CC BY
14
УДК 681.51
Abdullayev M.Sh.
"ICHJAB" kafedrasi assistenti
GAZLARNI TOZALASHDA QO'LLANILADIGAN ABSORBERNI AVTOMATLASHTIRISHNING FUNKTSIONAL SXEMASINI ISHLAB
CHIQISH
Annotatsiya. Gazlarni tozalashda qo 'llaniladigan absorberni avtomatlashtirish va boshqaruv tizimining turg 'unligini tadqiq qilish, absorberda absorbent ko 'rsatkichlarini ABTni ishlab chiqish, avtomatik boshqaruv tizimlarida qo'llanuvchi texnik vositalarini tanlash, loyihalangan tizimning turg'unligini aniqlash masalalari ishlab chiqilgan.
Kalit so 'zlar: absorber, iflos gaz, datchik, absorbent, absorbsiya jarayoni.
Abdullayev M.Sh.
assistant department "AMPP"
DEVELOPMENT OF A FUNCTIONAL SCHEME OF AUTOMATION OF THE ABSORBER USED IN GAS PURIFICATION
Abstract. Studies have been developed on the stability of the automation and control system of the absorber used in gas purification, the development of ABT indicators of the absorber, the selection of technical means used in automatic control systems, and the determination of the stability of the designed system.
Keywords: absorber, dirty gas, sensor, absorbent, absorption process.
Gaz sanoati — yer bag'ridan tabiiy gaz chiqarish, qattiq va suyuq yoqilg'ilardan sun'iy gaz olish, aholi va sanoat ta'minoti uchun quvurlardan gaz yuborish hamda gazdan kimyoviy mahsulotlar olish sanoati. Gazning asosiy turi yer bagrining 200—7000 m chuqurlikdagi g'ovak jinslarida bo'ladigan yonuvchi tabiiy gazdir. Uning tarkibi metan(CH4) dan iborat. 1 m3 tabiiy gaz 8000—8100 kkal issiqlik beradi. Neft tarkibidan ajralgan gazlar ham bo'ladi, ular neft konlaridan neft bilan birga chiqadi. Bunday gazlardan 10000 kkal/m3 gacha issiqlik ajraladi. Sun'iy gazlar qattiq va suyuq yoqilg'ini termik yo'l bilan qayta ishlash hamda ko'mirni yer ostida gazga aylantirish natijasida hosil qilinadi. Generator gazi, koks gazi kabilar sun'iy gazlar hisoblanadi. Generator gazining 1 m3 1000—1010 kkal issiqlik beradi. Gaz yoqilg'isi iste'molchilarga magistral gaz quvurlari, gazni ma'lum bosimda uzatadigan murakkab kompressor stantsiyalari va yer osti gaz omborlari vositasida yetkaziladi.
Gazlarni tozalash - sanoat korxonalaridan ajralib chiqayotgan gazlarni ortiqcha (qattiq, suyuq va gaz holidagi) aralashmalardan xoli qilish jarayoni.
Ishlab chiqarish jarayonlarida hosil bo'ladigan gazlar tarkibida har xil qo'shimcha moddalar bo'lishi tabiiy. Gazni tozalashda gazlardagi qo'shimcha moddalarni suyuqliklarga yuttirish (adsorbtsiya); elektrostatik kuchlar ta'sirida yoki og'irlik kuchi ta'sirida cho'ktirish; suv bilan tozalash; filtrlash usullaridan biri; absorber, adsorber, desorber va boshqa apparatlar ishlatiladi.
Gaz aralashmalar tarkibidagi qattiq yoki suyuq zarrachalami sanoat miqyosida ajratishdan maqsad havo iflosligini kamaytirish, qimmatbaho mahsulotlami ajratib olish yoki texnologiyaga salbiy ta'sir etuvchi zararli hamda qurilmalami buzilishga olib keluvchi moddalami chiqarib tashlashdir.
Kimyo, yengil. neft-gaz, tog'-kon va oziq-ovqat sanoatlaming asosiy texnologik jarayonlaridan bin ifloslangan gazlarni tozalashdir. Shuning uchun, turli jinsli gaz sistemalami ajratish kimyoviy texnologiyaning dolzarb va eng keng tarqalgan asosiy jarayonlaridan biridir.
Absorbsiyada suyuq yutkich gazni yutadi. Absorbsiya jarayoni sxematik 1.1-rasmda ko'rsatilgan. Absorberga kelayotgangaz kirish eritgich - absorbent tomonidan yutiladi Tayyor mahsulot hisoblangan chiqish eritmasi Mchiq absorberdan ishlab chiqarishga tanlab olinadi.
Absorberlarniavtomatlashtirishda chiquvchieritma konsentratsiyasini, sath va bosimi rostlashni taminlash talab qilinadi. [4]
Absorber avtomatlashtirish obyekti sifatida xususiy hosilada differensialtenglamalar bilan tavsiflanadi. Bu shu bilan izohlanadiki, jarayonda suyuqlikning butun hajmi ishtirok etadi. Absorbsiya jarayonlari modellarini soddalashtirishmaqsadida ular approksimasiyalar o'tkaziladi, yani ular odatda dinamik bo'g'inlar ko'rinishida tarkibiy ifodalanadi. Bu holda absorbsiyajarayonisof kechikuvchi birinchi tartibli nodavriy bo'g'in bilan tavsiflanadi. Absorberlarning o'lchamlari katta bo'lganiuchun ular "absorbent sarfi - chiqish eritmasikonsentratsiyasi" kanalibo'yicha katta inersionligi va kechikish vaqtlari bilan ifodalanadi. [5]
Absorberni avtomatlashtirish sxemasi uchun 2.1-rasmda absorberdagi eritma sathini va gaz bosimini avtomatik rostlash yuqorida qarab chiqilgansxemalarga ko'raamalga oshiriladi.
Chiqish eritmasi konsentratsiyasini rostlash uchun ular konsentratsiyadatchigi 1-1 bilan o'lchanadi, undan chiqqan signal rostlashning izodrom qonuni bilan ko'rsatuvchi va o'zi yozar, asbob rostlovchi ta'sir masofadan turib boshqarish 1-2 paneli orqali absorberga absorbentniuzatishni ijrochi mexanizm 1-3 vositasida o'zgartiriladi.
Absorberdagi eritma sathini rostlash uchun ular sathi datchigi 2-1 bilan o'lchanadi, undan chiqqan signal rostlashning izodrom qonuni bilan ko'rsatuvchi va o'zi yozar asbob, rostlovchi ta'sir masofadan turib boshqarish 2-2 paneli orqali absorberga absorbentniuzatishni ijrochi mexanizm 2-3 vositasida o'zgartiriladi.
Absorberdagi gaz bosimini rostlash uchun ular bosim datchigi 3-1 bilan o'lchanadi, undan chiqqan signal rostlashning izodrom qonuni bilan ko'rsatuvchi
va o'zi yozar asbob, rostlovchi ta'sir masofadan turib boshqarish 3-2 paneli orqali аЬзогЬе^а аЬзогЬепйиигайзкш угосЫ техашгт 3-3 У08Йа81ёа о^агйгйасЦ.
1 2
4 5 6
о'тап!£{2н /■"С VI л] Г""1', 1 Г
ЗозЬцагиу Алх №
Сь 1 V?- 1 *
ш ОАр л ч* 'С а А1 * »
01 \ | 1
и -5" 5 АО
йО
ц ь- А 1 \ < 1
Ь сг я Ко^НазЬ ■1 4 « I
оме
а ] * 1 Ч | >
н * . 1 н
1-rasm. Avtomatlashtirishning funksional sxemasi.
Adabiyotlar ro'yxati:
1. Абдуллаев М. Ш., Йулдошев С., Рузибоев Ш. АВТОМАТИЗАЦИЯ ПРОЦЕССА ПОЛИВА АМАРАНТА В НЕБОЛЬШИХ ХОЗЯЙСТВАХ
//Экономика и социум. - 2021. - №. 3-1. - С. 370-373. - URL: https://elibrary.ru/item.asp?id=45770203
2. Абдуллаев М. Ш. СПРИНКЛЕРНОЕ ОРОШЕНИЕ РАСТЕНИЙ АМАРАНТА В УСЛОВИЯХ УЗБЕКИСТАНА //Universum: технические науки. - 2021. - №. 5-3 (86). - С. 59-60.
3. Pulotova M. R., Abdullayev M. S. The use of black box method in automation of drying process of feed granules on the basis of amaranth //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2021. - Т. 11. - №. 4. - С. 1011-1018.-URL:
https://www.indianjournals.com/ijor.aspx?target=ijor: aca&volume=11 &issue=4 &article=168
4. Shuxratovich A. M. YONISH VA ARALASHTIRISH KAMERALARI MATERIAL VA ISSIQLIK BALANSLARI ASOSIDA OZUQA GRANULANI QURITISH JARAYONINI MATEMATIK MODELLASHTIRISH //Eurasian Journal of Academic Research. - 2021. - Т. 1. - №. 9. - С. 234-237.
5. Усманов Ж. И., Абдуллаев М. Ш. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ ПОЛУПРОВОДНИКОВЫХ УСТРОЙСТВ //Universum: технические науки. - 2022. - №. 4-10 (97). - С. 37-40.
6. Абдуллаев М. Ш., Хакимов М. М. Перспективы использования солнечной энергии для автоматизации вертикальных скважин в условиях Узбекистана //Управление качеством на этапах жизненного цикла технических и технологических систем. - 2021. - С. 15-19.
7. Abdullayev M. ТЕХНОЛОГИЯ ПРОДОВОЛЬСТВЕННЫХ ПРОДУКТОВ //Главный редактор: Ахметов Сайранбек Махсутович, д-р техн. наук; Заместитель главного редактора: Ахмеднабиев Расул Магомедович, канд. техн. наук; Члены редакционной коллегии. - 2021. - С. 59.
