CC BY
8в состоянии решить свои внутренние проблемы и обращаются к международным организациям, что приводит к потерию их функций.
Ключевые слова: глобализация, национальное государство, региональные организации, международные организации, тенденция.
GLOBALIZATION PROCESSES AND THE TENDENCIES OF DEVELOPMENT
OF THE NATIONAL STATES
Soliev B. Kh.
In this article the author examines the basic tendencies of development of the national states in epoch of globalization. The development of globalization is provided on the base of formation and development of the various international subjects and transnational corporations. On the base of globalization the national states will lose a part of the functions, and these functions pass to various international and regional organizations. The author considers that the national states with poor political and economic life, in modern conditions, are not in a condition to solve internal problems, so address them to the international formations, which will result of loosing of their functions.
Key words: globalization, national state, regional organizations, international organizations, tendency.
Сведения об авторе: Солиев Боймахмад Холович - зав. кафедрой политологии и философии Дангаринского государственного университета, тел.: (+992) 93- 594-16-81, email: solievboy11@hotmail.com
Information about the author: Soliev Boimahmad Kholovich, Head of Political science and Philosophy chair in Dangara State University, tel. (+992) 93- 594-16-81, e-mail: solievboy11@hotmail.com
ЧДХ,ОНИШАВИ ХДМЧУН ОМИЛИ КАМБИЗОАТИИ ^ОМЕА
%акимов Рацаб Муродович
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон номи Садриддин Айни
Чдхонишавй ва камбизоатй яке аз масъалахои асосии замони муосир ба шумор мераванд ва дар чомеаи муосири точик ин падидахо накши худро доро мебошанд. Дам камбизоатй ва хам чахонишавй солхои зиёдест, ки диккати тадкикотчиёни бахшхои сиёсатшиносй, иктисодй, ичтимой ва гайрахоро ба худ чалб намудаанд.
Аз ин лихоз, дар ибтидо моро лозим меояд, ки оиди падидахои мазкур чахонишавй (глобализатсия) ва камбизоатй (пауперизм) пайгир бошем ва то кадом сатх онхо бо хамдигар умумият ва фаркиятхо доранд, аз нигохи илми онхоро баррасй намоем.
Бояд таъкид намоем, ки кисме аз тахкикотчиён чахонишавиро бо мафхуми «тамаддун» хаммаъно медонанд ва хусусиятхои як хелагии онхоро таъкид мекунанд.1 Тадкикотчиёни мафхуми камбизоатй низ онро ба маданият алокаманд медонанд ва исбот кардани мешаванд, ки табакаи камбизоатон дорои маданияти муайяни худ мебошанд, ки аз маданияти дигар табакахои чомеъа ба кулли фарк карда меистад.2 Одатан зери мафхуми камбизоатй мухточии доимо афзояндаи ахолй, ки бо имкониятхои махдуди дарёфти чои кори доими ва сатхи пастй маош вобастаро медонанд, ки дар натичаи он гуруснагй, пастшавии кувваи чисмонй, аклонй, нарасидани сару либос, пояфзол, шароити доимии манзили зист, зиёдшавии касалихои гуногун ва гайрахо фахмида мешаванд.
1 Удовкин С. Л. Глобализация: семиотические подходы., с. 2.
2 Мертон Р. К. Социальная теория и социальная структура\\ Социологические исследования. 1992. с.118 - 119, 120 - 121.
22
Камбизоатй хамчун падидаи ичтимой дар хама давру замонхо системахои иктисодиро хамрадиф буд ва пайгири мекард, чунки камбизоатии оммавй дар чомеа дар холате ба вучуд меояд, ки таксимоти нобаробари сарватхои табии рух додаст. Мувофики тадкикотхои Брокгауз ва Ефрон сабаби камбизоатй дар асрхои кадим ва асрхои миёнаро офатхои табии, хушксолй, обхезй, сухтор, чангхои кабилахо, чангхои байни давлатхо ва ноухдабарохии сарварону хокимон дар идоракунии хокимияту давлатдорй ба шумор мерафт. Чунончй, мутафаккири форсу точик Мухаммад Еазолй кайд мекунад: «Ва вочиб бувад султонро, ки чун раияти вай бечора шаванду ба сахтй дар монанд, эшонро фарёд расад. Хосса он вакт, ки кахт афтад ва андар монанд аз маишати хеш. Подшох бояд, ки эшонро таъом дихаду аз хазина ёрй кунад ба мол ва нагузорад, ки хашами вай бар раият ситам кунанду дахлхои султон шикаста шавад ва ин сабаб буд, ки мулуки пешин аз ин холхо пархез кардандй ва аз хазина раиятро ёрй додандй»3.
Чунин ваъзият дар Аврупо хангоми хукмронии Юлий Сезар дар империяи Рим, шохигарии Людовики X1V дар Франсия ба кайд гирифта щудааст4.
Доир ба камбизоатй бахсхо асрхои аср давом карда то давраи муосир омадааст, масалан, дар адабиёти карни 19 Александр Николаевич Островский асаре бо номи «Камбагалй айб нест» навишта буд, ки баъдан оид ба ин мавзуъ Федор Михайлович Достоевский романи худ «Ч,иноят ва чазо» - ро менависад. Баъди инкилоби октябри соли 1917 нависандаи пролетари Максим Горкий асари худ «Дар чарй» - ро офарида буд. Хднгоми кушода додани мафхуми камбизоатй мо кушиш намудем, ки махазхои ба мавзуъ вобастаро аз кабили вожаномахо, адабиётхои илмй, адабиётхои бадеии мардуми форсу точик, халкхои чахон, рузнома, мачалахоро истифода намоем. Дар ибтидо мехохем, оиди маф^уми камбизоатй истодагари намоем, чунки дар доирах,ои илмй маф^ум^ои зиёд, аз кабили «давлатх,ои камбагал», «ах,олии кашшок», «камбагалони ша^р», «камбагалони дех,от», «табакаи камбизоати а^олй», «табакаи маргиналии ах,олй» ва гайра^о истифода карда мешаванд. Бояд кайд кард, ки бо кадом маъно агар ин мафх,ум истифода нашавад, камбизоатй хдмчун падидаи ичтимой диккати олимони зиёдеро ба худ чалб намудааст. Дар тадкикоти сабабхои камбизоатй ва накши он дар чомеа асосан нимаи дуюми карни ХУ111 ва нимаи якуми карни ХХ-ро бо номи А. Смит, Д .Рикардо, Т. Малтус, Г. Спенсер, Ж. Прудон, Э. Реклю, К. Маркс, Ч. Бут, С. Раунтр ва тадкикотчиёни муосири падидаи камбизоатй дар карни бистум Ф. А. Хайек, П. Таунсенд ва дигаронро мансуб медонанд.
Дар 20 - 30 - соли охир таълимотхои гуногун оиди камбизоатй ба чашм мерасанд, ки сиёсати ичтимоии муборизаи зидди камбизоатиро ташкил додаанд. Бояд кайд намоем, ки аксарияти таълимотхои ба вучуд омада дар доираи хатхои хадди акали зиндагй таксим мегарданд. Чунончй, Мирзоев Т. Х., кайд менамояд: «Дар накши амалй фахмиши камбизоатии мутлак хисобу китоб намудани халли ду масъаларо дар назар дорад: якум, муайян намудани номгуйи махсулот ва молхое, ки «сабади зиндагиро» ташкил медиханд. Инхо махсулот ва молхо мебошанд, ки асоси чараёни таъмини зиндагии инсонро ташкил медиханд. Дар асоси дарачаи истеъмоли ин махсулот тахкикотчй «хадди камбизоатй» - ро мегузорад ва ин хамон хадди аккали зиндагй мебошад, ки дар мачмуъ «хадди камбизоатй» - ро баходихй мекунад...Усули дигари хисобу китоби камбизоатй оморй - меъёрй номида мешавад, вай асосан дар мамлакатхои гарб истифода карда мешавад. Мувофики ин усул бо рохи меъёрй танхо «сабади зиндагй» муайян карда мешавад, чизхои дигар (либос, хизмат, манзил, ва гайра) бошад дар асоси меъёрхои истеъмолоти табакахои камбизоатй ахолй гуё хамчун илова ба сабади истемоли хизмат мекарда бошанд»5
Мафхуми чахонишавй дар маънои муосираш аввалин маротиба дар солхои 80 -уми асри ХХ аз чониби Т. Левит дар рузномаи «Гарвард бизнес ревю» истифода бурда шудааст, яъне зери мафхуми мазкур омезиши бозорхои чудогонаи истеъмолиро, ки аз
3 Мухаммад Газолй. Насихат - ул - мулук, с. 82
4 Румянцева Е. Е. Стратегия преодоления бедности, с.,7.
5 Мирзоев Т. Камбизоати ва роххои рахои аз он, с. 15.
тарафи корпоратсияхои байналмилалии кабири истехсолиро дар назар доштанд. Бояд кайд намоем, ки мафхуми «глобализатсия» дар илмхои чомеъашиносй бо номи сотсиологи америкой Р. Робертсон ва тадкикотчии чопонй К. Омар маълуму машхур шудааст6.
Албатта ин ва бо хамин монанд саволхо чавоби илмй, тадкикотхои исботшавандаро аз хар фарди тадкикотбаранда токазо менамояд, аз ин лихоз мо низ кушиш менамоем, ки дар маколаи худ чахонишавиро хамчун омили камбизоатй, хамчун омили низоъхои ичтимой- сиёсй дар сатхи муайян пешкаш намоем.
Дар Ч,умхурии Точикистон оиди накши чахонишавй ба камбизоатй тадкикоти махсус дида намешавад, факат баъзе аз самтхои таъсири раванди чахонишавй аз чониби тадкикотчиён Шоисматуллоев Ш., Зокиров Г., Шарипов С., Махмадов А., Гайдаров Р., Каюмов Н., Умаров Х., Бобоева Л. ва дигарон тадкик шудаанд.
Доир ба падидаи камбизоатй низ асрхои илмй-тадкикотии чабхаи сиёсй дошта шумораи зиёдеро ташкил намекунанд, кисми ками тарафхои ин падида аз чониби Хдкимов Р., Асозода М., Дустбоев Ш., Мирзоев Т. ва мутахассисони сохаи иктисодй баррасй шудааст. Аз ин лихоз оиди таъсири чахонишавй, ахмияти он ба чомеаи муосири точик, чихатхои мусбию манфии чахонишавй, чахонишвй хамчун омили низоъхои ичтимой-сиёсй, таъсири он ба табакаи камбизоатй ахоли проблемаи актуалии чомеаи имруза ба хисоб рафта интизори тадкикотчиёни худ мебошад.
Бояд кайд намоем, ки чахонишавй ба сохаи харбй сахт алокаманд мебошад, хам дар маънои мусбй ва хам дар маънои манфии ин мафхум. Дар ибтидо кайд шуда буд, ки тамаддун яке аз синонимии чахонишавй мебошад, гарчанде ки тадкикотчиёни гарби ин омили асосии инкишофи худро нодида мегиранд, чунки асоси онро ихтирои яроку аслиха ташкил дода аст ва аз ин лихоз тамаддуни Еарбро тамаддуни харбй номидан боиси хато нест ва хеч чои шубха надорад. Ба хамагон маълум аст, ки аз ибтидой асри Х1Х раванди ярокнокшавй, ихтирои ярокхои гуногун дар Еарб бо суръати баланд ба вучуд омада ва то ба имруз давом дораду абаркудратхои чахони муосир онро барои манфиатхои худ ва зери таёссаруф гирифтани дигар халкияту миллатхои чахони муосир истифода мебаранд, аз тарафи дигар барои ярокнокшавии худ миллиардхо долларро харч менамоянд, ин дар холест, ки дар кисматхои дигари кураи Замин инсонхои зиёд дар холати кашокки зиндагонию фаъолият доранд. Масалан, кашфиётхои бузургро гирем, соли 1242 аз тарафи файласуфи машхур Р. Бекон борут ихтироъ шудааст, соли 1326 туп, соли 1510 таппонча, соли 1883 пулемёт ихтироъ карда шудаанд, дар радифи номи Бекон мо метавонем, нобигахои дигарро аз чумла Леонардо де Винчи, Энштейн, Королев ва худи Нобелро гузорем, чунки асоси маблаги чоизаи нобелй низ аз суратхисоби истехсоли ярок ва хатто яроки хастай ба олимон дода мешавад.
Бояд кайд намоем, ки омилхои камбизоатии муосир дар фазои собик Иттиходи Шуравй маълуму машхур мебошанд, аз чумла хаст сабабхои характери умумидошта, хаст сабабхои махсус, хаст сабабхое, ки характери макомотй доранд. Бо маврид аст, ки кайд намоем сабабхои макомотии дар мо буда оиди камбизоатй аз дигар давлатхои чахони муосир ба кулли мохиятан фарки калон доранд. Масалан, Мирзоев Т. Х., кайд менамояд, ки "дар аввали солхои навадуми карни гузашта озодшавии нарххо, озодшавии савдо, фалачшавии хокимият бо вайрон кардани корхонахои калони саноатй, озмоишгоххо ва гайра, таблиготи васеъ бурдан байни ахолии русзабон ва синфи коргар оид ба чанги шахрвандии наздикомада дар Точикистон хамрохи карда мешуд. Дар натича тачхизоти бисёр корхонахои чумхурй аз худуди Точикистон берун бурда шуданд. Кисми зиёди ин заводхо имруз низ фаъолият накарда истодаанд.., ана бо хамин чараёни ташкил ёфтани камбизоатй дар Точикистон аз Эритрея, Ботсвана, Гвинеяи Экваториалй, Камерун ва гайрахо фарк мекунад. Агар дар мамлакатхои номбаршуда камбагалон ин асосан насли собик табакахои камбагал, ё дехконони безамин, ё кабилахои кучманчихои биёбон ва дар баробари ин саросар бесавод ва аз дастовардхои тамаддуни муосир ягон тасаввурот
6 Удовкин С. А. Глобализация: семиотические подходы, с.26.
24
надошта бошанд, пас даp Точикистон низоми камбизоатй xам ичтимой, xам касбй аз pyйи маълyмот ва xам xyдyдй xyсyсияти xос доpад.
Бо шаpоитxои мyайян бояд кайд намуд, ки ин xyсyсият даp таъpиxи чаxонй беназиp мебошад, яъне маxсyсияти он даp ба вучуд омадан ва кашшок шудани категоpияxои пеш баландмузд, даp байни онxо, олимон, омyзгоpон, коpмандони дигаp соxтоpxои ичтимой вобастагй доpад. Даp баpобаpи ин ба заминаи моддии илм ва умуман чаpаёни таълимй заpаpи чиддй pасонида шуд."7
Чй тавpе муаллиф кайд мекунад, '^ангоми таксим намудани заминxо аз таpафи ичpокyнандагон на анъанаxои кадим, на тачpибаи дypy даpози ташкили истеxсолоти xочагии кишлок ба xисоб гиpифта намешуд. Даp натичаи pоx додан ба ду xатогии дагал шyмоpаи камбагалону камбизоатон даp деxот садxо маpотиба афзудааст. Якум, далелxое мавчуданд, ки кисми зиёди заминxои беxтаpини таксим каpдашyда аз таpафи xешy табоpони xокимони ноxияxо аз они xyд каpдашyда буданд ва бо шаpоитxои ичоpаи фаpъй ба дигаp деxконон дода мешаванд. Дуюм, заминxо ба xочагиxои алоxида таксим каpда шуда буданд, ки xеч кас аз кадим ба тащой коp намекаpданд ва чунин меxнат xама вакт каммаxсyл xисоб мешуд. Ин маънои онpо доpад, ки камбизоатй ба деxот даp ноxияxои алоxидаи чyмxypй бошyypона даpоваpда шудааст."8
Бояд кайд намоем, ки омилxои чаxонишавй то андозае пypзyp гаpдида истодаанд, ки даp оянда пешpафти давлатxои миллиpо зеpи шyбxа мегyзоpанд, чунки чаxонишавй як чанд самтpо даpбаp мегиpад, яъне чаxонишавии фаpxангй, иттилоотй, иктисодй, сиёсиpо ва онxо xаp яке боиси косташавии xyдшиносии миллй, камбизоатии маънавй, пастpавии шyypи маpдyми таxчой мегаpданд.
Даp xакикат имpyз пешpафтxои теxникию илмие, ки даp иxтиёpи абадкyдpаxо каpоp доpад чаxонpо даp xолате каpоp додааст, ки ягон мамлакат наметавонад осебпазиp набошад. Myвофики накшаxои геополитики ИMА баpномае доpад ба дастгиpии гypyxxои тyндpави мазxабй pежимxои xамкоpи Русия даp минтакаи Осиёи Mаpказиpо дигаpгyн намояд ё то xадди аккал нооpом созад, ба мисли давлатxои Ливия, Mисp, Иpок, Афгонистон даp ин кишваpxо ба ном "инкилобxои pангаpо" pоxандозй кунад.. Mаксади асосии амеpикоиxо ба дастоваpдани манбаxои иктисодии китъаи Осиё ба шyмоp меpавад, яъне ба даст оваpдани калидxои назоpати ва наздик шудану амали намудани накшаи "анаконда"-и падаpони геополитикии амеpикоён мебошад.
Вакте ки аз саxифаxои матбуоти давpй сyxанpониxои саpони давлатxо, сиёсатмадоpонpо мутолиа мекунед, даp назди башаpият якчанд мyаммоxои чаxонишавиpо мебинед. Яке аз ощо муаммои чаxонишавии демогpафй аст. Як мисоли оддй: тибки омоpи CMM xаммаpyза даp pyи замин 250 xазоp нафаp кyдак ба дунё меояд. Даp xаp сония 3 нафаp ба дунё меоянд. Mисол: аxолии давлати Чин соли 1990 ба 1 миллиаpд нафаp pасида буд. Доло он ба 1 миллиаpдy 400 миллион pасидааст. Даp солxои 80-90-уми каpни гузашта даp дунё xаp сол 94-96 миллион нафаp аxоли зиёд шуда бошад, xоло бошад, ин микдоp ба 130-140 миллион нафаp меpасад.
Олимон сайёpаи моpо xаматаpафа тадкик каpданд, ки он неъматxои моддие, ки даp pyи замин аст, тащо баpои таъмини 6,5-7 миллиаpд аxолй басанда асту xалос. Аммо даp соли 2011-ум даp чаxон шyмоpаи аxолй ба 7 миллиаpд pасид. Даp оxиpи асpи ХХ1 шyмоpаи аxолии дунё ба 20-21 млpд. , меpасад. Аxолии Точикистон низ ба 18-19 млн., нафаp меpасад. Доло даp дунё 1,5 млpд. нафаp нимгypyсна, 1 млpд. гypyсна аст. Сол то сол аxолии камбизоат зиёд мегаpдад. Тащо бо pоxи татбики дастоваpдxои илмй, биотеxнология, биомyxандисй xосилнокии заминpо зиёд намудану чyстyчУxои геологй, офаpидани намyдxои нави зиpоатxои ба xyнyкй ва гаpмй тобоваp, истифода бypдан аз бод, мавчxои баxpy yкёнyсx мумкин аст даp асpxои минбаъда замини мо 12-14 миллиаpд аxолиpо ба xypок таъмин кунад.
Даp муддати кyтоx зиёдшавии аxолиpо "таpкиши демогpафй" меноманд. Аз pyи гуфти собик диpектоpи бонки чаxонй Э. Mакномаpа зиёдшавии аxолиpо даp солxои 70-
7 Mиpзоев Т. Камбизоати ва pоxxои pаxои аз он, с. 35.
8 Mиpзоев Т. Камбизоати ва pоxxои pаxои аз он, с. 37.
ум аз таркиши бомбаи атомй хам бадтар аст ё чанги сеюми чахон номидааст, ки вокеият дорад.9
Дар ин маколаи худ идеологи якуми америкой З. Бзежинский накшаи баркарории сохти нави чахониро матрах намуда кайд намудааст: " Мо бояд бипазирем дунёи имрузро ба суи якчояшавй, ки дер боз дар интизораш будем, равон аст. Чдхони нав шакли чамъияти глобалиро мегирад. Дар аввал албатта ин раванд иктисоди чахониро фаро хохад гирифт ва бояд механизми ба накшагирии глобалй ва таксими дарозмуддати захирахоро дар чахон кор карда бароем.10
Тамоили кашшокшавии ахолй дар мамлакатхои ру ба тараккй пурзур шуд, ки ба ин бухрони молиявии соли 1998 дар Осиёи Чднубу Шаркй мусоидат кард. Дар давраи аз соли 1997 то соли 1999 шумораи кашшокон дар тамоми чахон 2,5 баробар афзуд, аз 40 то ба 100 миллион расид. Наздики нисфи ахолии кураи Замин, яъне кариб 3 миллиард одам аз гуруснагй азоб мекашанд, вале дар ИМА харсол барои мубориза бахри бархам додани окибатхои пурхурй зиёда аз 100 миллиар доллар харч карда мешавад.
Бо назардошти таксимоти нобаробарии афзалият, окибатхои раванди чахонишавй дар мамлакати мушаххас зиёдтар ба сатхе, ки ин кишвар дар иктисодиёти чахонй ишгол мекунад, вобастагй дорад. Аз ин лихоз се омили асосии ба чахоншавй вобастаро, яъне тахдид, хатар, мушкилоти вокеии мансуб ба чахонишавиро дида мебароем:
1. Хатархое, ки дар хамаи мамлакатхо вучуд доранд:
2. Эхтимоли сар задани хатар дар мамлакатхои нисбатан хурд;
3. Дар мамлакатхои аз чихати иктисодй пуркувват.
Нобаробарии калон дар мамлакатхои "сарватманд" ва мамлакатхои"камбизоат" ба вучуд меояд, ки онро мо дар мисоли кишвархои зиёди Америкаи Лотинй, Осиёи Чднубу Шаркй ва Осиёи Марказй дида истодаем.
Хулоса раванди чахонишавй дар Чумхурии Точикистон чун дигар кишвархои дунё тарафхои мусбат ва манфии худро доро мебошад ва мо бояд тарафхои мусбии онро барои иктисоди кишвар ва некуахволии он истифода бурда тавонем ва аз чониби дигар таъсири манфии онро каму безарар ва амнияти чумхуриро дар ин раванд таъмин карда тавонем.
Адабиёт:
1. Мухаммад Еазолй. Насихат - ул - мулук. Душанбе. "Ирфон," 1993. - 144 с.
2. Мирзоев Т. Камбизоати ва роххои рахой аз он. Душанбе. "Шарки Озод," 2011. - 592 с.
3. Мертон Р. К. Социальная теория и социальная структура // Социологические исследования, № 12., 1992 г.
4. Румянцев Е. Е. Стратегия преодоления бедности. Мн.: Армита., Маркетинг., Менежемент, 2001., - 288 с.
5. Худойбердиев С. Таркиши бомбаи атомй ё муаммои демографие, ки олимонро ба шигифт андохтааст // Точикистон, № 19 (975) аз 9.05.2012 сол., с. 5.
6. Сёвуш К. Карзи хоричй: Точикистон худро воршикаста эълон мекунад? // Озодагон, № 44 (253) аз 7.11. 2012., с.7.
7. Удовкин С. Л. Глобализация семиотические подходы. М.: "Рефл - букв", К.: "Ваклер," 2002., - 480 с.
ГЛОБАЛИЗАЦИЯ КАК ФАКТОР ВОЗНИКНОВЕНИЯ БЕДНОСТИ В СОВРЕМЕННОМ ОБЩЕСТВЕ
%акимов Раджаб Муродович
В статье исследуются состояние, проблемы и переспективы развития глобализационных процессов и их последствия для человека и общества, в том числе национальных государств, как Таджикистан.
Ключевые слова: глобализация, бедность, потребительская корзина, общество.
9 Худойбердиев С. Таркиши бомбаи атоми ё муаммои демографие, ки олимонро ба шигифт андохтааст// Газ. Точикистон., № 19 (975), аз 9.05.2012 сол.
10 Газ., Дунё., аз 3.03. 1975 сол.
GLOBALIZTION AS A FACTOR OF EMERGE OF POVERTY IN MODERN SOCIETY
Hakimob Rajab Myrodovich
One of the main modern problems is considered poverty which has many reasons. On the other hand a question globalization of people of the word is visible now. At is a question has the negative and positive parties. The author investigated it two concept in comparisons with other concepts. Emergence of the reason is shown in this article globolirization. Key words: globalization, poverty, medium level of society, internal product.
Сведения об авторе: Хакимов Раджаб Муродович- кандидат политических наук, доцент кафедры политологии Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддин Айни, тел.: (992) 95-195-29-71
Information about the author: Hakimov Rajab Murodovich- PhD of political science,Tajik State Pedogogical University named after Sadriddin Aini, tel.: (992) 95-195-29-71
МАСЪАЛАИ ОИЛА ВА НИЗОМИ ТАЪЛИМУ ТАРБИЯ ДАР ТАЪЛИМОТИ АБДУРАУФИ ФИТРАТ
Махмудова Ф., Самиев Б., Мирганова Н., Додоцонов А.
Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи Садриддин Айни
Масъалаи мехварии асари Абдурауфи Фитрат "Рохбари начот" - ро масъалаи оиладорй ва муносибатх,ои хонаводагй, тарбияи фарзанд, ки "асоси бинои х,аёт" мебошанд, ташкил медих,ад. Ба назари Фитрат «дунё як чадалгохи умумист ва бузургтарин пахлавонони ин майдон одамиёнанд. Хар кас дохили синни рушд гардид, мачбур аст, ки барои таъмини саодати хеш дохили ин майдон гардад, саргарми гирудор шавад. Дар ин майдони чолиб голибият касеро насиб нест, ки худро бо се навъ силох мусаллах намояд: 1. тандурустй; 2. фикри солим; 3. ахлоки хасана. Касе, ки бидуни яке аз хамин силоххо дар ин майдон дарояд, мумкин нест, ки маглуб нашуда барояд. Ба ибораи дигар, саодат касеро насиб аст, ки бадани дуруст, фикри солим ва хулки неку дорад. Ва илло урост, ки агар бадбахтии фарзанди худро нахохад, пеш аз ин ки уро дохили ин майдон бисозад, ба аслихаи сегонаи мазкура мусаллахаш намояд»1.
Агар ин андешаи Фитратро тахлил намоем, маълум мегардад, ки олам монанд ба як майдони мубориза, мухолифат, таззодхо, низоъхо буда, дар мехвари хамаи инхо одам карор мегирад. Инсон хангоме, ки ба синни рушду камол мерасад, барои саодат, масъулиятнокй ва хушбахтии худ ва ахли хонаводааш ба ин майдони мубориза ва задухурд дохил шуда, барои муайян кардани маком ва манзалат дар чомеа, талош менамояд. Яъне, инсонро максад дар ин майдони пур аз бархурдхо муваффак шудан ба корхо ва амалигардонии хадафхо мебошад. Аммо мутафаккир таъкид медорад, ки барои он ки фард аз хама муборизахо пируз барояд, ба хадафхои худ расад бояд ба се навъ силох худро мусаллах гардад: тандурустй; фикри солим ва ахлоки хасана. Мутафаккир аз ин се навъи тарбияи солими шахс дар чои аввал тандурустиро мегузорад. Баъдан фикри солимро тавсия медорад, зеро ба хар як масъала ва ходисаи руйдода аклонй муносибат бояд кард. Сониян, ахлоки хасана - покизарафторй, назофат, рафтору одоб барои хар як фард солим зарур аст.
Дар таквият ин андеша Фитрат зикр менамояд, ки волидайн фарзандони худро дар хаёт бо ин се навъи аслиха мусаллах намояд, то дар раванди халли масоили хонаводагй ва чамъиятй ба мушкилот ру ба ру нагарданд. Аз чумла, падар агар ин вазифаро ичро нанамояд фарзандаш дучори мушкилоти азим мегардад ва дар зиндагиаш ба нокомихо
1 Абдурауфи Фитрат. Рохбари Начот. - Душанбе, 1992. - С. 351 - 352.
27
