CC BY
5https://doi.org/10.32921/2225-9929-2021-3-43-19-25 ЭОЖ: 615.2.03; 614; 614.2 FTAXP: 76.31.29; 76.25.25
Шолу макала
Глаукомамен KYpecy: мэселенщ элемдег жэне Цазацстандагы жагдайы
Маханова С.Ш. 1, Секенова Р.К. 2
1 Балхаш каласыныц №2 емханасыньщ dapiaep офтальмологы, Астана медициналык yHueepcumemiHiц Цогамдык денсаулык жэне менеджмент кафедрасыныц магистранты, Балхаш, Цазакстан, E-mail: s.makhanova@inbox.ru 2 Цогамдык денсаулык жэне мененджмент кафедрасыныц доцентi, Астана медициналык yниверситетi, Нур-Султан, Цазакстан. E-mail: Traushank@mail.ru
Тушндеме
Глаукоманыц элеуметтк, экономикалык мацыздылыгы eMÍp CYpy узактыгыныц жогарылауына байланысты егде жастагы наукастардыц Yлес салмагыныц артуына байланысты деуге болады. Сонымен катар, аурудыц мацыздылыгы оныц кец таралуымен, ауыргандардыц жалтарусыз жэне кайтарымсыз сокырлыкка ушырауымен жэне аурудыц диагностикасыныц, емдеуiнiц жэне диспансеризациясыныц тым кымбат болуымен аныкталады. Глаукомамен ауырган наукастардыц вмiр суру сапасыныц твмендiгi толык сокырлыкпен аякталуына экелп согуы MYмкiн аталмыш аурудыц когамдык, жэне экономикалык KYрделi мэселе болып табылады.
Туши свздер: глаукома, глаукоманыц элеуметтiк мацыздылыгы, глаукоманыц экономикалык мацыздылыгы, глаукомамен куресу..
Corresponding author: Saltanat Makhanova, Ophthalmologist of the city polyclinic No.2, Undergraduate student of the Department of Public Health and Management, Astana Medical University, Nur-Sultan, Kazakhstan. Postal code: Z10K8Y7
Address: Kazakhstan, Nur-Sultan city, Nur-Sultan, Beibitshilik str., 49 a Phone: +7 705 537 66 10 Email: s.makhanova@inbox.ru
J Health Dev 2021; 3 (43): 19-25 Recieved: 12-07-2021 Accepted: 06-08-2021
This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License
Kipicne
Кез аурулары арасында ^айтарымсыз со^ырлы^тыц ce6em"epi арасында созылмалы инфекциялыщ емес аурулар да басым. Глаукома - кездщ инфекциялыщ емес ауруларыныц iшiндегi меншкт салмагы бойынша алдыцгы ^атарды бастап турган тYрi [1].
ДYниежYзiлiк денсаулыщ са^тау уйымыныц (ДД¥) мэлiметтерi бойынша катаракта, трахома жэне глаукома тэрiздi аурулар дYниежYзi бойынша со^ырлы^тыц 70%-дан артыгына себепшi болады. Глаукома дYниежYзi бойынша 5,2 млн. адамныц со^ыр болуына себепшi болган, бул элемдеп со^ырлы^тыц 13,5% ^урайды жэне керу бойынша мYгедектiктщ мацызды себептерЫщ бiрi болып ^арастырылады [1,2].
Глаукомага ^атысты медициналыщ-элеуметтiк талдаулар нэтижелерi айтарлы^тай дэрежеде нау^астардыц емiр сYPУ сапасыныц езiндiк керсеткiштерiн ескерiп ^ана поймай, бiрrçатар медициналыщ-экономикалыщ сипаттагы керсеткiштердi багалауга мYмкiндiк бередi. Олар негiзiнен глаукомага ^арсы емнщ экономикалыщ тиiмдiлiгiн багалау олардыц нау^астыц емiр CYPУ сапасына байланысты аны^талуын керсетедi [3,4].
Глаукоманыц ец кец тараган екi тYрлерi -
бастап^ы ашыщ бурышты глаукома жэне бастап^ы жабыщ бурышты глаукома. Аурудыц осы формалары 2 млн. астам американды^та аны^талган жэне олардыц таралуы кебеюде [4-7]. Кептеген нау^астарда глаукома симптомсыз тYPде болады, сол себепт нау^астар ездерiн ауру санамайды. Бастап^ы ашыщ бурышты глаукоманыц ^аутт факторларына ^арттыщ, ^ара нэсiл, испандыщ шыгу тегi, ту^ым^уалаушылыщ жэне ^ант диабетi жатады. Жабыщ бурышты глаукоманыц 1^аут факторларына ^арттыщ, азиаты^ шыгу тегi жэне эйел жынысы жатады. Аурудыц кец таралу себебi, ягни, нау^астардыц дэр^ердщ кецесше кеш жYгiнуi жэне емдеу ^агидаларын устанбауы со^ырлыда экелiп со^тырады [5,9].
Глаукоманыц элеуметпк, экономикалыщ мацыздылыгы аурудыц кец таралуымен, ауыргандардыц жалтарусыз жэне
^айтарымсыз со^ырлыда ушырауымен жэне аурудыц диагностикасыныц, емдеушщ жэне диспансеризациясыныц жогары ^ымбаттылыгымен аны^талады.
Буя шолудьщ максаты - глаукомамен ^ресудщ мэселенщ элемдiк жэне К^аза^стандыщ тэжiрибесiн саралау.
Глаукома: мэселенiи элемдеп жагда
XX гасырдыц соцындагы жэне XXI басындагы дамыган жэне дамушы елдердегi жiтi инфекциялыщ ауруларды емдеу саласындагы медицина гылымыныц жетiстiктерiне байланысты денсаулыщ са^тау iсi Yшiн ^айтарымсыз созылмалы патологиялар мэселесi басым мацызды болуда. Буган негурлым ай^ын мысал - кептеген дамыган елдерде елiм-жiтiм себептерi iшiнде Yлес салмагы бойынша бiрiншi орынды жYрек-тамыр жYЙесiнiц инфекциялыщ емес ауруларыныц алуы [1]. Мундай жагдай офтальмология тэрiздi медицина саласында да ^алыптас^ан. Кез аурулары арасында ^айтарымсыз со^ырлы^тыц бiрrçатар себептерi ретЫде созылмалы инфекциялыщ емес ауруларыныц алуы жэне Yлес салмагы бойынша бiрiншi орында - глаукоманыц болуы басым бай^алады.
Ресейде глаукомадан 1 млн. астам адам зардап шегедк Глаукома ауруы бойынша уа^ытылы диагноз ^ойылмагандар 50-ден 87%-га дейiн жетедi. Соцгы 10 жыл iшiнде Ресейде глаукома салдарынан болган со^ырлыщ децгей 3 есеге дешн ескен. К^ала мен ауыл тургындары арасында сыр^аттанушылыщ децгешнде айтарлы^тай айырмашылы^тар бар, буган себеп медициналыщ уйымдарды офтальмологтармен ^амтамасыз ету децгешнщ темендiгi, стационарларда тесек сыйымдылыгыныц темендеуi жэне осы нау^астарга медициналыщ кемектi уйымдастырудыц децгешнщ темендiгi болып саналады [4].
Америка Кдоама Штаттарыныц аурулардыц алдын алу женiндегi жумыс тобы глаукома скрининпнщ алгаш^ы медициналыщ-санитарлыщ кемек керсету кезiнде пайдасы мен зиянын багалау Yшiн мэлiметтер жетктказ деген ^орытынды жасады. Американдыщ офтальмология академиясы нау^астардыц жасына жэне ^аут-^атер факторларына байланысты ересектерге жYЙелi тYPде тексерулер жYргiзуге кецес бередi [6].
Еуропада глаукоманыц таралуы 40 пен 80 жас аралыгындагы адамдар арасында 2,93% ^урайды. Аурудыц таралуы тургындардыц жасы упгайган сайын артып, 90 жастан ас^ан адамдарда 10% ^урайды [8]. Бастап^ы ашыщ бурышты глаукома - батыс эпемiнде глаукоманыц ец кеп тарапган тYрi. Бастап^ы ашыщ бурышты глаукомамен ауыратын европалыщ нау^астардыц кейбiрiнде генетикалыщ мутациялар аны^талганымен, нау^астардыц кепшiпiгiнде этиологиясы эпi бепгiсiз [6-9].
Диагностикаланбаган глаукоманыц жогары ^ар^ынын ескере отырып, Австралия хал^ыныц ^артаюымен ^атар, глаукоманыц есiп келе жат^ан ауыртпалыгын жецу Yшiн жагдайды аны^тау жэне керу ^абтет темен нау^астарга оцалту ^ызметтерЫе ^ол жетiмдiпiк ^ажет. Глаукоманыц ел бойынша таралуы 1,4% ^урайтындыгын керсетед^ ал 70 жастан ас^андар арасында - 8,0% ^урайды [11,12]. Жалпы алганда, 2004-2018 жылдар аралыгында сыр^аттыц таралуы тура^ты сипатта болды. Тiршiпiк ету барысында сыр^аттыц таралуы еркектерде - 9,0%, эйелдерде - 10,2% ^урады. Ел аумагы бойынша бiр жылгы сыр^аттанушылы^ 10 000 адамга шаланда барлыщ тургындар Yшiн 17,0 ^ураган, ал сыр^аттыц таралуы шыцы 80-89 жас аралыгындагы топта аны^талып, 10 000 адамга шаланда 93,8 ^ураган. Будан шыгатын ^орытынды аталган жылдары аралыгында ел келемшде глаукома сыр^атыныц дамуы тура^ты болгандыгын керсетедi [11].
Австралия галымдарыныц багалауы бойынша 50 жас^а дейiнгi жэне одан жогары 198 923 тургылы^ты емес австралиялыщ жэне 40 жастагы жэне одан жогары 2139 тургылы^ты тургыны глаукома сыр^атымен ауырады. Австралия тургындарыныц айтарлы^тай ^артаюына байланысты жэне диагностикаланбаган глаукоманыц децгеш жогары болганды^тан, бул сыр^атты дер кезiнде
аныктау кажетттИ туындайды. Сонымен катар, нашар кeретiндердi оцалту мэселесi взектi болып тур [12]. Австралия галымдарыныц мэлiметiнше, 2018 жылы 5,3 млн. тургын арасынан глаукомага карсы квз тамшыларын кабылдайтын 75733 наукас аныкталган.
Кытайда бастапкы ашык бурышты глаукомадан туындаган сокырлык децгей жогары. Аурудыц алдын алу жэне емдеу жYЙесi тиiмдi жэне насихаттауга лайык. Кытайдыц ауылдык жерлерЫде сокырлыкка экелетiн аурудыц децгей жогары екендп жэне оган тургындардыц глаукома туралы хабардарлыгыныц тeмендiгi эсер еткен аныкталган [13,14].
Эфиопияныц оцтYстiк-батыс аудандары тургындары арасында жYргiзiлген скрининг багдарлама нэтижелерiне сэйкес, глаукома сыркатыныц Yлесi 10,24% курайды. Оныц iшiнде бастапкы ашык бурышты глаукома негурлым таралган тYрi болып саналады [15].
Галымдардыц арнайы гылыми зерттеу жумыстарыныц нэтижеанде, 2015 жыл бойынша ОцтYстiк Азияда дYниежYзi бойынша сокырлардыц Yштен бiрi eмiр сYрген, жалпы алганда 1990 жылдан 2015 жылга дейiнгi аралыкта сокырлык пен бастапкы ашык бурышты глаукома таралуы жасына байланысты стандарттаганда айтарлыктай твмендеген [16].
1990-2020 жылдар аралыгында кeрудiц нашарлауы жэне сокырлык себептерiн дYниежYзi бойынша жаЬшндык зерттеудщ нэтижелерi кызыгушылык тудырады [17]. Бул ецбекте 98 мемлекет усынган мэлiметтер бар, олардыц iшiнде 288 зерттеу жумыстары жэне 3 983 541 катысушы бар. 2015 жылы элем тургындары арасында кeрудiц орташа немесе ауыр дэрежелi бузылулары 216,6 млн адамда аныкталган, олардыц негiзгi себептерк
- рефракцияныц тYзетiлмеген аномалиялары -7,4 млн.;
- катаракта - 52,6 млн.;
- сары TYÜiHHiH жастык дегенерациясы - 8,4
млн.;
- глаукома - 4,0 млн.;
- диабетпк ретинопатия - 2,6 млн.
2015 жылы дYниежYзi тургындары арасында 36,0 млн. адам сокырлык дертЫе ушыраган [17], оныц басты себептерк
- рефракцияныц тYзетiлмеген аномалиялары -116,3 млн.;
- катаракта - 12,6 млн.;
- глаукома - 2,9 млн.
Корытындылай келгенде, керудщ бузылуыныц жалпы себептершен зардап шеккен адамдар саны тургындардыц жасыныц улгаюына жэне картаюына байланысты артатындыгы белгл болды. Катаракта (хирургиялык араласуларда кайтарымды) жэне рефракция аномалиясы (кезiлдiрiктi коррекцияларда кайтарымды) себептi болатын керудщ кайтарымды бузылуы негiзiнен кептеген жагдайда сокырлыктыц жэне 50 жаска дейiнгi жэне одан Yлкен жастагы адамдар Yшiн орташа жецтдк немесе ауыр дэрежедеп керу бузылуларыныц басты себебi болып табылады. Сокырлык мэселесiн шешу Yшiн жэне Yздiксiз есiп бара жаткан наукастар санын тежеу максатында офтальмологиялык кемек керсетудi масштабты тYPде кецейту кажет [17,18].
Керу нервiсiнiц прогрессивт нейрогенерациясы жэне кезторшасыныц ганглиозды жасушаларын жогалтуы глаукоманыц айырмашылыкты белгiсi болып саналады. Оныц шшде батыс елдерЫде бастапкы ашык бурышты глаукома глаукоманыц негурлым жиi кездесетiн формасы екен аныкталган [19].
Глаукомамен кYресудiи Казакстандагы жагдайы
Елiмiздегi элеуметтiк саясаттыц непзп элементтерiнiц бiрi мемлекеттiк баскарудыц барлык децгейiнде Казакстан Республикасы азаматтарыныц денсаулыгын сактау жэне ныгайту, олардыц ^ттетЫ eмiр сYPУ узактыгын арттыру жэне медициналык кeмек кeрсету сапасын жетiлдiру болып табылады [20].
Казакстан Республикасыныц Президентi eзiнiц жыл сайынгы жолдауында денсаулык сактау саласын дамыту багдарламаларына айрыкша кeцiл бeледi. Казакстан Республикасы Yкiметiнiц 2019 жылгы 26 желтоксандагы №982 каулысымен бекiтiлген Казакстан Республикасыныц денсаулык сактау саласын дамытудыц 2020-2025 жылдарга арналган мемлекеттiк багдарламаларында аурудыц алдын алу мэселеане аса мэн бертген [20].
K¡азiргi тацда елiмiзде аурудыц алдын алу максатында скрининг жYргiзiлiп жатыр. Казахстан Республикасы Денсаулык сактау министрiнiц 2012 жылгы 28 акпандагы №120 буйрыгымен бекiтiлген «Офтальмологиялык кeмек кeрсететiн уйымдар туралы Ережеде» медициналык тармактардыц
тонометрия кабинеттерiн глаукома скрининп бойынша кызметЫ уйымдастыру жэне мониторингу кызметкерлер жiберген наукастардыц глаукома диагнозын нактылау, кез келген медициналык кeмек Yшiн емханага жYгiнген 40 жастан аскан адамдарга кeз ш кан кысымын eлшеудi жэне скрининг-тест бойынша сурак жYргiзу, глаукомага од^ адамдарды офтальмолог-дэрiгерге жолдауды жYзеге асыру накты айтылган [21].
2011 жылдыц сэуiр айында Казакстанда «Саламатты Казахстан» мемлекеттiк багдарламасы аясындагы скринингтiц нэтижесшде 24 750 наукаста глаукома аныкталды. «Саламатты Казахстан» Мемлекеттiк багдарламасы шецбершде глаукома скринингiнiц тиiмдiлiгi орта есеппен 0,26% курады [22].
Скринингтi енпзу глаукоманыц аныкталу децгейiн 68% арттыруга мYмкiндiк бердi. Статистикалык мэлiметтердi талдау диспансерлк бакылау жумысын кYшейту кажетплпн аныктады [2325].
Глаукома: элеуметтiк жэне экономикалык маныздылыгы
Глаукоманыц элеуметтiк мацыздылыгы ауыргандардыц жалтарусыз жэне кайтарымсыз оныц кец жэне жан-жакты тургылыкты таралуымен, сокырлыкка ушырауымен (ол кYнге дешн жете алса) барлык жастагы адамдардыц закымдануымен, жэне аурудыц диагностикасыныц, емдеуЫщ жэне
диспансеризациясыныц жогары кымбаттылы^ымен аныкталады [4].
Глаукоманыц наукастыц емф CYpy сапасына эсерЫ зерделеу барысында адамныц мYмкiн болар аурудыц алдын алу бойынша iс-эрекеттерiне токталатын болсак, олар мыналар [26-27]:
- дене жYктемелерiн шектеу. Егер наукас спортпен шугылданатын болса, кYшенyге мYлдем болмайды, ^анагаттанарлы^ децгейде айналысу шарт;
- эмоцияны тежеу мацызды, эаресе, жагымсыз эмоцияны - стресс, депрессия жэне баскалары;
- аурудыц пайда болуы кауп бар наукастар басын узак уакытка темен салуга болмайды. Кэаби ецбекке байланысты бул мэжбYрлiк болса, онда арасында Yзiлiстер болуы керек;
- зиянды эрекеттерден аулак болуы керек, эсiресе темекi шегуден. Никотин организмге жагымсыз эсер етед^ эсiресе оттегiнi канда тасымалдау тургысынан;
- бас пен мойынды канмен камтамасыз етуге кедергi келтiретiн тар, ыцгайсыз киiмдердi пайдаланбау;
- дербес компьютерлермен жумыс iстегенде жэне теледидар алдында узак отыруга тыйым салынады, сагат сайын мiндеттi тYPде 15-20 минут Yзiлiс алган дурыс;
- дурыс тамактанудыц мацызы зор, сыркаттыц алдын алу максатында ас рационында балык, кекенiстер мен жемiстер болганы тжмд^
- алгаш^ы белгiлерi бай^алган наукастарда, эсiресе егде жастагы нау^астарга суйыктык келемiн шектеген дурыс, ол тэулпне 2 литрден аспаганы дурыс, кан тамырларына артык жYктеме тYспес Yшiн;
- тагам мэзiрiнде кофеиндi шектеу кажет, ейткенi ол кез штк кысымды жогарылатады да кездiц саулыгына эсерiн тигiзедi;
- дурыс жэне толык тыныгу мацызды, эсiресе уйкы тыныш болуы керек. Жастыктыц жогары болганы пайдалы;
- белме-жайдагы жарыктандыру утымды болуы тиiс. Жаркырау жэне катты жарык кезге закымдаушы эсер етедк
Жогарыда айтылган усыныс-тiлектер
карапайым болганымен кеп жагдайда орындалмай жатады. Бул ез кезепнде глаукома сиякты сыркаттардыц пайда болуына урындырады, содан барып наукастыц емiр сYPУ сапасына ткелей керi эсерiн тигiзедi.
Глаукомамен ауырган наукастардыц емiр CYPУ сапасын зерттеудщ мацыздылыгы ^ÎPri кездегi денсаулыкты сактау жэне ныгайту жYЙесiнiц кептеген элеуметпк кызметтердi езiне алуымен де тYсiндiрiледi. Бул адамныц жалпы дYниетанымдаFы кажетттктерЫе сэйкес медициналык-элеуметпк кубылыстардыц эдiстемесi бiртiндеп калыптасатын салауатты емiр салтыныц тYзiлyi сурактарында жэне элеyметтiк идеологияны жYргiзyде ядро мiндетiн аткаруы Yшiн кажет. Сонымен катар, интеллектуалды жэне физикалык белсендiлiгiн, езiн сезiнyiн, жайлылыкты штей сезiне алуын шектейтiн немесе ширататын к^ам екiлдерiнiц ез максаттарында кандай да бiр жетiстiкке жетyi денсаулыкка жэне медицинаныц дамуында керi эсерлi тенденциялардыц алдын алуда эсер ететшдИн ескерyiмiз кажет [20].
Ресей Федерациясында глаукома нашар
керyдiц неFурлым жи кездесетiн тYрлерiнiц бiрi жэне ыктимал есуге бейiм. Мысалы, 1991 жылы Ресей Федерациясында глаукомамен сыркаттанушылык 1000 турFынFа шакканда 1,7 курап, глаукомадан мYгедектiк екiншi орында болса, 1^рп тацда 1000 турFынFа шакканда 4,7 курап глаукомадан мYгедектiк жалпы мYгедектiк бойынша бiрiншi орынFа шыккан [5].
Кел^ртген фактiлер глаукоманыц элеyметтiк мацыздылы^ын таFы да айкындайды. Мундай калыптаскан жаFдай мэселенi жан-жакты, эсересе «наукастыц кезiмен» зерттеyдi кажет етедi [25]. Глаукоманы емдеyдiц неFурлым жоFары экономикалык тиiмдiлiгi сyбъективтi мацыздылыFы турFысынан салыстырyFа болатын баска да аурулармен ауыратын наyкастарFа караFанда емiр CYPУ сапасы жаFынан салыстырмалы тYPде аныкталады [22].
Глаукоманы емдеу неFурлым ерте басталса, тшмдтк соFурлым жоFары болады жэне наукастардыц емiр CYPУ сапасыныц жоFары децгейiн узак мерзiмдi уакытка устап турады. Экономикалык тиiмдiлiк глаукоманы лазерлi эдiстермен емдегенде байкалады. Оталы хирургия, эаресе тесiп етпейтiн тYрлерi жоFары экономикалык тиiмдiлiк керсетедi. Фармакопрепараттармен емдеудщ экономикалык тиiмдiлiк дэрежесi глаукоманыц титне жэне аурудыц сатысына байланысты болады [4].
Кейбiр авторлардыц [26,27] тюрЫше аурудыц Ill жэне IV сатысында глаукомамен ауыратын наукастарда бакылау тобымен салыстырFанда емiр CYPУ сапасы темен децгейде аныкталFан. Глаукоманы консервативт емдеyдiц наукастардыц емiр CYPУ сапасын субъективт баFалаyына айтарлыктай негативтi эсер ететЫдп статистикалык турFыда дэлелденген. Бул консервативт емдеyдiц наукастардыц емiр CYPy сапасына антиглаукомалык препараттарды туракты тYPде кабылдаумен байланысты колайсыздыктар мен осы топтардаFы препараттарда неFурлым айкын байкалатын косымша жаFымсыз эсерлердiц болуы едэyiр Yлес косатынын куэландырады. Наукастардыц емiр CYPy сапасыныц неFурлым жоFары керсеткiштерi лазерлi емдеу алатын наукастарда байкалады. Емдеудщ дэл осы тYрiн наукастардыц емiр CYPy сапасын сактау турFысынан неFурлым тацдаулы эдiс деп тужырымдаyFа болады.
Сонымен, глаукоманыц элеyметтiк
мацыздылыгы оныц кец жэне жан-жакты турFылыкты таралуымен, барлык жастаFы адамдардыц закымдануымен, аyырFандардыц жалтарусыз жэне кайтарымсыз сокырлыкка ушырауымен (ол кYнге дейiн жете алса) жэне аурудыц диагностикасыныц, емдеуЫщ жэне диспансеризациясыныц жоFары KымбаттылыFымен аныкталады [2-6].
Глаукоманыц экономикалык мацыздылыгы каржылык турFыдан аса салмакты болуында жэне бул ауыртпалык мемлекет есебiнен де, наукастардыц ез есебЫен де бiрдей салмакта болады. Сондыктан, глаукомамен ауы^ан наукастардыц емiр CYPy сапасын зерттеудщ мацыздылыгы тiкелей жэне косалкы шы^ындардыц келемi ете аукымды болуымен байланысты, мундай шыFындарFа:
-глаукоманы медикаментозды
(амбулаториялык) емдеу;
-диспансерлк бакылау; дэрiгерлiк бакылау; -стационарлык емдеу; -лазерлi емдеу; -хирургиялык емдеу;
-наукас парагын телеу, м^гедекпк бойынша зейнетакы;
-глаукома бойынша мYreдектерд¡ц ецбектк реабилитациясы;
-глаукома бойынша мYгедектерге Yй жагдайында ^м жасайтын адамдарга жэрдемакы;
-пайдаланатын келк тYрлерiне кеткен шыгындар жэне баска да косалкы шыгындар жатады.
Дегенмен де глаукомамен ауырган
наукастардыц емдеуше жэне оцалтуына жумсалатын шыгындардан бeлек, оларда eмiр сYPУ сапасыныц тeмендеyi, депрессия, оныц iшiнде мундай наукастарда сокыр болып калу коркынышы eлiм коркынышынан едэyiр жогары болатындыгы сиякты моральдык жэне психикалык мэселелердiц зор болуын да естен шыгармау кажет.
Корытынды
Сонымен, элем елдерi Yшiн де, Казакстан Yшiн де глаукома наукастардыц ерте жумыска кабiлеттiлiгiнiц тeмендеyi немесе жогалуына алып келетiн элеуметтк жэне экономикалык мацызды жогары мэселе екен анык. Тургындардыц орташа eмiр CYPУ жасыныц узаруына байланысты егде жастагы наукастардыц Yлес салмагыныц артуы
мэселенiц eзектiлiгiн артуда. Аурудыц элеуметтк экономикалык мацыздылыгы глаукомамен аурушацдыктыц жогарылауымен, наукастардыц кайтарымсыз сокырлыкка ушырауымен соымен катар, аурудыц диагностикасыныц, емдеyiнiц жэне диспансеризациясыныц кымбаттылыгымен аныкталады.
Эдебиет
1. World Health Organization (WHO). World Report on Vision [8 October 2019]. Geneva: WHO; 2019 [cited 12 Apr 2021]. Available at: https://www.who.int/publications/i/item/world-report-on-vision.
2. Guedes R.A.P. Glaucoma, collective health and social impact. Rev Bras Oftalmol. 2021; 80 (1): 5-7. https://doi. org/10.5935/0034-7280.2021000.
3. Pizzarello L., Abiose A., Ffytche T, Duerksen R., et al. VISION 2020: The Right to Sight: a global initiative to eliminate avoidable blindness. Arch Ophthalmol. 2004;122(4): 615-620. https://doi.org/10.1001/archopht.122.4.615.
4. Varma R., Lee P.P., Goldberg I., Kotak S. An assessment of the health and economic burdens of glaucoma. Am J Ophthalmol. 2011; 152(4): 515-522. https://doi.org/10.1016j.ajo.2011.06.004.
5. Киселева О.А., Робустова О.В., Бессмертный А.М., Захарова Е.К., Авдеев Р.В. Распространенность первичной глаукомы у представителей разных рас и этнических групп в России и странах СНГ//Офтальмология. - 2014. - Т.10. - №4. - С. 11-15.
Kiseleva O.A., Robustova O.V., Bessmertnyj A.M., Zaharova E.K., Avdeev R.V. Rasprostranennost' pervichnoj glaukomy u predstavitelej raznyh ras i jetnicheskih grupp v Rossii i stranah SNG (Prevalence of primary glaucoma in representatives of different races and ethnic groups in Russia and the CIS countries) [in Russian]. Oftal'mologija. - 2014; 10(4): 11-15.
6. Clark L., Taubman S., Stahlman S. Update: Incidence of Glaucoma Diagnoses, Active Component, US Armed Forces, 2013-2017. MSMR, 2019; 26(2):15-19. PMID: 30807198.
7. Guedes R.A., Guedes V.M., Gomes C.E., Chaoubah A. Maximizing cost-effectiveness by adjusting treatment strategy according to glaucoma severity. Medicine (Baltimore). 2016; 95(52): e5745. https://doi.org/10.1097/ MD.0000000000005745.
8. Tham Y.C., Li X., Wong T.Y., Quigley H.A., Aung T., Cheng C.Y. Global prevalence of glaucoma and projections of glaucoma burden through 2040: a systematic review and meta-analysis. Ophthalmology. 2014; 121(11): 2081-2090. https://doi.org/10.1016j.ophtha.2014.05.013.
9. Stein J.D., Kim D.S., Niziol L.M., Talwar N., et al. Differences in rates of glaucoma among Asian Americans and other racial groups, and among various Asian ethnic groups. Ophthalmology, 2011;118(6):1031-1037. https://dx.doi. org/10.1016%2Fj.ophtha.2010.10.024.
10. Lee W.S., Parsons S., Cugley D., Rogers S., et al. Increased incidence of glaucoma medication usage in middle-aged Australian males taking antiretroviral medication - a population-based study. Journal of ophthalmic inflammation and infection, 2020; 10(1): 1-8. https://doi.org/10.1186/s12348-020-00218-y.
11. Real J.P., Lafuente M.C., Palma S.D., Tártara L.I. Direct costs of glaucoma: Relationship between cost and severity of the disease. Chronic illness, 2020; 16(4): 266-274. https://doi.org/10.1177/1742395318803660.
12. Knight L.S., Ruddle J.B., Taranath D.A., Goldberg I., et al. Childhood and Early Onset Glaucoma Classification and Genetic Profile in a Large Australasian Disease Registry. Ophthalmology. 2021; D-21-00089. https://doi.org/10.1016/j. ophtha.2021.04.016.
13. Pan C.W., Yang W.Y., Hu D.N., Xu J.G., et al. Longitudinal cohort study on the incidence of primary open-angle glaucoma in Bai Chinese. American journal of ophthalmology, 2017; 176: 127-133.https://doi.org/10.1016/j. ajo.2017.01.008.
14. Cheng J.W., Cheng S.W., Ma X.Y., Cai J.P., The prevalence of primary glaucoma in mainland China: a systematic review and meta-analysis. Journal of glaucoma, 2013; 22(4): 301-306. https://doi.org/10.1097/IJG.0b013e31824083ca.
15.Yenegeta Z., Tsega A, Addis Y., Admassu F. Knowledge of glaucoma and associated factors among adults in Gish Abay town, Northwest Ethiopia. BMC ophthalmology, 2020; 20(1): 1-5. https://doi.org/10.1186/s12886-019-1295-7.
16. Nangia V., Jonas J B., George R., Lingam V., Ellwein L., et al. Prevalence and causes of blindness and vision impairment: magnitude, temporal trends and projections in South and Central Asia. British Journal of Ophthalmology. 2019; 103(7): 871-877. http://dx.doi.org/10.1136/bjophthalmol-2018-312292.
17. Flaxman S.R., Bourne R.R., Resnikoff S., Ackland P., et al. Global causes of blindness and distance vision impairment 1990-2020: a systematic review and meta-analysis. The Lancet Global Health. 2017; 5(12): e1221-e1234. https://doi.org/10.1016/S2214-109X(17)30393-5.
18. He S., Stankowska D.L., Ellis D.Z., Krishnamoorthy R.R., Yorio T. Targets of neuroprotection in glaucoma.
Journal of Ocular Pharmacology and Therapeutics, 2018; 34(1-2), 85-106. https://doi.org/10.1089/jop.2017.0041.
19. Pelcic G., Ljubicic R., Barac J., Biuk D., Rogoic V. Glaucoma, depression and quality of life: multiple comorbidities, multiple assessments and multidisciplinary plan treatment. Psychiatria Danubina, 2017; 29(3): 351-359. https://doi.org/10.24869/psyd.2017.351.
20. Казацстан Республикасы YKiMemiHiq цаулысы. Казацстан Республикасынын денсаулыц сактау саласын дамытудын 2020-2025 жылдарга арналган мемлекеттiк багдарламасы; 26 желтоцсан 2019 жыл, №982. Казацстан Республикасы YKiMemiHiH 2021 жылгы 12 цазандагы № 725 цаулысымен кyшi жойылды. [[Караган KYHi: 28 сэуiр 2021]. Колжетiмдiлiк режимi: http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000982.
Kazakstan Respublikasy Ukimetinin kaulysy. Kazakstan Respublikasynyn densaulyk saktau salasyn damytudyn 2020-2025 zhyldarga arnalgan memlekettik bagdarlamasy (Resolution of the Government of the Republic of Kazakhstan. On approval of the State Program for the Development of Healthcare of the Republic of Kazakhstan for 2020 - 2025, dated December 26, 2019 No. 982.) [in Kasakh]; 26 zheltoksan 2019 zhyl, №982. Kazakstan Respublikasy Ukimetinin 2021 zhylgy 12 цazandagy № 725 kaulysymen kushi zhojyldy. [Karagan kuni: 28 sauir 2021]. Kolzhetimdilik rezhimi: http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P1900000982.
21. Казацстан Республикасы Денсаулыц сацтау министрiнiн буйрыгы. Казацстан Республикасынын халцына офтальмологиялыц квмек кэрсететiн денсаулыц сацтау уйымдарынын цызметi туралы ереженi беюту туралы; 28 ацпан 2012 жыл, №120. [Караган куш: 28 сэуiр 2021]. Колжетiмдiлiк режимi: https://adilet.zan. kz/kaz/docs/V1200007505.
Kazakstan Respublikasy Densaulyk saktau ministrinin bujrygy. Kazakstan Respublikasynyn halkyna oftal'mologijalyk komek korsetetin densaulyk saktau ujymdarynyn kyzmeti turaly erezheni bekitu turaly (Order of the Minister of Health of the Republic of Kazakhstan. On approval of the Regulations on the activities of healthcare organizations providing ophthalmological care to the population of the Republic of Kazakhstan) [in Kasakh]; 28 akpan 2012 zhyl, №120. [Karagan kuni: 28 sauir 2021]. Kolzhetimdilik rezhimi: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/V1200007505.
22. Казацстан Республикасы Президентiнiн Жарлыгы. Казацстан Республикасынын денсаулыц сацтау саласын дамытудын 2011-2015 жылдарга арналган «Саламатты Казацстан» мемлекеттiк багдарламасын беюту туралы; 29 цараша 2010 жыл, №1113. [Караган кун!: 28 сэуiр 2021]. Колжетiмдiлiк режимi: https://adilet. zan.kz/kaz/docs/U1000001113.
Kazakstan Respublikasy Prezidentinin Zharlygy. Kazakstan Respublikasynyn densaulyk saktau salasyn damytudyn 2011-2015 zhyldarga arnalgan «Salamatty Kazakstan» memlekettik bagdarlamasyn bekitu turaly (Decree of the President of the Republic of Kazakhstan. On approval of the State program for the development of health care of the Republic of Kazakhstan "Salamatty Kazakhstan" for 2011 - 2015) [in Kasakh]; 29 karasha 2010 zhyl, №1113. [Karagan kuni: 28 sauir 2021]. Kolzhetimdilik rezhimi: https://adilet.zan.kz/kaz/docs/U1000001113.
23. Ботабекова Т.К., Алдашева Н.А., Таштитова Л.Б., Исламова С.Е., Асылбекова А.А. Эффективность государственного скрининга на глаукому в Республике Казахстан // Точка зрения. Восток-Запад. - 2016. - №1. - С. 9-11. ISSN: 2410-1257.
Botabekova T.K., AldashevaN.A., TashtitovaL.B., IslamovaS.E., AsylbekovaA.A. Jeffektivnost'gosudarstvennogo skrininga na glaukomu v Respublike Kazahstan (The effectiveness of state screening for glaucoma in the Republic of Kazakhstan) [in Russian]. Tochka zrenija. Vostok-Zapad, 2016;1: 9-11. ISSN: 2410-1257.
24. Исламова С.Е. Медико-социальные аспекты и эффективность выявления глаукомы в Казахстане: дисс.. канд. мед. наук/С.Е. Исламова. - Алматы, 2009. - С. 83-93.
Islamova S.E. Mediko-social'nye aspekty i jeffektivnost' vyjavlenija glaukomy v Kazahstane (Medical and social aspects and efficiency of glaucoma detection in Kazakhstan) [in Russian]: diss.. kand. med. nauk. S.E. Islamova. Almaty, 2009: 83-93.
25. Абдуллина В.Р. Эффективность проведения школы глаукомного больного // Вестник КАЗНМУ. -2015. - №3. - С 358-364.
Abdullina V.R. Jeffektivnost' provedenija shkoly glaukomnogo bol'nogo (The effectiveness of the school for the glaucoma patient) [in Russian]. Vestnik KAZNMU, 2015; 3: 358-364.
26. Kim Y.S., Yi M.Y., Hong Y.J., Park K.H. The impact of visual symptoms on the quality of life of patients with early to moderate glaucoma. International ophthalmology, 2018; 38(4): 1531-1539. https://doi.org/10.1007/s10792-017-0616-1.
27. Rulli E., Quaranta L., Riva I., Poli D., et al. Visual field loss and vision-related quality of life in the Italian Primary Open Angle Glaucoma Study. Scientific reports, 2018; 8(1):1-12. https://doi.org/10.1038/s41598-017-19113-z.
Fight Against Glaucoma: The Problem State in the World and in Kazakhstan
Saltanat Makhanova 1, Raushan Sekenova 2
10phthalmologist of the city polyclinic No.2, Undergraduate student of the Department of Public Health and Management, Astana Medical University, Nur-Sultan, Kazakhstan. E-mail: s.makhanova@inbox.ru 2 Associate Professor of the Department of Public Health and Management, Astana Medical University, Nur-Sultan,
Kazakhstan. Email: Traushank@mail.ru
Abstract
The social and economic significance of glaucoma can be attributed to the increase in the proportion of elderly patients due to increased life expectancy. In addition, the importance of the disease is determined by its prevalence, the inevitable and irreversible blindness of patients, and the high cost of diagnosis, treatment and dispensation of the disease. The study of the quality of life of patients with glaucoma is a serious social and economic issue for patients with diseases such as glaucoma, which ends in complete blindness.
Keywords: glaucoma, social significance of glaucoma, economic significance of glaucoma, glaucoma control.
Борьба с глаукомой: cоcтояниe вопроса в миpe и в Кaзaxcтaнe
Маханова С.Ш. 1, Секенова Р.К. 2
1 Врач-офтальмолог городской поликлиники №2, магистрант кафедры Общественного здоровья и менеджмента, Медицинский университет Астана, Нур-Султан, Казахстан. E-mail: s.makhanova@inbox.ru 2 Доцент кафедры Общественного здоровья и менеджмента, Медицинский университет Астана, Нур-Султан,
Казахстан. E-mail: Traushank@mail.ru
Резюме
Социально-экономическое значение глаукомы можно объяснить увеличением доли пациентов пожилого возраста из-за увеличения продолжительности жизни. Кроме того, важность заболевания определяется его распространенностью, неизбежной и необратимой слепотой пациентов, а также дороговизной диагностики, лечения и диспансеризации болезни. Изучение качества жизни пациентов с глаукомой - серьезная социальная и экономическая проблема для пациентов с такими заболеваниями, как глаукома, которые заканчиваются полной слепотой.
Ключевые слова: глаукома, социальное значение глаукомы, экономическое значение глаукомы, борьба с глаукомой.
