CC BY
26
Karol Pachnik, Ph.D.a)*
a) Siedlce University of Natural Sciences and Humanities, Faculty of Economic and Legal Sciences /
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Wydzial Nauk Ekonomicznych i Prawnych * Corresponding author / Autor korespondencyjny: karolpachnik@uph.edu.pl
Firefighting Expert Witnesses and Their Role in the Safety System Biegli z zakresu pozarnictwa i ich rola w systemie bezpieczenstwa
ABSTRACT
Objective: The aim of the article is to present and characterise the professionals who - thanks to their specialised knowledge - are part of the safety system. Introduction: Fire prevention and identifying the causes of fires are key issues in the internal safety system. The authorities are not capable of executing their powers without support from professionals who have the necessary qualifications. In the Polish legal system, there are a number of professionals who have specialised knowledge (expertise), which is the reason for engaging them in the process of making judgments and decisions by judicial and administrative authorities. Such tasks are mostly associated with the profession of a (court) expert witness. With regard to firefighting, there are also fire-safety expert witnesses. There are no complex legal regulations concerning such experts. The level of competence needed for obtaining the status of an expert witness or other firefighting expert is regulated in several different legal acts. Only a comprehensive study of such acts could help explain the role of professionals with specialised knowledge within the safety system.
Methodology: This study is based on a theoretical analysis of the legal system and a comparison of the solutions adopted in specific acts with their interpretations in court decisions and relevant literature.
Conclusions: It has been found that, when exercising public powers concerning fire prevention, there is a legal requirement to use the assistance provided by other professionals with specialised knowledge and firefighting expert status. In addition, during administrative or court proceedings and investigations there is a legal obligation to only use (court) expert witness assistance. Those professionals need to meet specific criteria to be able to perform their functions. The primary requirement is that they have the necessary qualifications (knowledge and experience) to issue expert opinions. The support of expert witnesses is also desirable in the winding-up proceedings of insurance companies concerning the payment of compensation for damages resulting from fire. However, even the most renowned expert witnesses cannot make final decisions for the authority that seeks their assistance, and their opinions are never binding. Keywords: expert witness, safety, fire, emergency Type of article: review article
Received: 30.01.2019; Reviewed: 15.02.2019; Accepted: 28.06.2019; Author's ORCID ID: https://orcid.org/0000-0003-2311-8522
Please cite as: SFT Vol. 53 Issue 1, 2019, pp. 162-172, https://doi.Org/10.12845/sft.53.1.2019.10;
This is an open access article under the CC BY-SA 4.0 license (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/).
ABSTRAKT
Cel: Celem artykulu jest przedstawienie i scharakteryzowanie podmiotöw, ktöre - b?dqc w posiadaniu wiadomosci specjalnych - stanowiq element systemu bezpieczenstwa.
Wprowadzenie: Prewencja oraz ustalanie przyczyn pozaröw to istotne zagadnienia dla bezpieczenstwa wewn?trznego. Aby organy panstwa mogly sprawnie realizowac swoje kompetencje w tym zakresie, potrzebujq wsparcia w zakresie wiedzy specjalistycznej. W polskim systemie prawnym wyst?puje grupa podmiotöw, ktöre posiadajq wiadomosci specjalne, uzyteczne w post?powaniach prowadzonych przez organy administracji, organy scigania czy sqdy. Sq nimi najcz^sciej biegli sqdowi. W kr?gu problematyki pozarnictwa pojawic si? mogq jeszcze rzeczoznawcy do spraw zabezpieczen przeciwpo-zarowych. Nie ma jednej kompleksowej regulacji prawnej dotyczqcej takich podmiotöw. O tym, jakie kompetencje wiqzq si? z nabyciem roli bieglego czy rzeczoznawcy do spraw zabezpieczen przeciwpozarowych, decydujq regulacje zawarte w wielu röznych ustawach. Dopiero ich kompleksowe zbadanie moze dac odpowiedz na pytanie, jakq rol? w systemie bezpieczenstwa odgrywajq podmioty b?dqce w posiadaniu wiadomosci specjalnych. Metodologia: Badania przeprowadzono poprzez analiz? obowiqzujqcego stanu prawnego oraz poröwnanie rozwiqzan zawartych w poszczegölnych ustawach z ich interpretacjq w orzecznictwie sqdowym i pismiennictwie.
Wnioski: Dostrzezono prawny obowiqzek korzystania przez organy panstwa z wiadomosci specjalnych, ktörymi dysponujq grupy podmiotöw funkcjonu-jqcych w obszarze bezpieczenstwa pozarowego (takich jak biegli sqdowi z zakresu pozarnictwa czy rzeczoznawcy do spraw zabezpieczen przeciwpozarowych). Podmioty te muszq spelniac okreslone kryteria, ktöre pozwalajq im na wykonywanie swoich funkcji. Podstawowym kryterium jest posiadanie
wysokich kwalifikacji (wiedzy i doswiadczenia) pozwalajgcych na wydanie opinii. Pomoc bieglych jest pozgdana takze w post^powaniach prowadzonych przez ubezpieczycieli, glownie w zakresie ustalenia odpowiedzialnosci TU w zwigzku z zaistnialg szkodg pozarowg. Odpowiedzialnosc ta moze bye ogra-niczona lub - w skrajnych przypadkach nieprzestrzegania przez ubezpieczonego obowigzujgcych przypisow dotyczgcych bezpieczenstwa pozarowego lub innych wskazan wynikajgcych np. z zawartej umowy ubezpieczenia - TU moze bye z niej nawet zwolnione. Stowa kluczowe: biegli, bezpieczenstwo, pozary, zagrozenie Typ artykutu: artykul przeglgdowy
Przyj?ty: 30.01.2019; Zrecenzowany: 15.02.2019; Zatwierdzony: 28.06.2019; Identyfikator ORCID autora: https://orcid.org/0000-0003-2311-8522
Prosz? cytowac: SFT Vol. 53 Issue 1, 2019, pp. 162-172, https://doi.org/10.12845/sft.53.I2019.10; Artykul udost^pniany na licencji CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/).
Introduction
According to S. Wieteska, "the issue of fires has been of interest to economic, social and technical scientists for many years, and fire rescue has occupied a major position within the public safety organisational structures" [1]. The assurance of safety begins with preventive measures [2, p. 98]. M. Wolanin has stressed that "in order to ensure the safety of a given facility or system, it is necessary to counteract threats. When analysing safety problems (in any facility), two fundamental aspects should be taken into account, i.e. threat and safety" [3, p. 981].
A review of various scientific publications and reports shows a number of irregularities which reflect a rather poor culture of fire safety among building owners and administrators in Poland. As argued by P. Janik, "while there is some understanding of the difficulties, mainly financial, related to eliminating certain technical conditions posing threat to people in the buildings erected many years ago, and not conforming to the currently acceptable safety standards, there is no justification for negligence in ensuring that escape routes are unobstructed at all times, clamming them with flammable materials, failing to perform regular inspections of the systems and equipment in use, including fire protection systems, or the lack of developed and implemented fire protection guidelines regarding, inter alia, evacuation. What also appears striking is that comparable levels of fire safety negligence are found regardless of the degree of risk in various facilities. It appears that the implementation of more rigorous fire safety procedures is not even fostered by the use of technological systems within the facility, often containing materials which might create a fire hazard" [4, p. 57].
Threats can be eliminated, and the desirable level of safety achieved, by developing an adequate approach to fire prevention, building on the mechanisms established on the basis of the applicable law.
D. Witczak has stressed that the pace of civilisation change and the necessity of ensuring fire safety both create the need to continually adjust legal regulations to the new conditions of daily life [5, p. 129]. In the area of firefighting, the Act of 21 August
Wprowadzenie
Zdaniem S. Wieteski „problematyka pozarow jest od bardzo wielu lat przedmiotem zainteresowania nauk ekonomicznych, spotecznych i technicznych, a ratownictwo pozarowe zajmuje wazne miejsce w strukturach organizacyjnych bezpieczenstwa publicznego" [1]. Zapewnienie bezpieczenstwa rozpoczyna si? od dziatan prewencyjnych [2, s. 98]. M. Wolanin podkresla, ze „aby zapewnic bezpieczenstwo dowolnego obiektu lub innego systemu, nalezy przeciwdziatac zagrozeniom. Analizujgc problemy bezpieczenstwa (dowolnego obiektu), powinno si? miec na uwadze dwa fundamentalne poj?cia - zagrozenie i bez -pieczenstwo" [3, s. 981].
Analizujgc tresci raportach i publikacjach naukowych, do-strzega si? szereg nieprawidtowosci, swiadczgcych o dosc niskiej kulturze bezpieczenstwa pozarowego wtascicieli i zarzgdcow obiektow w Polsce. P. Janik wskazuje, ze „o ile mozna zrozumiec trudnosci, gtownie finansowe, zwigzane z usuni?ciem technicznych warunkow zagrozenia zycia ludzi w budynkach wybudo-wanych wiele lat temu, niezgodnie z akceptowalnymi obecnie standardami bezpieczenstwa, o tyle niedbatosc o zapewnienie droznosci drog ewakuacyjnych, sktadowanie na nich materia-tow palnych, niezapewnianie przeglgdow okresowych instalacji i urz^dzen uzytkowych oraz przeciwpozarowych czy wreszcie brak opracowania i wdrozenia instrukcji przeciwpozarowych, np. w zakresie ewakuacji, nie znajdujq juz zadnego usprawiedliwie-nia. Charakterystyczne jest rowniez to, ze porownywalny stopien zaniedban w zakresie bezpieczenstwa pozarowego jest stwier-dzany niezaleznie od skali zagrozenia wyst?pujqcego w danym obiekcie. Stawia si? tez?, ze do wdrozenia bardziej rygorystycz-nych procedur bezpieczenstwa pozarowego nie sktania nawet fakt uzytkowania w obiekcie instalacji technologicznych, cz?sto z materiatami niebezpiecznymi pozarowo" [4, s. 57].
Eliminacja zagrozenia, a tym samym osiggni?cie pozgdanego poziomu bezpieczenstwa, osiggana jest przez tworzenie modelu post?powania w ramach prewencji przeciwpozarowej. Model zas powstaje w oparciu o mechanizmy tworzone na podstawie obowigzujgcego prawa.
1991 on Fire Protection (consolidated text, Journal of Laws of 2018, item 620) constitutes the principal legal act.
Based on the definition arising from that Act, fire protection means taking measures aimed at protecting life, health, property and the environment against fires, natural disasters or other local hazards, by:
1) preventing the occurrence and spread of a fire, natural disaster or any other local hazard;
2) providing the necessary manpower and means of combating a fire, natural disaster or any other local hazard;
3) conducting rescue operations.
The occurrence and spread of a fire can be prevented, inter alia, by providing the necessary conditions for technical protection of real and personal property.
Within the national legal system there is a number of entities, which, thanks to their specialised knowledge, are expected to make informed judgements on specific topics. Although experts' judgements are not always considered opinions [6, p. 4], they often exert a tangible impact on conducted proceedings.
Fire-safety expert witnesses
As regards the issue of fire protection, a major role in preventing the occurrence of fires is played by fire-safety expert witnesses (see Article 2 (1) of the Act of 21 August 1991 on Fire Protection).
Under the binding regulations, a fire-safety expert witnesses is a person holding the necessary qualifications to work in the profession of a "firefighting engineer," or having the scientific degree of "Engineer" or "Master of Science in Engineering," who has undergone professional training and passed the necessary examination. The examination confirming successful completion of professional training covers the knowledge of the applicable legal regulations and technical knowledge of fire protection, as well as the ability to meet the relevant requirements and select the adequate fire safety measures.
Fire-safety expert witnesses are allowed to review construction designs for buildings and fire protection equipment designs, to issue expert opinions on technical issues and other technical studies re -garding fire protection, and to provide fire protection services which include preventing the occurrence and spread of fires.
There are also several requirements which fire-safety expert witnesses must satisfy, including the obligation to independently improve their professional qualifications. They are, in particular, expected to:
1) prepare and present reports at scientific or technical congresses, meetings, conferences or symposia;
2) author or co-author books, articles or translations;
D. Witczak akcentuje, ze tempo zmian cywilizacyjnych, a tak-ze koniecznosc zapewnienia bezpieczenstwa pozarowego wy-musza niejako potrzebç ciqgtego dostosowywania przepisöw prawnych do realiöw zycia codziennego [5, s. 129]. W zakresie zwiqzanym z pozarnictwem podstawowym aktem prawnym jest ustawa z dnia 21 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpozarowej (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 620).
Zgodnie z przyjçtq definicjq wynikajqca, ze wskazanej usta-wy ochrona przeciwpozarowa polega na realizacji przedsiçwziçc majqcych na celu ochronç zycia, zdrowia, mienia lub srodowi-ska przed pozarem, klçskq zywiotowq lub innym miejscowym zagrozeniem poprzez:
1) zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu siç poza-ru, klçski zywiotowej lub innego miejscowego zagrozenia;
2) zapewnienie sit i srodköw do zwalczania pozaru, klçski zywiotowej lub innego miejscowego zagrozenia;
3) prowadzenie dziatan ratowniczych.
Zapobiezenie powstawaniu i rozprzestrzenianiu siç pozaru to m.in. zapewnienie koniecznych warunköw ochrony technicznej nieruchomosciom i ruchomosciom.
W krajowym systemie prawnym istnieje szereg podmiotöw, ktöre dziçki posiadaniu wiadomosci specjalnych, majq w zamie-rzeniu kompetentnie wypowiadac siç o okreslonych dziedzinach. Chociaz nie zawsze wypowiedz ekspercka nosi nazwç opinii [6, s. 4], czçsto podmioty te w sposöb faktyczny wptywajq na kierunek toczqcego siç postçpowania.
Rzeczoznawcy do spraw zabezpieczen przeciwpozarowych
W odniesieniu do zagadnien ochrony przeciwpozarowej istotnq rolç w zapobieganiu powstawaniu pozarow odgrywa-jq rzeczoznawcy do spraw zabezpieczen przeciwpozarowych - por. art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpozarowej.
Zgodnie z obowiqzujqcymi przepisami rzeczoznawcy do spraw zabezpieczen przeciwpozarowych moze byc osoba, ktö-ra posiada kwalifikacje wymagane do wykonywania zawodu „inzynier pozarnictwa" lub posiada tytut zawodowy „inzynier" lub „magister inzynier" oraz przygotowanie zawodowe potwier-dzone egzaminem ztozonym z wynikiem pozytywnym. Egzamin potwierdzajqcy przygotowanie zawodowe obejmuje znajomosc przepisöw prawa i zasad wiedzy technicznej dotyczqcych ochro -ny przeciwpozarowej, a takze umiejçtnosc stosowania zawar-tych w nich wymagan i doboru zabezpieczen przeciwpozarowych odpowiednio do tych wymagan.
Rzeczoznawca do spraw zabezpieczen przeciwpozarowych jest uprawniony do uzgadniania projektöw budowlanych obiektöw budowlanych i projektöw urzqdzen przeciwpozarowych, sporzq-dzania ekspertyz technicznych i innych opracowan technicznych z zakresu ochrony przeciwpozarowej oraz wykonywania czyn-nosci z zakresu ochrony przeciwpozarowej, w tym polegajqcych na zapobieganiu powstawaniu i rozprzestrzenianiu siç pozaru.
Rzeczoznawcom do spraw zabezpieczen przeciwpozarowych stawianych jest tez szereg wymagan, miedzy innymi obowiqzek
3) participate in scientific or technical congresses, meetings, conferences or symposia;
4) participate in workshops and other forms of training;
5) participate in online education programmes focusing on the knowledge and skills related to fire protection.
The activities of fire-safety expert witnesses are supervised by the Chief Commanding Officer of the State Fire Service, through Regional Commanding Officers of the State Fire Service. The supervision covers such activities as
1) reviewing construction designs and fire protection equip -ment designs;
2) issuing expert opinions on technical issues or judgements referred to in fire protection regulations;
3) satisfying such requirements as:
- notifying the Regional Commanding Officer of the State Fire Service, appropriate for the investment location, of reviewing a construction design for a building, within 14 days of such a review;
- notifying the Chief Commanding Officer and the Regional Commanding Officers of the State Fire Service, appropriate for the new and previous places of residence, of changing the place of residence, within 30 days of such a change,
- keeping records of the reviewed construction designs for buildings, for a period of 5 years, along with copies of notifications regarding such reviews and evidence that they have been sent.
As they exercise their supervisory powers, the Chief Commanding Officer of the State Fire Service and Regional Commanding Officers of the State Fire Service are allowed to conduct preliminary investigations.
Considering the above, these entities can be assumed to use their expertise in performing fire safety services in the field of fire prevention.
Fire-safety expert witnesses and their role
As noted by P. Guzewski, modern procedures for identifying the causes of fires are based on a systematized approach grounded in scientific analysis [9, p. 907]. At this stage, it is necessary to use the assistance of people having specialised knowledge. If they are commissioned to identify the causes of fires as part of court or other proceedings, they assume the role of expert witnesses. In Poland, there is no single legal act that would comprehensively deal with the issues related to such expert witnesses, and these are only partly governed in some procedural acts. Despite using similar nomenclatures (expert
samodzielnego podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Obejmuje on przede wszystkim takie aktywnosci jak:
1) przygotowanie i wygtoszenie referatu na kongresie, zjezdzie, konferencji lub sympozjum naukowym lub technicznym;
2) opublikowanie jako autor lub wspótautor ksigzki, artykutu lub ttumaczenia;
3) udziat w kongresach, zjazdach, konferencjach lub sym-pozjach naukowych lub technicznych;
4) udziat w warsztatach szkoleniowych i innych formach szkolen;
5) udziat w internetowych programach edukacyjnych
- w zakresie wiedzy i umiejçtnosci dotyczgcych ochro-ny przeciwpozarowej.
Nadzór nad dziatalnoscig rzeczoznawców sprawuje Komen -dant Gtówny Panstwowej Strazy Pozarnej przy pomocy komen -dantów wojewódzkich Panstwowej Strazy Pozarnej. Jest on sprawowany w zakresie:
1) uzgadniania przez rzeczoznawców projektów budowla-nych oraz projektów urzgdzen przeciwpozarowych;
2) wykonywania ekspertyz technicznych lub opinii, o któ-rych mowa w przepisach dotyczgcych ochrony przeciw -pozarowej;
3) wywigzywania siç z obowigzków:
- przesytania zawiadomienia o uzgodnieniu projektu budowlanego obiektu budowlanego komendantowi wo-jewódzkiemu Panstwowej Strazy Pozarnej wtasciwemu dla miejsca lokalizacji inwestycji w terminie 14 dni od dnia uzgodnienia dokumentu;
- zawiadamiania KG PSP i komendantów wojewódzkich PSP wtasciwych ze wzglçdu na nowe i poprzednie miejsce zamieszkania w terminie 30 dni od dnia zmiany miejsca zamieszkania,
- prowadzenia i przechowywania przez okres Б lat ewi-dencji uzgodnionych projektów budowlanych obiektów budowlanych oraz kopii zawiadomien o uzgodnieniu tych projektów, wraz z dowodami ich wystania.
W ramach sprawowania nadzoru Komendant Gtówny Panstwowej Strazy Pozarnej lub komendant wojewódzki Panstwowej Strazy Pozarnej mogg przeprowadzac postçpowanie wyjasniajgce.
Wobec powyzszego nalezy przyjgc, ze opisywane podmioty wykorzystujg wiedzç specjalistyczng, swiadczgc ustugi na rzecz bezpieczenstwa pozarowego w zakresie prewencji pozarowej.
Biegli i ich rola
P. Guzewski zauwazyt, ze podstawg wspótczesnego procesu ustalania przyczyny pozaru jest usystematyzowane podejscie oparte na analizie naukowej [9, s. 907]. Na tym etapie konieczne jest korzystanie z wiedzy osób majgcych wiadomosci specjalne. Jezeli takie osoby powotywane sg do ustalania przyczyn pozarów w procesach sgdowych albo innych postçpowaniach urzçdo-wych, wystçpujg one jako biegli. W Polsce nie ma jednego aktu prawnego regulujgcego kompleksowo problematykç biegtych. Istniejg jedynie regulacje szczgtkowe w ustawach procesowych. Mimo operowania podobnym nazewnictwem (biegli, biegli sgdo-
witnesses, court experts), various regulations significantly differ from one another. Nevertheless, this is not of fundamental significance to this article.
Generally speaking, expert witnesses (see more [10]) are people having specialised knowledge (i.e. expertise in a given field), extending beyond general knowledge. They can be entered on the list kept by the chairperson of the local court, in which case they are referred to as court experts. However, not being entered on such a list does not disqualify a person from acting as an expert witness, as the list only serves informative purposes and facilitates finding specialists in a given field. Entry on the list is a pure formality. The candidate must prove that he/she holds the necessary qualifications by confirming their education, professional experience, or membership of scientific or professional associations. Their knowledge, however, is not formally verified.
In any case - and in particular when there are no expert witnesses in a given field, or they refuse to issue an expert opinion, or obtaining their opinion would take too much time - the court or public prosecutor can request such an opinion from a person who have specialised knowledge but has not been entered on the list of court experts. In legal doctrine, such a person is referred to as an ad hoc expert.
As regards administrative proceedings, court experts do not appear at all. Administration authorities do not keep any list of expert witnesses but always appoint the so-called ad hoc experts. An example of such proceedings is a situation in which the State Fire Service authorities issue a decision invalidating a reviewed construction design in the course of the investment process, i.e. from the moment of obtaining a decision on granting the construction permit to the investment completion and issuing the occupancy permit [11].
The assistance of an expert witness is also recommended whenever determining the facts in a given case requires specialised knowledge - even when the authority itself has such knowledge. This requirement is connected with the need to gather objective evidence, as any determinations made arbitrarily by the competent authorities or courts, based on their own expertise, could meet with justified criticism as regards the integrity of the proceedings.
Expert witnesses' specialised knowledge is used in the circumstances where fire prevention has failed. The accurate determinations made by expert witnesses make it possible to verify the fire safety standards from a broad perspective.
When identifying the cases of fires, expert witnesses are usually engaged in connection with criminal proceedings. They are also appointed in civil cases, inter alia, when the payment of damages is at play. In such cases, they determine whether spe -cific requirements have been met, taking into account the fact that the insured party, under the general terms and conditions of insurance, is required to comply with the generally binding regulations (including construction law, as well as provisions regarding fire protection, operation and maintenance of buildings and structures, construction and operation of technical equipment, technical supervision of equipment, and specific obligations stipulated in the insurance agreement (see [12]).
wi) poszczegölne regulacje znaczqco rözniq siç od siebie. Nie ma to jednak pierwszorzçdnego znaczenia dla niniejszego artykutu.
Uogölniajqc, mozna stwierdzic (szerzej por. [10]), ze biegtym jest osoba posiadajqca wiadomosci specjalne (czyli szczegölnq specjalistycznq wiedzç z danej dziedziny) wykraczajqcq poza wiedzç ogölnq. Biegty moze byc wpisany na listç prowadzo-nq przez prezesa wtasciwego terytorialnie sqdu okrçgowego. Wöwczas nazywa siç go biegtym sqdowym. Brak wpisu na listç nie pozbawia prawa do wystçpowania w charakterze biegtego. Wspomniana lista petni funkcjç informacyjnq, pozwalajqcq na szybkie odnalezienie specjalistow z danej dziedziny. Wpis na listç jest czynnosciq czysto formalnq. Kandydat musi wylegi-tymowac siç posiadaniem odpowiednich kwalifikacji, co czyni poprzez wskazanie swojego wyksztatcenia, doswiadczenia za-wodowego czy przynaleznosci do towarzystw naukowych bqdz zawodowych. Jego wiedza nie jest weryfikowana.
Zawsze - a szczegölnie w przypadkach braku biegtych o danej specjalnosci, uzasadnionej odmowy sporzqdzenia przez biegtego opinii czy w sytuacji nadmiernie dtugiego terminu ocze-kiwania - sqd czy prokurator moze powotac do wydania opinii osobç, ktora posiada wiadomosci specjalne, a nie figuruje na liscie biegtych sqdowych. Takq osobç w doktrynie nazywa siç biegtym ad hoc.
Natomiast w postçpowaniach przed organami administracji nie wystçpujq w ogöle biegli sqdowi. Organy administracji nie tworzq listy biegtych. Zawsze powotujq tzw. biegtych ad hoc. Przyktadem takiego postçpowania przed organami administracji jest sytuacja, w ktörej organy Panstwowej Strazy Pozarnej mogq wydac postano -wienie uniewazniajqce uzgodnienie projektu budowlanego w cza-sie trwania catego procesu inwestycyjnego, a wiçc od momentu uzyskania decyzji o pozwoleniu na budowç do czasu zakonczenia inwestycji i uzyskania pozwolenia na uzytkowanie [11].
Skorzystanie z pomocy biegtego jest wskazane zawsze, kiedy w sprawie konieczne sq ustalenia z wykorzystaniem wiadomosci specjalnych - nawet wtedy, gdy organ takie wiadomosci takze posiada. Wymög ten jest zwiqzany z koniecznosciq zebrania obiektywnego materiatu dowodowego. Dokonanie arbitralnych ustalen przez wtasciwe organy czy sqdy w oparciu na podstawie wiedzy wtasnej mogtoby siç spotkac z uzasadnionq krytykq co do rzetelnosci postçpowania.
Wiedza specjalistyczna biegtych wykorzystywana jest w sy-tuacjach, kiedy zawiodta prewencja pozarowa. To prawidtowe ustalenia biegtych pozwalajq na weryfikacjç standardöw bezpie-czenstwa pozarowego w szerokiej perspektywie.
Na etapie ustalania przyczyn pozaröw biegli najczçsciej wy -stçpujq w zwiqzku prowadzonym postçpowaniem karnym. Sq powotywani takze w procesach cywilnych np. zwiqzanych z od-szkodowaniami. Wtedy majqc na wzglçdzie, ze zgodnie z ogöl-nymi warunkami ubezpieczenia ubezpieczony zobowiqzany jest do przestrzegania powszechnie obowiqzujqcych przepisöw [w tym przepisöw prawa budowlanego, ochrony przeciwpozarowej, eksploatacji i konserwacji budynköw i budowli, budowy i eksploatacji urzqdzen technicznych, wykonywania dozoru technicznego nad urzqdzeniami oraz wykonywania zobowiqzan wymienionych w umowie ubezpieczenia (por. [12]), opiniujq, czy wymienione wymogi zostaty spetnione.
Legal doctrine contains the following statement: "Fires are events in which evidence is extremely difficult to gather. To determine the place and the causes of fire occurrence and spread, it is necessary to engage a specialist - a firefighting (fire protection) expert" [13]. It is worth noting that this statement is a simplification towards an informal language. In the penal process, there is a marked distinction between specialists (i.e. persons usually having technical knowledge, employed with or serving law enforcement agencies, and performing technical operations which include in particular performing measurements or calculations, taking photos and recording evidence) and expert witnesses (i.e. persons having specialised knowledge and appointed for the purpose of issuing informed opinions). The postulate to formally institute the position of a consultant - a person providing the necessary assistance to the judicial body in the procedures requiring specialised knowledge - as proposed by B. Skiba, has been recognised in legal doctrine [14, p. 15].
T. Sawicki has noted that "in our country there are neither clear-cut procedures for conducting fire investigations nor a system of training "experts" to professionally determine the causes of fires" [15, p. 28]. This opinion, if considered accurate, does not imply that this is not advisable.
As stressed by B. Szerszenowicz, a reliable identification of the cause of a fire requires an expert witness to perform his/her work adequately. In criminal proceedings, the expert witness's opinion should contain no statements regarding guilt [16, p. 67] of the accused party or any legal assessments of that party's ac -tions [17], as the power to determine these issues fully rests with the court [18] (this also concerns, inter alia, determining whether an attempt has been made to cause the fire, as defined in the Civil Code [19]). Moreover, W. Karasinski has noted that such an opinion can also contain some general conclusions, wider than those required as part of the expert opinion, and regarding, inter alia, the preventive measures taken within a plant, the provision of specialised equipment, or firefighting units, etc. [20].
Questions addressed to the expert witness cannot, at any rate, go beyond the competencies determined by his/her specialised knowledge [18, p. 22]. If the expert witness also takes into consideration other evidentiary material or data, which he/ she has previously had access to in connection with acting as expert witness, this should be mentioned in the opinion [19, p. 10]. The concluding part should contain responses to the questions made by the judicial body [20, p. 8]. A. Koniuch and D. Matozi?c have pointed out that the questions addressed to expert witnesses should refer to their firefighting expertise and allow the court to determine, on the basis of their responses, whether the criteria of a prohibited act have been fulfilled. Nonetheless, expert witnesses' opinions on firefighting issues must not contain any direct statements on the fulfilment of these criteria [24].
In the case of significant discrepancies, the authority com -missioning expert witnesses is allowed to evaluate the arguments presented by two witnesses and the conclusions formulated through their confrontation [19, p. 10].
Given that it is not the expert witness's role to determine the actual status of the case (as responsibility for this rests with the judicial body), the methods of conducting criminal proceedings
W doktrynie odnalezc mozna takie sformutowanie: „Pozary nalezg do tych zdarzen, w których postçpowanie dowodowe jest bardzo trudne. Do ustalenia miejsca, przyczyny powstania i roz-przestrzeniania siç pozaru itp. potrzeba specjalisty - biegtego z zakresu pozarnictwa (ochrony przeciwpozarowej)" [13]. Wyjasnic trzeba, ze jest to pewne uproszczenie podgzajgce w stronç jçzyka potocznego. W procesie karnym wystçpuje wyrazne odróznienie specjalistów (czyli osób majgcych najczçsciej wiedzç techniczng, bçdgcych pracownikami albo funkcjonariuszami organów sciga-nia i wykonujgcych czynnosci techniczne, w szczególnosci takie jak wykonanie pomiarów, obliczen, zdjçc, utrwalenie sladów) od biegtych (czyli osób majgcych wiadomosci specjalne, powotywa-nych do wydania opinii). W doktrynie pojawit siç, zaprezentowany przez B. Skibç, postulat formalnego powotania instytucji konsul -tanta (uregulowania jej w procedurze karnej) - osoby, która udziela organowi procesowemu niezbçdnej pomocy w czynnosciach, wymagajgcych wiedzy specjalistycznej [14, s. 1б].
T. Sawicki wskazat, ze „w naszym kraju nie ma zarówno opra-cowanych procedur prowadzenia dochodzen popozarowych, jak i systemu przygotowania „ekspertów" do profesjonalnego ustalania przyczyn powstawania pozarów" [1 б, s. 28]. Poglgd ten - jezeli jest prawdziwy - nie oznacza, ze stan taki nie jest celowy.
Jak akcentowat B. Szerszenowicz, tylko prawidtowo wykona -na praca biegtego pozwala na wiarygodne okreslenie przyczyn pozarów. W odniesieniu do procedury karnej opinia biegtego nie powinna zawierac sformutowan dotyczgcych winy [16, s. 67] oskarzonego lub oceny prawnej jego czynu [17], poniewaz upraw -nienia w tym zakresie lezg wytgcznie po stronie sgdu [18] (podob -nie jak - przyktadowo - ustalenie, czy miato miejsce usitowanie sprowadzenia pozaru w rozumieniu Kodeksu karnego [19]). Po-nadto W. Karasinski zauwazyt, ze opinia moze zawierac wnioski natury ogólnej, szersze niz wynika to z ram ekspertyzy, np. do-tyczgce zabezpieczenia prewencyjnego zaktadu, wyposazenia specjalistycznego obiektów i jednostek strazy pozarnych itp. [20].
W zadnym przypadku pytania kierowane do biegtego nie mogg wychodzic poza kompetencje okreslone jego specjalny-mi wiadomosciami [18, s. 22]. Jezeli biegty uwzglçdnia równiez inne materiaty dowodowe albo dane znane mu z jego dziatalnosci w charakterze biegtego, wówczas nalezy zaznaczyc to w opinii [19, s. 10]. Czçsc koncowa powinna zawierac odpowiedzi na pytania postawione przez organ procesowy [20, s. 8]. A. Koniuch i D. Matoziçc wskazali, ze pytania zadawane biegtym powinny do -tyczyc wiedzy fachowej z zakresu pozarnictwa i byc precyzowane w sposób umozliwiajgcy sgdom podjçcie decyzji, czy znamiona czynu zabronionego zostaty wypetnione. Opinie biegtych z zakresu pozarnictwa nie powinny zawierac stwierdzen dotyczgcych wypetnienia przedmiotowych znamion [24].
W przypadku istotnych rozbieznosci organ zarzgdzajgcy przeprowadzenie badania moze poddac ocenie argumenty tych dwóch biegtych i wnioski wynikajgce z konfrontacji biegtych [19, s. 10].
Skoro rolg biegtego nie jest ustalanie stanu faktycznego sprawy (bo to wytgczna domena podmiotu prowadzgcego po-stçpowanie), to i metodyka postçpowania karnego nie zalezy od biegtego, który wystçpuje wytgcznie na okreslonym etapie tegoz postçpowania, nie jest jego gospodarzem i wykonuje je -
are also beyond the expert witness's control, since the expert's actions take place only at a given stage of the proceedings and are limited to the commissioned tasks. In addition, A. Krachato has stressed that expert witnesses can use the assistance of other people as regards technical and support activities [22, s. 51].
Nonetheless, it is far from true that there is no specific meth -odology of conducting criminal proceedings.
The procedural acts performed by using the knowledge of tactics and forensic techniques, as well as methodologies of conducting evidentiary proceedings in the cases relating to selected crimes, form part of the prosecutor apprenticeship programme (see Annex to Regulation No. 27/2014 of the Programme Council of the National School of the Judiciary and Prosecution Service).
Indeed, there is no official system of preparing expert witnesses for the professional identification of the causes of fires. Nor is there any system of preparing them for determining the cases of road accidents. However, there is some literature [26] as regards issuing opinions [23, p. 12]. What appears particularly im -portant is having specialised knowledge and not how it has been acquired - as long as the knowledge that is shared is of high qual -ity, there are no restrictions concerning its acquisition, whether at (postgraduate) studies or courses. A scientist, an exceptional theoretician in the given field, a State Fire Service officer with the adequate professional experience, and a fire protection appraiser having the adequate specialised knowledge - they can all be equally good expert witnesses. While there is no justified doubt as to the level of fire safety education, the methods of identifying the causes of fires may raise certain objections.
The fact that very specific and high requirements are imposed on expert witnesses (other than the currently required submission of documents to the chairperson of the relevant district court, proving the expert witness' competencies, e.g. participation in several scientific conferences) appears justified in the light of the responsibility they are expected to assume. While performing their expert witness duties, they must show impartiality and knowledge, as these are the indispensable conditions for properly conducting the process and determining the objective truth [19, p. 10]. The mistakes that sometimes happen are caused by the lack of sufficient knowledge or diligence, and also by relying on sources other than legal acts (e.g. public opinion) [19, p. 10].
P. Guzewski, D. Wroblewski and D. Matozi^c have pointed out that "it also ought to be borne in mind that the suggested neces -sity for implementing changes in the field of fire investigation in Poland results not only from the reasonable needs and social rights guaranteed in the Constitution (the right to safety) but also from the need to adapt to the advances in fire investigation and the standards of identifying the causes of fires, binding in the European Union" [27].
Identifying the causes of fires
Identifying the causes of fires is "a natural element of fire protection, the principal purpose of which is to protect human life, health, property and the environment. Research on fires
dynie czynnosci zlecone. Dodatkowo A. Krachato podkresla, ze biegtemu wolno korzystac z pomocy innych osób jako swych pomocników w zakresie czynnosci technicznych i pomocniczych [22, s. 51].
Nie jest natomiast prawdq, ze nie ma stosownej metodyki prowadzenia postçpowan karnych.
Czynnosci procesowe realizowane z wykorzystaniem wiedzy z zakresu taktyki i techniki kryminalistycznej oraz metodyka po-stçpowania dowodowego w sprawach o wybrane przestçpstwa to element programu aplikacji prokuratorskiej (por. Zatqcznik do uchwaty nr 27/2O14 Rady Programowej KSSiP).
Istotnie nie ma urzçdowego systemu przygotowywania bie -gtych do profesjonalnego ustalania przyczyn powstawania poza -rów, podobnie jak brakuje go do ustalania przyczyn wypadków drogowych. Jednakze dostçpna jest liczna literatura fachowa [26] dotyczqca opiniowana [23, s. 12]. Znaczenie ma posiadanie wiadomosci specjalnych, a nie sposób ich pozyskania - o ile przekazywana wiedza zawiera wysokie wartosci merytoryczne, nie ma przeszkód do jej pozyskania np. w ramach kursu czy studiów (podyplomowych). Równie dobrym biegtym moze byc naukowiec, wybitny teoretyk ze swojej dziedziny, funkcjonariusz PSP z odpowiednim doswiadczeniem zawodowym, jak i rzeczo -znawca do spraw zabezpieczen przeciwpozarowych posiadajqcy odpowiednie wiadomosci specjalne. Nie zachodzi uzasadniona obawa o poziom ksztatcenia w zakresie bezpieczenstwa pozaro -wego, natomiast zastrzezenia moze budzic metodyka ustalania przyczyn pozarów.
Stawianie biegtym konkretnych, wysokich wymagan (innych niz obowiqzujqce obecnie formalne przedstawienie dokumen-tów prezesowi wtasciwego sqdu okrçgowego wskazujqcych na kompetencje do bycia biegtym np. poprzez uczestnictwo w kil-ku konferencjach naukowych) uzasadnione jest spoczywajqcq na nich odpowiedzialnosciq. W swojej pracy muszq kierowac siç obiektywizmem i wiedzq - jest to niezbçdny warunek pra-widtowego przebiegu procesu i ustalenia prawdy materialnej [19, s. 1 O]. Zdarzajqce siç pomytki spowodowane sq brakiem wiedzy lub solidnosci, a takze sugerowaniem siç zródtami poza aktami prawnymi (np. opiniq publicznq) [19, s. 1O].
P. Guzewski, D. Wróblewski i D. Matoziçc wskazali, ze „nalezy tez miec na uwadze, ze formutowana koniecznosc przeprowadze-nia zmian w obszarze dochodzen popozarowych w Polsce wynika nie tylko z uzasadnionych potrzeb i praw spotecznych gwaranto-wanych konstytucyjnie (prawo do bezpieczenstwa), ale równiez z koniecznosci dostosowania siç do kierunków rozwoju dochodzen popozarowych oraz standardów ustalania przyczyn pozarów w Unii Europejskiej" [27].
Ustalanie przyczyn pozarów
Ustalanie przyczyn pozarów jest „naturalnym elementem ochrony przeciwpozarowej, której nadrzçdnym celem jest ochrona zycia, zdrowia, mienia lub srodowiska. Badania prowa-
and their causes constitutes a form of acquiring the cognitive material necessary for the proper formulation of the State's internal safety policy" [15, p. 25]. In addition, the knowledge so acquired contributes to updating and developing the expertise in this field. By analysing real-life cases, it is also possible to verify the results of theoretical studies or those obtained under laboratory conditions.
According to S. Machowicz, fire investigations "are procedures conducted in connection with the occurrence of a fire or a vapour cloud explosion. In Poland, the causes of fires are identified by various entities, including law enforcement bodies, the judiciary, and insurance market actors" [25, p. 51 et sec.]. This multitude of entities reflects the necessity for training professionals whose knowledge will make it possible to identify the causes of fires.
It is advocated that "criminal proceedings in cases related to causing a fire, as a generally dangerous event, are considered among the most complicated when it comes to evidence. This results from the fact that in such cases the investigation bodies can be left with little evidentiary material, while the initial - and extremely important for the overall effectiveness of the proceedings - measures are taken by the competent authorities right after the firefighters and other services taking part in the extinguishing and rescue operation complete their tasks" [23, p. 12].
It is not until the fire is extinguished that its actual cause can be identified, and only then can we determine, inter alia, whether we are dealing with arson, which is a criminal act, or whether any gross negligence has occurred as regards compliance with the applicable law, including fire protection regulations. "A set of actions performed during investigations provides the source of information on the course of the fire and its characteristics, serv -ing the purpose of determining the circumstances, and the qual -ity and quantity of burned-down property. Witnesses' testimony, the site of the fire origin, fire duration, the colour of smoke, wind direction, etc., all constitute extremely important elements" [1, p. 221]. The gathering of the complete analytical material is of primary importance for the correctness of the obtained results, while it is also worth noting that some of the activities cannot be done twice. Improperly conducted or poorly documented investigation can thwart the opinion-making process or provide grounds for the opinion's being challenged during evidence assessment. In addition, when determining the site of the fire origin, "members of the investigation team should rely on the various information gathered during the preliminary investigation, i.e. data obtained from firefighters, their own findings, and any testimony given by the injured parties or witnesses. This initially acquired knowledge should be then verified on the basis of the trace evidence revealed in the course of the detailed investigation of the site of the fire" [25, p. 51]. What is particularly important here is witnesses' testimony [23, p. 15].
"Prior to investigating the site of a fire, it is indispensable for the State Fire Service officers to take the appropriate steps to secure the site, prepare passageways, enable access to the seat of the fire and other objects, etc." [25, p. 51]. This observation is of a purely technical nature, illustrating the principles of moving around the site in a manner balancing the need to both collect evidence and maintain the safety at the site of the investigation.
dzone nad pozarami i ich przyczynami stanowig jedng z form uzyskiwania materiatu poznawczego, niezbçdnego dla okresle -nia prawidtowej polityki panstwa w zakresie bezpieczenstwa wewnçtrznego" [1б, s. 2б]. Co wiçcej, pozyskana w ten sposób wiedza wptywa na aktualizacjç i rozwój stanu nauki w omawia-nym zakresie. Badania konkretnych przypadków pozwalajg tez na weryfikaj wyników badan teoretycznych oraz uzyskiwanych w warunkach laboratoryjnych.
Dochodzenia popozarowe - jak pisze S. Machowicz - „sg to postçpowania prowadzone w zwigzku z zaistnieniem zjawiska pozaru lub wybuchu przestrzennego. W Polsce ustalaniem przyczyn pozarów zajmujg siç rózne podmioty. Sg to organy scigania, wy -miaru sprawiedliwosci czy tez uczestnicy rynku ubezpieczenio -wego" [2б, s. б1 i in.]. Wskazywana wielosc podmiotów obrazuje istnienie potrzeb w zakresie ksztatcenia profesjonalistów, których wiedza bçdzie pozwalata na okreslenie przyczyn pozarów.
Jak siç podnosi „postçpowania karne, których przedmiotem jest sprowadzenie pozaru jako zdarzenia powszechnie niebez-piecznego uznawane sg za jedne z najbardziej skomplikowanych pod wzglçdem dowodowym. Wynika to z faktu, ze w tego typu sprawach organy sledcze mogg dysponowac niewielkg iloscig materiatu dowodowego, natomiast pierwsze - niezwykle istotne dla efektywnosci postçpowania - czynnosci, organy proceso-we dokonujg tuz po zakonczeniu przez funkcjonariuszy strazy pozarnej i innych stuzb akcji gasniczej i ratunkowej" [23, s. 12].
Dopiero po ugaszeniu pozaru jest mozliwe wyjasnienie rze-czywistej przyczyny jego powstania, m.in. ustalenie, czy mamy do czynienia ze zbrodniczym podpaleniem, czy nie doszto do razgcych zaniedban w zakresie przestrzegania przepisów zwigza-nych np. z ochrong przeciwpozarowg. „Zbiór czynnosci wykony-wanych w wyniku oglçdzin stanowi zródto informacji o przebiegu pozaru, jego cechach, stuzy ustaleniu okolicznosci, okresleniu ilosci i jakosci spalonego mienia. Bardzo wazny element stanowig zeznania swiadków, miejsce powstania pozaru, czas, kolor dymu, kierunek wiatrów itp." [1, s. 221]. Prawidtowe ustalenie petnego materiatu badawczego ma istotne znaczenie dla po-prawnosci uzyskiwanych wyników, a trzeba miec na uwadze, ze czçsci czynnosci nie da siç powtórzyc. Nieprawidtowo wykonane albo zle udokumentowane oglçdziny mogg wypaczyc mozliwosc wydania prawidtowej opinii albo utatwic jej podwazenie w pro-cesie oceny dowodów. Uzupetnieniem powyzszego stanowiska jest ocena, ze lokalizujgc miejsce powstania pozaru, „cztonkowie grupy oglçdzinowej powinni opierac siç na licznych informacjach zgromadzonych w trakcie oglçdzin wstçpnych, a wiçc m.in. na danych uzyskanych od funkcjonariuszy strazy pozarnej, wtas-nych spostrzezeniach, zeznaniach osób poszkodowanych bgdz swiadków. Wstçpnie uzyskana wiedza powinna byc nastçpnie zweryfikowana na podstawie sladów kryminalistycznych ujaw-nionych w czasie prowadzenia oglçdzin szczegótowych miejsca pozaru" [2б, s. б1]. Szczególnie podkresla siç, ze istotne sg zeznania swiadków [23, s. 1б].
„Przed przystgpieniem do przeprowadzenia badania pogo-rzeliska koniecznym jest, aby funkcjonariusze Panstwowej Stra -zy Pozarnej poczynili odpowiednie zmiany w celu zabezpieczenia terenu, wykonali przejscia, umozliwili dostçp do ogniska pozaru i innych obiektów itp." [2б, s. б1]. Jest to spostrzezenie czysto
B. Oscitowska has argued that documentation regarding the site of the event, as drawn up by the person in charge of the rescue operation, can also be the source of evidentiary material [28].
Summary
P. Guzewski has pointed out that "the scientific development of the studies of the causes of fires could not begin until modern times, and it was fostered by the flourishing of exact and natural sciences in the 19th and 20th centuries. The application of scientific knowledge in fire investigations has been actually practised only since the second half of the 20th century. This was when a belief was developed that the identification and analysis of the causes of fires could form an essential element of fire prevention. Since then, detailed analyses of the nature of fire have been conducted, and fire prevention programmes and technologies have been implemented. This made it possible to take informed prevention measures, in material, technological, structural, organisational and social terms. The flourishing of exact sciences and the technological advancements in the 20th century contributed in particular to improved safety standards and found practical application in facilitating the process of identifying the causes of fires" [9, pp. 905-906].
Undoubtedly, the activities and knowledge of expert witnesses are essential for fire safety. Only people with considerable specialised knowledge can materially support the operations of law enforcement bodies and contribute to the correct assessment of fire-related events.
As claimed by K. Karwowska and A. Gawlinski, clarifying the circumstances of a fire is "a rather challenging task" from the forensic point of view. Initially, attempts are made to determine the factors that caused a fire, and those that contributed to its spreading [29]. The average degree of detectability of the cause of a fire is 30-38%. It is also worth noting that the analysis of such causes, as presented by S. Wieteska, has shown that women and retirees are responsible for a large number of arson cases [1, p. 218]. According to P. Piotrowski, the conducted research has also revealed that the arsonists, as compared to other criminals, show an increased interest in fire, persistently view the setting of fire as a "normal" behaviour, and display a reduced awareness of fire safety. In addition, they are characterised by generally low self-esteem, hostility and inclination to rumination, along with an increased tendency to respond with anger when provoked [30]. These findings should provide material for further studies and reviews, which may ultimately prove useful in determining the causes of fires.
One should also not forget that the activities of fire-safety expert witnesses are burdened with some shortcomings, including the lack of established methodology and working methods. Obviously, these not only concern fire-safety expert witnesses. Nonetheless, it appears justified to undertake a dis-
techniczne, obrazujqce zasady poruszania siç po pogorzelisku tak aby zrównowazyc potrzebç zebrania materiatu dowodowego i koniecznosc zachowania bezpieczenstwa w miejscu przepro-wadzania oglçdzin.
B. Oscitowska zauwaza, ze zródtem materiatu dowodowego moze byc takze dokumentacja dotyczqca miejsca zdarzenia wy-konywana przez kierujqcego dziataniem ratowniczym (KDR) [28].
Podsumowanie
P. Guzewski wskazuje, ze „rozwój naukowy badan przyczyn pozarów mozliwy byt dopiero w czasach nam wspótczesnych wraz z rozwojem nauk scistych i przyrodniczych w XIX i XX w. Zastosowanie podstaw naukowych w dochodzeniach popozarowych miato miejsce tak naprawdç dopiero w 2. pot. XX w., gdy zrozumiano, ze istotnym elementem profilaktyki pozarowej moze byc identyfikacja oraz analiza przyczyn pozarów. Od tego czasu zaczçto szczegótowo badac naturç ognia, analizowac okoliczno-sci powstawania pozarów, wdrazac technologie oraz programy zapobiegajqce ich powstawaniu. Pozwolito to po raz pierwszy na wprowadzanie swiadomych oddziatywan profilaktycznych zarówno w aspektach materiatowym, technologicznym, kon-strukcyjnym, jak i organizacyjnym oraz spotecznym. Rozwój nauk scistych i rozwój technologiczny w XX w. w sposób szcze -gólny przyczynity siç do poprawy standardów bezpieczenstwa oraz znalazty praktyczne zastosowanie w usprawnieniu procesu ustalania przyczyn pozarów" [9, s. 905-906].
Niewqtpliwie dziatalnosc biegtych oraz ich wiedza odgrywajq wiodqcq rolç w zakresie bezpieczenstwa pozarowego. Wytqcznie osoby o wysokiej wiedzy specjalistycznej mogq istotnie wes-przec dziatalnosc organów scigania i przyczynic siç do prawid-towej oceny zdarzen zwiqzanych z pozarami.
Jak wskazali K. Karwowska i A. Gawlinski, wyjasnienie oko-licznosci pozaru „to dosc ciçzkie zadanie" z punktu widzenia kry-minalistyki. Poczqtkowo dqzy siç do ustalenia czynników, które pozar spowodowaty oraz tych, które sprzyjaty jego rozprzestrzenianiu [29]. Przeciçtny stopien wykrywalnosci przyczyny pozaru wynosi 30-38%. Na marginesie mozna wspomniec, ze analiza przyczyn pozarów - przytoczona przez S. Wieteskç - wskazuje na wysokq liczbç podpalen dokonywanych przez kobiety i emery-tów [1, s. 218]. Wedtug P. Piotrowskiego z przeprowadzonych ba -dan wynikto takze, ze sprawcy podpalen, w porównaniu do innych przest^pców, wykazywali wiçksze zainteresowanie ogniem, mieli utrwalone postawy legitymizujqce podpalenie jako „normalny" sposób postçpowania oraz przejawiali mniejszq swiadomosc w zakresie bezpieczenstwa pozarowego. Poza tym podpalacze cha-rakteryzowali siç niskq samoocenq ogólnq, wiçkszq wrogosciq i sktonnosciq do ruminacji, a takze wiçkszq tendencjq do reago-wania gniewem w odpowiedzi na prowokacjç [30]. Spostrzezenia te powinny stanowic materiat do dalszych badan i weryfikacji, który finalnie moze byc pomocny w ustalaniu przyczyn pozarów.
Nie mozna tracic z pola widzenia tego, ze dziatalnosc bie-gtych z zakresu pozarnictwa obarczona jest pewnymi niedostat-kami, jak np. brakiem ustalonej metodologii i metodyki pracy. Oczywiscie nie jest to przypadtosc dotyczqca wytqcznie bie-
cussion on the desirable level of their qualifications, and on the limits of their powers and competencies, as exercised in the work commissioned by law enforcement bodies and insurance companies. Perhaps such a discussion could cover both the rights vested in expert witnesses and the indication of the potentially most suitable moment for their specialised knowledge to be used.
gtych z zakresu pozarnictwa. Niemniej z pewnoscig zasadne wydaje siç podjçcie dyskusji o pozgdanym poziomie kwalifi-kacji biegtych z zakresu pozarnictwa, jak równiez o granicach ich uprawnien i kompetencji w pracach dla organów scigania i towarzystw ubezpieczeniowych. Byc moze zakresem dyskusji mozna objgc zarówno uprawnienia biegtych, jak i ustalenie potencjalnie najwtasciwszego momentu dla wykorzystania ich wiadomosci specjalnych.
Literature / Literatura
[1] Wieteska S., Zjawisko podpalen w Polsce jako element ryzyka w dzia-talnosci gospodarczejl „Annales. Etyka w Zyciu Gospodarczym", 2013, 16, 21Б-22Б.
[2] Pachnik K.l Zapewnienie bezpieczenstwa w budynkach uzytecznosci publicznej waspekcie wykrywania izwalczania przestçpstw o charakterze terrorystycznym., w: Bezpieczenstwo antyterrorystyczne budynków uzytecznosci publicznej. Analiza-diagnoza-case study, B. Wisniewska-Paz, M. Szostak, i J. Stelmach (red.), Torun 201В.
[3] Wolanin M., Zasadnicze problemy dopuszczalnosci ustalenia i pobrania optaty planistycznej oraz jej zwrotu, cz. V - naliczanie i pobieranie optaty planistycznejl „Nieruchomosci" 2012, nr 1.
[4] J anik P., Rola i zadania prewencji pozarowej, w: Czerwona ksiçga pozarów Wybrane problemy pozarów oraz ich skutków, t. II, P. Guzewski, D. Wróblewskil i D. Matoziçc (red), CNBOP-PIB, Józefów 2016.
[б] Witczak D.l Pojçcie pozaru w swietle obowiqzujqcych przepisów praw-nych, nauki prawa i orzecznictwa, „Zeszyty Naukowe SGSP" 201б, nr 1.
[6] Pachnik K.l Podmioty wydajqce opinie z wykorzystaniem wiadomosci specjalnych wprawie polskim, „Problemy Kryminalistyki" 201б, t. 290.
[7] Wyrok Naczelnego Sqdu Administracyjnego z dnia 17 lipca 2012 r., sygn. akt II GSK 969/11.
[В] Wyrok Naczelnego Sqdu Administracyjnego, z dnia 23 maja 2017 r., sygn. akt II GSK2424/15.
[9] P uzewski Pi Metody i srodki w ustalaniu zródta oraz przyczyny poza-ru"l w: Czerwona Ksiçga Pozarów. Wybrane problemy pozarów oraz ich skutkówl P. Guzewski, D. Wróblewski, i D. Matoziçc (red.), CNBOP-PIB, Józefów 2014.
[10] Pachnik K.l Biegli wpraktyce sqdowej, Siedlce 201Б.
[11] Wyrok Wojewódzkiego Sqdu Administracyjnego siedziba w Warszawie, z dnia 3 grudnia 2008 r., sygn. akt VII SA/Wa 811/08.
[12] Wyrok Sqdu Apelacyjnego w Lodzi -1 Wydziat Cywilny, z dnia 30 stycznia 2018 r., sygn. akt I ACa 721/17.
[13] Pawicki T., Opinia biegtego sqdowego z zakresu pozarnictwa - kim jest biegty sqdowy, jakq wagç ma jego opinia, odpowiedzialnosc biegtego oraz zasady formutowania opinii i ich negatywne przyktady, „Przeglgd Pozar-niczy", 201б, В.
[14] P kiba B.l Wykorzystywanie opinii biegtych w sprawach o zbrodnicze pod-palenia, „Przeglgd Pozarniczy" 1983, 6,.
[1б] Pawicki T., Dochodzenia popozarowe - niedoceniana szansa na poprawç bezpieczenstwa, BiTP Vol. 23 Issue 2, 2011, pp. 2Б-30.
[16] Pzerszenowicz B., Dowód z opinii biegtego w orzecznictwie Sqdu Najwyzszego, „Wojskowy Przeglgd Prawniczy" 1988, nr 1.
[17] Wyrok Sqdu Najwyzszego, z dnia 27 wrzesnia 1958 r., sygn. akt III KRN 1261/57.
[1В] Pyrok Sqdu Najwyzszego, z dnia 3 lipca 1987 r., sygn. akt III KR 235/87.
[19] Postanowienie Sqdu Apelacyjnego w Krakowie, z dnia 8 grudnia 1993 r., sygn. akt II Akz 355/93.
[20] Pasinski W., Udziat biegtych w sprawach o podpalenia, „Przeglgd Pozar-niczy"l1982l nr В.
[21] Terlikowski T., Cele i zadania ekspertyzy w sprawach karnych o pozary, „Zeszyty Naukowe SGSP", 1990, nr 1.
[22] Prachato A., Funkcjonariusz pozarnictwa jako biegty, „Przeglgd Pozarniczy", 1980, nr 7.
[23] Perlikowski T., Struktura opinii biegtego wystçpujqcego w sprawach karnych o pozaryl „Zeszyty Naukowe SGSP", 1991, nr 1.
[24] Poniuch A., Matoziçc D., Art. 163 Kodeksu karnego w opiniach biegtych z zakresu pozarnictwa, Bezpieczenstwo Technika Pozarnicza, nr 1, 200В.
[2б] Machowicz S., Rozwazania wokót biegtego, „Przeglgd Pozarniczy", 1999, nr 10.
[26] Wgsik N.l Sygit B., Wartosc dowodowa zeznan swiadków w sprawach karnych o pozary, „Prokur. Prawo", nr 2017, 12.
[27] P uzewski Pi Wróblewski D., Matoziçc D., (red.), Czerwona Ksiçga Pozarów. Wybrane problemy pozarów oraz ich skutków., t. I., Józefów 2016.
[2В] P scitowska B.l Organizacja dochodzen popozarowych w Polsce, w: Czerwona Ksiçga Pozarów. Wybrane problemy pozarów oraz ich skutków., P Guzewski, D. Wróblewski, D. Matoziçc (red.), Józefów 2014.
[29] Parwowska K., Gawlinski A., Kryminalistyczne i sqdowo-lekarskie aspek-ty badania zwtok ofiar pozarów, „Stud. Zeszyty Naukowe", 201б, t. 27 https://doi.org/10.17951/szn.2015.18.27.28.
[30] Piotrowski Pi Sprawcy podpalenia - charakterystyka psychologiczna, BiTP Vol. 4б Issue 1, 2017, pp. 88-100, https://doi.org/10.12845/ Ь^.45.1.2017.
KAROL PACHNIK, PH.D. - Doctor of Legal Science; Associate Professor at the Faculty of Economic and Legal Sciences, the Siedlce University of Natural Sciences and Humanities, and academic teacher, inter alia, at the University of Warsaw and the War Studies University. Barrister, member of the Bar Association in Warsaw, and Disciplinary Court judge at the Bar Association in Warsaw. Expert of the W. Bayer Bar Research Centre during the term of office 2013-2016. Member of the Barrister Training Commission established within the Supreme Bar Council, during the term of office 2013-2016, member of the Barrister Training Commission established within the District Bar Council in Warsaw, and member of the Youth Association established within the District Bar Council in Warsaw. Chairman of the Administrative Law, and Case and Administrative Law Section established within the District Bar Council in Warsaw. Representative of the President of the Supreme Bar Council for legislation. Lecturer in barrister apprenticeship programmes and professional training programmes for barristers, and examiner during barrister examination in commissions appointed by the Minister of Justice. Reviewer of the Mtoda Palestra magazine, Scientific Papers of the War Studies University, and the Problemy Krymi-nalistyki quarterly. He has appeared as a proxy before the Supreme Court, the Supreme Administrative Court and the Constitutional Tribunal. Member of the Polish Forensic Association and the Association for the Economic Analysis of Law.
DR KAROL PACHNIK - doktor nauk prawnych. Adiunkt na Wydziale Nauk Ekonomicznych i Prawnych Uniwersytetu Przyrodniczo-Huma-nistycznego w Siedlcach, wyktadowca akademicki m.in. Uniwersytetu Warszawskiego i Akademii Sztuki Wojennej. Adwokat, cztonek Izby Adwokackiej w Warszawie, sçdzia Sqdu Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej w Warszawie. Ekspert Osrodka Badawczego Adwokatu-ry im. adw. W. Bayera kadencji 2013-2016. Cztonek Komisji Inicjatyw Mtodych Adwokatöw przy NRA kadencji 2013-2016, cztonek Komisji Szkolenia Aplikantöw Adwokackich Okrçgowej Rady Adwokackiej w Warszawie i Kota Mtodych przy ORA w Warszawie. Przewodniczq -cy Sekcji Prawa Administracyjnego i Sqdowo-Administracyjnego Okrçgowej Rady Adwokackiej w Warszawie. Petnomocnik Prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej ds. legislacji. Wyktadowca na aplika-cji adwokackiej i w ramach wyktadöw doskonalenia zawodowego adwokatöw oraz egzaminator na adwokackim egzaminie zawodo-wym w komisjach powotywanych przez Ministra Sprawiedliwosci. Recenzent w czasopismach „Mtoda Palestra", „Zeszyty Naukowe Akademii Sztuki Wojennej" i „Problemy Kryminalistyki". Jako petno -mocnik wystçpowat przed Sqdem Najwyzszym, Naczelnym Sqdem Administracyjnym i Trybunatem Konstytucyjnym. Cztonek Polskiego Towarzystwa Kryminalistycznego i Stowarzyszenia Ekonomicz-nej Analizy Prawa.
Ministers-two Nauk'l i Szikolniclwa Wyzsiego
Stworzenie anglojçzycznych wersji oryginalnych artykutöw naukowych wydawanych w kwartalniku „BITP. Bezpieczenstwo i Technika Pozarnicza" - zadanie finansowane w ramach umowy 658/P-DUN/2018 ze srodköw Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyzszego przeznaczonych na dziatalnosc upowszechniajqcq naukç.
