автор булып уткэн вакигаларзы кире артка китеу — ретроспективлык аль аша бэйэн итэ.
Автор Изеукэйзен башкорттар араЬында ислам динен таратыу фактын да ман сюжетына унышлы итеп уреп ебэргэн. Был максатты тормошка ашырыусы к< — Сэйфелмелек мулла. Унын сюжет тукымаЬына индереп ебэреу тарихы ла i узенсэлекле тасуирлана: тендэ Сэйфелмелек ырыу язмышын уйлап тамам бутал Сырымдын эргэЬенэ килэ Иэм Кук ТСортто был керсектэн сыгарыу юлын бе; хакында эйтэ. Ошо вакигаларзан Иун гына ретроспектив алым аша Сэйфелмелек элекке серле язмышы укыусы есен билдэле була, лэкин унын уй-фекерзэре, м саттары, ысын йезе романдын башка персонаждары есен асылмай. Ошо факт укыусь роман азагына тиклем кесергэнештэ тота ла инде, сюжет агышы етез, кидкен уде Был факттар эдэр стиленэ сюжетлылык хас икэнлеген курИэтеп тора.
Автор йыш кына контраслык Ьэм параллелизм алымына мерэжэгэт i Сэйфелмелек менэн ТСыуандыктын язмыштары быга мидал булып тс Сэйфелмелектен тормошо узе ук аяныелы ла, дэЬшэтле лэ. Ул кургэн михнэт унын Кук Хорт ырыуында кылып йерегэн яуызлыктарын, бер яктан Караганда, ак за кеуек. Унын тормошона иггибар итэйек: «...Солхат иленен нугай бейзэре ыр ында тыуган, кесе йэштэн китапка, белемгэ эуэд ун ете йэшлек егет Сарай-Бе кала11ындагы дарелфенундэ укый». Бында автор боронго традицион эзэби сюже мерэжэгэт итэ: зирэк, йэш егет бик акыллы Одтага, акИакалга барып элэгэ Иэм у куп нэмэгэ ейрэнэ, акыл туплай. Укенескэ каршы, фэн, сэнгэт тураЬындагы яп уйзар, бейек хыялдар менэн янып йэшэгэн йэш егеттен барса еметгэре бер ке юкка сыга. Тыуган калаЫнын яндырылыуы, ата-эсэЬенен ултерелеуе, Ьейгэн йэре урланыуы ту pah ында хэбэр ишеткэс, унын есен бетэЬе лэ юкка сыга: фэн дэ, сэр
д. Хэкимдец «Ьауыр тсумта» романында курэпыэнгдн донья влкэ/гендэ ..._79
тэ, изгелек тэ. Уценен: быга тиклем алып барган тыныс тормош юлына хапма-харшы булган икенсе насар юлга аях бада, узенен Ьунгэн еметтэре есен хон алыу уйы менэн гена йэшэй башлай. Был вахиганан Ьун ретроспектив алым аша автор Сэйфелмелектен хатмарлы гумер юлын: Тукгамыш ханда мен муллаЬы булыуын, Ьунынан, Axhax Тимер енгэс, Сэйфелмелектен енеуселэр ягына элэгеуен бэйэн итэ. НиЬайэт, Сэйфелмелектен Изеукэйгэ хезмэт итеп, Кук Корт ырыуына дин таратырга ебэре-леуе асыхлана. Лэкин был эштен нигезендэ изгелек тугел, э яуызльгк ята: улар Кук Корт ырыуы халхын дингэ ышандырып, уларзы файзаланырга телэй. Динле халытсгы буйЬондороуы, 1талым тулэтеуе, яуга алып сыгыуы енелерэк. Был яхтан -Караганда, Сэйфелмелекге аклап булмай. Шэхси хайгьЛы есен ул бер гэйеп11ез Кук Хорт ырыуы кешелэренэн ус алырга йерей. Тагы ла бер парадокс кузгэ ташлана: баштсортгарга дин таратырга тип «динЬез мулла» ебэрелэ. Автор быны бер нисэ тапхыр кабатлай: Сэйфелмелек узе дингэ ышанмай. Ул уны узенен тара махсатгарын тормошха ашы-рыр есен генэ файзалана. Был куренеш тэ авторзын асышы, янылыгы. Дин таратыр есен башкорт еренэ динИез мулла ебэрелэ. Был вахига узе ук эдэрзен фажигэле тамамланырына ишара булып тора.
Артабангы вахигалар Кук Урзала бара. Сэйфелмелектен теп матссатын тормоштса ашырыр есен ниндэй хэйлэлэр хороузары кур1тэтелэ. Был эшендэ ул ырыу башлыгы, «аны уянып етмэгэн бер хатлырах мокот кешене» - Сырымды хуллана. Тиз арала унын ышанысын яулап ала. Y3 заманынын анды кешеЬе, тэрэн психологы, бик белемле Ьэм зиЬенле муллаИы - Сэйфелмелек - ырыузын ниндэй кестэрен уз ягына аузарырга икэнен дэ 1шзэ. Данлыклы, акыллы Атскужанын улы Йэнтурэ (Хара Каплан) етэкселегендэге йэш, тсыйыу, кесле егеттэрзен ышанысын яулау есен терле хэйлэлэр -кора. Унын ин намыдИыз кыланышы — узе ук Дэурэнгэ тотторган егеттэр-зе ошо ук Кук Хорт еренен алтынына кире Ьатып алыуы. Бындай мидалдар романда бик куп килтерелэ: ырыузын теп бахсыЬы, мэжусилектен Ьагында тороусы изге йэн Хылтас Зирэкте ултертеуе, Кук Хорт ырыуы эсендэ Ьэм тирэ-яхтагы башка баштсорт ырыузары менэн низагтар булдырыуы Иэм баштсалар. Уньщ бьш ятсгары Мостай Кэрим-ден «Ай тотолган тендэ» трагедияЬындагы Дэруиште куз алдына килтерэ. Узе зама-нына курэ купте белгэн кеше, лэкин ул белемдэрен изге эштэр эшлэу, кешелеккэ хезмэт итеу есен тсулланмай, э узенен шэхси бэхете есен генэ тсулланматссы була. Дэруиш харт кенендэ Шэфэххэ гаших булып, махсатына елгэшеу есен телэИэ ниндэй енэйэттэр эшлэргэ эзер булЬа, Сэйфелмелек иЬэ Кемеш Тамсыны хулына тешерер есен барыЬын да эшлэргэ, хатта кеше ултерергэ лэ эзер.
Артабан автор роман башында эйтелэ биреп хуйган, лэкин артабан бетенлэй телгэ алынмаган яны герой тураЬындагы ид киткес матур за, йэн ешеткес хызганыс та сюжет линия1тын 1тутэ. Ул Сэйфелмелеккэ параллель Ьэм хапма-харшы булган Хыуандых образы. Ретроспектив алым аша геройзын тормош юлы Ьейлэнелэ Ьэм ошо сюжет ебенэ бэйлэнеп, карханалагы Одта, Ьунарсы Дулат-мэргэн, унын хызы, «бэлэкэй генэ, хыр кэзэЬендэй Ханым», Кемеш Тамсы кеуек образдар килеп инэ. Автор уларзьщ береЬен дэ эдэр сюжетына буштан гына индермэй. Ьэр 6epehe Хыуан-дыхтын язмышына терлесэ йогонто я1шган. Ул персонаждарзын тормошон бэйэн итеусе хэл-вахигалар роман сюжетын кидкенлэндерэ, хатмарландыра. Сюжет линия-лары теремек, уз-ара кидешэ, бэйлэнэ. Мэдэлэн, Одта Хыуандыхха был донъянын асылы Typahbinaa Иейлэ1тэ, Дулат-мэргэн иЬэ Хыуандыхгы улемдэн хотхара. Артабан роман сюжеты Дулат-мэргэнден тарихы менэн дэ хатмарлана. Харт Ьунарсы Мамай менэн Мэскэу араЪында барган ханлы Ьугыш вахигаларьш Ьейлэй. Йэгни, тагы ла кире артха китеп, уткэн вахигалар геройзын хэтерлэузэре аша бирелэ. Артабангы хэбэр Хыуандых есен язмышын узгэртеусе бер факт була: унын ырыузаштары Дулат-мэргэнден улын эсирлектэ тота булып сыга. Изге йерэкле Хыуандьпс Дулат-мэргэнден
улы Семсерзе коткарырга вэгэзэ бирэ. Саф йерэкле кешене Иурэтлэгэн автор Хыу дыкты башка терло итеп курИэтэ алмай. Ысынлап та, Кук Урзага кайткас, ТСыуавд Семсерзе курше Морат ырыуында таба, лекин ул янгызы тына тугел, э рус ег Степан менэн берге есирлекте ултырган булып сыга. Шунда ук роман тукымаЬь тагы ла бер сюжет линияЪы килеп инэ: Степандын Морат кусене килеп элэгеу та; хы. Хыуандык эсирзэрзе коткара, лэкин узе элеге. Тоткондарзы азат итеусене I Хорт ырыуында узенен ук быуайыны — Сырым, каты яза бирзертеп, узендэ кол и калдырта.
Роман сюжетында ике йеш йерэк - Хыуандык менэн Кемеш Тамсын мехэббэтен Ьурэтлэусе романтик мэлдэр якты итеп тасуирлана. Э Кемеш Та!^ аша автор боронго башкорт кыззарынын дейемлэштерелгэн образьш бирэ. Ул Иыл унган, одта булыуы менэн бер рэттэн кешене Ьауыктыра, Ьыбай саба, яуза егеттэ Иутыша белэ. Эстэуенэ, ырыузаштарынан айырмалы рэуештэ, ул тэбигэттэн нинд зер ид китмэле акылга эйэ. Сэйфелмелек, беренсенэн, уны куреу менэн Бибизе эИенэ окшатып, тан калЪа, икенсенэн, «гумерендэ бер китап укымаган, кейез тирмэ! башка королма курмэгэн мэжуси кыззын тэрэн фекер йеретеуенэ, дарелфену! укыган, купме ил гизгэн мулла менэн типэ-тин бэхэслэшеуенэ хайран кала». Е образ эдэр сюжетында теп урындарзын береЬен тота, унын аша автор куп башк кыззарынын язмышын асып И ала алган.
Роман сюжеты хэл-вакигаларзын бер-береЬенэ бэйлэнешле рэуештэ уд менэн айырылып тора. Мэдэлэн, Кемеш Тамсынын атаИы тураЬындагы уйзг талгын гына Аккужанын у?ен тасуирлауга кусэ. Ошо урында укыусы Аккужанын йс нан едтен була алмауы хакында белэ. Был факт та, алда телгэ алып уткэнсэ, Мое Кэримден «Ай тотолган тендэ» трагедияЬына окшаш. Шул эдэрзэге Тэнкэб! кеуек, Аккужа ла уз балаларын йола буйынса башлы-кузле итеу ягында. «Ата-ба нан килгэн йоланы бозЬак, башыбызга ил каргышы тешер. Халым кайтарыу — куптарыу», тип уйлай ул Ьэм узенен берзэн-бер кызы Кемеш Тамсыны бэлэкэй: ук эйттереп куйылган Морат улына бирергэ карар итэ. Был азым ул осорзагы сэй; хэлде лэ тезэтергэ — ике ырыу араЬындагы дудлыкты ныгытырга Иэм яузарза бе Ьугышыу мемкинлектэрен дэ асырга тейеш була. Шулай итеп, роман сюжетына йолаИы куренештэре инеп киткэн: Ьейлэшеузе ныгытып куйыу есен егет ягы 1 ягына калым ебэреуе; туй алдынан едтэлмэ калым малын биреу; егет ягынан 1 ягына туй каруаны килеуе, уны Иаклап кырк егет билдэлэнеуе; туйзын биш-алты I дауамында барыуы; сенлэузэр эдэр стилен байыталар.
Артабангы вакигалар за эдэрзен сюжетлы стилгэ нигезлэнгэнен идбатлап тс бетэ вакигалар за етез удэ. Сюжеттын кульминацияга якынлауы куре Сэйфелмелектен, Кемеш Тамсыны Хыуандыкка алып барам тип алдап, туй кар нынан касырып алып китеуе, юл буйында мулланьщ хыянатсы икэнлеге асыкланы Кемеш Тамсынын Урзаныкылар тарафынан урланыуы, гашик мулланын Кемеш Т сыга йерэген тэкдим итеп, узе менэн китергэ егетлэуе, Кук Урзала Кемеш Там< нын югалыуын Хыуандыктан куреп, уны язалаузары, Кемеш Тамсынын Семсер ме! тендэ Кук Урза ягына кире касып кайтыуы — был вакигалар укыусыны бик ылыкть романдын ин кызыу мэлдэре, кульминацияЬы ошо хэлдэргэ тап килэ.
Автор кешелэрзен тормошона символик рэуештэ тэбигэт куренештэрен бэйлэп ебэрэ. Мэдэлэн, Кук Урза ырыуында Хыуандыкты язалагандан Ьун «ку яртылаш тиерлек кара болот» каплай, «Аккужа йорто едтенэ белэнгерт кулэгэ ? кук кукрэуе ишетелэ». Был куренеш тэ алда буласак Иугыш хакында шомло хэбэ белдерэ. Был хэлдэр, йэгни романдын сиселеше «Ьунгы сэхифэ» тип аталган бу гендэ Ьурэтлэнэ. Бетэ геройзар язмышынын нисек хэл ителеше ошо булектэ та ирлана. Кук Хорттон идэн каласак кешелэрен нимэ кетэсэге ырыу Ьылыуы Кем
д. Хэкимдец «Ьауыр тсумта» романында Иурэтлэнгэн донья влкэкендэ ..._81
Тамсы ауызынан эйттерелэ: « Китегез бынан... Бынау таузар аръягында берйэн атлы боронго башхорт ырыузары йэшэй. Шунда барыгыз, Ьабрау сэсэнде эзлэп табыгыз. Гэйебемде кисерЬен... Хыуандыхтан откан йырзарынды онотма, Янбай. Хур-жынды ал. Узен суке, дэрт иткэн йэштэргэ ейрэт». Был телмэрзэн куп нэмэ анлашыла. Хыуандыхтын хыялы тормоштса аша. бйрэнсеге Янбай унан курай уйнау, сукеу кеуек Ьенэрзэрен отоп алган, тимэк, Хыуандыхтын эше дауам итэ тигэн Ьуз. Эдэрзэ бер нисэ тапхыр телгэ алынган, лэкин бер тапхыр за узе хэрэкэт итмэгэн персонаж Ьабрау зур символик мэгэнэгэ эйэ. Ул башхорттар есен узенсэлекле бер азатлых билдэЬе булып тора Ьэм Кемеш Тамсы, Хыуандых Ьэм башха Кук Хорт ырыуы кешелэренен Ьэлэк булыуына харамадтан, роман килэсэккэ омет, ышаныс менэн тамамлана. Ырыузын бер олошо был хыдымдан хотола, тимэк, ул килэсэктэ йэшэйэсэк, тигэн Ьуз.
Шулай итеп, харап уткэн мисалдар романдын сюжетлы стилгэ хараганлыгын радлай, сонки «хэл-вахигалар етез хикэйэлэнгэн, сюжет тейендэре йыш алышынг-ан, йэнэш сюжетгар килеп ингэн, хырхыу ситуациялар осрай», [1, 167\ динамикалых хас. Был узенсэлек шунан да билдэле: эдэрзе телэгэн урындан ухып алып китеп булмай, башынан алып эдэр йекмэткеЬен ентеклэп ухымаган ухыусы уны анламауы ихтимал, сонки эдэрзэге хэл-вахигалар косоргэнешле, хызыу бара, вахигалар локаль конфликтка нигезлэнгэн[2,/47]. Сюжет вахигаларында теп фекер ята, сюжет эле-менттары асых сагыла, сиселешкэ йекмэгкенен теп йеге Ьалынган.
Роман доминанты буларах психологизм да «Ьауыр хумта» романында сагылып утэ. Быны идбатлау есен романдын узенэ мерэжэгэт итэйек. Психологизм курене-шенен асых мидалы — Изеукэй, Юлыш, Сырым, Сэйфелмелек, Хыуандых, Кемеш Тамсынын эске уйзарын, тэрэн кисерештэрен Ьурэтлэу. Мэдэлэн, автор Юлыштын эске кисерештэрен былай тауирлай: «Юлыш, ауыз эсенэн низер мыгырзап, хамсы Иабын хыдты. Яу хомары ни тиклем ярИытмаЬын, кунеле алдагы кендэрзе уйлаузан тыныс тугел унын». Ошонан азах автор Юлыштын ырыуы тураЬындагы тынгыЬыз уйзар тезмэЬен бирэ. Уларзан зур ырыу башында торган кешенен борсолоузары куренэ. Юлыштыхы менэн сагыштырганда, Изеукэйзен башында ла тынысЬы? уйзар хайнаша. «Изеукэйзен йэнен кейзергэн ут — Мэскэузен йылдан-йыл кесэйеуе. Деред, урыдтар Иаман Урзага яИах тулэй, лэкин унын дэумэле кэмегэндэн-кэмей». Куренеуенсэ, унын башында Юлыштыхы шикелле уз ырыуын яхлау тугел, э яулап алыусынын нэфселе уйзары сагыла. Унын башында башхорттар шикелле кесле яугир-зарзы узенэ туплау, уларзы узе телэгэнсэ файзаланыу.
Сэйфелмелектен уйзары ла асых бирелэ. Автор узе Иурэтлэгэн геройынын эске донъяЬын яхшы белэ: «Бары тик тынгыЬыз мулла гына йохламай ине. Унын башында мен терле уй. Хан гэскэренэн эз яззырып, хэуефЬез урынга килеп юлых-кан Кук Хорт ырыуы тугарылып тешмэд элек, мулла уз йогонтоЬон артабан ныгытырга тейеш». Былар Сэйфелмелектен эске донъяЬын ухыусыга асып Ьала торган уй-фе-керзэр. Хыуандыхтыхы менэн сагыштырганда, уларза тик узенен мэнфэгэтгэрен генэ хайгыртыусы кешенен образы куренэ. Сэйфелмелеккэ харата ошо уйзарзы хулла-ныуы авторзын табышы, асышы булып тора.
Хыуандыхтын уйзарына ла куп урын бирелэ. Узен хотхарыусы Ьунарсы Ьэм унын эле яны зур тормошха аях бадырга торган бэлэкэй хьцзы Ханым хахында Хыуандых шулай уйлай: «Нисек йэн адырай улар? Ниндэй емет менэн йэшэй? Ни кетэ ярым-еЬер Ханымды бынау золом, баш-баштахлых, гэзелЬезлек донъяЬында? Э бит ул да йэшэу есен яратылган. Бэхет, шатлых есен. Хайза бара, эгэр атаЬы аяхтан йыгылЬа йэ мэнгелеккэ кузен йомЬа?» Бьш фекерзэр аша Хыуандыхтын ни тиклем изге кунелле, кеше йэнле кеше икэнлеге асыхлана. Унын узенен хэле хьш едтендэ торЬа ла, кунеле менэн Ьаман башхаларзы уйлай, улар есен борсола. Ул осорзон
■канЬы? ханундары да ото фекер?эр аша сагыла, быларзы эдэр стиленэ уреп ебэр шулай уте авторзын одталыгы булып тора. Был мидалдар роман есен психологи стиле лэ хас икэнлеген асых курИэтэ. Автор шул рэуешле герой?арынын эске дог я1шн, хысхырып эйтэ алмаган уйзарын укыусыга психологизм аша белдерэ. Бьш у?е сэлеге романга тэрэн фэлеэфэуи мэгэнэ едтэй, стилен байыта.
Шулай итеп, Э. Хэкимден «Ьауыр хумта» романында Ьурэтлэнгэн дон елкэЬендэ сюжетлы стиль, психологик стиль доминанттары едтенлек ала. Ул эдэрзен стиленэ хабатланмад у?енсэлектэр едтэй, романды байыта.
Э^ЭБИЭТ
1. Хвсэйенов Г.Б. Башхорт э?эбиэтенец поэтикаЬы. Беренсе кидэк. Теоретик поэти вфе: Гилем, 2006. 403 б.
2. Есин А. Б. Принципы и приемы анализа литературного произведения: Учеб. пособ 6-е изд. М.: Флинта, Наука, 2004. 247 с.
