CC BY
91
D01:10.12845/bitp.37.1.2015.15
ml. insp. dr inz. Renata Wlodarczyk1
Przyjfty/Accepted/Принята: 05.06.2014; Zrecenzowany/Reviewed/Рецензирована: 19.02.2015; Opublikowany/Published/Опубликована: 31.03.2015;
Akcja gasnicza ze szcz^tkami ofiary smiertelnej w tle
Firefighting Operations with Human Corpses in the Background Гасящее действие с останками погибших
ABSTRAKT
Cel: Celem niniejszego doniesienia jest zapoznanie funkcjonariuszy wykonuj^cych czynnosci sluzbowe na miejscu pogorzeli-ska z wybranym przypadkiem z praktyki. Ma on uzmyslowic zainteresowanym podmiotom, jak wiele sladow i mikrosladow biologicznych jest tam pomijanych. Material dowodowy jako niemy „swiadek" moze przekazac wiedz^ o zdarzeniu, jednak traci si§ go przez niezauwazenie na etapie akcji ratowniczo-gasniczej i nieostroznosc w czasie ogl^dzin. Celem posrednim jest wykazanie bl^dow mozliwych do unikni^cia przez zespol ogl^dzinowy, co wymiernie moze poprawic jakosc przyszlych ustalen w sprawie.
Wprowadzenie: Choc w praktyce ma si§ do czynienia z roznymi przyczynami powstawania plomieni, jednak podczas akcji gasniczej nalezy liczyc si§ zarowno z dotarciem do osob zywych, zwlok, jak i szcz^tkow ludzkich. Mog^ one byc zachowane w zlym stanie, co stwarza problemy z ustaleniem tozsamosci. Kazus ten pokazuje, jak niefrasobliwosc w wypelnianiu obo-wi^zkow sluzbowych utrudnia dotarcie do prawdy obiektywnej, mimo posiadania informacji o przebywaniu co najmniej 1 osoby w domu, ktora ulegla spaleniu.
Metodologia: W etapie wst^pnym scharakteryzowano miejsce wybuchu pozaru, ktory zaistnial w terenie ze stosunkowo dogodnymi warunkami do realizacji zadan sluzbowych. W drugim etapie stanowi^cym opis akcji gasniczej i ogl^dzin na miejscu pogorzeliska dowiedziono, ze mimo uzyskanych informacji nie brano pod uwag^ obecnosci szcz^tkow ludzkich. Pozniejsze ogl^dziny pogorzeliska doprowadzily do ujawnienia ciala ludzkiego, ktore bylo rozczlonkowane i zdegradowane. W kolejnym etapie dokonano analizy materialu dowodowego i jego przydatnosci do wyjasnienia w^tpliwych kwestii. Dzi^ki wnioskowaniu sformulowano konkluzje dotycz^ce metod i skutkow, przez zestawienie przyczyn bl^dnego post^powania w trakcie ogl^dzin. Koncowy etap rozwazan udowadnial, jak zatarcie sladow zwi^zanych ze zdarzeniem ograniczylo moz-liwosci badawcze i wykrywcze.
Wnioski: W artykule probowano dowiesc, jak ukierunkowane popozarowe czynnosci procesowe i pozaprocesowe mog^ na dalszych etapach doprowadzic do efektywnego wykorzystania zabezpieczonych sladow oraz wyjasnic okolicznosci spra-wy. Bowiem sensownie realizowane post^powanie przygotowawcze, bazuj^ce na slabo widocznych sladach biologicznych wraz z aktualnymi mozliwosciami genetycznymi, doprowadza do identyfikacji osob zwi^zanych ze zdarzeniem. Jednakze wazne jest przestrzeganie rygorow post^powania. Przytaczanie tego kazusu ma uswiadamiac niepoz^dane konsekwencje niekompetentnych dzialan.
Stowa kluczowe: pozar, akcja gasnicza, wysoka temperatura, pogorzelisko, ogl^dziny, slady, szcz^tki ludzkie, N.N. zwloki,
badania genetyczne, wersja kryminalistyczna
Typ artykutu: studium przypadku - analiza zdarzen rzeczywistych
ABSTRACT
Aim: The purpose of this report is to familiarize officers, who perform duties at fire incidents, with a selected practical example. It is intended to make officers aware of the volume of evidence, biological and other, which can be overlooked. The evidence, just like a mute witness, can provide information about an incident. However, information can be lost through
1 Wyzsza Szkola Policji w Szczytnie; reniawlodarczyk@o2.pl / Police Academy in Szczytno, Poland;
D01:10.12845/bitp.37.1.2015.15
inadvertence during rescue and firefighting operations and imprudence during post incident inspections. An intermediate aim is to reveal potential errors, which can be avoided, identified by a technical working group of Inspectors. Avoidance of such errors could significantly improve the quality of future investigation findings.
Introduction: In spite of different reasons for the cause of a fire, it should be understood that rescue activity will ultimately bring firefighters into contact with live people, corpses and human remains. The latter two may be preserved in a poor condition, culminating with difficulties in establishing individual identities. This case illustrates where apathy in the performance of duty may have caused difficulties with attempts to establish objective facts, despite availability of information about the existence of at least 1 person, who was burnt in the house fire.
Methodology: At the initial stage a suitable location involving a fire outbreak was identified. It was a location with easy access for firefighting and rescue operations. At the second stage a description of firefighting activities was produced and was accompanied by a post incident site inspection. At this point it was realised that, despite information concerning incident operations, the presence of human remains were ignored. A later inspection of the fire incident site revealed a degraded and dismembered human body. Next, the collected evidence was analyzed and its utility determined for use in resolving areas of doubt.. With the aid of deduction methods, some conclusions were reached about methods and effects as well as reasons for flawed procedures adopted during the site inspection. The final stage of deliberations established how erasure of relevant evidence constrained detection and research investigation.
Conclusions: The article attempted to demonstrate that suitably focussed post incident investigations may, at later stages of proceedings, lead to effective utilisation of preserved evidence as well as provide an explanation of circumstances. A sensibly developed preparatory process, based on not so easy to see biological evidence, but aided by current genetic potential, leads to identification of individuals associated with incidents. However, it is important to maintain a disciplined approach to the process. Presentation of this incident is intended to make people aware of undesirable consequences associated with incompetent performance.
Keywords: fire, firefighting, high temperature, fire incident site, examination, evidence, human remains, unknown body,
genetic testing, criminal version
Type of article: case study - analysis of actual events
АННОТАЦИЯ
Цель: Цель данного отчёта - ознакомить офицеров, выполняющих должностные обязанности на месте пожара, с конкретным событием из профессиональной практики. Его задача - поставить в известность заинтересованные лица о том, сколько там пропускается следов и биологических микроследов. Доказательственный материал как немой „свидетель" может передать сведения о событии. Однако, он теряется, так как его не замечают в ходе спасательно-гасящего действия, а также в связи с невнимательностью во время осмотра. Посредственная цель - продемонстрировать ошибки группы, проводящей осмотр, которых она могла бы избежать, что также позволит в значительной степени повысить качество будущих заключений.
Введение: Хотя в практике мы имеем дело с разными причинами появления пламени, во время пожаротушения нужно быть готовым к обнаружению как живых людей, так и трупов, и человеческих останков. Они могут быть в плохом состоянии, что приводит к проблемам с определением личности. Эта ситуация показывает как небрежность при выполнении должностных обязанностей усложняет достижение объективных правдивых данных, несмотря на наличие информации о том, что в доме находится как минимум один человек, который сгорел. Методология: На предварительном этапе охарактеризовано место появления пожара, который произошел на территории с относительно благоприятными условиями для осуществления служебных обязанностей. На втором этапе, который представляет собой описание работы и осмотра на месте пожара, было доказано, что несмотря на полученную информацию, не было взято во внимание наличие человеческих останков. Дальнейший осмотр места пожара привел к обнаружению расчлененного и разрушенного трупа. Дальше был проведен анализ доказательственного материала и его пригодности для выяснения сомнительных вопросов. Методом дедукции были сформулированы выводы относительно причин ошибочного поведения во время осмотра. Конечный этап размышлений доказал подозрения, что заметание следов, связанных с событием, ограничило исследовательские возможности. Выводы: В статье пытались доказать, как целенаправленные процессуальные и внепроцессуальные действия после пожаров могут влиять на эффективное использование сохранившихся следов и выяснение обстоятельств дела. Разумно проведенное вступительное расследование, базирующие на труднозаметных биологических следах вместе с современными возможностями генетических исследований, позволяет определить личность людей, которые связанные с данным событием. Тем не менее, важно соблюдать последовательность действий. Целью анализа этой ситуации является ознакомление читателей с нежелательными последствиями непрофессиональных действий.
Ключевые слова: пожар, пожаротушительное действие, высокая температура, пожарище, осмотр, следы, человеческие останки, неизвестный труп, генетические исследования, криминалистическая версия Вид статьи: тематическое исследование - анализ реальных событий
С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ
1. Wprowadzenie
Sprowadzenie pozaru moze byc skutkiem wielu „ini-cjatorów" jego powstania, lecz w trakcie gaszenia plo-mieni i usuwania przyczyn ich wybuchu zawsze nalezy liczyc sif z prawdopodobieñstwem dotarcia do osób zywych, jak tez z ewentualnosci^ znalezienia zwlok. Mog^ one byc w rózny sposób ulozone (w wifkszosci po oddzialywaniu termicznym: w pozycji „kolankowo--lokciowej") i róznie zachowane: czfsciowo b^dz w du-zym stopniu nadpalone, b^dz spalone (zwfglone), b^dz zdefragmentowane z objawami poparzeñ, nadpaleñ, uszkodzeñ mechanicznych. Podczas prób docierania do ofiar w takim stanie w pierwszym rzfdzie zabez-pieczaj^cy teren funkcjonariusze Policji i Pañstwowej Strazy Pozarnej powinni ustalic i przekazac strazakom wyznaczonym do prowadzenia akcji ratowniczo-gasni-czej nastfpuj^ wiadomosc: „czy na miejscu objftym plomieniami ognia s^ jacys ludzie". Wtedy w glównej mierze bfdzie istotny wariant skoncentrowania maksy-malnej uwagi na ratowaniu uwifzionych przez zywiol ludzi. Zas przebieg równoczesnych lub nieco pózniej-szych dzialañ (z uwagi na zagrozenie) ma za zadanie dotrzec do zywych, nieprzytomnych lub, niestety, juz martwych ofiar. Dalsze efekty m^drze podejmowanych decyzji i calosciowo realizowanych zadañ doprowadz^ do pobrania czulych na niesprzyjaj^ce czynniki sladów biologicznych, jak równiez chemicznych b^dz innych. Do nich trzeba dotrzec i dzifki nim wyjasnic okolicz-nosci dotycz^ce zdarzenia, poniewaz zawarta w nich prawda obiektywna stanowi podstawf do stworzenia wlasciwej wersji kryminalistycznej oraz identyfikacji podmiotowej i przedmiotowej. Jednak nieraz zapomina sif o solidnych, a niezbfdnych czynnosciach na miejscu pogorzeliska, i doprowadza sif do istotnych deformacji albo kontaminacji, przez co zatraca sif cenne dowody rzeczowe i slady „mówi^ce" o sprawcy, zaistnialych okolicznosciach, czy tez te, które pozwol^ na identyfi-kacjf szcz^tków ludzkich. W takich wypadkach trzeba wnikliwie obserwowac zmiany popozarowe, poniewaz wsród spalonych fragmentów przedmiotów i popiolów (z cal^ gam^ odcieni od szarosci do czerni) lub pod nimi mog^ byc obecne tkanki i organy ludzkie. Znawcy przedmiotu zdaj^ sobie sprawf, ze jest to duzy wysi-lek, zwlaszcza kiedy po wybuchu ognia i dzialaniach maj^cych go unicestwic oglfdziny oraz poszukiwa-nia (ukierunkowane na okreslony cel) prowadzone s^ w niesprzyjaj^cych warunkach: atmosferycznych, srodowiskowych, o zmroku albo w ciemnosci. Po-nadto male a nadpalone przedmioty: barw^, wzorem, ukladem i innymi cechami „stapiaj^ sif" z podlozem (szczególnie chlonnym). Wtedy tym trudniej znalezc ludzi potrzebuj^cych pomocy czy zwlok, a takze unikn^c
DOI:10.12845/bitp.37.1.2015.15
zatarcia b^dz zniszczenia materialu dowodowego, który móglby zostac poddany badaniom laboratoryjnym. Ponadto w takich okolicznosciach potrzebne s^ bardzo ukierunkowane dzialania, zeby w ramach ekspertyzy efektywnie wykorzystac ujawnione slady oraz dowody rzeczowe. Blfdy popelnione na pocz^tku calego pro-cesu zwi^zanego ze zdarzeniem kryminalistycznym z reguly s^ powielane i mog^ negatywnie wplyn^é na zabezpieczony material, co czfsto niekorzystnie oddzialuje na przebieg analiz, jak tez na wyjasnienie wszystkiego, czego sprawa dotyczy2 [1, s. 116-178].
2 „Praktyka kryminalistyczna wiele razy wykazala, ze oglfdziny miejsca nalez^ do czynnosci niepowtarzalnych, szczególnej zas wnikliwosci wymagaj^ trudne do przeprowadzenia oglfdziny zwi^zane z oddzialywaniem wysokiej temperatury. Niestety dosc czfsto zdarza sif, ze nie przynosz^ one zamierzonego rezultatu. Nieumiejftne i niewlasciwe ich przeprowadzenie sprzyja dalszej eskalacji blfdów, których nie da sif juz naprawic w kolejnych eta-pach postfpowania przygotowawczego. Ponadto istotne s^ tutaj czynnosci poprzedzaj^ce same oglfdziny, czyli podejmowane w trakcie lub bezposrednio po zdarzeniu, do momentu rozpoczf-cia dzialañ procesowych. Nalez^ do nich: akcja ratowniczo-gas-nicza, eliminacja innych zmian i skutków termicznych, izolacja terenu przed niekorzystnymi warunkami zewnftrznymi lub oso-bami postronnymi. Na kazdym z tych etapów trzeba uwzglfdniac mozliwosc wyst^pienia szkodliwego wplywu otoczenia, starac sif jednoczesnie, by nie naniesc w ogóle lub przynajmniej jak naj-mniej „nowych sladów", oraz zadbac o to, aby nie doprowadzic do kontaminacji. Niewlasciwie postfpowanie i brak zachowania ostroznosci w trakcie prowadzonych dzialañ mog^ doprowadzic do pominifcia drobnych sladów, znieksztalcania i zniszczenia ujawnionych juz sladów, a w konsekwencji - uniemozliwic od-tworzenie wlasciwego obrazu danego zdarzenia i dotarcie do oso-by odpowiedzialnej za jego wywolanie. Do powodzenia calego procesu dzialañ na miejscu objftym zdarzeniem przyczynia sif tez przestrzeganie kolejnosci czynnosci wykonywanych przez poszczególnych czlonków zespolu oglfdzinowego, bieglych (...). W fazie statycznej powinny one byc scisle zaplanowane (np. meto-d^: dosrodkow^, odsrodkow^, mieszan^, liniow^, sektorow^), bo tylko wtedy przynios^ spodziewane efekty. Przestrzeganie zasady planowosci dodatkowo wplywa na liczbf i jakosc zgromadzo-nych sladów oraz sporz^dzanej na t^ okolicznosc dokumentacji, co przyczynia sif do ograniczenia ryzyka zafalszowania prawdy obiektywnej. Wazna jest wifc rzetelna wiedza, jak^ powinny dys-ponowac dzialaj^ce po sobie ekipy, ich umiejftnosci, wyksztalce-nie, doswiadczenie zawodowe, zdolnosci planowania i podejmo-wania decyzji, wlasciwe wyposazenie, zachowanie odpowiednich zasad bezpieczeñstwa, szczególnie w czasie ujawnienia szcz^tków ludzkich. (...) W wyniku prawidlowo przeprowadzonych oglf-dzin miejsc zwi^zanych z oddzialywaniem wysokich temperatur (zreszt^ równiez kazdych innych), zdobyte srodki dowodowe i zródla informacji - s^ uwazane za bardzo wiarygodne i stanowi^ poz^dany material badawczy. Chodzi tutaj o wskazanie bezposrednio lub posrednio na fakt glówny lub inne fakty dowodowe, istotne dla prowadzonego postfpowania przygotowawczego. Warto wifc dolozyc wszelkich starañ, aby oglfdziny byly prze-prowadzane skrupulatnie, rzetelnie i profesjonalnie, by nie tylko unikn^c ewentualnych blfdów, pózniej juz nie do naprawienia, lecz takze w pelni wykorzystac tkwi^cy w nich potencjal wykryw-czy" [1, s. 116-128].
Dla przykladu ponizej opisano kazus, który wzbudzil wiele kontrowersji co do sposobu przeprowadzenia akcji gasniczej i czynnosci oglfdzin. Okazalo sif, ze w czasie gaszenia pozaru domu jednorodzinnego nie brano pod uwagf obecnosci w jego obr^bie szczytków ludzkich. Dzifki czemu wyst^pujyce tam, a zwi^zane ze zdarzeniem slady biologiczne i mikroslady zostaly w wifkszosci zatarte lub bezpowrotnie zniszczone. Dopiero pózniejsze dzialania oglfdzinowe na pogo-rzelisku doprowadzily do ujawnienia fragmentów ciala ludzkiego, którego tkanki byly juz w stanie znacznych uszkodzeñ i zdegradowania. Przyczyny takiego stanu rzeczy bylo nie tylko oddzialywanie wysokiej tempe-ratury i przebieg akcji gasniczej. Wplyw na to równiez mialy warunki, jakie panowaly w tamtym okresie: na-slonecznienie, wilgotnosc, przeciyg, wplyw podloza z obecnymi bakteriami, insektami, toksyczne opary zwiyzków powstalych po wejsciu w reakj uzytego materialu palnego z wyposazeniem wn^trza domu, przysypanie gruzem, resztkami stropu i dachu, uplyw czasu. W zaistnialej sytuacji, na poszczególnych etapach badawczych, zostala calkowicie wykluczona mozli-wosc okreslenia cech morfologicznych ujawnionych szcz^tków zwlok, a przy tym ustalenie tozsamosci za-chowanych fragmentów i tkanek oraz stwierdzenie, czy pochodzy od jednej czy od dwóch osób. Dopiero przeprowadzone badania genetyczne okreslily przy-naleznosc ich do jednego, uprzednio wytypowanego przez Polij czlowieka.
2. Charakterystyka miejsca zdarzenia
Pozar, który powstal w domu jednorodzinnym we wsi Kup przy ul. 1 Maja nr 33 (powiat opolski, gmina Dobrzeñ Wielki), doprowadzil do calkowite-go spalenia jego wnftrza. Dom ten mial konstrukj jednokondygnacyjny, byl murowany, z drewnianym szkieletem dachu dwuspadowego pokrytego dachówky ceramiczny. Mury budynku zostaly wykonane z pusta-ków szlakowych i cegly palonej, które spojono zaprawy wapienno-cementowy. Calosc murów od zewnytrz (elewacja) i w srodku - byla pokryta tynkiem wapien-no-cementowym. Obiekt wyposazony byl w dwa, jak sif pózniej okazalo, nieczynne przewody kominowe. Dlatego tez w momencie powstania pozaru nie byl do nich podlyczony zaden piec, który móglby stanowic potencjalne zródlo zaplonu. Z poczynionych usta-leñ wynikalo, ze budynek byl odlyczony od zasilania w energif elektryczny na skutek przeci^cia linii na slupie energetycznym. Ze wzglfdu na to, ze byl on usytuowany z dala od zwartej zabudowy osiedli miesz-kalnych, a gruntowe podloze wokól niego porosnifte bylo trawy oraz pojedynczymi krzewami, strazacy mieli
D01:10.12845/bitp.37.1.2015.15
ulatwione zadanie, bo mogli swobodnie prowadzic akcjf gasniczy, jak równiez ograniczylo to mozliwosc rozprzestrzenienia sif ognia.
3. Akcja gasnicza i czynnosci oglfdzinowe na miejscu zaistnialego zdarzenia
W dniu 16 kwietnia 2007 r. okolo godz. 2.15 w nocy - z Pañstwowy Strazy Pozarny w Opolu (JRG2) te-lefonicznie skontaktowal sif Kazimierz Brodowski, który poinformowal o pozarze domu jednorodzinnego na terenie pobliskiego Kup, przy ulicy 1 Maja nr 33.
0 godz. 2.20 na miejsce pozaru przybyl wraz z zalogy st. sierz. Marek Godecki3, z którego notatki urzfdowej wynikalo, iz pozarem byl juz objfty caly budynek. Okolo godz. 2.50 na miejsce zdarzenia dotarly w pelni wyposazone trzy zastfpy Ochotniczej Strazy Pozarnej, które realizujyc dzialania gasnicze, opanowaly ogieñ
1 zabezpieczyly pogorzelisko okolo godz. 5 nad ranem. W trakcie akcji gasniczej kierujycy niy funkcjonariusz nie byl w stanie okreslic przyczyny zaistnialego pozaru. Dopiero wstfpne czynnosci policjantów z Komendy Miejskiej Policji w Opolu pozwolily ustalic, ze przyczyny najprawdopodobniej bylo podpalenie, a w budynku mogla znajdowac sif przynajmniej jedna osoba4. Jednak nie od razu przystypiono do zweryfikowania tych jakze istotnych informacji.
W dniu 16 kwietnia 2007 r. o godz. 12.20 rozpoczfto rutynowe oglfdziny miejsca pogorzeliska. W sklad zespolu oglfdzinowego wchodzili: kierujycy nim prokurator, biegly z zakresu pozarnictwa, funkcjonariusz sluzby kryminalnej i dochodzeniowo-sledczej, technik kryminalistyki, a pózniej w toku realizacji zadañ zostal wezwany biegly z zakresu medycyny sydowej. Oglfdziny przebiegaly w warunkach dziennych, przy oswietleniu naturalnym z lekkim zachmurzeniem i chwilowymi przejasnieniami, w temperaturze po-wietrza - okolo 19°C, bez opadów atmosferycznych. Podczas ww. czynnosci procesowej sporzydzono proto-kól oglfdzin oraz dokumentacjf dodatkowy, w postaci tablicy poglydowej ze zdjfciami wykonanymi aparatem fotograficznym Canon EOS-350D (bez negatywów, przeniesiono je na nosnik CD), jak równiez szkicu. Na nim przedstawiono lokalizacjf sladów (m.in. ujawnionych szczytków ludzkich) z zaznaczeniem obszaru rozlania cieczy latwopalnej.
3 Notatka urzfdowa sporz^dzona w dniu 16.04.2007 r. przez st. sierz. Marka Godeckiego.
4 Protokól przesluchania swiadka - st. asp. Henryka Koty-sza - sporz^dzony w dniu 16.04.2007 r., z którego wynikalo, ze wewn^trz budynku mógl sif znajdowac Manfred Witek.
D01:10.12845/bitp.37.1.2015.15
С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ
Oglçdziny terenu wokol domu doprowadzily do ujawnienia wyl^cznie sladow pozostawionych przez sluzby prowadz^ce dzialania ratowniczo-gasnicze. Na podstawie zewnftrznych oglfdzin przedmiotowego budynku ustalono, ze w wyniku pozaru spaleniu ulegl dach i prawie cala jego konstrukcja. Pozostalosci po
nim runfly do wnftrza obiektu. Natomiast w ocalalych a murowanych elementach tego domu - byly jedy-nie widoczne puste otwory po oknach i pojedynczy w scianie szczytowej - stanowi^cy otwor po drzwiach wejsciowych (ryc. 1).
Ryc. 1. Widok domu i jego usytuowania w terenie, wraz z oznaczeniem pomaranczowym owalem okna - wydostawania sif dymu, czerwonym - nieczynne przewody kominowe oraz zaznaczeniem zolt^ obwodk^ miejsca po pokoju,
w ktorym znaleziono szcz^tki zwlok ludzkich Fig 1. Scene of the house and its location, identifying windows with orange oval shapes - escaping smoke, in red - non-functioning flues and highlighted in yellow, areas around the room where human corpse remains were found Zrodlo: Za zgod^ autora Pana kpt. mgr inz. Andrzeja B^ka material zostaly udostfpniony do publikacji. Source: Material reproduced with permission of the author - Capt. Andrzej B^k M. Eng
Dalsze oglfdziny przeniesiono do wnftrza budynku, ktory skladal sif z dwoch izb i przedpokoju, w ktorym (jak sif pozniej okazalo) doprowadzono
do podpalenia. Podczas tych oglfdzin ustalono, iz belki konstrukcyjne ulegly nadpaleniu od strony strychu (ryc. 2).
Ryc. 2. Widok sposobu nadpalenia belki w przedpokoju budynku, w ktorym podlozono ogien Fig. 2. Picture of a partially burnt beam, in the entrance hall of a building, where the fire was started
Zrodlo: jw. Source: As above.
D0I:10.12845/bitp.37.1.2015.15
Dodatkowo stwierdzono, ze elementy nosne stro-pu - w znacznym stopniu byly spróchniale, co skut-kowalo przyspieszonym ich spalaniem i wykazywaly slady najwiçkszych zniszczeñ, m.in. nad otworem
drzwiowym (widoczne przewçzenia belki konstruk-cyjnej; ryc. 3) i analogicznie - po przeciwnej stronie otworu po drzwiach (ryc. 4).
Ryc. 3. Zblizenie przew^zenia belki konstrukcyjnej nad otworem drzwiowym Fig. 3. A close up view of a constricted construction beam above the door opening
Zrodlo: jw. Source: As above.
Ryc. 4. Widok belek konstrukcyjnych w prawie doszcz^tnie spalonym pokoju, w którym pózniej znaleziono szcz^tki ofiary
zdarzenia
Fig. 4. Scene of construction beams in an almost completely burnt room, in which the remains of a victim were later found
Zródlo: jw. Source: As above.
Wchodzyc do prowadzycego tam pomieszczenia, szczególny uwagç skoncentrowano na jego najwiçkszych zniszczeniach i zawaleniu siç w nim elementów nosnych calego stropu. Tutaj konstrukcja dachu ulegla doszczçtnemu spaleniu, w odróznieniu od pozostalej polaci dachowej budynku, gdzie tylko czçsc stropu
ulegla silniejszemu nadpaleniu, a ocalaly elementy nosne stropu (ryc. 1). W trakcie oglçdzin wewnçtrznej czç-sci domu zaobserwowano (w duzym stopniu), ze sciany zostaly pozbawione tynku, a podloga - wykonana w pokojach z wylewki betonowej - zostala po pozarze pokryta warstwy gruzu, spalonych elementów stropu
D01:10.12845/bitp.37.1.2015.15
С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ
i dachu. Na scianach jednego z pokojow ujawniono bardziej intensywne ubytki tynku, ktore wskazywaty nie na punktowe zrodto ptomienia, a na powierzchnio-we dziatanie zrodta ognia, co spowodowato powstanie
tzw. stozka pozarowego (ryc. 5). Slad ten obejmowat okoto 70% powierzchni pomieszczenia, dziçki czemu i zaobserwowanym tam zmianom okreslono w tym miejscu wyst^pienie najwyzszej temperatury.
Ryc. 5. Widok ubytkow tynku na scianie pokoju (zaznaczono tak zwany: „slad stozka pozarowego") Fig. 5 . Illustration of chipped plaster in a room (note the "fire cone marks")
Zrodlo: jw. Source: As above.
Po oglçdzinach szczegotowych - z lewej strony wnç-trza tego pokoju, bezposrednio pod scian^ z osadzo-nym oknem, ujawniono spalone elementy tozka, a obok niego spalone fragmenty w^skiej szafki. Pierwotnie byta przystawiona po prawej stronie do sciany i stuzyta do przechowywania talerzy, ktorych pottuczone kawat-ki lezaty porozrzucane wewn^trz i na zewn^trz niej. Natomiast druga szafa ustawiona byta w ten sposob, ze wypetniata woln^ przestrzen pomiçdzy tozkiem a lew^ sciany. Po oglçdzinach pozostatosci tozka stwierdzono, iz byto ono wykonane z ptyty pazdzierzowej, ktora
wydzielata stab^ won przypominaj^c^ zapach substan-cji ropopochodnej. Fakt ten zadecydowat o pobraniu fragmentu tejze ptyty i zabezpieczeniu probek do dal-szych badan laboratoryjnych (ryc. 9). Na posadzce przy tozku, pod: gruzem, pozostatosciami po stropie i dachu (ryc. 6) - znaleziono zwçglone szcz^tki ludzkie (czç-sci ciata, pojedyncze tkanki), reszki odziezy, obuwia, slady substancji tatwopalnej (na szkicu zaznaczone czerwonym obrysem, z jasnoczerwonym ttem; ryc. 7) oraz lez^c^ w ich obrçbie - nadpalon^ matç stomian^ (ryc. 8).
Ryc. 6. Wnçtrze spalonego pokoju, w ktorym znaleziono szcz^tki zwlok ludzkich Fig. 6. The interior of a burnt room, where the corpse was found Zrodlo: jw. Source: As above.
DQI:10.12845/bitp.37.1.2015.15
Ryc. 7. Szkic przedmiotowego pomieszczenia, na ktorym przedstawiono lokalizaj szcz^tkow ludzkich. Ponadto na szkicu
czerwonym obrysem (z rozowym tlem) zaznaczono obszar rozlania cieczy palnej Fig. 7. Sketch of a room in question, which shows the location of human remains. Additionally, the red outline (with a pink
background) identifies the flammable liquid spill area Zrodlo: jw. Source: As above.
H^^^H^v, j loBP" ' JJ- BK iSfeySL M--JM ■ y' ■j^'JI
ET 9H B
fijeY ) . Tpi
t '," jBtSm tiJ^i. ;H№ r , h' * p"-: Wt US Kg|
Ryc. 8. Obraz ogolny rozmieszczenia poszczegolnych sladow w miejscu znalezienia zwlok (szcz^tkow ludzkich) Fig. 8. A general picture of the site revealing the locations where traces of human remains were found
Zrodlo: jw. Source: As above.
С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ
Podczas prowadzonych oglçdzin - w opisanym powyzej pomieszczeniu - znaleziono nastçpujyce slady i dowody rzeczowe, ktore zostaty zabezpieczone przez technika kryminalistyki do analiz laboratoryjnych (ryc. 9-14 i Tabela 1):
1 - zewnçtrzna krawçdz tozka, z ktorej pobrano fragment ptyty wiorowej;
2 - fragment kolorowej koszulki o stabo wyczuwalnej woni substancji ropopochodnej;
3 - nadpalony but;
4 - nadpalony ludzky stopç;
5 - nadpalony ludzky stopç oraz kawatek ludzkiego ciata zawierajycy tkankç kostny, miçsniowy oraz czçsc skory;
6 - okoto 20-centymetrowy fragment nadpalonej skory z gtowy ludzkiej (wielkosci dtoni) pokrytej wtosami. Ponadto do analiz pobrano nadpalony matç stomiany, na ktorej utozone byty zwtoki5.
Ryc. 9. Fragment pfyty pazdzierzowej pochodz^cej
z krawçdzi lözka Fig. 9. Chipboard fragment from the edge of a bed Zrodlo: jw. Source: As above.
5 Zgodnie z medyczno-sydowy nomenklatura - zwloki mogy wystçpowac w róznej postaci, tj. jako integralna ca-losc, w formie rozkawalkowanej, w postaci fragmentów albo szczytków. W obowiyzujycym stanie prawnym ist-nieje wyrazne rozgraniczenie definicji zwlok i szczytków ludzkich. Zgodnie z § 16 nieobowiyzujycego obecnie Roz-porzydzenia Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Srodowiska oraz Ministra Zdrowia i Opieki Spolecznej z dnia 20 pazdziernika 1972 r. w sprawie urzqdzania cmentarzy, prowadzenia ksiqg cmentarnych oraz chowa-nia zmartych (Dz. U. 1972 r. Nr 47, poz. 299) - wprowa-dzono wyrazne rozgraniczenie pojçcia zwlok i szczytków ludzkich. W ramach tego rozporzydzenia - zwlokami nazwano cialo osoby zmarlej, natomiast szczytkami - okreslono popioly otrzymane przez spalanie zwlok, noworodki martwo urodzone, plody i noworodki, któ-re nie przezyly 24 godzin, pozostalosci zwlok wydobyte przy kopaniu grobu lub znalezione w innych okolicznos-ciach, jak tez czçsci ciala ludzkiego odlyczone od calosci. [2, s. 45].
DOI:10.12845/bitp.37.1.2015.15
Ryc. 10. Fragment kolorowej koszulki o slabo wyczuwalnej woni substancji ropopochodnej Fig. 10. Fragment of a coloured t-shirt with a barely perceptible odour of oil products Zrodlo: jw. Source: As above.
Ryc. 11. Fragment nadpalonego buta Fig. 11. Fragment of a partially burnt shoe Zrodlo: jw. Source: As above.
Ryc. 12. Fragment nadpalonej stopy ludzkiej. Fragment nadpalonej stopy ludzkiej, z kawalkiem ciala zawieraj^cego tkankç kostn^, miçsniow^ oraz czçsc skory Fig. 12. Fragment of a partially burnt human foot. A fragment of a charred human foot, with a piece of flesh containing bone, muscle tissue and some skin Zrodlo: jw. Source: As above.
D01:10.12845/bitp.37.1.2015.15
Ryc. 13. Fragment nadpalonej stopy ludzkiej. Fragment nadpalonej stopy ludzkiej, z kawalkiem ciala zawieraj^cego tkank§ kostn^, mi^sniow^ oraz cz^sc skory Fig. 13. Fragment of a partially burnt human foot. A fragment of a charred human foot, with a piece of flesh containing bone, muscle tissue and some skin Zrodlo: jw. Source: As above.
Ryc. 14. Fragment (wielkosci dloni) nadpalonej skory z glowy ludzkiej pokrytej wlosami Fig. 14. Palm sized fragment of partially burnt skin from a human head, covered with hair Zrodlo: jw. Source: As above.
Tabela 1. Zestawienie odleglosci ujawnionych sladow Table 1. Summary distances of revealed trace evidence
Oznaczenie numerami sladow Evidence footprint number Odleglosc sladu od sciany drzwiowej (x) Distance of evidence footprint from a wall with doors (x) Odleglosc sladu od sciany okiennej (y) Distance of evidence footprint from a wall with windows (y)
1 - 106 cm
2 64 cm 144 cm
3 32 cm 137 cm
4 43 cm 112 cm
5 112 cm 140 cm
6 96 cm 168 cm
Tabela okreslaj^ca odleglosci znalezionych sladow i tak odpowiednio x - okresla odleglosc od sciany drzwiowej, y - odleglosc od sciany okiennej.
Table indicating distances of found evidence footprints, as appropriate: x - distance from a wall with doors, y - distance from a wall with windows. Zrodlo: jw. Source: As above.
W czasie wczesniejszych dzialan oglfdzinowych w budynku doprowadzono jedynie do ujawnienia „sladów" naniesionych przez sluzby realizujyce akcjf ratowniczo-gasniczy, a dopiero w pózniejszej fazie wydobyto (spod gruzu i spalonych czfsci stropu oraz dachu) wlasciwy material dowodowy. Ostatecznie ww. czynnosci procesowe na posesji i przyleglym do niej terenie zakonczono w tym samym dniu, tj. 16 kwietnia 2007 r. o godz. 18:50.
4. Analiza zgromadzonego materialu
Przeprowadzona analiza sladu „stozka pozarowego" doprowadzila do konkluzji, ze pozar powstal wskutek
podpalenia rozlanej cieczy latwopalnej o lekko wyczu-walnym zapachu, sugerujycym uzycie oleju napfdo-wego. Natomiast obecnosc ocalalego fragmentu maty slomianej wskazywala na duze prawdopodobienstwo ulozenia na niej rozkawalkowanych czfsci ciala zwlok, przed rozlaniem cieczy latwopalnej i jej podpaleniem. Powyzsze przypuszczenia potwierdzal takze sposób ulozenia stopy ludzkiej (slad nr 4) oraz buta. Wykaza-no, ze rozczlonkowane szczytki lezaly na lewym boku, przy czym glowa byla zwrócona w stronf lewej sciany, z obecnym tam otworem okiennym. Fakt znalezienia drugiej stopy ludzkiej (slad nr 5) w odleglosci okolo 133 cm od pierwszej (slad nr 4) równiez swiadczyl o duzym prawdopodobienstwie pocwiartowania ciala
С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ
przed podpaleniem, poniewaz mozliwosc przemiesz-czenia stopy na tak duzy odleglosc w chwili zawalenia siç stropu wydawala siç wrçcz nierealna do zaistnienia w naturalnych warunkach. Slad nr 6 - najprawdopo-dobniej stanowil nadpalony fragment skóry z wlosami - z okolic glowy czlowieka, co równiez potwierdzalo hipotezç rozdzielenia ciala przed zainicjowaniem po-zaru. Z praktyki i doswiadczenia Autorki wynika, ze w przeciwnym wypadku wlosy jako jedne z pierwszych uleglyby szybkiemu spaleniu i nie zachowalyby siç w takiej postaci.
W tego typu sytuacjach niezmiernie wazny jest dokladny opis w protokole stanu zwlok, tj. sposobu ulozenia poszczególnych czçsci ciala w stosunku do przed-miotów z otoczenia miejsca zdarzenia, oraz opis samej ich lokalizacji w pomieszczeniu. Skrupulatne podejscie do opisu wyglydu szczytków i ich cech szczególnych ma ogromne znaczenie podczas oceny zaistnialych okolicznosci przypadku, dojscia do zgonu ofiary, jak tez ustalenia jej tozsamosci [1, s. 228-242]. Poza tym nalezy sporzydzic wykaz przedmiotów stwierdzonych przy denacie, okreslic ewentualny wplyw warunków srodowiskowych, zamiescic informacje o uzytych na-rzçdziach, o sposobie utrwalenia stanu znalezionego ciala ofiary i wszelkich innych a wykonanych czyn-nosciach (zaleznie od potrzeby).
Spostrzezenia wlasne, polyczone z teoriy i praktyky kryminalistyczny dowodzy, ze niezbçdna i ukierun-kowana wiedza pozwala zblizyc nas do prawdy obiek-tywnej. Zaprezentowany przyklad uzmyslawia sens budowania wersji sledczych z kazdego pozyskanego materialu [1, s. 202-203 i 228-250]. Zabezpieczony lepiej lub gorzej musi jednak prowadzic do konkret-nych ustaleñ w sprawie. W analizowanym przypadku na podstawie zmian i uszkodzeñ termicznych zna-lezionych szczytków ludzkich mozna bylo dojsc do przekonania o niemozliwosci pçkania tkanek w tak nietypowy sposób i przemieszczania siç ich na znaczne odleglosci. Niezaleznie, czy to w wyniku oddzialywania wysokiej temperatury, czy tez sily uderzeñ spadajycych z góry przedmiotów. W panujycych podczas zdarzenia i zastanych na miejscu warunkach dziwny wydal siç takze fakt zwiyzany z wystajycymi koscmi dlugimi, któ-re nie ulegly ani calkowitemu, ani nawet czçsciowemu zwçgleniu. Przynajmniej praktyka medyczno-sydowa i kryminalistyczna tak wykazujy.
Mimo posiadania skromnej ilosci materialu analiza koñcowa przypadku pozwala wnioskowac na podstawie: dokumentacji zdjçciowej z usytuowania sladów, szkicu sytuacyjnego i zebranych informacji (z proto-kolu oglçdzin miejsca zdarzenia, przesluchañ swiad-ków, przekazu ustnego uczestniczycych w akcji funk-cjonariuszy), ze pozar rzeczywiscie powstal wskutek
D01:10.12845/bitp.37.1.2015.15
podpalenia (od strony przedpokoju) rozlanej cieczy latwopalnej w pomieszczeniu, w ktorym odnaleziono szczytki ludzkie. Natomiast sposob ulozenia maty, elementow ciala martwej osoby, odziezy, obuwia oraz stopien ich spalenia i nadpalenia, wskazywaly na duze prawdopodobienstwo rozczlonkowania zwlok przed wznieceniem ognia. Przedstawione wnioski jedno-znacznie prowadzy do stwierdzenia, ze takie postçpo-wanie oraz wzniecenie pozaru mialy na celu zatarcie sladow zbrodni i uniemozliwienie identyfikacji ofiary. Zalozone przypuszczenia zostaly takze potwierdzone w opiniach wydanych przez bieglych z dziedziny po-zarnictwa i medycyny sydowej [3, s. 69-78].
5. Zestawienie wynikow uzyskanych przez bieglego z zakresu pozarnictwa
W trakcie przeprowadzonych oglçdzin uzupelniajy-cych oraz analizy dostarczonego materialu ustalono, ze:
• spaleniu ulegl dach przedmiotowego budynku, a ocalaly jedynie elementy murowane;
• w pokoju, w ktorym znaleziono zwloki, sciany w znacznej czçsci pozbawione byly tynku;
• podloga pokryta byla warstwy gruzu oraz spalony-mi elementami stropu;
• nad pomieszczeniem, w ktorym znaleziono zwloki, konstrukcja dachu ulegla calkowitemu zawaleniu, w odroznieniu od pozostalej czçsci polaci dachowej, po ktorej pozostaly nadpalone elementy nosne;
• ocalale elementy nosne stropu w pozostalych po-mieszczeniach zostaly nadpalone od strony strychu;
• od przedmiotowego budynku w momencie po-wstania pozaru odlyczone bylo zasilanie w energiç elektryczny (na slupie energetycznym);
• dom wyposazony byl w dwa przewody kominowe, lecz w momencie powstania pozaru nie byl do nich podlyczony zaden piec mogycy bye potencjalnym zrodlem ognia;
• oglçdziny pokoju, w ktorym odnaleziono zwloki wykazywaly nastçpujyce cechy:
a) slady pozostawione na scianach w postaci ubyt-kow tynku, wskazywaly na powierzchniowe, a nie punktowe zrodlo ognia, tzw. stozek poza-rowy, czyli slad okreslajycy wystçpowanie naj-wyzszej temperatury - obejmowal praktycznie 70% powierzchni pokoju,
b) elementy nosne stropu pokoju wykazywaly slady najwiçkszych zniszczen nad otworem drzwio-wym (w postaci przewçzenia belki konstruk-cyjnej) oraz analogicznie po przeciwnej stronie otworu drzwiowego,
c) elementy stropu w znacznym stopniu byly sprochniale, co wzmagalo szybkosc ich spalania,
d) podloga wykonana byla w postaci wylewki betonowej,
e) pod scian^, w ktorej osadzone bylo okno, zna-leziono pozostalosci lozka, ktorego elementy wykonane z plyty pazdzierzowej wydzielaly slab^ won substancji ropopochodnej (fragment plyty pazdzierzowej zostal zabezpieczony w postaci probki do badan laboratoryjnych),
f) z lewej strony lozka znaleziono fragmenty szafki wypelniaj^cej woln^ przestrzen pomiçdzy loz-kiem a lew^ scian^,
g) przed lozkiem po jego prawej stronie stala w^ska szafka sluz^ca do przechowywania talerzy (fragmenty potluczonych talerzy znaleziono wlasnie w tym miejscu,
h) przed lozkiem po usuniçciu warstwy gruzu znaleziono nastçpuj^ce slady, ktore zostaly zabezpie-czone przez policyjnego technika do dalszego po-stçpowania: zewnçtrzn^ krawçdz lozka, z ktorej pobrano fragment wspomnianej wczesniej plyty wiorowej, fragment kolorowej koszulki o slabo wyczuwalnej woni substancji ropopochodnej, nadpalonego buta, nadpalon^ ludzk^ stopç, nad-palon^ ludzk^ stopç oraz kawalek ludzkiego ciala zawieraj^cego tkankç kostn^, miçsniow^ oraz czesc skory, fragment nadpalonej skory z glowy ludzkiej (wielkosci dloni) - pokrytej wlosami, obok ktorej lezal nadpalony but6.
6. Konkluzja do zastosowanych metod oraz skutki blçdow popelnianych podczas oglçdzin pogorzeliska
Zignorowanie uzyskanej podczas czynnosci wstçp-nych informacji o mozliwosci przebywania w budynku co najmniej jednej osoby wplynçlo niekorzystnie na dalsze etapy postçpowania. Chociaz wiedza i logika wskazuj^, ze taka wiadomosc powinna zmobilizowac dzialaj^ce na miejscu pogorzeliska sluzby do podjçcia wlasciwych w tej sytuacji czynnosci. Skoro nie uda-lo siç nikogo uratowac, to przynajmniej nalezalo jak najszybciej przyst^pic do penetracji wnçtrza budynku i doprowadzic do zabezpieczenia tego, co jeszcze po zwlokach pozostalo. W kazdych okolicznosciach dla funkcjonariuszy sluzb mundurowych najwazniejsze na
6 Zaprezentowane wyniki badawcze w swojej opinii zawarl Biegly S^dowy z zakresu BHP - ochrona przeciwpozarowa, przy S^dzie Okrçgowym w Gliwicach - kap. mgr inz. Andrzeja B^ka, ktor^ opracowal na podstawie: „Postanowienia o dopusz-czeniu dowodu z opinii bieglego" nr D-I-550-387/07 wydanego w dniu 17 kwietnia 2007 r. przez prowadz^cych sprawç docho-dzeniowo-sledczych z Komendy Miejskiej Policji w Opolu.
D01:10.12845/bitp.37.1.2015.15
miejscu zdarzenia jest ratowanie zycia, zdrowia, mienia znacznej wartosci, jak rowniez pozostalego materialu dowodowego. Niestety w praktyce dose czçsto dzieje siç inaczej i z reguly za takie postçpowanie nikt nie ponosi odpowiedzialnosci [1, s. 121-133] - choé, jak wynikalo z dokumentow, pierwotnymi oglçdzinami kierowal prokurator.
Do najczçsciej popelnianych blçdow podczas oglçdzin pogorzeliska nalez^: slabe przygotowanie zespo-low oglçdzinowych, niewlasciwe podejscie taktyczne, procesowe, zbyt maly udzial wyszkolonych funkcjonariuszy, brak odpowiedniego sprzçtu itp. Na miejscach zdarzen, gdzie ujawnia siç slady oddzialywania wy-sokich temperatur, nalezy korzystaé z pomocy prze-szkolonych specjalistow (technikow kryminalistyki, zgodnie z art. 205 k.p.k.) i bieglych (zgodnie z art. 193 k.p.k.) - z jak najwiçkszej liczby niezbçdnych dziedzin. Praktyka kryminalistyczna uczy, ze na miejscach takich zdarzen wystçpuje duza roznorodnose sladow biolo-gicznych, fizykochemicznych, mechanoskopijnych itp. Udzial bieglych z jednej tylko specjalnosci sil^ rzeczy ukierunkowuje oglçdziny na okreslony rodzaj mate-rialu, co moze skutkowae pomijaniem i zacieraniem innych, nawet cenniejszych sladow. Dopuszczenie siç roznych zaniedban, tak jak bylo w tym konkretnym przypadku, powoduje, ze oglçdziny przynosz^ slabsze efekty. W przedstawionej sprawie blçdem bylo rowniez niezabezpieczenie miejsca zdarzenia juz w fazie akcji ratowniczo-gasniczej. Nie chodzi tutaj o utrudnianie czynnosci prowadzonych przez sluzby gasnicze, lecz o wykorzystanie przez policjç szansy na dokonanie biez^cych spostrzezen o rozwoju i przebiegu wypad-kow przy dogodnym otoczeniu odosobnionego terenu. Mozna bylo ten cel osi^gn^é przez sporz^dzenie materialu filmowego i/lub fotograficznego, czyli udokumen-towae stan miejsca juz przed rozpoczçciem oglçdzin. Material taki niejednokrotnie staje siç nieocenionym zrodlem dowodowym. Czçsto niestety zaniedbuje siç jego pozyskanie w czasie czynionych ustalen i innych dzialan. Powinno siç o tym pamiçtae z uwagi na poz-niejsz^ mozliwosé typowania obszaru, gdzie znajduj^ siç najcenniejsze slady (w analizowanym przypadku dach byl calkowicie wypalony w konkretnym miejscu; ryc. 1). Poza tym konkretny uklad sladow pozwala czçsto na przesledzenie modus operandi sprawcow umyslnych podpalen, a wiçc ulatwia ich osobnicz^ identyfikacjç.
Z praktyki wiadomo, ze sprawcy czçsto obserwuj^ skutki swych dzialan oraz przebieg zadan realizowa-nych przez sluzby ratownicze i organy scigania karnego. W analizowanym kazusie zauwazono, iz podczas opi-sywania dowodow rzeczowych i szcz^tkow ludzkich, maksymalnie splycono fazç badan szczegolowych,
С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ
ograniczajyc jy wylycznie do ogolnych sformulowan. Zbyt pobiezne potraktowanie tej czynnosci skutko-walo brakiem uzyskania oczekiwanych rezultatow. Natomiast podczas oglçdzin prowadzycy je skupiali siç wylycznie na podaniu wielu wiadomosci, cech i do-wodow, ktorych opisy nie mialy zadnego znaczenia w wyjasnianiu okolicznosci sprawy. Z tego wynika, iz nie przywiyzywano wagi do elementarnej wiedzy dotyczycej taktyki prowadzenia oglçdzin, a przez to - nie dobrano wlasciwego sposobu ich prowadzenia. Z opisow zawartych w protokole i dokumentacji dodatkowej wywnioskowano, ze zespol dokonujycy oglçdzin stosowal na przemian kilka metod, zamiast skoncentrowae siç na odsrodkowym dzialaniu suge-rowanym przez wczesniejsze ustalenia. W nastçpstwie powyzszych uchybien doprowadzono do pominiçcia najwazniejszych sladow, pochodzycych od fragmentow ciala ludzkiego.
Faktem jest, ze nalezy udokumentowae stan miejsca w chwili prowadzenia oglçdzin, lecz informacje zamieszczone w protokole muszy byc zasadne i wnosic istotne informacje dotyczyce realizowanej sprawy. Roz-budowany opis slowny usytuowania posesji i czynnosci zwiyzanych z jej oglçdzinami z powodzeniem bylo mozna zastypie zdjçciami sytuacyjnymi lub nagrania-mi wideo. Niewytpliwie do najwazniejszych zadan na miejscu po tym pozarze, nalezalo ujawnienie sladow, ktore dziçki badaniom mogly nadac wlasciwy kierunek procesowi wykrywczemu, przyczynie siç do identyfi-kacji ofiary i przede wszystkim - pomoc w dotarciu do sprawcy. Za blyd traktuje siç tez nieudokumento-wanie braku sladow, ktore powinny byly siç znaleze na dowodach rzeczowych czy tez na samych szczytkach ludzkich. Swiadczylo to o braku przygotowania osob pracujycych w grupie oglçdzinowej i odpowiedzial-nych za wlasciwy koordynacjç dzialan na miejscu pogorzeliska.
7. Wnioski
Niniejszy artykul odniosl siç m.in. do poszczegol-nych etapow badawczych na miejscu oddzialywania wysokiej temperatury, pozwalajycych na najbardziej efektywne wykorzystanie ujawnionych i pobranych sladow, ktore majy pomoc w identyfikacji spalonych szczytkow N.N. zwlok. Tego rodzaju dzialania dotyczy nieszczçsliwych wypadkow bydz dzialalnosci przestçp-czej, kiedy mamy do czynienia z pozarem lub wydzie-laniem bardzo wysokiej temperatury, w konsekwencji czego nastçpuje: zwçglenie, deformacja i niekomplet-nose zwlok, co utrudnia albo wrçcz uniemozliwia ich identyfikacjç. Najlepiej od razu wziye pod uwagç taky ewentualnosc, jesli strazacy liczy siç z mozliwosciy
DOI:10.12845/bitp.37.1.2015.15
ujawnienia ukrywajycych siç osób (nieznajycych za-sad postçpowania w wypadku powstania pozaru lub niebçdycych w stanie zrozumiec swojego polozenia: chorych umyslowo, dzieci, osób nieprzytomnych, z zaburzeniami stresowymi pourazowymi - PTSD, pod wplywem róznych srodków odurzajycych), które znajdowaly siç na miejscu powstania pozaru. Brak wlasciwego podejscia rodzi pózniejsze nieodwracalne w skutkach problemy zwiyzane z rozwiklaniem sprawy kryminalnej oraz identyfikacjy ewentualnych ofiar zaistnialego zdarzenia.
Celem niniejszego artykulu jest uzmyslowienie zainteresowanym podmiotom, m.in. prawnikom, funkcjonariuszom strazy pozarnej i policji, mozli-wosci wystçpowania wielu sladów oraz mikrosladów biologicznych na pogorzelisku, które niejednokrotnie sy pomijane. Dziçki obecnej wiedzy bieglych, stoso-wanemu sprzçtowi, jak tez metodom genetycznym mogy one doprowadzic do identyfikacji osobniczej (ofiar, sprawców, uczestników) juz na podstawie bardzo malej ilosci pobranego materialu dowodowego. Jednak na kazdym z etapów, od akcji gasniczej poczynajyc, a na zabezpieczeniu i badaniu materialu dowodowego koñczyc, wymagana jest szczególna ostroznosc, aby nie doszlo do zjawiska kontaminacji, co wiyze siç z bezsensownosciy prób identyfikacyjnych.
W postçpowaniu przygotowawczym prowadzo-nym w sprawie zabójstwa oraz sprowadzenia pozaru - doszlo niewytpliwie do powaznych uchybieñ. Zaprezentowane oglçdziny w chwili rozpoczçcia naj-wyrazniej zostaly ukierunkowane na zabezpieczenie sladów zwiyzanych z pozarem budynku, nie przyjçto natomiast alternatywy znalezienia szczytków ludzkich,
0 których istnieniu wczesniej uzyskano stosowne infor-macje. Nie stworzono wiçc kilku wersji sledczych, co ulatwiloby zadanie. Zawsze nalezy przyjyc ich wiçcej
1 w toku postçpowania korygowac wersje, zmierza-jyc do stworzenia tej jednej i wlasciwej z kryminali-stycznego punktu widzenia. Nie powinno siç od razu przyjmowac okreslonego zalozenia i kontynuowac czynnosci tylko w tym zakresie. Konsekwencjy tego stanu, w ww. przypadku, bylo zatarcie waznych sladów zabójstwa, utrudnienie identyfikacji ofiary i uniemozli-wienie ustalenia tozsamosci sprawcy. Podczas dalszych szczególowo prowadzonych czynnosci ujawnienie na pogorzelisku spalonych fragmentów ciala ludzkiego bylo, wbrew pozyskanej wiedzy, duzym zaskoczeniem. Za potwierdzeniem powyzszego, przemawia blçdny wybór metody prowadzenia oglçdzin, chociaz nie bylo przeciwwskazañ na zastosowanie metody odsrodko-wej. Z dokumentacji procesowej i fotografii wynikalo, ze bez zagrozenia i szkody dla uczestników oglçdzin mozliwe bylo zastosowanie metody odsrodkowej. To
D0I:10.12845/bitp.37.1.2015.15
niew^tpliwie ona pozwolilaby na ujawnienie bardziej zróznicowanych, istotnych w sprawie sladów oraz roz-szerzenie terenu oglçdzin poza najblizsze otoczenie posesji. Ponadto przed przyst^pieniem do oglçdzin nie dokonano rozpoznania pod k^tem osób mog^-cych przebywac w budynku przed pozarem i w czasie jego trwania, chociaz nalezalo niezwlocznie rozpocz^c penetracjç pogorzeliska po uzyskaniu konkretnej in-formacji w tej sprawie.
Jezeli chodzi o ujawnione szcz^tki ludzkie, to w protokole oglçdzin ograniczono siç do ich bardzo ogólnego opisu, z pominiçciem istotnych cech indy-widualizuj^cych. Okazalo siç tez, ze dopiero pózniej powolano bieglego, z którego opinii wynikal fakt ce-lowego rozkawalkowania ciala jeszcze przed zapró-szeniem pozaru. Ponadto od razu nie zabezpieczono ujawnionych tkanek, m.in. fragmentu stopy i skóry z wlosami, a przeciez dzialanie takie pozwoliloby na identyfikacjç czçsciowo zwçglonych szcz^tków do-wodowych. Taka niefrasobliwosc bywa ryzykowana i mogla doprowadzic do kontaminacji albo wrçcz cal-kowitego zniszczenia materialu biologicznego podczas pakowania i transportu do laboratorium. Prawdo-podobieñstwo zabójstwa wyniknçlo dopiero z faktu potwierdzenia (przez wezwanego medyka s^dowego) swiadomego rozczlonkowania zwlok i umyslnego podpalenia w celu zatarcia sladów zbrodni. Istniala w zwi^zku z tym przeszkoda zwi^zana z ustaleniem mechanizmu, miejsca, przyczyny i rodzaju zgonu (czy smierc gwaltowna nast^pila w wyniku: zabójstwa, sa-mobójstwa czy nieszczçsliwego wypadku). Nie mozna bylo równiez ustalic, czy sprawca, który hipotetycznie dokonal zabójstwa, równoczesnie jest Ц sam^ oso-b^, która rozczlonkowala zwloki i nastçpnie celowo wzniecila pozar. W tym jednak zakresie rola oglçdzin ulegla znacznemu ograniczeniu, gdyz oddzialywanie na miejscu zdarzenia wysokiej temperatury, a przede wszystkim akcja ratowniczo-gasnicza prowadzona przez straz pozarn^ i pozostale wspólpracuj^ce ze sob^ sluzby doprowadzily do zatarcia, znieksztalcenia i (w duzej czçsci) utraty istotnych sladów biologicznych oraz innych dowodów rzeczowych.
W podsumowaniu warto podkreslic, ze stale wzrasta poziom intelektualny przestçpœw, którzy doskonale znaj^ zarówno metody wykrywcze, jak i obowi^zuj^ce przepisy prawa stosowane przez or-gany scigania karnego i wymiar sprawiedliwosci. Czçsto z ich strony dochodzi do manipulowania sladami i dowodami juz na etapie modus operandi, co w efekcie moze prowadzic do przyjçcia blçdnej(--ych) wersji kryminalistycznej(-ych). Zawsze taktyka i technika procesu dochodzenia w sprawach przestçp-nych musi wyprzedzac taktykç i technikç popelniania
przestçpstw albo przynajmniej dotrzymywac im kro-ku. Ponadto niezbçdne jest cingle szkolenie oraz pod-noszenie kwalifikacji zawodowych przez podmioty realizuj^ce proces wykrywczy. Równoczesnie trzeba zadbac o wyposazenie organów scigania w nowoczes-ny sprzçt techniki kryminalistycznej, jak tez biez^ce dostosowywanie przepisów i procedur prawnych do potrzeb zmieniaj^cej siç rzeczywistosci. Choc juz wielokrotnie to powtarzano, jednak nie wszçdzie siç to stosuje - w zakresie oglçdzin miejsc zwi^zanych z oddzialywaniem wysokich temperatur powinien zostac wypracowany algorytm postçpowania, czyli mniej czasochlonna, a bardziej wydajna forma prze-biegu tej czynnosci. Tradycyjne sposoby prowadzenia oglçdzin trzeba wreszcie zast^pic srodkami technicz-nymi sluz^cymi do utrwalania mozliwie wszystkich dzialañ, co pozwoliloby na oddanie autentycznych cech przedmiotów i wyobrazenie realnej kolejnosci nastçpuj^cych po sobie faktów. Dziçki temu uniknie siç b^dów popelnianych w czasie trwania oglçdzin i skoncentruje siç na tym, co najwazniejsze, a nie na tym, co jest okreslone przez obowi^zuj^ce procedury, które w danej sytuacji nie bçd^ pasowaly do okolicz-nosci. Ponadto wspólne szkolenia, ukierunkowanie zespolów oglçdzinowych na obslugç okreslonych rodzajów zdarzeñ, dobór odpowiednich bieglych, nowoczesnych srodków techniki kryminalistycznej, pozwol^ na wyeliminowanie bl^dów i skoncentro-wanie siç na prawidlowej realizacji zadañ w miejscu oglçdzin. Szczególnie, jak w przytoczonym kazusie, po zadzialaniu wysokiej temperatury. Dziçki prawid-lowemu prowadzeniu oglçdzin, stworzeniu stosow-nych wersji sledczych, na pewno szybciej doprowadzi siç do identyfikacji sprawcy, wniesie cenne informacje dla rozwi^zania sprawy, a przynajmniej nada kierunek ujednoliconej wersji wydarzeñ. Warto pamiçtac, ze zebrane i wyselekcjonowane slady, oprócz mozliwosci wykorzystania dowodowego, mog^ równiez wskazy-wac bezposrednio/posrednio na motyw dzialania, okolicznosci sprawy, relacje wiktymologiczne, stan emocjonalny sprawcy i ofiary etc. Wykonanie moz-liwych czynnosci jest niezbçdne do ukierunkowania procesu wykrywczego na srodowisko, a nawet osoby stanowi^ce zródlo sprawcze przestçpstw omawiane-go rodzaju. Sensownie zaplanowane i realizowane postçpowanie przygotowawcze bçdzie bazowac na wszystkich zebranych materialach, a do tego: slabo widoczne, drobne slady i mikroslady biologiczne, wlasciwie zabezpieczone procesowo oraz technicz-nie, mog^ doprowadzic do zidentyfikowania genomu (profilu genetycznego DNA) nie tylko N.N. zwlok, ale nawet sprawcy(-ów) [1, s. 252 i 276-278].
С ПРАКТИКИ ДЛЯ ПРАКТИКИ
Ten akapit chcialabym poswiçcic na zlozenie ser-decznych podz^kowañ Bieglemu Sydowemu z za-kresu BHP - ochrona przeciwpozarowa, przy Sydzie
DOI:10.12845/bitp.37.1.2015.15
Okrçgowym w Gliwicach - Panu kap. mgr. inz. An-drzejowi Bykowi za udostçpnienie materialów, które mozna bylo wykorzystac do niniejszego opracowania.
Literatura
[1] Wlodarczyk R., Dzialania kryminalistyczne, me-dyczne i organizacyjne w sytuacjach zdarzen maso-wych ze szczególnym uwzglçdnieniem identyfikacji genetycznej zwlok i szczqtków ludzkich zpogorzeli-ska, Wydawnictwo WSPol, Szczytno 2010.
[2] Soltyszewski I., Mlodziejowski B., Problematyka identyfikacji NN zwlok i szczqtków ludzkich, [w:] Badania kryminalistyczne (wybrane aspekty),
I. Soltyszewski (red.), Wydawnictwo UW-M, Olsztyn 2007, 45-52.
[3] Wlodarczyk R., Postçpowanie w sprawie zabój-stwapolqczonego ze sprowadzeniempozaru, [w:] Prawo Kryminalistyka Policja. Ksiçga pamiqtko-wa ofiarowana Profesorowi Bronislawowi Mlo-dziejowskiemu, Wydawnictwo WSPol, Szczytno 2008, 67-79.
* *
ml. insp. dr inz. Renata Wlodarczyk - adiunkt Zakladu Kryminalistyki Instytutu Badañ nad Przestçpczosciy Kryminalny i Terroryzmem WBW WSPol w Szczytnie. Po ukoñczeniu studiów pracowala m.in. na stanowisku specjalisty Pracowni Serologicznej ZMS PAM w Szczecinie, odbywajyc tam przeszkolenie z zakresu analiz laboratoryjnych tkanek, wydzie-lin i wydalin ludzkich pod kytem sydowej identyfikacji materialu biologicznego. Od 1992 r. podjçla wspolpracç z CLK KGP w Warszawie, której efektem byl cykl artykulów zamieszczonych w „Problemach Kryminalistyki". Pracç w zakresie nauk sydowych i kryminalistyki kontynuowala od 1995 r. w LK KWP w Szczecinie, zdobywajyc tam uprawnienia eks-perta z zakresu badañ krwi na zawartosc alkoholu (1999 r.) i badañ morfologicznych wlosów ludzkich oraz zwierzçcych (2001 r.). Od 1996 r. odbywala seminarium doktoranckie w Katedrze Kryminalistyki WPiA UW, które ukoñczyla w 2001 r. otrzymujyc stopieñ doktora nauk prawnych, po obronie pracy pt. „Kryminalistyczne badania uszkodzeñ i zmian wlosów ludzkich". Od 1999 r. do 2001 r. prowadzila analizy wlosów Adama Mickiewicza udostçpnione przez Muzeum Literatury w Warszawie, dziçki czemu wspólpracowala z: Pracowniy Skaningowej Mikroskopii Elektronowej CLK KGP w Warszawie, ZMS PAM w Szczecinie, IES im. prof. dra Jana Sehna w Krakowie, Osrodkiem Badañ Jydrowych w Swierku, Osrodkiem Badañ Jydrowych w Harweel (pod Londynem). Od 2004 r. przeniesiona do WSPol w Szczytnie, gdzie prowadzi wyklady ze studentami I°, II° na Wydziale Bezpieczeñstwa Wewnçtrznego i Administracji, na studiach podyplomowych i z funkcjo-nariuszami sluzb mundurowych podwyzszajycych kwalifikacje zawodowe. Uczestniczyla w kilku projektach badawczych oraz licznych konferencjach i zjazdach krajowych oraz miçdzynarodowych. Autorka monografii: „Kryminalistyczne badania wlosów ludzkich przy uzyciu skaningowego mikroskopu elektronowego", „Historia, terazniejszosc i perspektywy kryminalistycznych badañ wlosów ludzkich", „Dzialania kryminalistyczne, medyczne i organizacyjne w sytuacjach zda-rzeñ masowych ze szczególnym uwzglçdnieniem identyfikacji genetycznej zwlok i szczytków ludzkich z pogorzeliska", wspólautorka: „Zabójstwo Sergiusza Jesienina. Studium kryminalistyczno-historycznoliterackie" (I nagroda MSWiA), „Slownik kryminalistyczny z elementami medycyny sydowej i genetyki", jak równiez kilkudziesiçciu artykulów publiko-wanych w periodykach krajowych i zagranicznych. W ostatnich miesiycach oddala do druku kilka publikacji, monografiç: „Kryminalistyczno-kryminologiczne aspekty przestçpstw na tle seksualnym", a w opracowywaniu jest ksiyzka pt. „Przy-padki z praktyki pozarniczej jako forma uzupelnienia wiedzy funkcjonariuszy sluzb mundurowych", która ma siç ukazac w biezycym roku nakladem WSPol w Szczytnie.
