Научная статья на тему 'ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНИДА ШАХС МАЪНАВИЯТИНИ МОДЕЛЛАШТИРИШ'

ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНИДА ШАХС МАЪНАВИЯТИНИ МОДЕЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
14
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тафаккур / моделлаштириш / маънавият / шахс / жамият / қадрият / трансформация. / thinking / modeling / spirituality / personality / society / value / transformation.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Абдусаттарова, Ситора Фахриддин Қизи

Мақолада моделлаштиришнинг ижтимоий-фалсафий ва тарихий-фалсафий муаммолари, унинг жамият ҳаёти, ижтимоий тизим фаолияти, шахс маънавияти камолоти билан алоқаси ёритилган. Модель инсон ақлий фаолиятининг барча шаклларида мавжуд бўлиб, моделлаштириш инсоннинг асл объектнинг (объект-оригинал) хусусиятларини, ўзгариши ва ривожланишининг ички қонуниятларини, яъни ижтимоий тизимни ва ундаги ижтимоий жараёнларни келиб чиқишини билиш истагини акс эттиради. Аммо, моделлаштириш билишнинг илмий усули сифатида оддий ғоядан, башоратдан фарқ қилади. Мақолада моделлаштиришнинг ушбу ўзига хос хусусиятлари, унинг эпистемологик функциялари очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MODELING PERSONAL SPIRITUALITY IN THE PROCESS OF GLOBALIZATION

The article describes the socio-philosophical and historical-philosophical problems of modeling, its relationship with the life of society, the functioning of the social system, the spiritual maturity of the individual. The model is present in all forms of human mental activity, and modeling reflects the desire of man to know the properties of the original object (object-original), the internal laws of change and development, that is, the social system and the origin of social processes in it. However, modeling as a scientific method of knowing is different from a simple idea, a prediction. The article reveals these peculiarities of modeling, its epistemological functions.

Текст научной работы на тему «ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНИДА ШАХС МАЪНАВИЯТИНИ МОДЕЛЛАШТИРИШ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(8), August, 2023

ГЛОБАЛЛАШУВ ЖАРАЁНИДА ШАХС МАЪНАВИЯТИНИ

МОДЕЛЛАШТИРИШ

Абдусаттарова Ситора Фахриддин кизи

Тошкент давлат юридик университети Умумтаълим фанлар ва маданият кафедраси доц.в.б., фалсафа фанлари буйича фалсафа доктори (PhD)

АННОТАЦИЯ

Мацолада моделлаштиришнинг ижтимоий-фалсафий ва тарихий-фалсафий муаммолари, унинг жамият уаёти, ижтимоий тизим фаолияти, шахс маънавияти камолоти билан алоцаси ёритилган. Модель инсон ацлий фаолиятининг барча шаклларида мавжуд булиб, моделлаштириш инсоннинг асл объектнинг (объект-оригинал) хусусиятларини, узгариши ва ривожланишининг ички цонуниятларини, яъни ижтимоий тизимни ва ундаги ижтимоий жараёнларни келиб чицишини билиш истагини акс эттиради. Аммо, моделлаштириш билишнинг илмий усули сифатида оддий гоядан, башоратдан фарц цилади. Мацолада моделлаштиришнинг ушбу узига хос хусусиятлари, унинг эпистемологик функциялари очиб берилган.

Калит сузлар: тафаккур, моделлаштириш, маънавият, шахс, жамият, цадрият, трансформация.

MODELING PERSONAL SPIRITUALITY IN THE PROCESS OF

GLOBALIZATION

Abdusattarova Sitora Fakhriddin kizi

Tashkent State University of Law, Associate Professor of the Department of General Education Sciences and Culture,

Doctor of Philosophy (PhD)

ABSTRACT

The article describes the socio-philosophical and historical-philosophical problems of modeling, its relationship with the life of society, the functioning of the social system, the spiritual maturity of the individual. The model is present in all forms of human mental activity, and modeling reflects the desire of man to know the properties of the original object (object-original), the internal laws of change and development, that is, the social system and the origin of social processes in it. However, modeling as a scientific method of knowing is different from a simple idea,

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(8), August, 2023

a prediction. The article reveals these peculiarities of modeling, its epistemological functions.

Keywords: thinking, modeling, spirituality, personality, society, value, transformation.

Маълумкии, инсоннинг фаолияти унинг субъектив карашлари, онги ва тафаккури, рухий муносабатлари махсули экани исбот талаб килмайдиган хакикатдир. Бу аксиомани амалиётга татбик килиш ва ижтимоий борликнинг субъектив вокеликка курсатадиган таъсирини урганиш фалсафа тарихида кадим замонлардан бошлаб турли саволлар, бахсу мунозаралар уйготиб келган. Мамлакатимиз мустакилликка эришгач, янгича шаклланиш жараёнига утган жамиятимизнинг ижтимоий тафаккури собик хукмрон коммунистик мафкурадан, марксистик догмадан халос булди. Бу уз навбатида фалсафа фанида хам туб узгаришларга сабаб булиб, объектив ва субъектив холатларни узаро уйгун вокелик сифатида тахлил этиш тамойили шаклланишига, улар уртасидаги "хитой девори" бархам топишига имкон яратди. Бу борада мамлакатимиз Президенти Шавкат Мирзиёевнинг маънавий кадриятлар, маданий мерос, миллий гоя ва мафкурага доир фундаментал ахамиятга молик фикрлари, хеч шубхасиз, мухим урин тутади. "Дунё шиддат билан узгариб, баркарорлик ва халкларнинг мустахкам ривожланишига рахна соладиган турли янги тахдид ва хавфлар пайдо булаётган бугунги кунда маънавият ва маърифатга, ахлокий тарбия, ёшларнинг билим олиш, камолга етишга интилишига эътибор каратиш хар качонгидан хам мухимдир "[1].

Хдкикатан хам, жамиятдаги хар кандай ислохот ва узгаришлар самараси аввалохалкнинг маънавий савияси, инсондаги юксак, олижаноб маънавий фазилатлар билан белгиланади. Аммо бу холат маданият ва маънавият, яъни субъектив ходисаларни иктисодий - объектив муносабатларга карши куймайди, балки уларнинг узаро диалектик богликлигини такозо этади. Сир эмаски, дунё микёсида кечаётган глобаллашув жараёни аксарият мамлакатларнинг ижтимоий тараккиётига турли даражада таъсир этмокца. Модернизация ана шу таъсирнинг, айтиш мумкинки, миллий давлатлар цивилизацион ривожланишининг натижаси уларок намоён булмокда. Узбекистон мисолида олиб каралса, юртимизда миллий тараккиёт узига хос ижтимоий вокелик сифатида буй курсатмокда. Масалан, дастлабки маълумотларга кура, 2021 йилнинг январь - июнида Узбекистон Республикаси ЯИМ хажми утган йилнинг мос даври билан таккослаганда 6,2 фоизга усди[2]. Юртбошимиз таъкидлаганидек: "Биз, аввало, иктисодиётни ислох килиш ва эркинлаштириш

КИРИШ

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(8), August, 2023

борасидаги ишларимизни янада чукурдаштириш, унинг соха ва тармокдарини таркибий жихатдан узгартириш буйича бошданган ишдарни жададдаштиришимиз керак. Айнан шу асосда 2030 йидгача мамдакатимиз ядпи ички махсулотини 2 баробардан зиёд купайтиришга эришишимиз даркор"[3].

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Узбекистон глобад модиявий инкироз шароитида узининг ички ижтимоий тараккиёт хусусиятдарини сакдаб кодишга эришиш бидан бирга, ударни самаради ривожпантиришга хам муваффак будмокца. Бу уринда энг аввадо Президентимиз Шавкат Миромоновичнинг узокни куздаб амадга ошираётган окцдона сиёсати, мамдакатимиз иктисодиётини модернизация кцдишга каратидган стратегик максад-вазифадарни аник-равшан бедгидаб бергани мухим урин тутмокда. Айни чогда хар кандай тараккиёт, модернизация жараёндари мамдакат аходисининг ижтимоий, иктисодий, сиёсий, маданий ва маънавий тайёргардигига, жамиятдаги узгаришдарда онгди равишда иштирок этишига богдик. Чунки, жамиятдаги узгаришдар, исдохот ва янгиданишдар аввадо одамдар рухи, онгу тафаккурига, кадбига таъсир этиб, ударни аник харакатдарга ундайди. Агар бу узгаришдар одамдар онгу тафаккурига таъсир этмаса, самаради натижага эришиб будмайди. Демак, жамиятдаги янгидикдар инсон кадби, дунёкарашини тубдан узгартирган такцирдагина хакикцй модернизация жараёни юз беради. Бугунги кунда модернизация жараёни кенг ижтимоий вокедик сифатида мамдакатимизда нафакат иктисодиётни, бадки хаётнинг барча сохадарини камраб одмокда. "Хрзирги пайтда факат анъанавий кадриятдарни эъзоздайдиган жамиятдар эмас, шунингдек, замонавий технодогия ва нанотехнодогия, индустрия, медицина, юксак сервисга асосданган жамиятдар хам уз хаётини кайта куришга эхтиёж сезмокда"[4]. Компьютердаштириш, роботдаштириш, интерфаод адокадар дадид ривожданаётган вактда ижтимоий хаётнинг барча сохадари узгаришга, модернизациядашувга, унинг натижасида эса шахс маънавиятини модеддаштиришга интидади, бу табиий ижтимоий ходдир.

Модеддаштириш муаммодари узок вактдан бери ижтимоий одимдар, файдасуфдар, иктисодчидар, кибернетика ва математикдарнинг тадкикот объекти (предмети) будиб кедган. Бирок, купчидик тадкикотчидар модеддаштиришга асосан тор секторад ёндашувга эга. Шу бидан бирга, модеддаштириш ходисадарни кенгрок камраб одиш, динамик мураккаб тизимдар ривожданишининг «экзистенсиад башорати» бидан ажрадиб туради[5].

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(8), August, 2023

«Моделлаштириш» илмий тушунча сифатида «модел» сузидан келиб чиккан. Файласуфларнинг фикрича, модел (лот. модулус — о'лчов, намуна) урнини босувчи объект булиб, у маълум шароитларда асл объектнинг урнини боса олади, асл объектнинг кизик булган хоссалари ва хусусиятларини такрорлайди. Кайта ишлаб чикариш хам мавзу буйича (тартиб, курилма, намуна), хам белги шаклларида (график, диаграмма, дастур, назария) амалга оширилади. Моделлаштириш эса объектларни уларнинг моделлари буйича урганиш жараёнини англатади. Моделларни куриш ва моделлаштиришга хизмат килувчи билимларни олиш оркали махсус предметли илмий муаммоларни хал килишни фарклаш керак. Моделлаштириш фикрлаш методологияси, ташкил этиш ва хусусан, дунё хакидаги билимларни ифодалаш, моделлар турларини услубий лойихалаш жараёнларини якуний кисмидир. Фалсафий умумлаштириш объектни (предметни) уларнинг моделлари буйича тадкик килиш жараёнининг якуний кисмидир. Бу умумлаштириш бир томондан содир булади, у моделларни узига хос хакикатга, конуниятларга, тасвирларни яратишда эркинликка эга булган объектларга (объектларга) айлантиради, бунинг натижасида янги билимлар (эвристика) хосил булади ва моделлаштириш заруриятини йук килади. Бошка томондан, у категорик онтологияни ва дунёнинг расмини (когнитив ва лингвистик) белгилайди. Хдкикдй моделлаштириш (парчалаш) жараёнида модел ва объект уртасида маълум муносабатни урнатади ёки махсус назарий тахлил, эксперимент (текшириш) жараёнида моделнинг хусусиятларини объектга (субъектга) боглайди. Бундан куриниб турибти ки, хар бир даврнинг уз кахрамонлари, уз намуналари бор. Фан ва техника тараккиёти, кибернетика, бошкарувнинг янги усулларининг пайдо булиши билан билимларнинг янги тармоги -моделлаштириш назарияси пайдо булди. Бугунги кунда жамият хаётининг бирон бир сохаси, ижтимоий бошкарув моделлаштириш усулидан фойдаланмасдан кила олмайди. Бошкарув фаолиятида муваффакиятга эришиш, ижтимоий-иктисодий, маданий, педагогик максадларга, вазифаларга эришиш замонавий, инновацион моделлаштириш шаклларининг ёрдамисиз ва улардан фойдаланмасдан мумкин эмас. Моделлаштириш жараёни шахс ва жамият модернизациясининг узвий булагидир.

Модернизация ходисаси глобал вокеликка айланаётган бугунги кунда ушбу жараён энг аввало инсон калби ва маънавияти оркали кечиши мухим ахамият касб этаётганини эътироф килмок лозим. Шунинг учун замонавий модернизация жараёнлари Х1Х-ХХ асрларда Европада амалга оширилган илмий-техник инкилоблар тарзида эмас, аксинча, инсоннинг шахс, оила, хаёт,

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(8), August, 2023

иш, жамиятга карашларини, миллат ва ватанга булган муносабатини янада юксалтириш билан боглик холда кечиши максадга мувофикдир. Таассуфки, айрим илмий доираларда, айникса европа олимлари асарларида модернизация феномени факат иктисодиётга, ишлаб чикариш ва технологияга оид вокелик дея талкин этилмокда. Тарих тажрибаси шуни курсатадики, инсон манфаатларини, унинг маънавий ва рухий интилишларини инобатга олмаган гоя ва концепциялар охир-окибат узига узи карши булиб колади. Шу маънода, хозирги вактда жахон микёсида давом этаётган молиявий-иктисодий хамда экологик инкироз Х1Х-ХХ асрлар мобайнида руй берган, инсоннинг маънавий оламини юксалтириш масаласига мутлако эътиборсиз булган илмий-техник инкилоблар натижасидир. Хулоса килиб айтганда, модернизация жараёни инсоннинг маънавий интилишларидан холи тарзда кечадиган ходиса булмаслиги, аксинча, у инсон маънавиятини янада юксалтиришга хизмат килмоги лозим.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ (REFERENCES)

1. Мирзиёев Ш.М. Ислом хамкорлик ташкилоти Ташки ишлар вазирлари кенгаши 43-сессиясининг очилиш маросимидаги нутки, 10 октябрь 2016 йил// https://uza.uz/uz/posts/zbekiston-respublikasi-prezidenti-shavkat-mirziyeevning-islo-10-09-2017

2. Иктисодий тараккиёт ва камбагалликни кискартириш вазирлигининг 2021 йил 1-ярим йиллик учун Узбекистон Республикаси иктисодиёти ва ривожланишининг тенденциялари шархи. https://mineconomy.uz/uploads/

3. Мирзиёев Ш.М. " Эркин ва фаровон, демократик Узбекистон давлатини мард ва олижаноб халкимиз билан бирга курамиз", 15 декабрь 2016 йилдаги нутки// https://nrm.uz/contentf

4. Модернизационные прсцессы в мире.М., ИМПРА, 2006, стр. 70-78

5. Абдусаттарова, С. Ф. К. (2022). МОДЕЛИРОВАНИЕ СФЕРЫ ОБРАЗОВАНИЯ В «РЕЙТИНГЕ ДОВЕРИЯ ПРОФЕССИЙ» ЖЕНЩИН ВОСТОКА. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(12), 52-58.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.