Научная статья на тему 'ГЛОБАЛ ИНТЕРНЕТ ТАРМОҒИ ЁШЛАР ОНГИГА ТАЪСИР ЎТКАЗУВЧИ ВОСИТА СИФАТИДА'

ГЛОБАЛ ИНТЕРНЕТ ТАРМОҒИ ЁШЛАР ОНГИГА ТАЪСИР ЎТКАЗУВЧИ ВОСИТА СИФАТИДА Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
305
57
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
глобаллашув / миллий ғурур / қадрият / баркамол шахс тарбияси “Оммавий маданият” / аҳлоқ ва жамият / тарбия / мафкура.

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Бахриддин Жўрақўзиев

Мақолада глобаллашув жараёнлари, турли мафкуравий ҳаракатлар, уларнинг интернет воситасидан ўз мақсади йўлида фойдаланишларидаги хийлалари, “Оммавий маданият”ни тарғиботи ва унинг салбий оқибатларини бартараф этишда миллий қадриятларнинг ўрни масалалари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ГЛОБАЛ ИНТЕРНЕТ ТАРМОҒИ ЁШЛАР ОНГИГА ТАЪСИР ЎТКАЗУВЧИ ВОСИТА СИФАТИДА»

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

ГЛОБАЛ ИНТЕРНЕТ ТАРМОГИ ЁШЛАР ОНГИГА ТАЪСИР УТКАЗУВЧИ

ВОСИТА СИФАТИДА

Бахриддин Журакузиев

ТВЧДПИ магистранти

АННОТАЦИЯ

Маколада глобаллашув жараёнлари, турли мафкуравий харакатлар, уларнинг интернет воситасидан уз максади йулида фойдаланишларидаги хийлалари, "Оммавий маданият"ни таргиботи ва унинг салбий окибатларини бартараф этишда миллий кадриятларнинг урни масалалари тахлил килинган.

Калит сузлар: глобаллашув, миллий гурур, кадрият, баркамол шахс тарбияси "Оммавий маданият", ахлок ва жамият, тарбия, мафкура.

КИРИШ

Биринчи Президентимиз И.А.Каримов "Юксак маънавият - енгилмас куч" асарида хозирги даврнинг характерли, харакатлантирувчи кучлари, хусусиятлари ва йуналишлари тугрисида чукур илмий фалсафий хулосаларни илгари суради. Шу маънода, инсоният бошдан кечираётган хозирги даврни киска ва лунда глобаллашув даври деб таърифлайди. "Кимдир уни (бу даврни) сунгги технологиялар замони деса, кимдир тафаккур асри, яна биров ялпи ахборотлашув даври сифатида изохламокдалар Аммо, купчиликнинг онгида бу давр глобаллашув даври тарикасида таассурот уйготмокда. Бундай таассурот, куп томондан масаланинг мохиятини тугри ифодалайди.Нега деганда, хозирги пайтда ер юзини кайси чеккасида кандай вокеа юз бермасин, одамзод бу хакда дунёнинг бошка чеккасида зудлик билан хабар топиши хеч кимга сир эмас,- деб ёзади юртбошимиз. Шу маънода, глобаллашув - бу аввало хаёт суратларининг бекиёс даражада тезлашуви демакдир"[1].

Маънавий сохадаги тахдидларни урганишда маънавий жараёнларнинг глобаллашувини эътибордан четда колдирмаслик керак. Бу — маънавий, гоявий таъсир утказиш имкониятларининг кенгайиши окибатида унга Ер юзининг барча минтакалари тортилганлигини, маънавий ва мафкуравий кураш умумбашарий микёс касб этганини ифодаловчи тушунчадир.

АСОСИЙ КИСМ

Маънавият сохасидаги глобаллашув жараёни бир-биридан тубдан фарк киладиган икки йуналиш ва анъанада намоён булмокда. Биринчидан, инсоният цивилизацияси тарихида эришилган хар кандай моддий ва маънавий

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

кадриятларнинг умуминсоний жихатлари тарихий макон доирасидан чикиб байналминаллашиб, универсаллашиб бормокда. Бошкача айтганда, миллийлик ва умуминсонийлик тамойилларининг интеграциялашув жараёни кечмокда. Иккинчидан, миллатлар ва давлатларнинг ижтимоий, иктисодий, сиёсий, маънавий-маданий ривожланишидаги бекарорлик, улар глобаллашувига олиб келмокда. Бу халкаро терроризм, экстремизм, фундаментализм ва наркобизнес ходисаларида намоён булмокда. Бирон-бир худуд ёки мамлакатда пайдо булаётган гоялар тез фурсатда бутун жахонга ёйилмокда. Натижада одамзод маълум бир давлатлар ва сиёсий кучларнинг манфаатларига хизмат киладиган, олис-якин манбалардан таркаладиган, турли мафкуравий марказларнинг маънавий босимини доимий равишда сезиб яшамокда.

Хрзирги кунда маънавиятимизга таъсир килиш мумкин булган бир катор ташки тахдидлар турли гоя, анъана, маросим, мода, мусика каби оммавий маданиятни ифода этувчи омиллар сифатида, жамоатчилик билан алокалар (паблик рилейшнз)нинг "ок" ва «кора» технологиялари оркали, сезилмас пардаларга уралган холда кириб келмокда.

"Бугунги кунда инсоният кулида мавжуд булган курол-яроглар ер куррасини бир неча бор яксон килишга етади. Буни хаммамиз яхши англаймиз. Лекин хозирги замондаги энг катта хавф — инсонларнинг калби ва онгини эгаллаш учун узлуксиз давом этаётган мафкуравий курашдир. Эндиликда ядро майдонларида эмас, мафкура майдонларида булаётган курашлар куп нарсани хал килади. Бу аччик хакикатни хеч качон унутмаслик лозим."[2]

Глобаллашув жараёнининг мухим характерли хусусиятларидан бири ахборот технологияларининг ижтимоий хаётнинг барча сохаларига ялпи шиддат билан кириб келаётганлигидадир. Айникса, замонавий ахборот майдони бенихоя тигиз ва тез булиб, иктисодий, ижтимоий, сиёсий жабхалар билан бирга, мафкуравий майдонни хам камраб олди ва бугунги замонда мафкура полигонлари ядро полигонларидан хам купрок кучга эга булиб колди.

Ахборот технологияларини, радиотелевидение, матбуот, уяли телефон тизимини гоят тез ва кенг ривожланиб бориши, айникса хали дунёкаши тулик шаклланмаган ёшларнинг хаётий тарзига кириб бораётганлиги жиддий мафкуравий тахдид солмокда.Матбуотда эълон килинган баъзи факт-материаллар информацион ахборот технологияларини хар бир хонадонга ёпирилиб келаётганидан хабар беради. БМТ маълумотига кура, хозирда интернет тармогида болалар порнографиясини таргиб килаётган сайтларнинг сони 4 млрд. дан ортик экан.

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

Бугунги кунда мамлакатимизда уяли - мобил алока абонетларининг сони салкам 15 миллионга етган.[3] Бу ахволни бир томондан ижобий бахолаш халкимиз, шунингдек ёшларимиз хаётидан замонавий ахборот техналогиялари ютуклари тобора мустахкам урин эгаллаётганлигига кувонарли ходиса деб караш мумкин. Аммо, масаланинг иккинчи томони кишини ташвишга солади. Биринчидан, уяли телефондан фойдаланувчининг одоб-ахлоки, дунёкараши кай даражада?, деган савол тугилади. Иккинчидан "Оммавий маданият" деган никоб остида ахлокий бузуклик ва зуравонлик, индивидуализм, эгоцентризм гояларини таркатиш, керак булса, шунинг хисобидан бойлик орттириш, бошка халкларнинг неча минг йиллик анъана ва кадриятлари, турмуш тарзини маънавий негизларига беписандлик, уларни купоришга каратилган хатарли тахдидлар одамни ташвишга солмай куймайди."[4] Телефонларга кучирилган ва интернет тизими оркали эфирга узатилаётган порнографик кинофильмлар, ахборотларда таркатилаётган минг-минглаб ёшларимизни ахлокий, гоявий тарбиясига ута салбий таъсир курсатаётгани, бу борадаги тарбиявий ишларни пухта йулга куйиш, "Оммавий маданият" тажовузларига карши мунтазам ва муросасиз курашишни, хушёр ва огох, булишни такозо килади. Зеро, "эркинлик ва демократияни олга силжитиш" никоби остида амалга оширилаётган, узокни кузлаётган сиёсатнинг асл мохияти ва максадларини уз вактида сезиш, англаш катта ахамият касб этади.

Масаланинг жиддийлиги шундаки, компьютер вируслари билан бир каторда инсониятнинг соф маданияти, маърифати, одоб-ахлоки учун бутунлай зид булган "маънавий-ахлокий" вирусларни хам "хакер"лар оркали ёшлар онгига узатмокда. Бундай гоявий мафкуравий вирусларни таркатувчи "хакерлар" тугридан-тугри инсон онгини, инсон калбини, узлигини издан чикаришга йуналтирилган. Максад - ёшларни рухий маънавий кашшок килиш, мафкуравий имунитетни йукка чикариш, интеллектуал салохиятини йукка чикариш, шахсни шахс сифатида ривожланишига йул куймаслик, бунинг замирида одамлар, халклар, миллатлар уртасидаги эзгулик инсонийлик ва узаро дустлик, кардошлик муносабатлари урнига ёвузлик, узаро душманлик уругларини сепишдан иборат.

Бизнингча, бугунги кундаги ижтимоий - гуманитар фанларнинг асосий вазифаларидан бири мафкуравий тахдидга муносиб жавоб беришдан иборатдир. Бунда асосий эътиборни куйидагиларга каратиш лозим:

- миллий истиклол гоясининг миллий, умуминсоний, фалсафий, диний хукукий, сиёсий, социологик, психологик, ижтимоий - иктисодий, маънавий-ахлокий жихатлари, унинг халк одатлари, анъаналари ва кадриятларни шакллантириш хамда бойитишдаги урни ва ахамияти буйича таргибот йуналишларини кучайтириш;

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

- дунёдаги мафкураларнинг уйгунлашиши ва курашиш жараёнларини урганиш, мониторинг утказиш, мафкура сохасида, айникса, илмий омилни хисобга олган холда, умуминсоний ва минтакавий муаммоларни белгилаш ва уларни хал килишга ёрдам бериш;

- Узбекистон мустакиллиги учун мафкуравий тахдидга карши самарали кураш йуллари хусусида илмий асосда тавсиялар ишлаб чикиш;

- ёш авлодни тарбиялаш жараёнларига кучли туртки бериш учун, биринчи навбатда, тегишли ташкилий тузилмалар, болалар - ёшлар бирлашмалари харакатларини яратиш;

- миллий гояни шакллантириш маъносида болалар ва усмирлар учун укув-методик, илмий оммабоп ва бадиий адабиётнинг янги туркумини ишлаб чикиш хамда жорий этишни фоалиятнинг мухим йуналиши деб хисобламок керак. Мавжуд адабиётларни хар томонлама экспертиза килиш асосида халкнинг бой ижтимоий-маданий ва тарихий тажрибасига унинг прогрессив анъаналари ва урф-одатлари, умуминсоний кадриятларга асосланган дарсликлар, укув кулланмалари, бадиий адабиётлар нашр этишга эришиш ва хакозолар.

Келажак авлодларга обод ва озод Ватанни мерос колдиришдек, эзгу ният йулида хар бир фукаронинг масъулияти хакида фикр юритар эканмиз, эркинлик деган неъматнинг кадрига етишда, аввало, инсон омилининг урни ва мавкеини тугри бахолай олиш зарур. Халкимиз, авваламбор ёшларимизнинг иймон-эътикодини мустахкамлаш, иродасини бакувват килиш, уларни уз мустакил фикрига эга булган баркамол инсонлар этиб тарбиялаш, уларнинг тафаккурида узлигини унутмаслик, ота-боболарнинг мукаддас кадриятларини асраб-авайлаш ва хурмат килиш фазилатини карор топтиришни бугунги кун такозо этмокда. Зеро, хар кайси давлатнинг баркарорлиги у ердаги ахлокий коидалар устуворлигига асосланади.

Эгоцентризм гояларига кура вояга етмаган йигит киз уз билганича яшаши, лаззатланиши, нимадан фойда курса, ушанга амал килиши, хеч кандай меъёр, конун-коидаларга риоя килмаслиги уктирилади. Бунинг хавфли томони шундаки, бу зарарли иллатлар ёшларга нихоятда силликлик, беозорлик йули билан юктирилади. Ахлокий бузуклик билан миллатни ичидан бузиш, мукаддас кадриятларимизни йукотиш, уларнинг урнига манкуртликни, дидсизликни, иймонсизликни жорий килиш замирида, аслида шунчаки эрмак, уйин-кулгу ва кунгил очиш билан боглик "маданият" эмас, каттарок, ёвузрок максадлар, миллатни миллий узагидан айириб, оломонга айлантириш оркали экспансия килиш яширинганини хамма хам, айникса ёшлар англаб етавермайди.

ХУЛОСА

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

Хуллас, биринчидан, жамиятни демократлаштириш муносабатида ахлокий мезонлар ва меъёрларнинг миллий, халкчил ва диний кадриятлар оркали шакллантириш максадга мувофик. Бундай холат мавжуд имтиёзларга эгалик килиш, шахсий шухрат ва бойлик орттиришга мойил булган шахсларнинг табиий равишда жамият бошкарувига кириб келишининг олдини олади. Иккинчидан,бундай жараёнлар инсонлар ва миллат манфаати хамда такдирида хал килувчи ахамият касб этиши баробарида жамиятни демократлаштиришга оид узаро муносабатлар гайриахлокий булса-да, унга куникиш, ноинсоний хатти-харакатлар иллатларини шакллантиради. Яъни, инсон ахлоки ва маданиятининг заифлиги жамиятни демократлаштиришнинг гайриахлокий тартибларини тургун даражада сакланиб колишига шароит яратади. Учинчидан, жамиятда гурух манфаатлари устуворлиги ва уларнинг бир-бирлари эркинликларига нисбатан салбий таъсири диний ва миллий кадриятларга путур етказади. Натижада бундай чалкаш харакатлар узаро тарафкашлик, уруг-аймокчилик ва махаллийчилик каби иллатлар шаклланишига олиб келади. Туртинчидан,жамиятни демократлаштиришга оид муносабатлар уз камровида диний, ахлокий, миллий ва умуминсоний кадриятларни сингдиради. Шунингдек, ахлокий мезонлар ва меъёрлар инсон камолотида, жамият хаётини демократлаштиришга оид истикболли жараёнларда ушбу омилларга буйсунади ва уларга эхтиёж сезади.

Глобаллашув жараёни дунё мамлакатлари учун катор умумбашарий муаммоларни жахон хамжамияти билан биргаликда хал этишни хам мухим вазифага айлантиради. Бунда ер юзида ялпи тинчликни саклаш, термоядро урушининг олдини олиш ва адолатли халкаро иктисодий тартибот урнатиш, атроф-мухитни самарали мухофаза килиш (экологик муаммо), ахоли сони ва таркиби билан моддий ва маънавий кадриятлар яратилиши мутаносиблигига эришиш (демографик муаммо), ер юзи ахолисини зарур озик-овкат ва кувват манбалари билан ишончли таъминлаш, очлик, кашшоклик ва колокликни тугатиш учун юксак ривожланиш ва улардан кейинда колган мамлакатлар уртасидаги кескин фаркни бартараф этиш, хавфли касалликларни тугатиш, инсон хак-хукуклари ва эркинлигини химоя килиш, гендер тенглигини таъминлаш, жахон маънавий мухити софлигини таъминлаш (этикология муаммоси), терроризм, диний экстремизм ва фундаментализмга, наркобизнесга карши курашлар назарда тутилади.

Глобаллашувнинг салбий окибатлари асосан, куйидаги сохаларда намоён булмокда: экология, согликни саклаш, демографик, ресурслар, ахлок, оила, таълим-тарбия, маънавий, дунёкараш ва бошкалар шулар жумласидандир. Яъни, бугунги кунда глобаллашув жараёни турли-туман куринишларда намоён

Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257

булмокда. Глобаллашув феномени объектив ва очик эканлигини хисобга олинса унинг турли мукобилларда намоён булиши табиий тус олади. Шундай экан глобаллашув жараёнининг бирор-бир аспектини мутлаклаштириб, унга мутлак ижобий ёки мутлак салбий жараён сифатида караш ножоиздир.Хрзирда аксарият Гарб мамлакатлари узи яратиб куйган баъзи "таълимотлар" жабрини хам тортмокда. Бу муаммолардан бири демографик жихатга бориб такалади. Сабаби, демографик курсаткич тушиб, ахоли иммигрантлар хисобига тулиб турган ушбу давлатларда тугилишга караганда улим коэффиценти кескин ошиб кетган. Гарб мамлакатларида иммигрантлар окими йилдан-йилга ортиб бормокда. Масалан, А^Шда иммигрантлар сони 30 млн. кишидан зиёд, шулардан 10 миллиондан ортиги ноконуний иммигрантлардир. Лондонда эса ахолининг 40 фоизи иммигрант хисобланади.Чунки Америка ва Европада феминизм таълимоти таъсирига тушган аёлларнинг аксарияти коматини саклаш максадида бола тугишни хохламайди. Хукумат куп имтиёзлар яратиш билан хам уларни бу ишга жалб кила олмаяпти. Хусусан, таникли сиёсатшунос олимлар П.Ж.Бьюкенен, "Гарбнинг халокати", З.Бзежинскийнинг "Буюк шахмат тахтаси", "Икки йул оралигида" (Боходир Зокир таржимаси), С.Хаттингтоннинг "Биз киммиз?", "Маданиятлар тукнашуви", Абдулхаким Мурод (Тимоти Уинтер)нинг "XXI асрда Ислом: Постмодерн дунёда киблани топиш" (Фахриддин Низомов таржимаси) асарларида Гарб дунёсининг маънавий таназзули, ахоли демографиясининг пасайиши билан боглик ракам ва далиллар куп.Таникли америкалик социолог, келиб чикиши япон миллатига мансуб булган Френсис Фукуяма оила ва жамиятдаги муаммолар хусусида тухталиб, "куфр - Гарбни ичидан емирмокда" деб, Гарб цивилизацияси холатига узига хос ташхис куяди. У 1989 йилда ёзилган "Тарихнинг интихоси" маколасида "Совук уруш"нинг тугаши Гарб либерализмининг бошка барча кадриятлар тизими устидан узил-кесил галабасини англатади, деб ёзган эди. Лекин орадан 10 йил утиб, Фукуяма "Буюк узилиш" (2003 й.) асарида Гарб огир касалликка йуликкан, унинг илк аломатлари 1960 йилларда пайдо булган деган хулосага келади.

REFERENCES

1. Каримов И. А. Юксак маънавият - енгилмас куч. Тошкент.: "маънавият", 2008, -Б.110-111.

2. Каримов И. А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон Заёт - пировард максадимиз. 8-жилд, - Тошкент: Узбекистон, 2000.-Б. 491.

3. Телефон тажовузга айланмасин. Куз илгамас тахдид. "^укук ва бурч", №1 (49), 2010.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.