Научная статья на тему 'Агросаноат ислоҳотлари: қишлоқ хўжалиги тизими рақамлаштирилади'

Агросаноат ислоҳотлари: қишлоқ хўжалиги тизими рақамлаштирилади Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
131
25
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
taraqqiyot / strategiya / milliy / o‘zbekiston / islohotlar / raqamlashtirish / qishloq xo‘jaligi / development / strategy / national / uzbekistan / reforms / Digitalization / Agricultural
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Агросаноат ислоҳотлари: қишлоқ хўжалиги тизими рақамлаштирилади»



мИНПМИДм! ЧмЁМмШД^' ill

АГРОСАНОАТ

ИСЛОХ.ОТЛАРИ:

КИШЛОК

ху^лиги тизими

РАДОМЛАШТИРИЛАДИ

Жамшид ХОДЖАЕВ,

Узбекистан Республикаси к,ишлок, хужалиги вазири

Кишлок, хужалиги Узбекистан иктисодиётининг мух,им тармоги х,исобла-ниб, ЯИМнинг 28,5 фоизи-ни ташкил этади. Унда к,а-рийб 4,2 млн. киши мех,нат к,илади, бу эса мамлакат-даги умумий бандликнинг 30%дан ортигини ташкил

этади. Асосий к,ишлок, хужалиги экинлари - пахта ва галла хисобланади, лекин 2020-2021 йилларда квота-лар ва нарх назоратининг бекор килиниши экинлар-ни диверсификациялаш, бошк,а экинлар, мева ва сабзавотларни етиштириш-

II, . < 11 , * •, . Г J ■ t , . «V . I

lit a Ji

■ » «. Hv -Iki¿44г wJEro* (if 1

га боск,ичма-боск,ич утишни так,озо к,илмокда. К,ишлок, хужалиги махсулотларини экспорт к,илиш 2019 йилда Узбекистон ташки дарома-дининг тахминан 9,8 фоизи-ни ташкил этди.

Бугун мамлакатда кишлок, хужалиги ва озик,-овк,ат саноати сохасида кенг куламли ислох,отлар-нинг амалга оширилиши, к,ишлок, хужалиги хамда озик,-овк,ат саноатини яна-да кенгайтириш ва диверсификациялаш учун ян-гидан-янги имкониятлар эшигини очмокда.

Хукумат амалга оши-рилаётган ислох,отлар, махаллий ва экспорт мах,-сулотларининг к,ийматини ошириш мак,садида янги технологиялар, шу жумла-дан ресурсларни тежовчи технологияларни жорий этиш ва кайта ишлаш хамда

36

кадо^ашни янада ривож-лантириш кишлок хужа-лиги самарадорлигини оширади, деб х.исоблайди. Шу уринда, мамлакатнинг тук,имачилик секторини ривожлантириш, кушимча к,иймат занжирини яхши-лаш режалаштирилган.

Прогнозларга кура, ил-мий ва инновацион гоя-ларни жорий этиш х.исоби-га мева, сабзавот, картошка, дуккакли ва ёгли экинлар х.ажми хар йили 6-8%га, гушт 16%, сут 13%, тухум 27%, балик 2 баробарга, асал ишлаб чик,ариш 30%га оша-ди.

Стратегиянинг устувор йуналишлари

«2020-2030 йилларда Узбекистан Республикаси кишлок хужалигини ривожлантириш стратегияси»га мувофик тук;к;иэ йуналиш устувор х.исобланади. Хусу-сан, Стратегияга кура, 2030 йилгача куйидаги усиш-ларга эришилади:

• Ах.олининг озик-овкат хавфсизлигини таъминлаш. К,иск,а муддат ичида Узбе-кистонда «туйиб овкатлан-маслик индекси» 15% дан 2,4% га тушиб, минтакадаги энг яхши натижалардан би-рига айланди.

• Агробизнес мух.итини яхшилаш ва к,иймат зан-жирларини яратиш.

• Саноатда давлат ишти-рокини кискартириш ва инвестицион жозибадор-ликни ошириш.

• Табиий ресурслардан окилона фойдаланиш ва атроф-мух,итни мухофаза килишни таъминлаш.

Жараён

Давлат бошкаруви-нинг замонавий тизимини ривожлантириш.

• Секторни куллаб-кув-ватлаш учун давлат хара-жатларини диверсификация килиш.

• Аграр фани, таълим, ах-борот-консалтинг хизмати тизимини ривожлантириш.

• К,ишлок, худудларини ривожлантириш.

• Саноат статистикаси-нинг шаффоф тизимини ишлаб чик,иш.

Х,озирги кунда респуб-ликанинг барча худудлари-да янги мослашувчан замонавий AKIS тизими ва унинг доирасида яратилган куп функцияли марказлар асо-сида к,ишлок, хужалиги би-лимлари, хизматлари ва янгиликларини ривожлантириш буйича ишлар олиб борилмокда. Ушбу экс-теншн-марказларида фер-мерлар кишлок, хужалиги хизматларини олиш, мобил лабораториялардан фойдаланиш ва таълим тад-бирларида иштирок этиш-ни бошлайдилар. К,ишлок, хужалиги учун махаллий

ва хорижий товарлар ва хизматлар ишлаб чикарув-чилари уз мах.сулотларини бевосита намойиш этиш, шунингдек уз максадли ау-диторияси билан маслахат-лашиш имкониятига эга буладилар. AKIS инфрату-зилмасида демонстраци-он-экспериментал жойлар мавжуд булиб, унда кишлок хужалиги технологияла-рини урганиш, синовдан утказиш ва намойиш этиш мумкин. 2022-2026 йилларда барча вилоятлар ва йи-рик туманларда марказлар ташкил этилиб, 100 дан ор-тик, кишлок хужалиги хизматлари курсатилади.

К,ишлок, хужалигини ракамлаштириш, шунингдек «а^ли кишлок, хужалиги» дастури доирасида сув ва ер ресурсларидан окилона фойдаланиш тех-нологияларини кенг жорий этищ шунингдек турли имтиёзлар, субсидиялар ва кредитлар беришга кат-та эътибор каратилмокда. Масалан, гуруч каби намсе-вар экин 2026 йилда бар-ча такрорий майдонларда уругчилик усулида етишти-рилади. Бу йилдан бошлаб

КИШЛОК ХУЖАЛИГИ МАХСУЛОТЛАРИ ХАЖМИ

Ма.,6а Дд..,1ат стмстика к^игаси

тажриба сифатида бу экин-ни сугориш ва томчилатиб сугориш йулга куйилди, гу-руч кучатларини машинада экиш йулга куйилди.

Шунингдек, янги ерлар-ни узлаштириш ва кишлок хужалиги айланмасидан чиккан ерларни кайтариш, кишлокхужалиги ерлари-нинг сифатини ошириш-га катта эътибор каратил-мок,да. Умуман, 2026 йилга келиб, муомалага чикарил-ган кишлок хужалиги ер-лари карийб 900 минг гек-тарни, сув тежайдиган технологиялар жорий

этилган ерлар 1,2 миллион гектарни, жумладан 445 минг гектарни томчилатиб сугоришни ташкил эти-ши кутилмок,да. 2022-2026 йилларда пахтачиликда ва галла-бошокли экинлар ишлаб чик,аришда хам хо-силдорлик ошади. Гарчи экин майдонлари камай-са-да, аммо уларнинг сама-радорлиги ошади.

Таъкидлаш жоизки,

махаллий илмий-тадкик,от салохиятини ривожлантириш, шунингдек жалб килинган хорижий экс-

пертизани ривожлантириш асосида Узбекистонда уругчилик ривожланмок,да, турли ташк,и омиллар, ик-лим узгаришига чидамли янги навларни фаол жорий этиш бошланди. Келгуси йилларда 53 та элита уругчилик хужалигини ташкил этиш, уларга 5 минг гектар кишлок хужалиги ерлари-ни ажратиш режалашти-рилган. «Uzbek seeds» мил-лий бренди остида кишлок хужалиги экинларининг уругларини экспорт ки-лишнинг замонавий ти-зими яратилади. Танлов ишларини кучайтириш учун етакчи хорижий мута-хассислар (Туркия, Нидер-ландия, Исроил ва бошк,а мамлакатлар) жалб этила-ди.

Кластерлашдан -

ра^млаштиришгача

Кластер ва кооперация тизимини замонавий инфратузилма ва илгор технологиялар ёрдамида ривожлантириш кишлок хужалигида устувор йуна-лишлардан бири саналади. Бу тизим майдондан то ис-теъмолчигача булган тулик,

ишлаб чикариш занжири-ни таъминлайди. «Даладан столгача» ишлаб чикариш занжири Кластер ишлаб чикариш объектлари, агро-логистик марказлар ва коо-перативлар асосида курил-мок,да, экспортни ошириш максадида янги имконият-лар яратилмок,да.

Кластерларда хосил-дорликнинг юкори були-ши х,исобига ишлаб чик,а-рувчилар даромадларини оширишга алохида эътибор к,аратилмок,да. 2016-2020 йилларда илмий-иннова-цион ютук,лар ва илтор технологиялар кластерлари жорий этилиши натижа-сида пахта хосилдорлиги

26.4 ц/га дан 30 ц/га, галла хосилдорлиги 57,8 ц/га дан

63.5 ц/га оширилди. Ишлаб чикарувчиларнинг моддий манфаатлари 1,5 баробар ошди, бир ходимнинг урта-ча ойлик маоши 2018 йилга нисбатан 2,4 баробарга кутарилди. Кейинги 3 йилда худудлардаги кластерлар негизида 152 мингдан зиёд янги иш урни яратилди.

2018-2020 йилларда кластерларга кушимча кий-мат занжири яратиш учун 1,4 млрд. доллар мик,дори-да инвестициялар жалб к,и-линди. 2019-2020 йилларда 10,8 минг гектар майдонда интенсив мевали боглар ва 19,7 минг гектар майдонда токзорлар ташкил килинди. 250 минг гектар ерда сувни тежайдиган технологиялар ва 1,5 трлн. сумлик ресурс тежайдиган замонавий ускуналар жорий этилди.

Бугунги кунда кишлок хужалигининг барча

йуналишлари буйича 463 та агрокластер фаолияти

йулга куйилган (пахта-тук,и-мачилик йуналиши, гал-лачилик, мева-сабзавот-чилик, гуруч етиштириш ва х.к.). Кластерлар 2,2 млн. гектар кишлокхужалиги ерларини камраб олган. Жорий йилда пахтани кай-та ишлашни ташкил этиш буйича умумий к,иймати 25,5 трлн. сумлик 270 инвестиция лойих,а, 589 млрд. сум мик,дорида мева-са-бзавотчилик буйича 63 та лойих,а, галла етиштириш учун к,иймати 1 трлн. 164 млрд. сумлик 122 та лойих,а амалга оширилади.

Узбекистонда ракамли иктисодиётни фаол ривож-лантириш, шунингдек ик,ти-содиёт тармок,лари, жум-ладан кишлокхужалигида замонавий ахборот-ком-муникация технологияла-рини жорий этиш буйича х,ам кенг куламли ишлар амалга оширилмок.да. Хусу-сан, утган йилнинг декабрь ойида «Аклли кишлокху-жалиги технологиясини ишлаб чик.иш стратегияси» ва «Ак.лли к.ишлок. хужали-ги технологиясини ишлаб чик.иш стратегиясини 20212023 даврида амалга оши-риш буйича тадбирлар ре-жаси» тасдик.ланган булиб, уларЗта асосий йуналишни назарда тутади: кишлок, ху-жалигини рак.амлаштириш, сув ресурсларини бош-к,ариш, мониторинг ва х,и-собга олиш жараёнларини автоматлаштириш; кишлок, хужалиги сох,асида бизнес-ни бошлаш лойихаларини куллаб-кувватлаш. Шу би-лан бирга, кишлок хужалиги вазирлигининг Марка-зий аппарати таркибида кишлок хужалигини ракам-лаштиришни ривожлан-

Жараён

тирищ кишлок,хужалиги ва озик.-овкат хавфсизлиги сох,аларида замонавий ах-борот технологиялари ва дастурий мах,сулотларни жорий этиш буйича жадал дастур масалалари буйича масъул алох,ида комплекс ташкил этилди.

Истикболли лойи^лар -тараккиёт таянчи

Кайд этиш лозимки, йил охирига кадар агросаноат мажмуасида тадбиркорлик фаолиятини соддалашти-ришга, давлат идоралари билан турли масалалар-да, жумладан интерактив хизматлар олишда кумак беришга каратилган 9 та ахборот тизими ишга туши-рилади.

Хусусан, энг йирик лойих,алардан бири, бу -Кишлок хужалиги вазирлигининг уз геоахборот платформасининг ишга ту-ширилиши. 2021 йилнинг ноябрь ойига кадар тизим-ни синов режимида ишга тушириш режалаштирил-ган.

Сунъий интеллект технологиялари, хусусан дрон-

лар ёрдамида олинган сунъий иулдош тасвирла-ри ва бошка материаллар-га асосланган ушбу тизим, экиш ёки йигим-терим учун кулай вактни аниклаш, угитлар схемасини х,исоб-лаш, мониторинг, экинлар хрсилдорлигини башорат к,илиш, улардаги касаллик-ларни уз вактида аниклаш х,амда бошкаларни амалга ошириш имконини беради.

Кейинги йириклойих,а-агросаноат мажмуаси учун ягона интеграция платфор-масини яратиш булиб, унда 20 га як.ин вазирлик ва идо-раларнинг иш жараёни интеграция к.илинади. Мазкур лойих,а Жах,он банки томо-нидан молиялаштирилади.

2022 йилдаги ишлар-нинг натижаси «ягона ойна» каби кишлок. хужалиги платформасини ишга тушириш булади, бу ерда фермерлар уз фаолияти учун зарур булган барча хизматлар ва маълумотлар-ни онлайн тарзда олишла-ри мумкин.

Х,озирги кунда яна бир йирик «Агроплатформ»

kV

КИШЛОК ХУЖАЛИГИ U,

МАХСУЛОТЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИКАРИШ

TAMOQnrOT STKATEGIYAST

• Дон 8,3 7,3 6,5 7,4 7,6

V Пахта 3.0 2,9 2,3 2,7 3,1

^^ Картошка 2.в 2,8 2,9 3,1 3,1

> СаОзавот 10.2 10.2 9,8 10,2 10,4

^ Озицбоп ПОЛИЗ 2,0 2.0 1,8 2.1 2,1

'■Л Мева ва резаворлар 2,6 2,6 2.7 2,8 2,8

' Узум 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6

@ Гушт (тирик вазнда) 2.2 2,3 2,4 2,5 2.5

"" Сут 9,7 10,0 10.5 10,7 11,0

^ Тухум, млрд дона 6,2 6,3 7,5 7,8 7,8

Манба ДаН118т статистика 11;9Митаси

дастурий туплами ишлаб чикилмокда, унинг ишга туширилиши 2021 йил-нинг ноябрь ойи охири-га мулжалланган. Ушбу платформани яратишдан мак.сад шартнома интизо-мини мустахкамлаш, агро-саноат комплекси, фермер ва дехкон хужаликлари сохасида хизмат курсатув-чи провайдерлар уртасида узаро х,исоб-китобларни амалга оширишдан ибо-рат. йигирмадан ортик ва-зирлик ва идораларнинг маълумотлар базалари интеграцияси билан хуж-жатларни бошкариш ва онлайн режимида молиявий хизматлар курсатиш жара-ёнлари автоматлаштирил-ган.

Шунингдек, электрон агросаноат савдо порта-

ли - «Магке1р1асе»ни си-нов режимида ишга туши-риш буйича ишлар олиб борилмокда. Порталнинг асосий аудиторияси фер-мерлар, кишлок хужалиги мах,сулотларини ишлаб чикарувчилар, йирик клас-терлар, агрологистик мар-казлар, кайта ишлаб чик.а-

рувчилар, кичик ва катта савдо тармок,пари булиши кутилмокда. Ушбу тизим 2022 йилнинг январь ойида ишга туширилиши режа-лаштирилган.

Яна бир мухим лойих,а, бу - кишлок хужалиги сох,а-сида субсидиялар ажратиш буйича ягона давлат ах-борот тизимини яратиш. Тизим модуллари боскич-ма-боск,ич ишга тушири-лар экан, фермерларга 18 турдаги субсидиялар олиш, шунингдек улардан мак,садли фойдаланишни кузатиш мумкин булади. Давлат томонидан фермер-ларнинг кишлок хужалиги техникасини сотиб олиш, сувни тежайдиган техно-логиялардан фойдаланиш, узум плантациялари ва интенсив ботарни яратищ чорвачиликни ривожлан-тириш ва бошка куплаб сохаларда фермерларни куллаб-кувватлаш учун субсидиялар ажратилади.

Бошка лойиха импорт к,илинадиган кишлок хужалиги техникасини х,исобга олишни таъминлаш билан

боглик Шу мак,садда импорт килувчилар ва ишлаб чикарувчилар импорт к,и-линадиган/ишлаб чикарил-ган мах,сулотларни синаш ёки сертификатлаш учун ариза бериш учун узок, йул босишлари шарт булма-ган ахборот тизими ишлаб чикилмокда. Аризаларни куриб чикиш жараёнида шахснинг иштироки мини-маллаштирилади ва макси-мал шаффофлик таъминла-нади.

Ахборот тизимлари-ни жорий этишдан асосий максад, агросаноат мажмуасида технологик ютукни таъминлаш, озик-овкат хавфсизлигини мустахкамлаш, сув ресурсла-рини самарали бошкариш ва кишлок хужалиги корхо-наларида х,осилдорликни оширишга эришиш учун кишлок хужалигини ракам-лаштиришдир.

Органик к;ишлок; хужалиги истик;боллари

2019 йилда органик кишлок, хужалиги ил-мий-тадк,ик,от институти (FiBL) ва органик кишлок хужалиги учун х,аракат-лар халк,аро федерацияси (IFОАМ)нинг жах,он органик кишлок хужалиги ста-тистикаси буйича нашрида Узбекистан Республикаси мева ишлаб чикариш учун кулай шарт-шароитга эга булган ва органик мевалар етиштириш учун кулай ер майдонлари мавжуд булган дунёнинг 10 та давлатига киритилди.

Бугунги кунда органик кишлок хужалиги глобал тенденция саналади. Му-тахассисларнинг фикрича, сунгги 5 йил давомида гло-

бал органик махсулотлар бозорида уртача 15 фоиз усишга эришилди, 2022 йилда савдо айланмаси 212 млрд. доллар (жахрн кишлокхужалиги ишлаб чик,аришининг 20 фоизи) микдорида прогноз к,илин-мок,да.

Ушбу амалиёт мамла-катимиз к,ишлок, хужалиги тарихида алохида урин тутади. Асрлар давомида шаклланган сабзавотчилик ва богдорчиликнинг анъ-анавий маданияти табиий угитлардан фойдаланишни назарда тутувчи биологик дех,к,ончилик тамойиллари-га асосланади. Бу генларни узгартириш технологияси-дан фойдаланмай туриб, юк,ори озукавий к,иймати, ноёб таъми ва истеъмол ху-сусиятларига эга органик (экологик жих,атдан кулай) мева ва сабзавотларни етиштириш имконини бе-ради.

Бугунги кунда респуб-ликада органик кишлок хужалигини ривожланти-риш учун барча шароитлар мавжуд: захарли модда-лар билан ифлосланмаган экин майдонлари; томорка хужаликларида етиштири-ладиган органик махсулот-ларни экспорт килиш орк,а-ли ахоли даромадларини ошириш; органик ишлаб чик,аришда агрокластер ишлаб чикариш, логистика ва кооперация тизим-ларини ривожлантириш орк,али ах,оли бандлигини ошириш; лаборатория-ларни такомиллаштириш, назорат ва сертификат-лаштириш тизимларини такомиллаштириш орк,али кишлок, хужалиги махсу-

Жараён

лотлари сифатини тах,лил к,илиш; генетик жихатдан модификацияланган ор-ганизмлардан (ГМО) озод булган худудлар.

2025 йилга келиб Узбекистан пахта далаларининг 5% га органик пахта хом ашёси етиштириш режа-лаштирилган. Шуни унут-маслик керакки, органик пахта одатдагидан анча к,иммат туради. Жумладан, 2019 йилда АК.Ш бозорла-рида 1 тонна органик пахта хом ашёси 225 долларга бахрланди, анъанавий пахта эса 155 доллар нархда со-тилди.

Хулоса к,илиб айтганда, Узбекистонда кишлокхужалиги ишлаб чик,аришини ривожлантириш салохия-ти, анъанавий равишда экинларни етиштириш ва янги инновацион формат ва технологияларни к,ул-лаш борасида жуда юк,ори эканлигини яна бир бор таъкидлаш зарур. Зеро, бу-гун амалга оширилаётган ислохотлар мавжуд салохи-ятни тулак,онли ривожлантириш кишлок, хужалиги махсулотлари ва бутун агросаноат комплексининг рак,обатбардошлиги ни оширишга к,аратилган.

»

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.