Научная статья на тему 'ФАЗОВЫЙ КОМПЛЕКС СИСТЕМЫ NA,CA//SO 4,CL-H 2 O ПРИ 00 С'

ФАЗОВЫЙ КОМПЛЕКС СИСТЕМЫ NA,CA//SO 4,CL-H 2 O ПРИ 00 С Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

CC BY
22
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
МЕТОД ТРАНСЛЯЦИИ / ФАЗОВЫЕ РАВНОВЕСИЯ / КОМПОНЕНТЫ / ДИАГРАММА / ГЕОМЕТРИЧЕСКИЕ ОБРАЗЫ / НОНВАРИАНТНЫЕ ТОЧКИ / МОНОВАРИАНТНЫЕ КРИВЫЕ / ДИВАРИАНТНЫЕ ПОЛЯ

Аннотация научной статьи по химическим наукам, автор научной работы — Солиев Л., Джумаев Маъруфджон Тагоймуротович, Юсупова Нилуфар, Тупалангова Чиннигул

Методом трансляции установлено, что для системы Na,Ca//SO 4,CI-H 2 О при 00 С характерно наличие 2 нонвариантных точек, 5 моновариантных кривых и 4 дивариантных полей. Впервые построена диаграмма фазового комплекса равновесий исследуемой системы при 00 С.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PHASE COMPLEX IN THE SYSTEM NA,CA//SO 4,CI-H 2 О AT 0 DEGREES CELCIUM

Phase balances Na,Ca//SO 4,CI-H 2 О are studied using the broadcasting method under 00 C. It is established that 4 squires of divariants, 5 lines of monovariants and 2 points on nonvariats are typical for phase balances. It is the first time that its tied of phase balances are built.

Текст научной работы на тему «ФАЗОВЫЙ КОМПЛЕКС СИСТЕМЫ NA,CA//SO 4,CL-H 2 O ПРИ 00 С»

УДК 541.127.6

КОМПЛЕКСИ ФАЗАГИИ СИСТЕМАИ Ш, Са//80 4,С1-И 2 О ДАР ХАРОРАТИ О0 С

Солиев Л., Цумаев М.Т., Юсупова Н., Тупалангова Ч.

Донишгоуи давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С.Айни

Системаи чоркомпонентаи №,Са/^0 4,С1-Н 2 О яке чузъхои таркибии системаи шашкомпонентаи Na,К,Mg,Ca//S0 4,С1-Н 2 О мебошад, ки конуниятхои мувозинатхои фазагии онро муайянкунанда асоси назариявии равандхои халшавй ва кристаллизатсияи хлориду сулфатхои натрий, калий, магний ва калсийи обхои бахру укёнусхо ва коркарди галлургии ин обхо, омехтаи намакхои аз онхо тахшиншаванда мебошанд.

Х,амзамон аз адабиёти мавчуда [1] бармеояд, ки системаи чоркомпонентаи №,Са/^0 4,С1-Н 2 О дар харорати О0 С тамоман омухта нашудааст. Дар маколаи мазкур натичаи омузиши сохтори диаграммаи комплекси фазагии системаи мазкур бо усули транслятсия [2], ки аз принсипи мутобикат [3] бармеояд мавриди мухокима карор гирифтааст. Усули транслятсия имконият медихад, ки дар асоси далелхои мувозинатхои фазагии системахои чузъи (масалан, п-компонента) мувозинатхои фазагии системаи умумй (масалан, п+1 компонента ) пешгуи карда шуда, диаграммаи комплекси фазагии он сохта шавад.

Системаи чоркомпонентаи №,Са/^0 4,С1-Н 2 О аз системахои секомпонентаи зерин иборат аст: N 2 80 4-Са80 4-Н 2 О (1); КаС1-СаС1 2-Н 2 О (2); № 2 80 4-КаС1-Н 2 О (3) ва CaS0 4-СаС1 2-Н 2 О (4). Мувофики адабиёти мавчуда [4] барои системахои секомпонентаи номбаршуда дар харорати О0 С чунин нуктахои нонвариантй бо фазахои сахти мувозинатиашон хос мебошад (Ч,адвали 1).

Ч,адвали 1

Мувозинатхои фазагй дар нуктахои нонвариантии системахои секомпонента, ки системаи чоркомпонентаи №,Са/^0 4,С1-Н 2 0-ро ташкил медиханд ^ (изотермаи О0 С)_

Нуктахои нонвариантй Фазахои сахти мувозинатй Нуктахои нонвариантй Фазахои сахти мувозинатй

Системаи № 2 80 4-Са80 4-Н 2 0 Системаи Ка 2 80 4- N ЧаС1-Н 2 0

Е 13 Мб+Гп Е з3 Га+Мб

Системаи №С!-СаС1 2-Н 2 0 Системаи CaS0 4-СаС1 2-Н 2 0

Е 23 Га+Са-6 Е 43 Гп+Са-6

Дар чадвали 1 ва минбаъд Е ишораи нуктаи нонвариантй буда, дарачааш компонентнокии система ва индексаш раками тартибии нуктаи нонвариантй аст. Барои фазахои сахти мувозинатй чунин ишорахо кабул карда шудаанд: Мб - мирабилит № 2 80 4 Н 2 О; Гп - гипс CaS0 4'2 Н 2 О; Га - галит ШС1; Са6 - СаС1 2'Н 2 О.

Сохтори диаграммаи комплекси фазагии системаи №,Са/^0 4,С1-Н 2 О дар харорати О0 С ва сатхи секомпонентагй, мутобик ба далелхои чадвали 1, чунин шуданаш мумкин (расми 1).

Расми 1. Сохтори диаграммаи комплекси фазагии системаи №,Са/^0 4,С1-Н 2 О дар хдрорати О0 С ва сатх,и секомпонентагй

Илова намудани компоненти чорум ба яке аз системах,ои секомпонента онро ба системаи чоркомпонентаи №,Са/^0 4,С1-Н 2 О табдил медихдд. Ин табадулот ба он меоварад, ки нук;тах,ои нонвариантии системах,ои секомпонента сатх,и чоркомпонента транслятсия (интикол) шуд ба хосиятх,ои моновариантии сатх,и чоркомпонента табдил меёбанд. Хосиятх,ои моновариантии х,осилшуда мутоби; ба талаботх,ои принсипх,ои асосии тахдили физико-химиявй [5] хосиятх,ои топологии шаклх,ои (элементх,ои) геометрии система ва коидаи фазах,ои Гиббс бо х,ам вохурда нук;тах,ои нонвариантй сатх,и чоркомпонентаро х,осил мекунанд. Дар шакли математикй ин бо х,ам якчояшавии нук;тах,ои нонвариантии сатх,и секомпонентаи аз якдигар бо як фаза фарккунанда мебошад, яъне:

Е15+Е ........_> Е ^Га+Гп+Мб;

Е:Н-Еч:........-> Е г* =Га +Гп +Са г б,

Шакли графикии (диаграммаи) ин раванд дар расми 2 нишон дода шудааст.

N3:50!_Ег*__£аЗСК|

2ХаС

СаСЬ

Расми 2. Сохтори диаграммаи комплекси фазагии системаи №,Са/^0 4,С1-Н 2 О дар хдрорати О0 С, ки бо усули транслятсия сохта шудааст

Х,амин тавр диаграммаи комплекси фазагии системаи чоркомпонентаи №,Са/^0 4,С1-Н 2 О барои хдрорати О С, ки бо усули транслятсия сохта шудааст (расми 2) хдмаи шаклхои (элементхои) геометрии системаи №,Са/^0 4,С1-Н 2 О ва нисбати якдигар чи тавр чойгир

шудани онхоро хеле хуб ва пурра ифода мекунад. Аз он чумла, аз диаграммаи сохташуда бармеояд, ки барои системаи №,Са/^0 4,С1-Н 2 О дар харорати О0 С 4 майдони диварианти (майдонхои кристаллизатсияи кисмхои таркибии система), 5 хатти моновариантй ва 2 нуктаи нонвариантй хос мебошад. Хатхои моновариантй пайдоиши духелагй доранд. Онхое, ки пунтирй буда, тирча доранд дар натичаи транслятсияи нуктахои нонвариантии сатхи секомпонента ба сатхи чоркомпонента хосил шудаанд ва тирча самти трансилятсияро нишон медихад. Барои онхо чунин фазахои сахти мувозинатй хос мебошанд:

Е13........—>Е14 = Гп + Мб;

Е;3........—>Е;ч = Га + Са.6;

Ез3.........._>Е1« = Га + Мб;

Е43........—>Е;ч = Гп + Са.6.

Дигар намуди хатти моновариантй ин хатти моновариантии байни нуктахои нонвариантии сатхи чоркомпонента мебошад, ки дар ин система якто буда, барои вай чунин фазахои сахти мувозинатй хос мебошад:

Ег

■Е24=Га+Гп

Диаграммахои комплексхои фазагии системахои химиявй, ки бо усули транслятсия сохта шудаанд [6] метавонанд бо майдонхои дивариантй фрагментатсия шаванд.

Мисоли бо майдонхои дивариантй фрагментатсия шудани диаграммаи комплекси фазагии системаи №Са//Б0 4,С1,Н 2 О барои харорати О0 С дар чадвали 2 оварда шудааст Ч,адвали 2

Номгуй ва фазахои сахти мувозинати майдонхои дивариантии системаи №,Са/^0 4,С1-Н 2 О барои харорати О0 С

Фазахои сахти

мувозинатии

майдонхо

Мб

Га

Контури майдонхои диаграмма (расми 2)

дар

Фазахои сахти

мувозинати

майдонхо

Гп

Са-6

Контури диаграмма (расми 2)

майдонхои

дар

АДАБИЕТ

1. Справочник экспериментальных данных по растворимости многокомпонентных водно-солевых систем. Т.2,кн 1-2, СПб: Химздат, 2004, 1248 с.

2. Солиев Л. Прогнозирование строения диаграмм фазовых равновий многокомпонентных водно-солевых систем методом трансляции. М, 1987, 28 с. Деп. в ВИНИТИ АН СССР 20.12.87 г, №8990-В 87.

3. Горощенко Я.Г. Массцентрический метод изображения многокомпонентных систем.Киев,изд. "Наукова думка" 1982, 264 с.

4. Справочник экпериментальных данных по растворимости многокомпонентных водно-солевых систем. Т.1, кн. 1-2, СПб: Химздат, 2003, -С.1152.

5. Аносов В.Я., Озерова М.И., Фиалков Ю.Я. Основы физико-химического анализа. Наука, М.,1976,503 с.

6. Солиев Л. Схематические диаграммы фазовых равновений многокомпонентных систем. Журнал неорганической Химии АН СССР.1988, Т.33.№5, -С. 1305-1310.

ФАЗОВЫЙ КОМПЛЕКС СИСТЕМЫ Na,Ca//SO 4,Cl-H 2 O ПРИ О0 С

Методом трансляции установлено, что для системы Na, Ca//SO 4, CI-H 2 О при О0 С характерно наличие 2 нонвариантных точек, 5 моновариантных кривых и 4 дивариантных полей. Впервые построена диаграмма фазового комплекса равновесий исследуемой системы при О0 С.

Ключевые слова: метод трансляции, фазовые равновесия, компоненты, диаграмма, геометрические образы, нонвариантные точки, моновариантные кривые, дивариантные поля.

PHASE COMPLEX IN THE SYSTEM Na,Ca//SO 4,CI-H 2 О AT 0 DEGREES CELCIUM

Phase balances Na,Ca//SO 4,CI-H 2 О are studied using the broadcasting method under 00 C. It is established that 4 squires of divariants, 5 lines of monovariants and 2 points on nonvariats are typical for phase balances. It is the first time that its tied of phase balances are built.

Key words: translation method, phasebalances, connected diagram, components, nonvariats points, lines of monovariants, squares of divariants.

Сведения об авторах:

Л.Солиев, д.х.н., профессор кафедры общей и неорганической химии Таджикского государственного педагогического университета им. С.Айни. Телефон (+99237) 236-14-82. Е-mail: Soliev. Lutfullo @yandex.com;

Джумаев Маъруфджон Тагоймуротович - старший преподаватель кафедры общей и неорганической химии Таджикского государственного педагогического университета им. С.Айни. Тел. +992-90-44-44-100 E-mail - jumaev_m@bk.ru

Юсупова Нилуфар - бакалавр кафедры общей и неорганической химии Таджикского государственного педагогического университета им. Садриддина Айни.

Тупалангова Чиннигул - бакалавр кафедры общей и неорганической химии Таджикского государственного педагогического университета им. Садриддина Айни.

Information about authors: L.Soliyev, Doctor of Chemistry, Professor, Department of General and Inorganic Chemistry, Tajik State Pedagogical University. S. Aini. Telephone (+99237) 236-14-82. E-mail: Soliev. Lutfullo @ yandex.com;

Marumafdzhon Tagoymurotovich Dzhumaev - Senior Lecturer, Department of General and Inorganic Chemistry, Tajik State Pedagogical University S. Aini. Tel. + 992-90-44-44-100 E-mail -jumaev_m@bk. ru

Yusupov Nilufar - Bachelor of General and Inorganic Chemistry, Tajik State Pedagogical University. Sadriddin Aini.

Tupalangov Chinnigul - Bachelor of General and Inorganic Chemistry, Tajik State Pedagogical University. Sadriddin Aini.

УДК 541. 123.6

РАСТВОРИМОСТЬ В СИСТЕМЕ СaSO .^(HCO sb^aF 2-H 2 O ПРИ 00 С

Солиев Л., Мусоджонова Дж., Джабборов И., Имомова Л.

Таджикский государственный педагогический университет им. С.Айни

Исследуемая четырехкомпонентная система СаБО 4 - Ca(HCO 3)2 - CaF 2 - H 2 O является составной частью более сложной шестикомпонентной системы Na,Ca//SO 4,CO 3,HCO 3,F - H 2 O, закономерности фазовых равновесий и растворимость в которой определяют условия утилизации жидких отходов алюминиевого производства. [1].

В настоящей работе рассмотрены результаты исследования системы CaSO 4 - Ca(HCO 3)2 - CaF 2 - H 2 O при О0 С методом растворимости с целью установления концентрационных параметров положения геометрических образов системы на диаграмме и соотношения полей кристаллизации индивидуальных равновесных твёрдых фаз.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.