Научная статья на тему 'ФУҚАРОЛИК ИШЛАРИНИНГ СУДЛОВГА ТЕГИШЛИЛИК ТУШУНЧАСИ ВА АҲАМИЯТИ'

ФУҚАРОЛИК ИШЛАРИНИНГ СУДЛОВГА ТЕГИШЛИЛИК ТУШУНЧАСИ ВА АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
829
106
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Ключевые слова
суд / ҳимоя / судловга тегишлилик / қонунийлик / механизм / такомиллаштириш. / court / protection / jurisdiction / legality / mechanism / improvement.

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Абуллажон Одилжонович Одашев

Мазкур мақолада бугунги кунда Ўзбекистонда суд-ҳуқуқ соҳасида олиб борилаётган ислоҳотларнинг мазмун-моҳияти, шунингдек фуқаролик ишларининг судловга тегишлилиги тушунчаси ва аҳамияти, уни такомиллаштириш натижасида мамлакатда аҳолининг суд органларига бўлган ишончининг ошиши таъминланиши, судни чинакам маънода адолат қўрғонига айлантиришга эришилиши ҳақида ёритилган. Шунингдек, мақолада фуқаролик ишларининг судловга тегишлилиги масалалари олимлар, тадқиқочилар ҳамда мутахассисларнинг фикрлари таҳлил қилиниб, бу соҳани янада такомиллаштириш ҳамда ривожлантириш юзасидан таклиф ва мулоҳазалар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE CONCEPT AND SIGNIFICANCE OF THE JURISDICTION OF CIVIL CASES

This article highlights the essence of the ongoing reforms in the judicial sphere in Uzbekistan, as well as the concept and importance of the jurisdiction of civil cases, improving its confidence in the judiciary, the transformation of the judiciary into a real stronghold of justice. The article also analyzes the views of scientists, researchers and experts on the jurisdiction of civil cases, and develops proposals and comments on further improvement and development of this area.

Текст научной работы на тему «ФУҚАРОЛИК ИШЛАРИНИНГ СУДЛОВГА ТЕГИШЛИЛИК ТУШУНЧАСИ ВА АҲАМИЯТИ»

ФУ^АРОЛИК ИШЛАРИНИНГ СУДЛОВГА ТЕГИШЛИЛИК ТУШУНЧАСИ ВА АХДМИЯТИ

Абуллажон Одилжонович Одашев

Узбекистон Республикаси Судьялар олий кенгаши хузуридаги Судьялар олий

мактаби тингловчиси

АННОТАЦИЯ

Мазкур маколада бугунги кунда Узбекистонда суд-хукук сохасида олиб борилаётган ислохотларнинг мазмун-мохияти, шунингдек фукаролик ишларининг судловга тегишлилиги тушунчаси ва ахамияти, уни такомиллаштириш натижасида мамлакатда ахолининг суд органларига булган ишончининг ошиши таъминланиши, судни чинакам маънода адолат кургонига айлантиришга эришилиши хакида ёритилган. Шунингдек, маколада фукаролик ишларининг судловга тегишлилиги масалалари олимлар, тадкикочилар хамда мутахассисларнинг фикрлари тахлил килиниб, бу сохани янада такомиллаштириш хамда ривожлантириш юзасидан таклиф ва мулохазалар ишлаб чикилган.

Калит сузлар: суд, химоя, судловга тегишлилик, конунийлик, механизм, такомиллаштириш.

THE CONCEPT AND SIGNIFICANCE OF THE JURISDICTION OF CIVIL

CASES

Abdullajon Odiljonovich Odashev

Student of the Higher School of Judges under the Supreme Council of Judges of the

Republic of Uzbekistan

ABSTRACT

This article highlights the essence of the ongoing reforms in the judicial sphere in Uzbekistan, as well as the concept and importance of the jurisdiction of civil cases, improving its confidence in the judiciary, the transformation of the judiciary into a real stronghold of justice. The article also analyzes the views of scientists, researchers and experts on the jurisdiction of civil cases, and develops proposals and comments on further improvement and development of this area.

Keywords: court, protection, jurisdiction, legality, mechanism, improvement.

КИРИШ

Хукукни суд оркали химоя килиш инсон хукукларининг таркибий кисми сифатида бутун дунё мамлакатларида алохида ва узига хос уринга эга. Бу борада

юртимизда амалга оширилаётган ислохотлар шароитида суд оркали химояланиш хукукини амалга ошириш асослари, тегишлилик ва тааллуклиликнинг фаркли жихатларини аниклаш долзарб масала хисобланади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Жахон банкининг «Бизнесни юритиш - 2020» хисоботида бахоланган 11 та курсаткичдан бири айнан «шартномалар ижросини таъминлаш» (enforcing contracts) эканлиги, ушбу курсаткичнинг мухим таркибий кисми сифатида эса «суд ишларини юритиш сифати» (quality of judicial processes index) белгиланганлиги хам шундан далолат беради1.

Бу дегани, суд ишларини юритишда суд ишларини конуний, адолатли куриб чикилиши, шахснинг бузилган хукуклари ва конуний манфаатларини химоя килишнинг аник хукукий механизмларини яратиш, сунъий равишда турли бюрократик тусикларни вужудга келишига йул куймаслик каби бир катор чораларни хам куришни таказо этади.

Процессуал хукук фанида жуда куп вактлардан бери "тааллукликлик" ва "тегишлилик" тушунчаларининг нисбати хакида бахс-мунозаралар давом этади. Бу борада алохида хукукий тадкикотлар мавжуд булсада, баъзан уни нотугри талкин килиш ва тушуниш холлари хам кузатилади.

2018 йил 22 январда янги тахрирда кабул килинган Узбекистон Республикаси Фукаролик процессуал кодекси "судловга тааллуклик, "судловга тегишлилик", "суднинг ваколатлари" ва бошка мухим процессуал институтларда узгаришлар содир булишига олиб келди. Мазкур кодекснинг 5-боби "Судга тааллуклилик ва судловга тегишлилик" деб номланади. Бунда конун чикарувчи "тааллуклилик" ва "тегишлилик"ни айнан бир бобда бирлаштиради. Дастлаб 26-моддада ишларнинг судга тааллуклилигини аниклаб, сунгра кейинги моддаларда судловга тегишлилик хакидаги нормаларни белгилаб беради2.

ФПКнинг 5-боби даставвал тааллуклилик масаласига аниклик киритади. Бу дегани, у ёки бу фукаролик низосининг кайси суд куриб чикишга ваколатли эканлиги аникланганидан, яъни тааллуклилик масаласи хал килингандан сунг судловга тегишлиликка доир нормалар белгиланади. Шу боисдан, тааллуклилик масаласи хал булгач, албатта фукаролик хукуклари ва конуний манфаатлари бузилган деб хисобланган холларда кайси судга мурожаат килиш масаласи хал килиниши зарурати вужудга келади. Айнан ушбу холат судловга тегишлилик масаласини хал килишни таказо этади.

Одатда, нафакат судга тегишлилик масаласини тугри хал килиш, балки гарчи ушбу масалани хал килишга ваколатли булмасада, баъзан давлат органлари,

1 https://www.doingbusmess.org/en/reports/global-reports/domg-busmess-2020

2 https://lex.uz/docs/3517337#3518227

TammroTnapra xaM xyKyKHu xuMoa Ku^um MaKcaguga Mypo^aaraap ynpafigu. EyHgafi xonga cygra TerumnunuK xaKugaru Kougara puoa KunMacnuK MyafiaH OKHÖaTHH ro3ra KemupaguMH? geraH ypuHnu caBon Tyrunumu Taöuufi.

OnKHHHr 195-Moggacura MyBO^HK, um Ma3Kyp cygHHHr cygnoBura Terumnu öynMaca cygta aproaHu Ba yHra unoBa KunuHraH xy^^araapHu KafiTapagu. EyHgaH Kenuö Hu^aguKu, apu3aHuHr KafiTapunumu fiyn KyfiunraH KaMHunuKnap 6apTapa$ этнпгaннgaн KefiuH cygra yMyMufi TapTuöga TaKpopaH Mypo^aar Kunumra TycsuHnuK KunMafigu. EupoK, cygnoBra Terumnu öynMaraH umnapga, ogaTga TyrpugaH Tyrpu roKopu ннcтaнцнa cygura, Y36eKuTOH PecnyönuKacu Eom npoKypaTypacu eKu öomKa gaBnar xokumu^tu opraHnapura Mypo^aar Kunum xonnapu xaM ynpafigu. EyHgafi xonnapga ogaTga, cygnoBra TerumnunuK Kougacura puoa KunuHumu TaBcua KunuHumu Ma^cagra MyBo^uK.

OnKHuHr 192-Moggacura Kypa, cygta apu3aHu um ropurumra Kaöyn Kunum Tyrpucugaru, Kaöyn KunumHu pag этнm eKu KafiTapum xaKugaru MacanaHu apu3a cygra Kenuö TymraH KyHgaH эtтн6opaн yH KyHgaH KenuKTupMafi aKKa TapTuöga xan этagн. Apu3aHu um ropuTumra Kaöyn Kunum, Kaöyn KunumHu pag этнm eKu KafiTapum Tyrpucuga a^puM HuKapunagu. Apu3aHu um ropurumra Kaöyn KunumHu pag этнm eKu KafiTapum Tyrpucugaru a^puMHuHr KynupMa Hycxacu apu3a Ba yHra unoBa KunuHraH xy^^araap öunaH öupra aproanura a^puM Hu^apunraHgaH KefiuHru KyHgaH KenuKTupMafi roöopunagu.

MYXOKAMA

OuKpuMu3Ha, cygnoBra Terumnu öynMaraH umnap KafiTapunraHga, xap gouM xaM TaKpopaH Mypo^aar Kunum umkohcu3. OnK 30-Moggacura Kypa, Y36eKucTOH PecnyönuKacu Onufi cygu KoHyHga y3 BaKonarura KupmunraH umnapHu Kypuö Hu^agu, myHuHrgeK anoxuga xonaraapHu xucoöra onuö, xap KaHgafi umHu Y36eKucToH PecnyönuKacuHuHr ucTanraH cygugaH onumra Ba yHu öupuHHu ннcтaнцнa cygu cu^aruga y3uHuHr um ropurumura Kaöyn Kunumra eKu umHu öup cyggaH öomKa Terumnu cygra yTKa3umra xaKgu. ^eMaK, ymöy Mogga cygnoBra TerumnunuK KougacugaH uctucho HopMa cu^aruga xap KaHgafi Hu3o roKopu ннcтaнцнa cyguga KypunumuHu aHraaragu.

Ey öopaga H.AögypaxMoHoBa Mucon Kemupuö, A. maxap xoKuMuHuHr Kapopu öunaH maxapHuHr M. Typap-^ofi MaB3ecugaH ^yKapo K. HoMura yfi-^ofi Kypum ynyH maxap öom pe^acura acocaH 5-cohhu ep MafigoHu a^parunraH. EyHgafi xonarga cyg apu3aHu Kypuö HuKum ^apaeHuga Hroonu yfi-^ofi afiHaH ^yKapo K.ra a^parunraH ep MafigoHura KypunraHnuru xaMga yHuHr xyKyK Ba MaH^aaraapura gaxn Ku^umu eKu Ku^MacnuK xonaTnapura aHuKguK KupuTMaraH xucoönaHagu. fflyHuHrgeK cyg OnK 194-MoggacuHuHr 1-KucMura Kypa, ap3 Ku^uHaeTraH Tanaö ^yKaponuK umnapu öyfiuna cygra TaarnyKgu эмacпнгн xaKugaru acocu öunaH aproaHu Kaöyn KunumHu

рад этиш ва аризачига арз килинган талаб буйича маъмурий судга мурожаат килиш хукукини тушунтириш хакида нотугри хулосага келган булади3 деб таъкидлайди. Шу боисдан, судловга тааллуклилик масаласини тугри ва конуний хал этиш шахсдан хам, суддан хам алохида масъулиятни талаб килади.

ФПКнинг 26-моддасига мувофик, фукаролик ишлари буйича судга куйидаги ишлар тааллуклидир:

1) фукаролик, оила, мехнат, уй-жой, ер тугрисидаги ва бошка муносабатлардан юзага келадиган низолар буйича ишлар, агар тарафлардан хеч булмаганда биттаси фукаро булса, бундан конунда шундай низоларни хал килиш бошка судларга ёки бошка органларга топшириладиган холлар мустасно;

2) ушбу Кодекснинг 293-моддасида санаб утилган алохида тартибда юритиладиган ишлар;

3) ушбу Кодекснинг 18-бобида курсатилган ва буйрук тартибида хал этиладиган ишлар;

4) хакамлик судларининг хал килув карорлари юзасидан низолашиш тугрисидаги ва хакамлик судларининг хал килув карорларини мажбурий ижро этиш учун ижро варакаси бериш хакидаги ишлар;

5) чет давлат судларининг хамда чет давлат хакамлик судларининг (арбитражларининг) хал килув карорларини тан олиш ва ижрога каратиш тугрисидаги ишлар.

6) корхоналар, муассасалар, ташкилотлар, жамоат бирлашмаларининг маъмурий ва бошка оммавий хукукий муносабатлардан юзага келмайдиган карорлари хамда улар мансабдор шахсларининг шундай харакатлари (харакатсизлиги) юзасидан низолашиш тугрисидаги ишлар.

Бундан ташкари, судларга конун билан уларнинг ваколатига киритилган бошка ишлар хам тааллукли булиши мумкин.

Узбекистон Республикасининг фукаролик процессуал конунчилигига мувофик, судловга тааллуклилик аризаларнинг тегишлилиги буйича умумий юрисдикция судларидаги таксимотидир . Бу уринда судловга тааллуклиликни умумий юрисдикция судларига таксимлаш билан богланган. Бирок, таксимлаш уз урнида купрок техник характердаги иш сифатида хам курилиши мумкин.

Жамият хаётининг турли сохаларига ахборот-коммуникация технологияларининг изчил равишда кириб келаётганлиги одил судловни амалга ошириш тартиб-таомилларига хам уз таъсирини курсатди. Асосан ёзма тусга эга булган фукаролик суд ишларини расмийлаштириш замонавий технологиялар

3 Абдурахмонова Н. Фукаролик ишлари буйича судларнинг даъво аризани иш юритишга кабул килишни рад этиш ёки кайтариш билан боглик суд амалиёти: муаммо ва ечим // Юрист ахборотномаси / Вестник юриста / Lawyer herald. 2019. №2. 25-б.

4 Ёдгоров Х., Саидмуратов Б. Фукаролик ишлари буйича судга мурожаат килиш тартиби. амалий кулланма/ -Тошкент: Baktria press, 2017. 36-б. (- 208 б.)

асосида амалга оширилаётган тезкор иш муомалаларидан ортда колиши мумкин эмас эди. Уз навбатида, фукаролик суд ишларини юритишда ахборот технологияларидан фойдаланиш, судлар фаолиятида компьютерлаштириш даражасини ва компьютер техникасидан фойдаланиш самарадорлигини ошириш судьяларнинг иш хажмини пасайтиришга, турли молиявий сарф-харажатларни камайтиришга хизмат килади. Колаверса, жамиятда демократия ва адолатни таъминлашнинг энг мухим омили булмиш суд хокимиятининг замонавий ахбороткоммуникация технологиялари билан жихозланиши унинг жамиятда тутган урни ва обрусини хам оширади5.

В.Давлятов хам ушбу фикрга якин ёндашувни курсатиб, хар бир туман ва шахардаги жиноят, маъмурий ва фукаролик, иктисодий суд ишларидаги иш хажмларини аниклаш, улар асосида хар бир судьяга тугри келадиган иш хажми асосида уларнинг юкламасини белгилаш, бу асосида эса, худудлардаги адвокатларнинг сонини белгилаш лозимлиги таъкидлайди6.

НАТИЖА

Хдкитан хам 2017 йилнинг 8 февралида матбуотда эълон килинган "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси тугрисида"ги Фармон билан "2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича ^аракатлар стратегияси" хамда "2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича Хдракатлар стратегиясини "Халк билан мулокот ва инсон манфаатлари йили"да амалга оширишга оид Давлат дастури"да судлар фаолиятига замонавий ахборот-коммуникация технологияларини жорий килиш буйича бир катор аник чора-тадбирлар назарда тутилди. Зеро, судларда электрон хужжатлар айланишини тезлаштиришда, судлар фаолияти тугрисидаги ахборотларни туплаш, ишлаш, тизимлаштириш ва сакланишини таъминлашда, ахборот тизими ёрдамида электрон воситалар оркали судга мурожаат килиш, суд мухокамаси иштирокчиларини электрон шаклда хабардор килиш ва уларга суд хужжатларини хамда бошка хат-хабарларни юбориш имкониятининг яратилишида унинг алохида урни бор. Шу уринда алохида таъкидлаш керакки, фукаролик ишлари буйича республика судларида куриб тамомланган фукаролик ишлари хажмининг йилдан йилга купайиб бораётгани, бунинг натижасида судда иш куриш буйича судьяларнинг уртача ойлик иш хажми ортиб бораётгани фукаролик ишлари буйича судлар фаолиятига

5 Фукаролик суд ишларини юритишда ошкоралик тамойили ва жамоатчилик назоратини таъминлашнинг долзарб масалалари / Монография. Масъул мухаррир ю.ф.д., проф. Б.Х.Пулатов. - Тошкент. "Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи". 2019. 60-б. (- 140 б.)

6 Давлятов В. Адвокатура институтини такомиллаштиришда юридик маслахатхонанинг хукукий макоми //Узбекистон конунчилиги тахлили. 2019. №3. 21-22-6.

замонавий ахборот-коммуникация технологияларини жорий этишни такозо этаётган эди.

2017 йилда нашр этилган Фукаролик процессуал хукуки кулланмасида судловлилик - фукаролик ишларини суд бугинлари уртасида таксимланиши сифатида курсатади7.

Ш.Ш. Шорахметовнинг фикрича, судлов, биринчидан, айрим фукаролик ишларининг курилиши ва хал килиниши суд органларига тааллукли булишини, иккинчидан, судлов ягона суд тизимига кирадиган судларнинг (туманлараро, туман (шахар), вилоят судлари, республика Олий судининг) кайси бири муайян фукаролик ишини куриш ва хал килишга ваколатли булишини билдиради. Судлов деб, судларга тааллукли булган хамма ишларнинг суд тизими бугинлари уртасида таксимланишига айтилади8.

И.Салимованинг фикрича, ягона суд тизимига кирувчи судлар уртасида арз килинган талабларни айнан кайси суд ваколатига тегишли эканлигини аниклашда «тааллуклилик институти»ни эмас, балки «судловлилик институти» ва «судловлилик коидаларига риоя килмасликнинг хукукий окибатлари»нинг айрим

9

коидаларини куллаш зарур .

РФ юридик адабиётларида судловга тааллуклилик умумий юрисдикция судларига тааллукли булган фукаролик ишларининг судлар уртасидаги таксимотини тартибга соладиган процессуал институт сифатида эътироф этилади10. Судловлиликни икки жихатдан куриш мумкин: судга нисбатан муайян доирасида ишларни куриш ва хал килишга доир ваколатлари; суд химоясига мурожаат килувчи шахсларга нисбатан эса, химояни амалга оширувчи судни аниклаш коидалари11.

Украина юридик адабиётларида эса, тегишлилик деганда муайян фукаролик ишининг хусусияти тушунилиб, унга кура биринчи инстанция сифатида у ёки бу судда иш куриб чикилади12.

Юкоридагилардан келиб чикиб айтиш мумкинки, судловга тегишлиликка нисбатан олимларнинг ёндашувида куйидаги жихатларга эътибор каратилган:

- фукаролик процессуал хукуки институти;

- ишларнинг муайян судлар уртасида таксимланиши;

- "судловга тааллуклилик", "судловга тегишлилик" ва "судловлилик" тушунчалари айний маъноларни ифодалаши;

7 Муаллифлар жамоаси. Фукаролик процессуал хукуки. Укув услубий кулланма. Т.: ТДЮУ, 2017. 80-б. (-200 б).

8 Шорахметов Ш.Ш. Узбекистон Республикасининг фукаролик процессуал хукуки. Дарслик. -Тошкент, Адолат. 2001. - 141 б.

9 Салимова И. Иктисодий низоларнинг тааллуклилиги (назарий-хукукий ва процессуал жихатлари). Юрид.фан.фалс.докт.дисс.автореф. Т.: ТДЮУ, 2020. 11-б.

10 Кострова Н.М. Проблемы гражданского судопроизводства: Учебное пособие. - Махачкала: ИПЦ ДГУ, 2002.

11 Исаенкова О.В. Гражданское процессуальное право России: учебник / О. В. Исаенкова, А. А. Демичев ; под ред. О. В. Исаенковой. - М. : Норма, 2009. 76-б. (-448 с.)

12 Гражданское процессуальное право Украины / Под ред. В. В. Комарова. Харьков, 2002. С. 201.

- суднинг ваколати доираси;

- фукаролар томонидан суднинг танланиши;

- судловга тегишлилик масаласини хал килишда турли (маъмурий, иктисодий, фукаролик ишлари буйича) судлар бугини компетенциясига богланиши.

ХУЛОСА

Юкоридагилардан келиб чикиб шундай хулоса килиш мумкинки, фукаролик ишларининг судловлилиги деганда судларга тааллукли булган ишларнинг турлари хамда жойлашган худудига караб бир тизимдаги суд бугинлари уртасида таксимланишини белгилаб берувчи фукаролик процессуал хукуки нормалари йигиндисига айтилади.

Судловга тегишлилик масаласини хал килишда куйидаги мезонларга эътибор каратиш зарур:

- судловлилик - сохалараро институт;

- фукаролик процессуал хукуки нормалари йигиндиси;

- фукаролик ишларини куриш ва хал килишда умумий юрисдикция судлари ваколатлари доирасида таксимланиши.

Хулоса сифатида айтиш лозимки, фукаролик процессида судловга тегишлилик, умумий юрисдикция судларининг ваколатларини таксимланишини тартибга солувчи фукаролик процессуал нормалар йигиндисидан иборат фукаролик процессуал хукукининг институти хисобланади.

Фукаролик ишларининг судловга тегишлиликнинг ахамияти куйидагиларда намоён булади:

- суднинг ваколатларини чегарасини белгилашга ёрдам беради;

- Узбекистон Республикаси судларида иш хажми нисбатини тугри таксимланишига ёрдам беради;

- фукаролик суд ишларини уз вактида куриб чикиш ва хал килишга доир вазифасини амалга оширишга ёрдам беради;

- бир вактда айнан шу ишни бошка судларда хам куришни истисно этишга имкон беради.

REFERENCES

1. https://www.doingbusiness.org/en/reports/global-reports/doing-business-2020.

2. Абдурахмонова Н. Фукаролик ишлари буйича судларнинг даъво аризани иш юритишга кабул килишни рад этиш ёки кайтариш билан боглик суд амалиёти: муаммо ва ечим // Юрист ахборотномаси / Вестник юриста / Lawyer herald. 2019. №2. 25-б.

SCIENTIFIC PROGRESS VOLUME 2 I ISSUE 2 I 2021

ISSN: 2181-1601

3. Ёдгоров Х., Саидмуратов Б. Фукаролик ишлари буйича судга мурожаат килиш тартиби. амалий кулланма / -Тошкент: Baktria press, 2017. 36-б. (- 208 б.)

4. Фукаролик суд ишларини юритишда ошкоралик тамойили ва жамоатчилик назоратини таъминлашнинг долзарб масалалари / Монография. Масъул мухаррир ю.ф.д., проф. Б.Х.Пулатов. - Тошкент. "Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи". 2019. 60-б. (- 140 б.)

5. Давлятов В. Адвокатура институтини такомиллаштиришда юридик маслахатхонанинг хукукий макоми //Узбекистон конунчилиги тахлили. 2019. №3. 21-22-б.

6. Муаллифлар жамоаси. Фукаролик процессуал хукуки. Укув услубий кулланма. Т.: ТДЮУ, 2017. 80-б. (-200 б).

7. Шорахметов Ш.Ш. Узбекистон Республикасининг фукаролик процессуал хукуки. Дарслик. -Тошкент, Адолат. 2001. - 141 б.

8. Салимова И. Иктисодий низоларнинг тааллуклилиги (назарий-хукукий ва процессуал жихатлари). Юрид.фан.фалс.докт.дисс.автореф. Т.: ТДЮУ, 2020. 11 -б.

9. Кострова Н.М. Проблемы гражданского судопроизводства: Учебное пособие. -Махачкала: ИПЦ ДГУ, 2002.

10. Исаенкова О.В. Гражданское процессуальное право России: учебник / О. В. Исаенкова, А. А. Демичев ; под ред. О. В. Исаенковой. - М. : Норма, 2009. 76-б. (448 с.)

11. Гражданское процессуальное право Украины / Под ред. В. В. Комарова. Харьков, 2002. С. 201.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.