CC BY
6УДК 93/94+323.1
Галимэцан ИбраЬимовныц ищат бэйрэме
Э. М. Талимщанова, Г. Н. Зэйниева,
Татарстан Республикасы Фзннзр академиясенец Г. Ибракимов исемендэге Тел, эдэбият haм сэнгать институты, Казан uiah., Татарстан Республикасы, Россия Федерациясе
Аннотация
12 марта 2022 г. исполнилось 135 лет со дня рождения классика татарской литературы, публициста, государственного деятеля Галим-джана Ибрагимова (1887-1938). Общественность встретила данный юбилей встречами, конференциями, литературно-музыкальными вечерами, выходом в свет академического издания «Сочинений» писателя в 15-ти томах. Еще при жизни Г. Ибрагимова, в 1928 г., отмечался 20-летний юбилей его творческой и общественно-политической деятельности. На мероприятиях писатель сам лично присутствовать не мог из-за болезни, с апреля 1927 г. он находился на лечении в г. Ялте. Торжественные мероприятия были проведены 25 февраля в Москве и 10 марта в Казани, также данному событию были посвящены номера татарских газет и журналов. С докладами выступали как татарские деятели, так и русские и зарубежные представители интеллигенции. Среди них были писатели, журналисты, партийные деятели, представители общественных организаций. Подготовка к данному празднеству началась в 1927 г., о чем свидетельствует статья Гумара Тулумбайского в газете «Кызыл Татарстан» («Красный Татарстан») 4 декабря 1927 г. и в журнале «Безнец юл» («Наш путь»), В ней приводятся отрывки из писем Г. Ибрагимова Г. Тулумбайскому, оригиналы которых не сохранились до наших дней. В рамках данной публикации мы приводим текст этой статьи.
Abstract
On March 12, 2022, there was the 135th anniversary of the birth of the classic of Tatar literature, publicist and statesman Galimdzhan Ibragimov (1887-1938). The public celebrated that anniversary with meetings, conferences, literary and musical events, and the presentation of the scholarly edition of his "Writings" in fifteen volumes. During G. Ibragimov s lifetime in 1928, the 20th anniversary of his creative and sociopolitical activities was celebrated. The writer could not attend the events because of his illness. From April 1927, he received medical treatment in Yalta. The special events were held on February 25 in Moscow and March 10 in Kazan, and certain issues of Tatar newspapers and magazines were dedicated to the anniversary. Both Tatar cultural figures and Russian and foreign representatives of the intelligentsia made their presentations, including writers, journalists, party leaders, representatives of public organizations. The preparations for that celebration started in 1927, as evidenced by the article by Gumar
Anniversary of Galimdzhan Ibragimov s creative work
E. M. Galitnzyanova, G. N. Zayneeva,
G. Ibragimov Institute of Language, Literature and Art, the Academy of Sciences of the Republic ofTatarstan, Kazan, the Republic ofTatarstan, the Russian Federation
Tulumbaysky published in "Kyzyl Tatarstan" ("Red Tatarstan") newspaper on December 4,1927, and "Beznen Yul" ("Our Way") journal. The article presents excerpts from G. Ibragimov s letters to G. Tulumbaysky, the originals of which have not survived to the present day. In our publication, we present the text of the article.
Ключевые слова
Галимджан Ибрагимов, юбилей, Г. Тулумбайский, татарская литература, письмо, статья, архивные источники, литературно-общественная деятельность.
Keywords
Galimdzhan Ibragimov, anniversary, G. Tulumbaysky, Tatar literature, letter, article, archival sources, literary and social activities.
Куренекле язучы, эдэбият гали-ме Ьэм тэнкыйтьче, журналист, тарих-чы, тел белгече Ьэм педагог, ж;эмэгать эшлеклесе Ьэм сэясэтче Галимж;ан ИбраЬимов (1887-1938) - XX гасыр башы иж,тимагый хэрэкэтендэ Ьэм эдэби процессында куренекле урын тоткан шэхес. 1887 елньщ 12 мартында Уфа губернасы Эстэрлетамак еязенец (хэзерге Башкортстанньщ Авыргазы районы) Солтанморат авылында деньяга килгэн язучы башлангыч белем-не атасы Гыйрфан хэзрэттэн ала, аннан Кешэнне авылы мэктэбендэ Ьэм туган авылларындагы еч сыйныфлы земство мэктэбендэ укуын дэвам итэ. 1898 елда этисе аны Оренбургньщ «Вэли мулла мэдрэсэсенэ» укырга илтэ, биредэ ул сигез ел укый, дини Ьэм фэлсэфи мэсьэлэлэрдэ тепле белем ала. Уку дэверендэ искечэ укыту тэртиплэре белэн килешмэгэн Галимж;ан шэкертлэр хэрэкэтлэрендэ катнаша Ьэм 1905 елда мэдрэсэдэн куыла. Элеге вакыйларны сурэтлэгэн беренче иждт ждемеше -«Зэки шэкертнец мэдрэсэдэн куылуы» исемле хикэясе 1907 елда Казанда «Элислах» газетасьшда басыла. Бу елларда (1906-1908) Г. ИбраЬимов Уфаньщ «Галия» мэдрэсэсендэ белем ала. Биредэ ул Мэждет Гафури, Хэлим Искэндэров, Галэ Ходаяров, ШэЬит Эхмэдиев Ьэм башкалар белэн дуслашып китэ Ьэм шул елларда аньщ актив иж;ади эшчэнлеге башлана. Иж^т белэн беррэттэн Г. ИбраЬимов ж;эмэгать эшлэрендэ дэ, дэулэт органнарында да хезмэт итэ: 19171918 елларда Татар-башкорт меселман сулэсерлар партиясен оештыруда катнаша, Миллэт мэждесе Ьэм Учредительное собрание депутаты була; 1818 елда Бетенроссия узэк башкарма комитеты эгъзасы итеп сайлана, РСФСРныц Миллэтлэр эшлэре буен-ча халык комиссариаты карамагындагы Узэк меселман комиссариатын оештыруда активлык курсэтэ, комиссар урынбасары вазыйфаларын башкара; 1919-1920 елларда
Г. ИбраИгшовныц XX еллык хезмэт юбилее истэлеге буларак чыгарылган открытка. Татарстан Республикасы Дэулэт архивы, П-15 ф., б тасв., 6367 эш, 75 кгз.
A postcard issued in honor of the 20-year work of Galimdzhan Ibragimov. The State Archive of the Republic of Tatarstan, fond P-15, series 6, file 6367, p. 75.
Г. ИбраИимовныц Гали Рэхимгэ язган хаты. TP ФА Г. ИбраИимов исемендэге Тел, эдэбшт Ьэм сэнгать институты Язма мирас узэге, 65 ф., 3 тасв., 118 эш, 1 кгз.
G. Ibragimov's letter to Gali Rakhim. Center of Written Heritage, G. Ibragimov Institute of Language, Literature and Art, the Academy of Sciences of the Republic of Tatarstan, fond 65, series 3,file 118, p. 1.
Узэк меселман хэрби коллегиясе эгъзасы, бер ук вакытта РКП(б) YK каршын-дагы Шэрык халыклары коммунистах оешмаларыньщ Узэк бюросында матбугат булеге редколлегиясе щигакчесе була; 1925-1927 елларда Гыйльми узэк щетэкчесе булып эшли, Татарстан тобэклэрен ейрэну бюросы рэисе, Бетенроссия УБК Ьэм ТАССР УБК президиумы эгъзасы итеп сайлана. 1926 елда Бакуда узган Беренче тюркологик съездда делегат буларак катнаша.
1927 елньщ апрелендэ авыруы кечэеп киту сэбэпле, Г. ИбраЬимов хекумэт тара-фыннан дэвалану вчен Ялта шэЬэренэ ж^бэрелэ. Шул ук елньщ кезендэ Татарстанда аньщ 20 еллык иж;ат юбилеен зурлап уткэру мэсьэлэсе кутэрелэ. Махсус комиссия твзелеп, рус Ьэм татар теллэрендэ мэгълумати хат басылып таратыла1. 1928 елньщ 25 февралендэ Мэскэудэ Коммунистик академиядэге эдэбият Ьэм сэнгать секциясе белэн берлектэ Кенчыгышны ойрэну фэнни ассоциациясе СССР халыклары эдэбиятын ейрэну буенча комиссия утырышы була. (Машинкада, рус телендэ басылган элеге утырышньщ стенограммасы Россия фэннэр академиясе архивы Коммунистик академиянец Эдэбият Ьэм сэнгать институты фондында сакла-на2.) 10 мартта Казанда Опера театрында тантаналы рэвештэ зур кичэ уздырыла. («Галимя^ан иптэш ИбраЬимовньщ 20 еллык юбилее уцае белэн уткэрелгэн тантаналы утырышньщ беркетмэсе» Татарстан Республикасы дэулэт архивында саклана. Беркетмэ 1928 елньщ 10 март кене белэн билгелэнгэн, татар телендэ, гарэп графи-касында3.) Юбилей чаралары республиканьщ терле тебэклэрендэ конференциялэр, ж;ыелышлар, эдэби кичэлэр рэвешендэ дэвам иттерелэ. Шулуцайдан, «Вестник научного Общества татароведения» журналыньщ 1928 елньщ 8нче санытулысы белэн Г. ИбраЬимовка багышлана4. (Г. ИбраЬимовньщ журналньщ элеге санын соратып, 1928 елньщ 25 августында Гали Рэхимгэ язган хаты Г. ИбраЬимов исемендэге Тел, эдэбият Ьэм сэнгать институтыньщ Язма мирас узэгендэ саклана5.) 1929 елда Г. ИбраЬимов «Эсэрлэрен» ж;иде том итеп эзерлэупланлаштырылаЬэм 1929-1931 елларда 2, 5, 6 томнары донья курэ (1, 3, 4, 7 томнары чыкмый кала)6. 1928 елда юбилейга багышланган ике яулентык - берсе Казанда, икенчесе Ташкентта басыла7.
1927 елньщ кезендэ ук, Г. ИбраЬимовньщ иж;ат бэйрэмен уздыру эшлэре башлангач, Гомэр Толымбайский эдипнец сэламэтлеген сорап, иж;атына караган
кайбер мэсьэлэлэргэ давап бируен утенеп, аца хат белэн мерэжргать итэ Ьэм 22 ноябрьдэ ж;авап хаты ала. Элеге хатньщ саклануы, сакланмавы, кызганычка каршы билгесез. «Кызыл Татарстан» газетасыньщ 1927 елгы 4 декабрь (279) санында Г. Толымбайский «Галимж,ан ИбраЬимовныц хатыннан» исеме белэн мэкалэ басты-ра. Элеге язмада Г. Толымбайский Г. ИбраЬимов хатындагы кайбер эЬэмиятле урын-нарны файдалана, езеклэр китерэ.
Мэкалэ шул ук елны «Безнец юл» журналыньщ 1927 елгы 12нче (декабрь) санында да берникадэр узгэртелеп басыла. Соцрак, мэкалэ кириллицада, Мансур Хасанов тарафыннан тезелгэн «Эдэбият мэсьэлэлэре» (i960) щыентыгына8 Ьэм 8 томлы Г. ИбраЬимов «Эсэрлэренец» 6 томына (1986) хаттан алынган езеклэр рэвешендэ урнаштырыла9. Укучылар игътибарына Г. Толымбайскийньщ тулы варианта мэкалэсе Ьэм Г. ИбраЬимовньщ 20 еллык юбилеен уздыру комиссиясе тарафыннан тезелгэн мэгълумати хаты кириллицага кучерелеп тэкъдим ителэ.
ИСКЭРМЭАЭР:
1. Татарстан Республикасы Милли музее, КППИ-122267 сакл. бер., 1-2 кгз.
2. Россия фэннэр академиясе архивы, 358 ф., 2 тасв., 17 эш, 1-40 кгз.
3. Татарстан Республикасы дэулэт архивы, П-15 ф., 6 тасв., 6367 эш, 28-29 кгз. арткы ягы.
4. Вестник научного Общества татароведения. - 1928. - № 8. - С. 281.
5. Г. ИбраЬимов исемендэге Тел, эдэбият Ьэм сэнгать институтыньщ Язма мирас узэге, 65 ф., 3 тасв., 118 эш, 1 кгз.
6. Галимждн ИбраЬимов эсэрлэре. Ж^иде томда. II, V, VT тт. - Казан: Яцалиф, 1929-1931.
7. Галимждн ИбраЬимов (XX еллык эдэби, гыйльми-идтимагый хезмэт бэйрэменэ караты-лып чыгарылган гыйльми-тэнкыйди экыентык) / Ж^ыентык Мехэммэт ТаЬиров, Габдрахман Сэгъди, Сафа БорЬан, Галимж;ан Нигъмэти иптэшлэрдэн гыйбарэт комиссия редакциясендэ чыга. - Казан: Татарстан дэулэт нэшрияты басмасы, 1928 ел. - 196 б.; Галимждн ИбраЬимов (XX еллык эдэби, гыйльми, шктимагый хезмэт туена каратылып чыгарылган мэя^муга) / Нээкип Ж^элэлов, Зыя Гыймадиев, Хэйрулла Габидовларньщ редакциясендэ чыга. - Ташкент: Татар-башкорт комиссиясе нэшере, 1928 ел. - 36 б.
8. Ибракимов Г. Эдэбият мэсьэлэлэре. - Казан: Тат. кит. нэшр., i960. - Б. 206-209.
9. Ибракимов Г. Эсэрлэр. - Казан: Татар, кит. нэшр., 1986. - 6 т.: Публицистика (1907-1932). -Б. 470-473.
Галимя^ан ИбраЬимовныц хатыннан
(Карт марксист эдибебез Галимждн ИбраЬимов юбилее мэсьэлэсе кутэрелгэч
мица язган хатыннан)
«Уткэн кыш Казанда чагымда кайбер иптэшлэр 20 еллык мэсьэлэсен кутэрергэ чамалаганнар иде. Болар арасында Гомэр Галиев тэ бар иде. Мин кискен рэвештэ каршы тордым, Ьичбер терле риза булмаячагымны белдердем. Ченки 20 елны юбилей ечен аз дип уйлый идем. Тарихньщ, сэяси деньяньщ шундый зур вакыйгалар белэн кайнаган чагында революционер очен, коммунист активист очен андый бер уз мэсьэлэц белэн халыкны мэшгуль итэргэ Ьичбер терле ярамый дип карый идем.
Бу елньщ октябрь аенда мин 20 еллыкны котлап байтах телеграммалар алдым. "Кызыл Татарстан" гэзитэсеннэн Сэгъдинец мэкалэсе1 басылган ж;ирне мица кисеп ящбэрделэр. Лэкин бу котлауларга мин бер хэтергэ алу, авыруныц куцеле юансын дигэндэн, иптэшлэрчэ бер эш дип караган идем. Синец, башкаларньщ хатлары Ьэм Сэгыйдуллин иптэшнец мэкалэсе2 бу мэсьэлэне яцадан инде бэйрэмлэу рэвешендэ кутэрелу ихтималы барлыгын курсэтте.
Боларныц Ьэммэсе, чынын эйтим, мине бераз аптырауда калдырды».
«Скромность курсэтэ дип, элбэттэ, уйламаслар иптэшлэр, теп асылда мин эле хэзер дэ бу мэсьэлэгэ карашымда былтыргы - Казандагы фикеремдэмен», дисэ дэ Ьэм шулук мэгънэдэ тагын башка берничэ иптэшлэргэ язса да, киц купчелек узенец яраткан, зур кургэн, димэк, шунлыкхезмэт иткэн кешесенэ бэйрэм тели икэн, моцар Галимждн ara узе дэ Ьэм башкалар да карты тора алмаячак.
Хэзер Галимж;ан агата 20 еллык бэйрэм ясау мэсьэлэсе инде бер факт булып алга басты. Хэзер инде бу эштэ комиссиялэр, комиссиячелэр эшлэп яталар, хезмэтнец эдэбият, фэн белэн нык союздаш булырга тиешлеген Ьэм була алуын ачык курсэткэн бу 20 еллык киц кулэмдэ утэргэ тиеш Ьэм утэр дэ. Без моцар ышанабыз.
Менэ шушы 20 еллыкныц рэсми Ьэм киц купчелек тарафыннан нык кутэрелуе уцае белэн гэрчэ Галимжан агадан Ьичбер рехсэт алмаган булсам да аньщ бер хатын-нан (эле 22 нче ноябрьдэ генэ язылган) киц купчелекнец куптэннэн copan йоргэн куцеллэренэ, уйларына ж;авап булып тешэрдэй ике моментьш кучереп угуне кирэкле саныйм.
Беренче момент, аныц сэламэтлеге-дэвалануы турьшда. Галимя^ан ara узенец исэнлеге Ьэм дэвалануыныц килэчэге турында тубэндэге сузлэрне яза:
«Хэлем, сэламэтлегем шул бер коенчэ бара. Узем Ьаман бик азлап, тамчылап кьша ныгыйм кебек. Элекке докторым3 Ленинградка командировка алып китте. Аньщ тапшыруы буенча, мица хэзер Керцман дигэн икенче доктор йори. Моцарчы климат белэн дэвалану иде. Дарулау тик ярдэмче иде. Якын арада уземне рент-генга алып баралар. Шуннан соц, бэлки, пневмоторакс - упкэгэ газ уздыру ысулын башлау мэсьэлэсен куймакчылар. Бу - зур техника тели. Моцар бераз сабыр итэргэ, тагын ныграк тазаруны котэргэ лазем4 булыр дип тэ уйлыйлар.
Дэвалану мэсьэлэсе болай тора. Кырьш мица акрынлап файда итэ. Докторлар эйткэнчэ, мица озак вакыт шул климат эчендэ дэвам иту кирэк. Мица хэзер Татарстан хекумэте айлык жалование бирэ. Аныц остенэ, теге вакыттагы кара-рынча, дэваланырга дип тагын акча жибэрэ. Боларньщ бик чуалган чаклары, ничэ айлар буенча жрй коне килми торган, рэтсезлэнгэн заманнары булды. Зле дэ Ьэр ай очен хатлар, телеграммалар жибэрергэ мэжбур булган вакытлар юк тугел. Лэкин шулай да октябрь, ноябрь айлары шул бер билгеле югаргы нормага керделэр кебек куренэ. Эгэр шул айларда ж^бэрелгэн акча алда да Ьэр айга уз вакытьшда езлексез килеп торса, минем Кырымда дэвалануым тээмин кылынган була. Мица шул житэ. Тик моныц, терле ихтималлардан саклануы очен, терелгэнчэ Ьэр ай шул нормада жибэрелер дигэн кебек бер рэсми канун астына керуе кирэк. Аннан соц финаппаратныц, саботаж яки гафлэт5 ясамыйча, миннэн хат, телеграм кетмичэ, вакы-тында ящбэрэ торуы тээмин кылынса, шуныц белэн минем дэвалануныц беренче баскычы юлга сальшган була».
«Кырьш климаты мица файда итэ, ныгыйм азрак, аякка басам; лэкин минем авыру гади тугел. Минем уц упкэмдэ тавык йомыркасы зурлыгында каверна (тишек) бар. Сулупкэм бетенлэй сэламэт. Лэкин уцнан моца да чир кучу куркынычы Ьэрвакыт бар. Шуца курэ бозык упкэне техника ярдэме белэн кысарга - бара торган процессын бетерергэ кирэк. Моны Ялтада да эшлэп азапланалар. Докторлар узлэре бик макта-налар да. Минем яца докторым ниятлэп тэ тора. Лэкин узлэре бу методны куллан-маучы докторлар ачыктан-ачык эйтэлэр: бу техника - упкэне ердереп, газлап кысу техникасы Ьэм гомумэн каты процесслар белэн керэшуметодлары Германиядэ гаж;эп югары куелган, дилэр. Бездэ аныц обстановкасы да, ойрэнуе дэ, даруы, техникасы да житми, дилэр. Авыруньщ психологиясе шундый ки, ул доньяньщ читендэ маЬир бер доктор бар дип белсэ, шуца естерэлеп китэргэ эзер тора. Германиягэ киту -миндэ дэ шулай. Бу минем авыруга [каршы] керэштэ актык чарам!»
Авыруы, дэвалануы турында Галимя^ан аганыц язганнары шулар.
Килик икенче моментка. Монда юбилей ясарга карар бирелгэч, Галимж;ан arara «уз кульщда, узецнец турында язган язмаларыц, фэлэннэрец юкмы? Сезнец кебек зур бер эдипкэ, мэдэни хезмэтчегэ, керэшчегэ характеристика биру бик авыр эш ул. Бигрэк тэ безнец кебек элекке заманныц хэрэкэтлэрен курмэгэн яшьлэргэ бу бетенлэй авыр. Язмаларыгыз булса, безгэ бу эштэ беркадэр ярдэм итэрлэр» мэгънэсендэрэк бер утенеч язган идем. Галимж,ан аганьщ хатыннан шул телэккэ, сорауга ж;авап рэвешендэ язылган ж;ирлэрен кучеруне кирэкле дип белэм. Ул болай яза:
«Деньяньщ киц форсатлы мехэррирлэре - зурлары, кечелэре - узлэренец эшлэу характерлары турында куп-куп язганнар, язалар. Мин бу хакта моцарчы да яза алмадым. Эле дэ, авырулыгымнан, бер бетен нэрсэ язарга хэлемнэн килми. Без бит керэш - изцтимагый-эдэби керэш эчендэ гомерне уткэрдек. Шуца курэ элек вакы-тыбыз булмады. Хэзер, авырып егылгач, инде вакыт куп, лэкин хэл юк, кулда, тэндэ куэт юк».
«Моцарчы минем турыда байтак-байтак яздылар. Рус, татар, башка теркилэрдэ куп кенэ нэрсэ чыкты. Кубе уземдэ барлар. Боларны сэламэт вакытта актаргалый идем. Ж^ыенысыннан сыгьш алганда, арада дересрэк фикерлэре, карашлары менэ шуца кайта иде».
«Мин - реалист мехэррир. Беренче эсэремнэн хэзергэчэ шул эдэби мэслэктэ бардым. Арада кайбер эсэрлэремдэ романтизм элементларыньщ бераз куератешкэн урыннары булгалады (реакция чорында), лэкин боларда да теп мендэрижр-нигез реализм иде. Беренче эсэрлэремнэн хэзергэчэ мендэриж;элэрдэ топ характерлар Ьаман-Ьаман керэш вакыйгалары, халыкныц хезмэт процесслары тирэсендэ, шулар белэн сугарылды. Хезмэт авылда, шэЬэрдэ торлечэ тасвирга алынган кебек, керэш тэ узенец тэфсилен узгэртте генэ тугел, бэлки нык тирэнэйтте дэ.
Беренче эсэр "Зэки шэкерттэ" яца фикер иске реакциягэ каршы керэшсэ, "Татар хатьшы нилэр курмидэ" хатын коллыкка каршы керэшсэ, бара торгач бу инде иж;тимагый каршылык, иж;тимагый керэшлэргэ эйлэнэ.
Мица бу турыда Киев хэрэкэте, Киев зинданы байтак тээсир кылды6. Аннан соцгы "Кетучелэр", "...Мэрхумнец дэфтэреннэн", 1914 елда язылып тэмам булган Ьэм узгэртми басылган "Безнец кеннэр" менэ шуца мисал булыр.
Революциягэчэ мин ул заманныц хэрэкэтенэ оппозициядэ бардым. Февраль дэвере буржуага каршы тел, калэм керэше белэн утте. Анда яза алмадым. 1918 елныц башыннан Петербургта7 (Ленинградта) Комиссариаттан башлап, тагын Октябрь Ьэм Совет ечен керэш белэн утеп, эдэбиятка форсат тимэде. Бетен уткэн хэятым, яшьтэн каты эшлэп, бетен10-15елуку Ьэм яшь язучы заманнарын ачлык, ялангач Ьэм керэш белэн уткэрулэр мине мэж;бури рэвештэ коммунист-активист булырга хэзерлэп китерделэр. Минем марксист эдип булуым, пролетариат байрагы астында эшлэвемне уземэ тормышымныц, гомеремнец теп максаты итеп куеп, шул юлны алуым ботен уткэн хэятымныц тарихи мэщбури нэтиярседер.
Эгэр гомер булып та, бу уткэн хэятны бер киц рэвештэ яза алсам иде, хэзерге яшьлэр ечен уткэн безнец буынныц нинди кыен, мешкел шартлар, киртэлэр, керэшлэр соцында кицэеп, пролетариат байрагы астында керэшергэ, шунда эшлэргэ, калэмне, эдэбиятны шуца корал итэргэ насыйп булганнарын курерлэр иде.
Татарныц мэдэни ярлы чагында мэйданга чыкканга, бетен кечне матур эдэбиятка гына бирэ алмадык. Минем топ эшем эдэбият булса да, моца янэшэ тагын ике тармак барды: 1) лингвистика, филология; 2) рев[олюцион] хэрэкэт тарихы. Шулай итеп, калэм щимеше еч ботакта усэ барды.
Лэкин эшлзнгзннзрдэн эшлэнэчэклэрем, яртылай эшлэнеп яки аклауны кетеп, деньяга чыгуны кетеп ятканнарым - миннэн гомер, сэламэтлек кетеп яталар. Ни булыр - боларга кайтып, яцадан калэмгэ утырыр кен килерме, эллэ кабер алырмы?
Хэзергэхуш».
Югарыдагы юллар, элбэттэ, шэрехлэуне-фэлэнне сорамыйлар. Галимждн аганьщ хезмэтенэ дерес бэя куючылар шул юлларны расламыйча бервакытта да утэ алмаслар. Уа юллар турьшда башка суз эйтмичэ, бары шуны гына эйтеп китэсе килэ.
Татар деньясындахезмэт белэн, фэн Ьэм эдэбиятньщ нык союздашлыгын керэш Ьэм эш белэн ачык курсэткэн Галимя^ан аганьщ 20 еллыгы безгэ бик зур сабаклар бирэ. Шундый сабаклар бирерлек эшлэгэн Ьэм эшлэячэк бер каЬарманыбызны терелтугэ без аньщ бэйрэмендэ аеруча эЬэмият бирергэ тиеш булабыз.
Галимж^н ara!
Иптэшлеккэ таянып, язган хатыцны матбугатка чыгарган ечен гафу ит! 20 еллыгьщ котлы булсын тизрэк терелеп безнец сафка кайт!
Г. Толымбайский.
Галимждн ИбраЬимовньщ хатыннан // Кызыл Татарстан. - 1927. - 4 декабрь.
Галимж;ан ИбраЬимовньщ егерме еллык эдэби, гыильми-гщтимагыи хезмэт юбилее (1907-1928)
1927 елньщ октябрендэ атаклы татар язучысы Галимж^н ИбраЬимовньщ эдэби, гыйльми-иж;тимагый хезмэт башлавына 20 ел тулды. Шушы 20 ел эчендэ Галимя^ан ИбраЬимов гомумэн татар мэдэни тормышына, бигрэк тэ татар матур эдэбиятына узенец кыйммэтле эдэби иждтлары, шулай ук гыйльми, тэнкыйди эсэрлэре Ьэм туры-дан-туры узенец катнашы белэн чиксез куп хезмэтлэр курсэтте Ьэм шул елкэлэрдэ югары урьш тотып килде.
Татарстан Социал Советлар Ж^емЬуриятенец дэулэт органнары, я^эмэгать оешмалары Ьэм гыйльми-эдэби я^эмгыятьлэр Галимж;ан ИбраЬимовньщ татар эдэбиятына Ьэм татарньщ гыйльми-мэдэни усешенэ курсэткэн кыйммэтле хезмэтлэрен тэкъдир итте, аньщ 20 еллык хезмэт юбилеен угкэрергэ карар бирделэр.
Юбилей уткэру эшлэрен алып бару ечен Татарстан Мэгариф халык комиссариаты каршында махсус узэк комиссия тезелде.
Татарстан дэулэт органнары Ьэм Узэк юбилей комиссиясе Г. ИбраЬимовньщ 20 еллык юбилеен татар хезмэт иялэре арасында гына тугел, СССРдагы башка терек халыклары арасында да мэдэни-тарихи эЬэмияте зур булган бер вакыйга иттереп саныйлар.
Узэк юбилей комиссиясе сезгэ югарыда эйтелгэннэрне белдеру белэн бергэ сез бу зур мэдэни эшкэ тиешенчэ игътибар итэрсез Ьэм уз тарафыгыздан юбилейга мемкин чаклы тулы рэвештэ катнашырсыз, дип ышанып кала.
Юбилей тантанасы 1928 нче елньщ 10 нчы март кенендэ билгелэнэ. Галимя^ан ИбраЬимовньщ 20 еллык эдэби, гыйльми-юцтимагый хезмэт юбилеена катна-шырга телэгэн жрмэгать оешмаларыньщ шулай ук аерым иптэшлэрнец узлэренец катнашуларьш тубэндэге адрес буенча Узэк комиссиягэ белдерулэре утенелэ.
Казан, Кремль, Наркомпрос, Гыйльми Узэк, Узэк юбилей комиссиясенэ.
Галимя^ан ИбраЬимовныц 20 еллык хезмэт юбилеен уткэру узэк комиссиясенец рэисе: Мехетдинов.
Юбилей узэк комиссиясенец секретаре: Гомэр Галиев.
Юбилей узэк комиссиясенец членнары: БаЬаутдинов, М. ТаЬиров, И. Рэхмэтуллин, М. Корбангалиев, профессор Н. Н. Фирсов (Казан), профессор И. Н. Бороздин (Мэскэу), доцент Г. Сэгъди, доцент Г. Ф. Линсцер, доцент
H. 3. Векслин, К. МэЬди, Фатих Сэйфи-Казанлы, Г. Нигъмэти, Сафа БорЬан, Шзриф Камал, М. Фазлуллин, Ф. Борнаш, Г. Толымбайский, М. Сэгыйдуллин, М. Даутов, Ф. Хэсэнов.
Татарстан Республикасы Милли музее, КППИ-122267 сакл. бер., 1-2 кгз. ИСКЭРМЭЛЭР:
I. Г. Сэгъдинец «Кызыл. Татарстан» газетасында 1927 елгы 25 октябрь санында «Зур эдиплэребезнец берсе (Аньщ егерме еллык хезмзте уцае белан)» Ьэм 20 ноябрь санында «Егерме еллык эдэби хезмэтнец беренче адымында (Боек эдип Галимзкан ИбраЬимовньщ егерме еллык юбилеен ясау мэсьэлэсе кузгалу уцае белэн) » басылган мэкалэлэре.
2. Сэгыйдуллинньщ «Кызыл Татарстан» газетасында 1927 елгы 15 ноябрь санында «Галимж;ан иптэш ИбраЬимовньщ егерме еллык иждт эшчэнлеге уцае белэн (Мэсьэлэнец куе-лышы) » басылган мэкалэсе.
3. Доктор Дьяконов хакында суз.
4. Лазем - кирэк, тиеш.
5. Гафлэт - ваемсызлык.
6. Г. ИбраЬимов 1913 елныц апрель-июнь айларында Киевта яшерен «Меселман студентлар тугэрэгенец» щыелышларында катнашканы ечен кулга альшып термэдэ утыра.
7. Г. ИбраЬимов 1918 елныц гыйнвар-сентябрь айларьшда Миллэтлэр халык комиссариаты каршында тэзелгэн Узэк меселман комиссариаты рэисе урынбасары булып эшли.
Сведения об авторах
Галимзянова ЭлъмераМахмутовна, кандидат филологических наук, ведущий научный сотрудник отдела текстологии Института языка, литературы и искусства им. Г. Ибрагимова АН РТ, e-mail: elmera.galimzyanova(a)mail.ru
Зайнеева Гульнара Нургалиевна, кандидат филологических наук, старший научный сотрудник отдела текстологии Института языка, литературы и искусства им. Г. Ибрагимова АН РТ, e-mail: gulnara.zaineeva(a)mail.ru
About the authors
Elmera M. Galimzyanova, Candidate of Philological Sciences, Leading Researcher at Department of Textual Studies of G. Ibragimov Institute of Language, Literature and Art, the Academy of Sciences of the Republic of Tatarstan, e-mail: elmera.galimzyanova@mail.ru
Gulnara N. Zayneeva, Candidate of Philological Sciences, Senior Research at Department of Textual Studies of G. Ibragimov Institute of Language, Literature and Art, the Academy of Sciences of the Reublic of Tatarstan, e-mail: gulnara.zaineeva (Smail.ru
В редакцию статья поступила 07.04.2022, опубликована:
Талимщанова Э. М., Зэйниева Г. Н. Галимж;ан ИбраЬимовньщ иж;ат бэйрэме / / Гасырлар авазы - Эхо веков Echo of centuries. - 2022. - № 3. - С. 138-145.
Submitted on 07.04.2022, published:
Galimzyanova E. M., Zayneeva G. N. Galimdzhan Ibrahimovnyn izhat beyreme [Anniversary of Galimdzhan Ibragimov s creative work]. IN: Gasyrlar avazy - Eho velcov [Echo of centuries], 2022, no. 3, pp. 138-145.
