Научная статья на тему 'ГЛОБАЛ ТАҲДИДЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШДА ИСЛОМ ФАЛСАФАСИ АХЛОҚИЙ ҚАДРИЯТЛАРИНИНГ ЎРНИ'

ГЛОБАЛ ТАҲДИДЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШДА ИСЛОМ ФАЛСАФАСИ АХЛОҚИЙ ҚАДРИЯТЛАРИНИНГ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
16
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Глобаллашув / барқарор ривожланиш / умумбашарий муаммолар / табиий муҳит / Ислом фалсафаси / маънавий тарбия / ахлоқий қадриятлар. / Globalization / sustainable development / universal human problems / natural environment / philosophy of Islam / spiritual education / moral values.

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Пўлатова, Дилдор Акмаловна

Глобаллашув даврига келиб, инсоннинг табиатга таъсирининг кучайиб бориши натижасида инсон ва табиат ўртасидаги мавжуд дастлабки уйғунлик аста-секин бузилиб номутаносиб ҳолатига келди. Бунинг ёрқин ифодаси сифатида юзага келган экологик муаммолар бутун инсоният манфаатларига дахлдор бўлиб, уни ҳал қилиш учун барча мамлакатлар ва халқларнинг биргаликдаги саъй-ҳаракатларини талаб этувчи умумбашарий муаммога айланди.Мазкур мақолада Шарқ фалсафаси, шунингдек Ислом фалсафаси ахлоқий қадриятларининг шахснинг маънавий тарбиясида ва умумбашарий муоммаларни ҳал этишда тутган ўрни масалалари таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE ROLE OF MORAL VALUES OF ISLAMIC PHILOSOPHY IN ELIMINATING GLOBAL THREATS

In the modern era of globalization, as a result of the increasing influence of man on nature, the harmonious coexistence between man and nature is gradually being destroyed. As a vivid expression of this, the environmental problems that have arisen affect the interests of all mankind and have become a global problem requiring joint efforts of all countries and peoples to solve it. This article analyzes the issues of Eastern philosophy, as well as the role of the moral values of Islamic philosophy in the spiritual education of the individual and the solution of universal global problems.

Текст научной работы на тему «ГЛОБАЛ ТАҲДИДЛАРНИ БАРТАРАФ ЭТИШДА ИСЛОМ ФАЛСАФАСИ АХЛОҚИЙ ҚАДРИЯТЛАРИНИНГ ЎРНИ»

Oriental Renaissance: Innovative, (E)ISSN: 2181-1784

educational, natural and social sciences 4(01), Jan., 2024

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7 www.oriens.uz

RTOBA^ TAX^H^ÏÏAPHH BAPTAPAO ЭТHmAА HŒOM OA.ÏÏCAOACH AX^O^HH KA^PHflT^APHHHHr YPHH

ny^aTOBa ^H^gop AKMa^OBHa

Ant^paraHyc YHHBepcHTera "H^THMOHH ^aHnap" Ka^egpacn npo^eccopn

АННОТАЦИЯ

Глобаллашув даврига келиб, инсоннинг табиатга таъсирининг кучайиб бориши натижасида инсон ва табиат уртасидаги мавжуд дастлабки уйзунлик аста-секин бузилиб номутаносиб уолатига келди. Бунинг ёрцин ифодаси сифатида юзага келган экологик муаммолар бутун инсоният манфаатларига дахлдор булиб, уни уал цилиш учун барча мамлакатлар ва халцларнинг биргаликдаги саъй-уаракатларини талаб этувчи умумбашарий муаммога айланди.Мазкур мацолада Шарц фалсафаси, шунингдек Ислом фалсафаси ахлоций цадриятларининг шахснинг маънавий тарбиясида ва умумбашарий муоммаларни уал этишда тутган урни масалалари таулил этилган.

Калит сузлар: Глобаллашув, барцарор ривожланиш, умумбашарий муаммолар, табиий мууит, Ислом фалсафаси, маънавий тарбия, ахлоций цадриятлар.

АННОТАЦИЯ

В современную эпоху глобализации, в результате усиления влияния человека на природу, гармоничное сосуществание между человеком и природой постепенно разрушается. Как яркое выражение этого, возникшие экологические проблемы затрагивают интересы всего человечества и стали глобальной проблемой, требующей совместных усилий всех стран и народов для его решения. В данной статье проанализированы вопросы Восточной философии, а также роли нравственных ценностей Исламской философии в духовном воспитании личности и решении общечеловеческих глобальных проблем.

Ключевые слова: Глобализация, устойчивое развитие, общечеловеческие проблемы, природная среда, философия ислама, духовное воспитание, нравственные ценности.

ABSTRACT

In the modern era of globalization, as a result of the increasing influence of man on nature, the harmonious coexistence between man and nature is gradually being destroyed. As a vivid expression of this, the environmental problems that have arisen

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

affect the interests of all mankind and have become a global problem requiring joint efforts of all countries and peoples to solve it. This article analyzes the issues of Eastern philosophy, as well as the role of the moral values of Islamic philosophy in the spiritual education of the individual and the solution of universal global problems.

Keywords: Globalization, sustainable development, universal human problems, natural environment, philosophy of Islam, spiritual education, moral values.

Бугунги кунда дунё шиддат билан узгараётган ва глобал тахдидлар авж олаётган шароитда, уларга карши туриш ва бартараф этиш, инсоният баркарор ривожланишини таъминлаш барча тинчликсевар халкларнинг, айникса зиёлиларнинг, сиёсатчи ва олимларнинг олдида турган энг мухим, долзарб масалалардан бирига айланди. Мазкур тахдидларни бартараф этишда турли гоялар, методологиялар, концепциялар яратилмокда.

Аввало, глобаллашувнинг мохиятига эътибор каратайлик. Глобаллашув узок тарихга эга чизиксиз шаклда давом этадиган марказлашув ва аксилмарказлашув жараёнларининг натижаси булиб, нихоятда мураккаб ва бир маънога эга булмаган феномендир. Шунинг учун хам бугунги кунга келиб, у неолиберал анъаналарининг тарафдорлари томонидан ижобий холат сифатида куллаб-кувватланса, «антиглобаллистлар» - купинча ута радикал позициялардан туриб унга карши чикишмокда.

МУХрКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Глобаллашув серкирра жараён булганлиги учун, унинг мохиятини айрим тадкикотларда иктисодий жихатдан, бошкалари - ягона ахборот тизими сифатида, учинчилари эса, уни умумий турмуш тарзининг шаклланиши сифатида тахлил этадилар. Лекин барчаси учун глобаллашувнинг объектив, тарихий, кайтарилмас жараён деб караш хос.Шундай килиб, глобаллашув инсониятнинг ягона умумият сифатида объектив ва табиий интеграциялашуви жараёни булиб, у -глобал коммуникация, глобал иктисод, глобал сиёсат, глобал фан, глобал маданият каби шаклларда намоён булиши, бунда ижтимоий ривожланишнинг нафакат ютуклари, балки кескин муаммоларининг хам глобаллашиб бораётганлиги ва инсоният келажаги учун глобал тахдидга айланаётганлигини кузатишимиз мумкин.

Айникса, глобал тахдидлар сифатида намоён булаётган муаммолар сифатида куйидагиларни санаб утиш мумкин:

— дунёда тинчлик ва баркарорликни таъминлаш;

— терроризм ва экстремизга, наркомания ва алкоголизмга, коррупция ва одам савдосига карши кураш;

КИРИШ

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

— тоза ичимлик суви, энергетик ресурсларининг такчиллиги билан боглик иктисодий муаммолар;

— антропоген ва техноген омиллар таъсирида Ер юзида содир булаётган табиий офатлар;

— экологик характерга эга булган: осмонимиз, атроф-мухитимизнинг мусаффолиги ва нафас олаётган хавонинг тозалигини таъминлаш, ичимлик суви, хосилдор ерлар, ёкдлги ва бошка инсон хаёти учун зарур булган моддий ресурсларга тежамкорлик билан муносабатда булиш;

— инсоннинг хулк-атворидаги нуксонлар билан боглик этикавий (ахлокий) характерга эга булган муаммолар;

— ахоли саломатлиги билан боглик муаммолар.

Буларнинг барчаси глобал микёсда хал этилиши керак булган муаммоларга айланди. Айникса, COVID - 19 бундай муаммоларнинг хеч кандай чегараларга буйсунмаслиги ва кенг микёсда фожиали окибатларга олиб келиши мумкинлигини курсатди.

Замонавий фанда оламни синергетик методология асосида тадкикик этилиши натижасида шаклланган коэволюция гоясига кура, табиат ва жамият, биосфера ва ноосфера ривожланиши узаро узвий боглик булиб, содир булаётган узгаришларга "капалак эффекти" 1 тамойили асосида ёндашиш мумкин. Яъни табиат, жамият, инсон борликнинг асосий таркибий кисмлари булиб, уларнинг мавжудлигини бир-бирларидан айри, алохида холда тасаввур килиш мумкин эмас. Мазкур муаммоларни хал этиш учун инсоннинг оламга, хаётининг замини булган табиий мухитга, табиатнинг нодир бир булаги хисобланмиш инсонга, яъни уз-узига муносабатини узгартириши керак. Чунки, инсоннинг табиатга етказаётган зарари инсоннинг узига кайтиб, салбийтаъсир курсатмокда. Шу уринда, Кадимги Хитойнинг Даосизм фалсафасидаги 2 инсоннинг табиатга курсатган хар кандай зарари учун, табиат ундан уч олади, деган гоясини эслаш уринли.

Хитой фалсафасининг карийб уч минг йиллик тарихи давомида унинг табиат ва жамият хакидаги таълимотлари«Тао» (йул, модель), «Ли» (хулк-атвор коидалари),«Тайцзи» (катта чегара), «инь-ян» (ёруглик ва зулмат тамойиллари кураши), «ци» (хаётий эфир) каби мухим категориялар доирасида давом этди. «Инсон ривожланиши»нинг Осмон конунига биноан,

1 Капалак эффекти - табиий фанлардаги атама булиб, баъзи хаотик тизимларнинг хусусиятига ишора килади: тизимга енгил таъсир катта ва олдиндан айтиб булмайдиган окибатларга олиб келиши мумкин, шу жумладан бутунлай бошка жойдахам.

2Даосизм- кадимги Хитойда вужудга келган файласафий таълимот булиб, Корея ярим оролига XII аср бошида кириб келган.

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

uhcoh xaëTufi э$нр SugaH gouMo agoKagop, geKuH öyHga uhcoh MetëpgaH, xaggugaH omMacguru 3apyp. [1. P.138]

^aocH3Mra Kypa, uhcohhuot amamgaH acocufi Malaga y3 pyxuHuHr^ao gyHë TapTuöura Kymugumura эpнmнmgнp. ByHgafi öupgamumra KaHgafi эpнmнm MyMKHH? By caBonHHHr ^aBoöu ^ao TatguMoTuga MaB^yg.

^ao fiyggapura fls Kynu xocgup. Y-esüKy^H opKagu ^ao xap öup HHCOHga HaMOëH öygagu. By KynHu xapaKar geö xucoögam MyMKHH эмaс, aKcuHna, xap KaHgafi catfi-xapaKaraapgaH Konum ynyH xapaKar geMaKgup. Y-63Ü- «^aonuar KypcamacguK» geraH MatHoHu aHrgaragu, atHu 6y ma6uuü тарти6га 3ud 6ymaH yap ^üHÖaü fiaomxmHU UHKop smurnàup. Hhcoh y3 xaëTu gaBoMuga Y-63ü, AtHH «^aoguaT KypcamacguK» TaMofiugura puoa Kugum KepaK. By xapaKarcro öygum geraHu эмaс. By - uhcoh ^aoguaraHu gyHë TapraSoraHuHr Taöuufi ®ïïxara SugaH MyBo^uKgamTupumu KepaK geMaKgup. ^aora 3ug SygraH xap KaHgafi xapaKar Se^ofiga Kyn cap^gam SyguS, xagoKaT Ba SaxrcroguKKa oguö Kegagu.

^aocu3M uhcohhu xaëTra oKugoHa MyHocaöarga SygumHu ypraragu. BaxTra ^aoHuHr Ha3apura Tymum MaKcagugaöa^apugraH axmu aMaggapHuHr y3u SugaH эpнmн6 SygMafigu. ByHuHr ynyH uhcoh y3uHuHr uhku gyHëcura myHFumu, мegнтaцнa Kugum nafiTuga y3uHu TuHrgamra urnugumu, y3uHu Sugum opKagu kouhot putmuhu эmнтнmн Ba TymyHumu KepaK. fflyHgafi KuguS, ^aocu3Mga xaëTHuHr MaKcaguHu aöagufiguKKa, uhcohhuot y3 uggu3gapura KafiTum Tap3uga TymyHugraH.

^aocu3MHuHr axgoKufi ugeagu- ugoxufi ^ao SugaH MygoKoTra myHFum umkohuhu SepyBHu guHufi мegнтaцнa, Ha^ac ogum Ba ^MCMoHufi MamKgap ëpgaMuga öapna эxтнpoс Ba ucTaKgapgaH KyruguS, WKopu pyxufi xogarra эpнmгaн 3oxuggup.[2.B.207; B. 46.]

3aMoHaBufi $agca$a HyKTau Ha3apugaH, uhcohhuot Taöuarra MyHocaSaru 3aMupuga yHuHr MatgyM эxтнё^пapннн KoHgupum ucTaru ëTagu, ygap TamKu KypuHumga maxcHuHr MyafiaH MaH^aaraapu cu^aruga HaMoëH öygagu. ^aMuar TapaKKuëTu MyKappap paBumga TaöuaT xucoöura cogup Sygagu, nyHKuuHcoH yHuHr pecypcgapu SygraH cyB, xaBo, TynpoK, ep ycTu Ba ep octu SofiguKgapugaH ^ofigagarngu. Hhcoh MaB^ygguruHuHr MaKcagu Ba MatHocu xafiBoHgapra xoc öygraH TaöuaTra myHnaKu Mocgamum эмaс, SagKu yHu y3 эxтнё^пapн SunaH ôofhuk xonga yзгapтнpнmgнp. Hhcohu^t xaëTufi ^aonuaTu ^apaëHuga Taöuufi MyxuTHu y3 xoxum-ucTaKnapuu Ba эxтнё^пapнгa moc paBumga y3rapTupagu. fflyHgafi Ku^uS, цнвнпнзaцнa puBo^naHumu uHcoHHuHr aTpo^-MyxuT SunaH naMÖapnac SoFnuKguruga cogup Synagu.

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

.HeKHH цнвнnнзaцнflnap TapuxugaH MatnyMKu, uhcohhuot TaSuarra TatcupuHuHr Kynafiuô Sopumu Harn^acuga uhcoh Ba TaSuar ypTacugaru MaB^yg gacTnaSKu yfiryHnuK acTa-ceKHH 6y3ungu; 3aMoHaBufi rnoôannamyB gaBpura KenuS, HOMyTaHOCHÖnuKKa, KapaMa-KapmunuKKa afinaHa Somnagu. XX acpra Kagap 6y HoMyraHocuSnuK noKan anoxuga xygygnapra xoc Ba xanu KafiTapuS SynMafiguraH y3rapumnapgapa^;acHra eTMaraH эgн. .eKuH, SyryHru KyHra KenuS, экonoгнк MyaMMonap SyryH uhcohuat MaH^aarnapura gaxngop SynuS, yHu xan Kunum ynyH Sapna MaMnaKarnap Ba xanKnapHuHr SupranuKgaru catfi-xapaKaraapuHu TanaS этyвнн rnoôan, yMyMSamapufi MyaMMO TycuHu ongu.

EyHuHr caSaSu, aBBano ^aMu^rga maKnnaHraH xaëTra, TaSuarra HucSaraH ucTetMonHu cu^arnga yrnnurap, Top npamamK ëHgamyBHuHr ycmBopnuragup. rnoSannamyB gaBpura KenuS, TexHoreH цнвнnнзaцнaнннг puBo^naHumu fflapK ^anca^acu, myHuHrgeK HcnoM ^anca^acu KagpuaTnapugaH y3oKnamum uhcoh MatHaButfraHuHr KammoKnamumu SunaH axnoKufi MagaHutfraHuHr cycafiumura onuS Kengu.

hhcohhuot y3u amaô TypraH Myxurura oKunoHa MyHocaSaruHu maKnnaHTupum MyaMMocu xap KanoHrugaH xaM gon3apS SynuS TypraH xo3upru mapouTga, Ma3Kyp MyaMMoHu xan этнmga fflapK ^anca^acuHuHr MyxuM TapKuSufi kucmu SynraH HcnoM ^anca^acu axnoKufi KagpuaTnapura Mypo^aar этнm ypuHnu. ^yHKu, afiHaH HcnoM ^anca^acuga, MacanaH K^aguMru Xurofi ^anca^acu ^aocu3MgaH ^apKgu paBumga,maxc KaMonaru Ba ^muat TapaKKuëTu xaM xap 6up uHcoHHuHr эtтнкogн, unM-Matpu^ara Ba axmu эзгy aMannapHuHr Supnuru Ba y3apo yfiryHnurura SornuK. Hhcoh y3 эtтнкogннн HyKyp unM-Matpu^ar opKanu MycTaxKaMnamu, ynapHu ^muat ynyH ^ofiganu axmu xynK, эзгy aMannapga HaMoëH этнmн KepaK.

HcnoM ^anca^acuHuHr acocuHu TamKun этгaн KyptoHu KapuM Ba X,agucnapga onaM, TaSuar uhcoh ynyH, yHuHr HetMarnapugaH ^ofiganaHumu ynyH Annox Taono ToMoHugaH aparanraHnuru, neKuH uhcoh ynapHu aBafinaS acpamu 3apypnuru xaKugaru Kypcamanap Ho3un этнnгaн. KyptoHu KapuMHuHr EaKapa cypacuHuHr 21 Ba 22 oaraapuga: "3fi, uHcoHnap, cronapHu Ba cronapgaH onguHrunapHu TaKBonu SynumnapuHrro ynyH aparraH PoSSuHrro...." [3.E.4], "Y cronap ynyH EpHu nofiaHgo3, ocmohhu "Suho" KunuS Kyfigu Ba ocMoHgaH cyB TymupuS, y caSaSnu cu3napra pu3K cu^aTuga MeBanap yHgupgu..."[4.E.4]

ffly SunaH Supra, KyptoHu KapuMHuHr Atpo^ cypacuHuHr 31 o^Tuga "...eHrnap Ba unuHrnap, (neKuH) ucpo^ KunMaHrronap! 3epo, Y ucpo^ KunyBHunapHu ceBMafigu", gefiunraH. [5.E.154]

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

Исломда олам, табиат ноз-неъматлариинсон учун яратилганлиги, инсоннинг вазифаси бу неъматлардан фойдаланишлари, лекин уларни исроф килмасликлари,шу билан бирга инсон хаёти давомида илм урганиши ва билимини одамларга факат яхшилик килишга сарфлаши кераклиги уктирилган. Шундай килиб, Урта асрлар Мусулмон Шаркида Ислом фалсафаси ва табиатшунослик илмларининг ривожланишида диний ва дунёвий илмларнинг ривожланишига имкониятлар яратилган.

Ислом фалсафаси деганда, биз, аввало - Марказий Осиё, Якин ва Урта Шарк мутафаккирларининг Ислом цивилизацияси доирасида ислом дини кадриятлари асосида шаклланган маънавий, фалсафий меросини тушунамиз. Марказий Осиёдан етишиб чиккан Мухаммад Хоразмий, Абу Наср Форобий, Абу Райхон Беруний, Ибн Сино, Улугбек каби буюк донишманд, энциклопедик олимлар хозирги илму фанимиз, хусусан математика, астрономия, медицина, фалсафа каби илмларнинг асосини яратишга ва цивилизациямиз тараккиётига жуда катта хисса кушганлар. Уларининг бой маънавий мероси аввало Ислом дини маънавий кадриятларига асосланиб, уларда табиат ва жамиятнинг узаро уйгунлиги, маънавий кадриятларнинг устуворлиги, шахс камолотига оид масалалар узининг муфассал баёнини топган.

Буюк аждодларимизнинг фалсафий меросига куйидаги мухим хусусиятлар хос булган:

— уз давригача мавжуд маънавий кадриятларнинг инкори эмас, идрок этишга таянгани, уларни ижодий ривожлантирилгани;

— рационализм: мантик илмининг ривожланиши, аклни билим хакикийлигининг мезони сифатида кабул килиниши;

— накл ва аклни эътикодни мустахкамлашнинг мухим омили сифатида каралиши, натижада дунёвий ва диний илмларни узаро карама-карши куймаган холда ривожланиши, диний ва дунёвий илмларнинг уйгунлиги;

— эътикоднинг гузал хулкда намоён булиши, ахлокий камолот инсон истикболини белгиловчи мухим омил эканлиги хакидаги таълимот - ахлок фалсафасининг ривожланиши;

— инсонпарварлик ва маърифатпарварлик мохияти, уларнинг узаро уйгунлиги; шу асосда адолатли жамият, давлат моделларининг яратилганлиги;

— адабиёт, хаттотлик, ранг-тасвир, архитектура, кироат санъати, эстетик дид ва бадиий тафаккур ривожида намоён булганлиги билан ажралиб туради.

Мазкур хусусиятларИслом фалсафасининг асрлар давомида хаётий, бардавом булишининг заминидиир.

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

Ислом фалсафасини куйидаги асосий йуналишларга булиш мумкин: 1.

Калом фалсафаси. 2. Табиийун фалсафаси. З.Тасаввуф фалсафаси.

4. Маърифатпарварлик фалсафаси.

Калом фалсафасига инсон, унинг хаёти ва такдири масалаларига мутадил илохиёт тамойиллари ва мантикий тафаккур нуктаи назаридан караш, илохиёт анъаналарини окилоналик тамойиллари билан, наклий ва аклий билимларни узаро уйгунлаштириш хос булган. Бу таълимотга мувофик хатти-харакат Аллох томонидан яратилади, аммо ирода эркинлигига эга булган инсон томонидан касб этилади ва бажарилади.

Мовароуннахрда калом таълимотига асос солган Абу Мансур Мотурудий дунёни билишни икки турга: кадим ва хадис билишга ажратган. Кадим билишда Аллохни таниш, хадис билишда эса мавжудотларни тушуниш кузда тутилган. Касбий билиш хам тарихий ва истидлолий (яъни аклий) билиш сифатида иккига ажратилган. Хабар йули билан хосил килинган билишга тарихий, аклга таянган билишга эса истидлолий номи берилган.

Мотуридий инсоннинг бирор нарсани била олиши факат мавжуд нарсаларни урганиш ва текшириш воситасидагина амалга ошишини эътироф этган. Унинг фикрича, билиш акл ва унинг назоратида ривожланган тажриба ва кузатиш оркали кулга киритилиши мумкин; тажриба нарсалар мохиятини тушунишнинг факат бир кисмидир. Бошка кисмларини акл ва зехн унсурлари ташкил этади. Акл инсонга берилган сунгги ва айни бир вактда чекланган бир хукукдир. Шу сабабдан акл ва тажриба билан билиб булмайдиган нарсалар мавжуд булиб, улар бошка маълумотлар оркали хосил килиниши мумкин. Бундай маълумотлар каторига Мотуридий инсон калбида тугилиши мумкин булган илхом лахзаларини киритган. У инсонни тафаккур килиш кобилияти борлиги туфайли илохий мавжудот, деб хисоблаган.

Калом фалсафаси вакиллари Аллох ва дунё, табиатдаги жисмларнинг тузилиши; инсон хаёти ва келажагининг унинг ахлоки билан бевосита богликлиги каби масалаларни рационал тафаккур нуктаи назаридан тахлил этганлар.

Калом фалсафасининг Марказий Осиёлик йирик намояндалари:Абу Мансур Мотуридий (853-944); Махмуд Замахшарий (1075 - 1144) ва бошк.

Табиийун (ёки машшоийун) фалсафасига олам, инсон ва унинг тафаккури масалаларига диний ва табиатшунослик илмларнинг узаро уйгунлиги нуктаи назаридан караш, фан ва диннинг жамиятда маънавий, маърифий, тарбиявий ахамиятини юкори бахолаш хос булган. Табиийун фалсафаси вакиллари энциклопедик илмларга эга булганлар. Табиатшуносликни, илмий билимлар

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

TacHu^u Ba ngMufi TagKuKoT ycyggapuHu puBo^garnupumra, EBpona peHeccaHcuHuHr maKggaHumura ygKaH xucca KymraHgap. Agogargu $o3ng ^aMuaT Ba yHu öomKapum MogeggapuHu umgaö HuKKaHgap.

Ta6uuüyH fiaxcafiacuHU^ MapKa3uü OcuënuK üupuK HaMOMHàampu: Aöy Hacp Oopoöufi (873- 950); Aöy Aögyggox Xopa3Mufi (Ba$. 997.); Aöy PafixoH BepyHufi (973-1048); Aöy Agu uöh Cuho (980-1037); HcMoug ^yp^mufi (Ba^.TaxM.1137); ^aFMuHufi (Ba^.TaxM.1221) Ba öomK.

Tacaeeyfi $mca$acu. TacaBBy^ - öy ucgoM goupacuga maKggaHraH agoxuga guHufi-^agca^ufi gyHëKapam Syguô, yHra Kypa uhcoh y3uHuHr maxcufi pyxufi Ta^puöacu Bocuracuga Aggox öugaH öeBocura pyxufi MygoKoT ypHara ogagu. ByHuHr ynyH roparuga Aggoxra HucöaraH umK-MyxaSSaru öygraH uhcoh y3 HafycuHU xyà6umm 3a^uàaH nomarnu Ba my opKagu Ogufi X,aKuKaTra gaxggopguruHu aMagga TatMuHgamu MyMKuH. TacaBBy^ «fiygu»Hu uHcoHHuHr SapKapop axgoKufi TaMofiuggapra (MaKoMoT)ra acocgaHraH MatHaBufi noKgaHumu Ba KaMogoTra eTumumu xaMga ugoxufi HypHuHr Sup gax3aguK yHKyHu cu^aruga uhku pyxufi xogaTu (xog) TamKug этaцн. HpfyoH - TacaBBy^ Ha3apuacu, BopguK xaKuKaTuHu aHrgaö eTumHuHr TacaBBy^ufi fiyHagumugup.

Tacaeey$ $anca$acuHU№ üupuK HaMOMHàampu: AxMag ^ccaBufi (Ba^.1166); ASgygxoguK Fu^gyBoHufi (Ba$. 1179); BaxoBygguH HaKmöaHg (13181383); Ha^MugguH Kyöpo (1145-1221); ^agogugguH PyMufi (1207-1273) Ba SomK. SygumraH.

MobpufyamnapeaprnK $mca$acu - HcgoM Matpu^arHngura SocKunuga MapKa3ufi Ocuë xagKgapHuHr TacaBBy^ufi, ^agca^ufi, нm,нмoнfi-axgoкцfi KagpuaTga-puHu ugMufi Ba Saguufi-TuMcogufi maKggapga aKC этгнpгaн ygKaH MatHaBufi Mepocugup. YHra Kypa, MatHaBuaT uhcoh guguga amupuHraH Aggox XaKuKamHuHr 3yxypugup. Hhcoh pyxu BopguK X,aKuKam SugaH gouMufi yfiFyHguraHu caKgamu ynyH Kacö-xyHap Ba ugM ypraHumu, xagog MexHaT Kugumu, Mexp Ba cagoKar, Matpu^ar opKagu KyHrug Ky3rycuHu gouMo noK Tyruö Typumu Tagaö этнgгaн.Мatpн$amapвapgнк ^agca^acu KagoM, TaöuufiyH Ba TacaBBy^ ^agca^acugaru HaKg Ba aKg, guHufi Ba gyHëBufi ugMgapHuHr, uHcoHnapBapguK Ba Matpu^arnapBapguK TaMofiuggapuHuHr y3apo yfiFyHguru, эtтнкogнннг ry3ag xygKga HaMoëH Sygumu, axgoKufi KaMogoT uhcoh ucTuKSoguHu SegragoBHu MyxuM oMug экaнgнгн xaKugaru FoagapHu y3uga My^accaM этгaн.

Matpu^arnapBapguK ^agca^acuHuHr HaMoaHgagapu - ygKaH u^ogKop $afigay$, Myra^aKKupgap SyguS, y3 acapgapu SngaH acpgap gaBoMuga K>KcaK MatHaBufi KagpuaTgapHuHr KeHr xagK opacuga ëfiugumura, y3ura xoc mapKoHa Ta^aKKyp Tap3uHu maKggaHTupumra KaTTa xucca KymraHgap.

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

MabputyamnapeapmK tyaMcatyacuHurn uupuK uaMOHudampu: Xoc

Xp^MÔ (XI acp); CatgugguH Ta$Ta3oHufi (1322-1392); ASgypaxMoH ^oMufi (14141492); Anumep HaBoufi (1441-1501); XycafiH Botu3 Komu^ufi (1440-1504); Mup3o Eegun (1644-1721) Ba SomK.

TatKugnam ^oroKK, 6ywK a^gognapuMroHuHr SopnuK xaKugaru, onaMHu Sunum, unMnap TacHu^u, agonaTnu ^muat, uHcoHHuHr SaxT-caogaTra эpнmнmнga TatnuM Ba TapSuaHuHr yзвнfinнrн xaKugaru TatnuMoTnapu EBponaHuHr YfiroHum gaBpura Tatcup KypcaTraH. A^gognapuMro apaTraH MagaHufi-MatHaBufi мepocнмнз HaMyHanapuga aKc этгaн roanap Ba кoнцeпцнanap SyryHru KyHga Ha^aKaT u^TuMoufi-MatHaBufi MyaMMonapHu, SanKu rnoSan xapaKTepra эra SynraH MyaMMonapHu xan Kunumga xaM MyxuM axaMutfrra эra.fflyнgafi KunuS, ^uKpuMrona rnoSan TaxgugnapHu $aKaT guHufi Ba gyHëBufi unMnap yfiryHnurura TatfHraH xonga 6нзнн ypaS TypraH onaMra, oHa тa6нaтнмнзra HucSaTaH Kagpu^Bufi MyHocaSaTHu maKnnaHTupum, uHcoHuaT SaxT-caogaTu ynyH xu3MaT KunyBHu эзry aMannap op^anu 6apTapa$ этнm MyMKuH.

XY.TOCA

^HrunaHaëTraH YsSeKucTOHga HcnoM guHu, ^anca^acu Ba MagaHu^ra KagpuaraapuHu ypraHumra ^yga Karra эtтн6op SepunMoKga. XycycaH, YsSeKucTOH PecnySnuKacuHuHr Пpeзнgeнтн fflaBKaT MUPOMOHOBUH Мнpзнёeв TamaSSycu SunaH TomKeHTga YsSeKucTOH PecnySnuKacu Ba3upnap MaxKaMacu xy3ypuga ^aonuaT wpuTaguraH HcnoM цнвнnнзaцнacн MapKasuHuHr, CaMapKaHgga Hmom Eyxopufi, TepMroga Hmom TepMroufi xan^apo unMufi-TagKuKoT MapKasnapuHuHr TamKun этнnнmн Tapuxufi axaMutfrra эra.

Ma3Kyp MapKa3napga BaTaHuMrogaH eTumuS HuKKaH onuM, Myra^aKKupnap, ynaMonapHuHr unMufi, ^anca^ufi, MatHaBufi Mepocu HyKyp TagKuK этнnмoкga; ynapHuHr uHcoHnapBapnuK Ba Matpu^araapBapnuK мoxнaтннн ohuS Sepumra, Tapuxufi Ba 3aMoHaBufi цнвнnнзaцнagarн ypHuHu ëproumm, 6ywK a^gognapuMroHuHr MatHaBufi ^acoparaHu TapruS этнmra anoxuga эtтн6op KapaTunMoKga.

Ey coxaga Typnu gaBnaT MyTaxaccucnapuHuHr xaMKopnuru uHcoHuaT onguga TypraH rnoSan MyaMMonapHuHr xan этнnнmнra xu3Mar Kunagu.EywK Myra^aKKup Ba энцнкnoпegнк onuM ASy Hacp OopoSufi afiTraHugeK "... BaKunnapu Sapna maxapnapga yмyммнкёcgaгн Saxr-caogar fiynuga xaMKopnuK KunaguraH Munnar Ba эnaтnap komeh Munnar Ba эnaтgнpnap. MaHa my Tap3ga arap ^axoHgara ogaMnap y3apo xaMKopnuK Kuncanap Ba Sup-Supnapura ëpgaM Sepcanap, Ep W3u MyKaMMan Synagu Ba эзrynнкnap MaKoHura afinaHagu. " [6.E.115; E.187]. ASy Hacp OopoSufi

SJIF 2024 = 7.404 / ASI Factor = 1.7

фикрларини бугунги кун реаллигимизга киёсласак, дунёнинг илгор хамфикр вакилларининг умумий саьй-харакатлари билан глобал микёсдаги тахдидлар олдини олиш, уларнинг таьсирини камайтириш имкониятларини топиш мумкин.

АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ (REFERENCES)

1. The role of moral values in the eastern epic tradition.//European journal of research. 2, Febreary 2019. PP.132-143. Impact Factor:5,088 IFS 3,8

2. Пулатова Д.АДадимги Хитойда фалсафий тафаккур ривожланишининг узига хос жихатлари// Узбекистон-Хитой тарихий-маданий, илмий ва иктисодий алокалар ривожи. Халкаро илмий-амалий конференция. -Тошкент: ТДШИ. 2018. -ББ. 206-210.;

3. Пулатова Д.А. Корейс фалсафаси. Монография. -Тошкент:Истиклол. 2018.

4. Куръони Карим. Маъноларнинг таржимаси. Таржима ва изохлар муаллифи Абдулазиз Мансур. -Тошкент: Тошкент Ислом университети, 2001.4 Б.

5. Куръони Карим. Маъноларнинг таржимаси. Таржима ва изохлар муаллифи Абдулазиз Мансур. -Тошкент: Тошкент Ислом университети, 2001.4 Б.

6. Куръони Карим. Маъноларнинг таржимаси. Таржима ва изохлар муаллифи Абдулазиз Мансур. - Тошкент: Тошкент Ислом университети, 2001.154 Б.

7. Саййид Мухаммад Хотамий. Ислом тафаккури тарихидан. -Тошкент:Инхож, 2023. - ББ 287.// Абу Наср Форобий.Фозил шахар ахолиси фикрлари.Дорул Ирок, Байрут.1995; Абу Наср Форобий.Фозил одамлар шахри. -Тошкент:Абдулла Кодирий номидаги Халк мероси нашриёти. 1993. 224 Б.

132 Б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.