CC BY
5
Rakhimov U. T.
"Materialshunoslik va mashinasozlik" kafedrasi assistentlari
Urazbaev T.T.
"Materialshunoslik va mashinasozlik" kafedrasi katta o'qituvchisi
Valiyeva D.Sh.
"Materialshunoslik va mashinasozlik" kafedrasi assistenti
Xo'jaaxmedova X. S.
"Materialshunoslik va mashinasozlik" kafedrasi katta o'qituvchisi
Tursunov T.M.
"Materialshunoslik va mashinasozlik" kafedrasi katta o'qituvchisi
Toshkent davlat transport universiteti
GELLAN GIDROGELLARI ASOSIDAGI AEROGELLAR
Annotatsiya: Ushbu ish gellanning suv-tuz aralashmalarida molekulalararo o'zaro ta'sirining asosiy qonuniyatlarini o'rnatishga, shuningdek gellan asosida kompozit materiallarni yaratishga, ularning asosiy fizik-kimyoviy xususiyatlarini aniqlashga va istiqbolli tomonlarini aniqlashga asoslangan, olingan materiallarni oziq-ovqat maqsadlarida amaliy qo 'llash.
Kalit so'zlar: gellan, kobalt, shishish vaqti, mikroskop, aerogel, molekulalar.
Rakhimov U. T. assistant
"Materials Science and Mechanical Engineering" department
Urazbaev T.T. senior teacher
"Materials Science and Mechanical Engineering" department
Valiyeva D.Sh. assistant
"Materials Science and Mechanical Engineering" department
Khojaakhmedova H.S. senior teacher
"Materials Science and Mechanical Engineering" department
Tursunov T.M. senior teacher
"Materials Science and Mechanical Engineering" department
Tashkent State Transport University
AEROGELS BASED ON GELLAN HYDROGELS
Abstract: This work is based on establishing the main laws of intermolecular interaction of gellan in water-salt mixtures, as well as creating
composite materials based on gellan, determining their main physico-chemical properties and identifying promising aspects, practical application of the obtained materials for food purposes.
Key words: gellan, cobalt, swelling time, microscope, airgel, molecules.
Kirish
Aerojellar gidrogellardan erituvchini muzlatish orqali hajmidan olib tashlangandan so'ng olingan. Ular g'ovak va bo'sh materiallar bo'lib, ular ikki valentli metall tuzlari konsentratsiyasidan va kation turidan qat'i nazar, mo'rt bo'ladi. Ular bosilganda osongina eziladi. Distillangan suvda aerogellarning shishish darajasi ularning hajmi va massasining o'zgarishi bilan aniqlanadi. Shuni ta'kidlash kerakki, aerojellarning shishishi cheklangan bo'lib, agar quruq shaklda ular mo'rt bo'lsa, namlanganda ular amalda butunligini saqlab qolishadi. Natijalar vaqtga nisbatan hajm va vazn bo'yicha hisoblangan shishish darajalari bog'liqlik sifatida 1 va 2-rasmlarda keltirilgan. [1-2].
Mn1*
* Ni3+ Y---'--''
• ______ A H '
Co2t
4 t 12 16 20 24 28 32 36 40 44 48 52
1-rasm. Distillangan suvda aerojellarning shishish darajasining vaqtga bog'liqligi (shishish darajasi hajm bo'yicha hisoblanadi)
Ko'rinib turibdiki, barcha aerojellar dastlabki ikki soat ichida maksimal darajada shishadi. Aerojellarni distillangan suvda ikki kungacha saqlash vaqtining oshishi bilan shishish darajasining qiymatlari deyarli o'zgarma ydi va bir-biri bilan taqqoslanadi. Suv bilan uzoqroq aloqa qilganda, namunalarning chekkalarida faqat qisman buzilgan bo'lib. Aerojellar suvda erimaydigan materiallar degan xulosaga kelish mumkin, Katta kamchiligi esa bu ularning mo'rtligidir.
Rasm 2. Distillangan suvda aerojellarning shishish darajasining vaqtga bog'liqligi (shishish darajasi og'irlik bilan hisoblanadi)
Hajmi va vazni bo'yicha shishish darajasini hisoblash natijalari bir-biridan taxminan kattalik tartibi bilan farq qiladi. Bu aerojellarning govokligi va bo'sh tuzilishga ega bo'lishi bilan bog'liq. Suvda shishib ketganda, teshiklar erituvchi bilan to'ldiriladi, bu namunalarni og'irlashtiradi va namunalarni tortishda massaga ta'sir qiladi. Ikki valentli metallarning turli tuzlari bilan o lingan aerojel namunalarining shishish darajasini solishtirilganda, geometrik o'lchamlar asosida olib borilgan hisob-kitoblarga ko'ra, ular o'xshash qiymatlarga ega, ammo massasi bo'yicha farqlanishini ko'rish mumkin. Bu aerojellarning tuzilishi bilan bog'liq. 3-rasmda skanerlovchi elektron mikroskop yordamida olingan tasvirlarda ko'rsatilgan.
3-rasm. Aerojellarning skanerlangan elektron mikroskop tasvirlari. Namuna tarkibi: gellan 0,6%, (a) boshlang'ich gellan, (b) og'irligi 3% nikel kationlligellan; (c) og'irligi 3% temir kationlari bo'lgan gellan; (d) og'irligi
3% kobalt kationlari bo'lgan gellan.
Ko'rinib turibdiki, aerojellarning sirt morfologiyasi turli xil ikki valentli metall tuzlari ishtirokida bir-biridan farq qiladi. Gellan eritmasidan olingan aerojel plyonkali tuzilishga ega, shishganda uning asta-sekin erishi boshlanadi. Kobalt kationlari bilan olingan aerojellarda sirt qatlamli va silliq, nikel va temir kationlari bilan esa bo'sh bo'ladi. Bu shishish darajasiga ta'sir qiladi. Kobalt
кайоЫап Ьо'^ап qatlamli aerojellar kuchliroq shishiradi (3 -гаБш), ЛипИ биу qatlamlar orasidagi Ьо'811Нд1агш ko'proq 1:о'1с1ггасЦ.
А, аЛ
О.ОООС 0,0002 0,0004 0,0006 0,0008 0,0010 0,0012 0,001-1 0,0016 0,0018 0,0020 0,0022
4-гйБШ. ОрШ 21сЫ1кп^ теШеп кок konsentratsiyasiga bogíliqligi
Лего]е11агёап атаНу &у<1а1ат8Ь иеИип и1ат^ аёвогЬв1оп доЪШуа11 o'rganildi. Shu maqsadda aerojel bo'laklari metilen ko'kning suvli eritmalariga botirildi va adsorbsiya qiymati bo'yoq konsentratsiyasining o'zgarishidan ЫБоЫаЬ chiqi1di. 4-rasmda bo'yoq konsentratsiyasini aniqlash и^ип foyda1ani1gan ka1ibrlash egri chizig'i ко'гаай^ап.
1-]айуа1 - Авго]в1 adsorbsiyasi Ьо^с1га eksperimental таЧитойаг
MetaH kationlar Ы1ап aerogellar Optik zichlik Adsorbsiy a kontsentra tsiyasigach a % adsorbsiyad an keyin konsentratsi ya% Namuna vazniш, g Егкша hajшi V, gr Muvozanatli adsorbsiya ^ у/у
Gellan 0.481 0.00162 0.001533 0.0064 8.0102 0.4756
Ni2+ 0.745 0.00239 0.002303 0.0221 8.0201 0.1415
Zn2+ 0.495 0.00192 0.001833 0.0044 8.0339 0.146
Co2+ 0.706 0.00227 0.002183 0.0172 8.0218 0.1026
Mn2+ 0.682 0.00219 0.002103 0.0158 8.0228 0.0964
Fe2+ 0.777 0.00249 0.002403 0.0140 8.0012 0.28
Hisob1angan qiyшat1arning raqam1i qiyшat1ari 1-]а<уаКа ke1tiri1gan уа 5-гаБш<а ko'rsati1gan diagraшшada ko'rsati1gan. №ке1 kation1ari Ьi1an o1ingan аего)е11аг еп§ yuqori ас^огЬзюп quwatga ega екап%нп ко'пБИ титкт.
5-rasm. Aerojel adsorbsiyasining metall kationlariga bog'liqlik diagrammasi. Gellan eritmasidan olingan aerojellar uchun adsorbsiya qiymati maksimal, ammo bunday aerojellar suvda eriydi, bu esa amaliy ahamiyatga ega emas. Bu xususiyat, shuningdek, shishish darajasi, sirt morfologiyasiga bog'liq. Bunday aerojellar bo'lsa, u ko'proq govaklikdir, bu bo'yoq molekulalarini hajmda yaxshiroq ushlab turishga yordam beradi.
Адабиётлар:
1. Азимов, Ё. Х., Рахимов, У. Т., Турсунов, Н. К., & Тоиров, О. Т. (2022). Исследование влияние катионов солей на реологический статус геллановой камеди до гелеобразования. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 2(Special Issue 4-2), 1010-1017.
2. Малышев, И. В., Рахимов, У. Т., & Руднев, В. С. (2018). Защитные покрытия zro2+ tio2 на титане, сформированные методом плазменно -электролитического оксидирования. In четвертый междисциплинарный научный форум с международным участием" новые материалы и перспективные технологии" (Pp. 500-504).
3. Тоиров, О. Т., Кучкоров, Л. А., & Валиева, Д. Ш. (2021). ВЛИЯНИЕ РЕЖИМА ТЕРМИЧЕСКОЙ ОБРАБОТКИ НА МИКРОСТРУКТУРУ СТАЛИ ГАДФИЛЬДА. Scientific progress, 2(2), 1202-1205.
4. Мухаммадиева, Д. А., Валиева, Д. Ш., Тоиров, О. Т., & Эркабаев, Ф. И. (2022). ПОЛУЧЕНИЕ ПИГМЕНТА НА ОСНОВЕ ОСАДКОВ ЭЛЕКТРОХИМИЧЕСКОЙ ОЧИСТКИ ХРОМАТСОДЕРЖАЩИХ СТОКОВ. Scientific progress, 3(1), 254-262.
5. Kayumjonovich, T. N. (2022). DEVELOPMENT OF A METHOD FOR SELECTING THE COMPOSITIONS OF MOLDING SANDS FOR CRITICAL PARTS OF THE ROLLING STOCK. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(5), 1840-1847.
6. Ruzmetov, Y., & Valieva, D. (2021). Specialized railway carriage for grain. In E3S Web of Conferences (Vol. 264, p. 05059). EDP Sciences.
7. Urazbayev, T. T., Tursunov, N. Q., Yusupova, D. B., Sh, V. D., Erkinov, S. M., & Maturaev, M. O. (2022). RESEARCH AND IMPROVEMENT OF THE PRODUCTION TECHNOLOGY OF HIGH-MANGANESE STEEL 110G13L FOR RAILWAY FROGS. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(6), 10-19.
8. Sh, V. D., Erkinov, S. M., Kh, O. I., Zh, A. S., & Toirov, O. T. (2022). IMPROVING THE TECHNOLOGY OF MANUFACTURING PARTS TO REDUCE COSTS. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(5), 1834-1839.
9. Nikolayevna, A. A. (2022). FORMATION AND STUDY OF HYDROGELS BASED ON GELLAN. Innovative Technologica: Methodical Research Journal, 3(6), 1-9.
10. Riskulov, A. A., Tursunov, N. K., Avdeeva, A. N., Sh, V. D., & Kenjayev, S. N. (2022). Special alloys based on beryllium for machine-building parts. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(6), 1321-1327.
11. Akhmadjanovich, R. A., Buranovna, Y. G., Kayumjonovich, T. N., & Ikromovich, N. K. (2022). ROAD CONSTRUCTION EQUIPMENT RECOVERING WITH THE COMPOSITE MATERIALS BASED ON REGENERATED POLYOLEFINS. Web of Scientist: International Scientific Research Journal, 3(6), 817-831.
