CC BY
30
Eugeniusz Wojciech ROGUSKI
Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpozarowej
ROZPOZNANIE RODZAJOW I ZRODEL ZAGROZEN NA
TERENIE KRAJU
Publikowany material jest fragmentem opracowania autora zrealizowanego w ramach tematu badawczego T00A 00922 (KBN) „Opracowanie metodyki tworzenia map ryzyka i zagrozen na terytorium kraju" MEL Politechnika Warszawska 2002/2003
Streszczenie: Referat przedstawia podstawowe informacje statystyczne zwi^zane ze zdarzeniami destrukcyjnymi powoduj^cymi ofiary i straty materialne, ktore mialy miejsce na terenie kraju w latach 19992002. Nast^pnie autor w syntetyczny sposob opisuje podstawowe rodzaje zagrozen: pozarowych, chemicznych, komunikacyjnych i transportowych, powodziowych, budowlanych w tym zwi^zanych z budowlami hydrotechnicznymi.
Slowa kluczowe: rodzaje zagrozen, katastrofy, wypadki, powodzie, katastrofalne zatopienia, toksyczne srodki przemyslowe, ostrzeganie i informowanie, wspolzaleznosc zagrozen
WST^P
Dane statystyczne wskazuj^. [1], ze w naszym kraju na zagrozenia o duzej skali narazonych jest 27 regionow i 80 miast o bardzo duzej skali zagrozenia, co stanowi okolo 1/3 powierzchni kraju zamieszkalej przez okolo 35% ludnosci. Najbardziej zagrozone s^.: Dolny i Gorny Sl3.sk, rejon warszawski, lodzki, gdanski, bydgoski, szczecinski, gorzowski, rzeszowski, krosnienski i torunski. W 2002 r. odnotowano 151.026 przypadkow zaistnienia pozarow, a miejscowych zagrozen 197.491, co w pierwszym przypadku stanowi wzrost o ponad 29%, natomiast w drugim o 18% w stosunku do roku 2001.
Tabela 1.
Dynamikapozarow i miejscowych zagrozen w latach 1999-2002 wg. wo/ew0dztw[1]
Rok wojewodztwo 1999 2000 2001 2002
ogolem pozar m.zagr ogolem pozar m.zagr ogolem pozar m.zagr ogolem pozar m.zagr
dolnosl^skie 22 839 12 802 9 222 24 157 12 808 10 467 30 426 11 206 18 353 39809 14873 23952
kuj awsko-pomor. 13 707 7 180 5 893 15 675 7 699 7 326 17 436 5 586 11 203 19297 6872 11783
lubelskie 12 709 6 241 6 124 13 314 6 160 6 815 14 030 6 063 7 633 16260 7608 8270
lubuskie 8 483 5 377 2 751 9 019 4 684 3 978 8 636 3 976 4 252 11508 4460 6653
lodzkie 15 264 9 596 5 104 15 861 8 718 6 480 16 581 6 608 9 410 22569 10143 11555
malopolskie 19 433 7 957 10 724 20 944 7 204 12 854 26 878 7 611 18 373 26146 9119 15971
mazowieckie 37 093 23 051 11 763 40 114 24 258 13 198 38 435 18 505 17 710 48379 23949 21875
opolskie 7 500 3 422 3 661 7 591 3 330 3 821 7 604 2 807 4 397 10628 4500 5593
podkarpackie 12 067 4 980 6 631 12 715 4 297 7 941 14 519 5 008 9 091 16004 6356 9189
podlaskie 6 690 4 257 2 173 7 817 5 219 2 403 6 860 3 745 2 906 9881 5375 4288
pomorskie 16 411 7 424 8 214 18 023 8 008 9 223 19 456 6 523 12 215 23894 8276 14785
sl^skie 27 664 15 842 10 733 29 637 14 647 13 746 33 805 14 000 18 499 42315 19001 21961
swi^tokrzyskie 7 552 4 526 2 843 8 094 4 465 3 429 12 040 3 645 8 222 10587 5609 4730
warminsko-mazur. 12 441 6 709 5 361 13 555 7 216 5 947 13 374 6 335 6 694 18863 8319 10098
wielkopolskie 17 216 8 893 7 675 19 095 8.602 9 961 19 136 7 045 11 541 26689 8704 17390
zachodniopomor. 13 099 8 027 4744 14 235 8 574 5 394 14 547 7 939 6 413 17465 7862 9398
ogólem 25G 168 136 284 1G3 64G 269 846 135 889 122 983 293 763 116 6G2 166 912 36G294 151G26 197491
Analiza wieloletnich danych statystycznych [2] wskazuje, ze zarejestrowane pozary ugaszone przez jednostki interwencyjne panstwowej i ochotniczej strazy pozarnej obejmowaly glównie: uprawy rolne ( okolo 24%), obiekty mieszkalne ( okolo 19%), lasy (okolo 4%), srodki transportu (okolo 6%), obiekty produkcyjne (okolo 2%) i obiekty magazynowe (okolo 1%). Charakterystyczn^. cech^. zagrozen pozarowych jest ich sezonowosc wystçpowania, a zauwazalnym ich skutkiem s^. straty materialne oraz obrazenia u ludzi i zwierz^t. Najczçstszymi przyczynami pozarów s^.: podpalenia celowe (okolo 43%), nieostroznosc ludzi (okolo 31%), wyladowania atmosferyczne i zerwanie linii energetycznych oraz zaprószenia ognia w transporcie kolejowym (okolo 8%).
ogólem pozary m.zagroz.
Rys. 1 Dynamikapozarów i miejscowych zagrozen w latach 1999-2002.
Uwzglçdniaj^c rodzaj i wywolywane skutki, zagrozenia mozna umownie podzielic na trzy grupy [3,4] :
1. Awarie obiektów technicznych:
• skazenia promieniotwórcze (radiacyjne );
• skazenia toksycznymi srodkami przemyslowymi ( TSP );
• katastrofalne zatopienia;
• awarie infrastruktury technicznej.
2. Dzialanie sil przyrody:
• pozary;
• powodzie;
• huragany;
• sniezyce;
• epidemie, epizoocje, epifitozy;
• trzçsienia ziemi;
3. Katastrofy budowlane, komunikacyjne i inne:
• zawalenia siç budynków i wybuchy gazu;
• ekologiczne;
• morskie;
• kolejowe, lotnicze i drogowe;
• podczas zgromadzen duzej liczby osob;
• terrorystyczne.
Zagrozenia powodziowe
W naszym kraju duze zagrozenie powodziowe, szczegolnie w okresach wiosennych roztopow i w czasie duzych opadow deszczu, stwarzaj^. liczne rzeki i rzeczki odprowadzaj^ce swe wody do Bugu, Wisly, Odry i Warty. Niemalze co roku wystçpuj^ wiçksze, b^dz mniejsze (lokalne) powodzie, zatapiaj^c tereny oraz domostwa. Przykladem takiej powodzi jest katastrofalna powodz (zwana powodzi^. stulecia), ktora wyst^pila w lipcu 1997r [5]. Trwala miesi^c i objçla swoim zasiçgiem Polskç, Czechy, Slowacjç, Niemcy oraz Austriç. Zalane zostaly tereny w poludniowej i zachodniej czçsci kraju (29 z 49 wojewodztw), zamieszkale przez okolo 5 mln ludzi. Pod wod^ znalazlo siç 680 tys. hektarow gruntu. Zniszczonych zostalo 2 tys. km drog i 200 mostow drogowych oraz ok. 450 mostow i przepustow kolejowych. Zalanych zostalo okolo 1360 miejscowosci (m.in. Klodzko, Wroclaw, Raciborz, Nysa oraz Brzeg). Woda zniszczyla kilkaset domow i mieszkan, obiekty uzytecznosci publicznej, placowki oswiatowe i sportowe. Z terenow objçtych powodzi^. ewakuowano 162 tys. ludzi, a smierc poniosly 54 osoby. Niektore miejscowosci zostaly calkowicie zniszczone, a wiele zwierz^t domowych i dziko zyj^cych utopilo siç. Zaistniala grozba wybuchu epidemii oraz skazenia srodowiska naturalnego na skutek zalania lub podtopienia wysypisk smieci, odpadow komunalnych i przemyslowych, a takze oczyszczalni sciekow.
Rowniez kolejna powodz w pld.-wsch. Polsce, ktora wyst^pila w kwietniu 1998 r. spowodowala zalanie okolo 100 tys. hektarow gruntow i podtopila, w roznym stopniu, 12 miast i 380 wsi. Spowodowala koniecznosc ewakuacji okolo 2 tys. osob [6].
Huragany i sniezyce wystçpuj^ w Polsce raczej sporadycznie. Dzialanie silnego wiatru powoduje przede wszystkim zniszczenia infrastruktury i drzew, ale czasami i budynkow mieszkalnych. Zawieje i zamiecie sniezne powoduje przerwy i ograniczenia w komunikacji. Wiatry maj^ rowniez wplyw na samopoczucie i zdrowie czlowieka. Mog3 u niektorych osob powodowac uczucie dusznosci, oslabienie, depresje, sennosc lub zaburzenia snu oraz zaburzenia w ukladzie kr^zenia i pracy serca. Z publikowanych danych wynika, ze raz w roku nalezy liczyc siç z mozliwosci^. wyst^pienia na znacznym obszarze Polski wiatrow
0 prçdkosciach 8-9 stopni w skali Beauforta (wiatr gwaltowny, wichura, wiatr sztormowy). Raz na dziesiçc lat istnieje mozliwosc wyst^pienia wiatrow o prçdkosciach 10-11 stopni w skali Beauforta (gwaltowna wichura, silny sztorm) i raz na piçcdziesi^t lat wiatru o prçdkosci 12 stopni w skali Beauforta (huragan). Do rejonow szczegolnie zagrozonych wystçpowaniem silnych wiatrow nalezy: Karkonosze, Beskid Zywiecki, Podhale, okolice Wroclawia oraz srodkowe i wschodnie wybrzeze Baltyku. W wyniku silnych wiatrow w poludniowej
1 centralnej Polsce w marcu 1997 r. zginçlo 9 osob, a 13 zostalo rannych.
W minionym stuleciu na roznych kontynentach, zaistnialo ponad 70 powaznych trzçsien ziemi. Ich skala i rozmiary byly rozne. Niektore z nich wymagaly pomocy miçdzynarodowej (Skopie, Armenia, Meksyk, Iran, Filipiny, Turcja). W Polsce wystçpuj^ rowniez, choc nie tak powszechnie, zagrozenia wynikaj3.ce z ruchow tektonicznych ,osuwisk, zapadlisk, obrozji brzegu morskiego i inne. Notuje siç takze szereg wstrz^sow zwi^zanych z dzialalnosci^ gornicz^, zwlaszcza w zaglçbiu gorniczym i rejonie Belchatowa. Przykladem
tego typu zdarzen jest katastrofalny wyciek wody w kopalni soli w Wieliczce, powoduj^cy zapadanie si? gruntu, a w konsekwencji zagrozenie dla ludnosci i infrastruktury w tym rejonie.
Wsrod katastrof ekologicznych najbardziej groznymi s^. wycieki ropy naftowej i mazutu z tankowcow, co powoduje skazenie duzych obszarow wod morskich i w konsekwencji zamieranie zycia w wodzie. Na swiecie odnotowano wiele duzych katastrof morskich (m.in. prom Heweliusz), w ktorych zgin?lo kilkanascie tysi?cy osob.
Katastrofy zwi^zane ze zgromadzeniem duzej liczby osob wyst^puj^. najcz?sciej w miejscach zawodow sportowych (stadion sportowy Hyzel) lub w ich okolicach oraz podczas koncertow muzycznych (hala koncertowa w Gdansku). W wyniku tych katastrof ponioslo smierc lub doznalo obrazen ciala wielu kibicow i osob postronnych. Przyczyn^. tych nieszcz?sc bylo zawalenie si? trybun lub innych urz^dzen sportowych, bojki, zamachy terrorystyczne i pozary .
Do katastrof w komunikacji zaliczamy wypadki drogowe, kolejowe i lotnicze. Ich przyczyn^. s^. nie tylko awarie silnikow, warunki pogodowe, ale rowniez nie zamierzone bl?dy oraz nieprzestrzeganie warunkow bhp, zaniedbania, itp. Tego typu zdarzenia wyst?puj^ kazdego dnia powoduj^c smierc, obrazenia ciala i duze szkody materialne. Z policyjnych danych wynika [7,8], ze co dwie minuty dochodzi do kolizji na drodze, co 6 minut ktos zostaje ranny, a co 78 minut ginie czlowiek. W 1997 r. odnotowano 26 620 zdarzen na drogach , 250 na kolei oraz 94 w lotnictwie.
Badania polskich i szwajcarskich specjalistow wykazaly [9], ze okolo 80% awarii budowlanych spowodowanych jest bl?dami popelnionymi przez ludzi. Ten rodzaj zagrozen pot?gowany jest starzeniem si? budynkow mieszkalnych oraz katastrofalnym stanem instalacji, zwlaszcza gazowych. Przykladem tego jest wybuch gazu w podpiwniczeniu budynku mieszkalnego w Gdansku w kwietniu 1995 r. Poszkodowanych zostalo 177 osob (21 przypadkow smiertelnych i 12 rannych). W wyniku wybuchu zniszczeniu ulegl parter, pierwsze i cz?sciowo drugie pi?tro. Zachwiana zostala wytrzymalosc konstrukcyjna i stabilnosc budynku, w efekcie czego zostal on wyburzony.
W zastraszaj^cym tempie rosnie liczba katastrof w wyniku dzialan terrorystycznych i sabotazowych. Maj^. one glownie podloze polityczne, religijne lub mafijne, powoduj^c ofiary wsrod ludzi (najcz?sciej przypadkowych) oraz duze straty materialne. Oprocz podkladania ladunkow wybuchowych w samochodach, sklepach i restauracjach coraz cz?sciej zdarzaj^ si? kradzieze substancji chemicznych o silnym dzialaniu trjcym. Wprowadzenie niektorych z nich do wody moze spowodowac smierc lub zatrucie nawet wielu tysi?cy osob. Przykladem tego rodzaju zagrozenia moze byc kradziez 835 ml cyjanku potasu z laboratorium chemicznego Fabryki Maszyn Rolniczych w Czarnej Bialostockiej [10]. Ustalono, ze sprawcy kradziezy zamierzali zatruc uj?cia wody. Wprowadzono wi?c staly nadzor nad uj?ciami wody oraz jej badanie na calym obszarze kraju. Niestety , szczegolnie w ostatnich latach mamy do czynienia ze zjawiskiem dotychczas nie znanym, tj. realne b^dz hipotetyczne zamachy bombowe i chemiczne lub bakteriologiczne na szpitale, szkoly i inne obiekty uzytecznosci publicznej.
Zagrozenia chemiczne
Uprzemyslowienie, pol^czone z kapitalochlonnosci^, wzrostem stopnia skomplikowania procesow i instalacji technologicznych, stosowania substancji o wlasciwosciach nie do konca poznanych, jest czynnikiem powoduj^cym wzrost zagrozen
zdrowia i zycia ludzi. Nie jest to truizmem, albowiem co pewien czas jestesmy wstrz^sani doniesieniami o katastrofach chemicznych (i innych) zwi^zanych z gospodarcz^ dzialalnosci^ czlowieka [11]. Wypadki te w wiçkszosci dotyczyly substancji gazowych, a wiçc nie skazaj^cych trwale otoczenie. Inaczej ma siç sprawa z uwalnianiem siç substancji zwanych dioksynami i maj^cych wlasciwosci trwalego skazenia otoczenia. W literaturze wyliczone jest ponad dwadziescia tego typu wypadków, jakie siç wydarzyly w minionym pólwieczu. Do najgrozniejszego z nich nalezy zdarzenie w Sevesso we Wloszech, w roku 1976, gdzie uwolnienie wskutek eksplozji zaledwie 175 g dioksyny skazilo otoczenie na powierzchni 18 km , zatrulo siç 700 osób i padlo 78 tys. zwierz^t. Inny przyklad to zanieczyszczenie (w 1974 roku ) terenu w stanie Missouri olejem, zawieraj^cym dioksynç i stosowanym do zapobiegania podnoszenia siç kurzu na stadionach, drogach itp., czy wreszcie w 1984 r., w Bhopolu tysi^ce porazonych przez dioksynç zawart^ w izocyjanie metylu, uwolnionym do otoczenia w ilosci 30-35 ton.
W przemysle uzywane jest w róznych ilosciach od bardzo malych do bardzo duzych ponad 20.000 róznorodnych substancji i zwi^zków chemicznych. Komisja Gospodarcza ONZ wyselekcjonowala okolo 450 srodków uznanych za truj^ce, sposród nich zas wylonila okolo 170 powoduj^cych toksyczne skazenia przemyslowe. Id^c dalej, zwazywszy na czçstotliwosc wystçpowania i ilosci srodków w zakladach przemyslowych, mozna wyliczyc kilka najbardziej reprezentatywnych, a wsród nich : amoniak, chlor, dwusiarczek wçgla, dwutlenek siarki, tlenek etylenu, fluorowodór, fosgen, siarkowodór. Ich zastosowanie w przemysle przedstawia tabela 2.
Toksycznymi srodkami przemyslowymi nazywa siç substancje i zwi^zki chemiczne o wlasciwosciach trjcych, mog^ce porazic ludzi, wykorzystywane w duzych ilosciach w przemysle, b^dz przewozone srodkami transportu, a przy tym maj^ce zdolnosc latwego przechodzenia do atmosfery w wypadku zniszczenia (awarii) urz^dzeñ i wywolywania masowych porazen ludnosci. Charakteryzuj^ siç one bardzo zróznicowanymi wlasciwosciami, dlatego trudno jest je klasyfikowac wedlug jednolitego kryterium. Niemniej jednak mozna je podzielic ze wzglçdu na decyduj^cy syndrom wystçpuj^cy podczas ostrego zatrucia na grupy:
1. Srodki o dzialaniu dusz^cym (chlor, fosgen).
2. Srodki o dzialaniu ogólnotruj^cym (cyjanowodór).
3. Srodki o dzialaniu na uklad nerwowy -neurotropowe (dwusiarczek wçgla).
4. Srodki o dzialaniu ogólnotruj^cym i dusz^cym (akrylonitryl).
5. Srodki o dzialaniu neurotropowym i dusz^cym (amoniak).
6. Srodki o dzialaniu metabolicznym (tlenek etylenu).
7. Srodki o dzialaniu zaklócaj^cym wymianç substancji w organizmie (dioksyna).
Obok, nazwijmy je umownie "klasycznych" toksycznych srodków przemyslowych, w naszym otoczeniu mog^. siç pojawic substancje, bçd^ce produktami palenia siç róznych materialów. Wynika to z faktu, ze powszechnie stosowane, a przy tym palne produkty syntetyczne wydzielaj^. szkodliwe dymy i gazy truj^ce. Dane statystyczne wskazuj^, iz ponad 50% liczby wypadków smiertelnych w czasie pozarów bylo wynikiem wdychania przez ofiary szkodliwych opadów. Nastçpstwa gazowych produktów spalania mog^. byc podobne do nastçpstw TSP. Zasadnicza ilosc toksycznych srodków przemyslowych znajduje siç przede wszystkim w zakladach przemyslowych. Wedlug danych szacunkowych opartych na rocznikach statystycznych i innych publikacji, ocenia siç, ze w Polsce istnieje okolo 3500 obiektów dysponuj^cych TSP.
Z tej liczby okolo 1000 stwarza duze zagrozenie dla otoczenia. Sposród nich mozna, id^c dalej, wylonic okolo 200 najbardziej niebezpiecznych, a z nich okolo 70-80
stwarzaj^cych najwiçksze zagrozenie. Zagrozenie ludnosci potçguj^. w naturalny sposob zaklady tego typu rozmieszczone w krajach s^siednich w poblizu granic naszego kraju. W ostatnim okresie szczegolne potencjalne zagrozenie stwarzaj^. dose liczne male zaklady, przewaznie prywatne, uzytkuj3.ce lub przewoz^ce materialy niebezpieczne w sposob wlasciwie niekontrolowany, czçstokroé bez zachowania wymaganych warunkow bezpieczenstwa. Szacunkowe dane wskazuj^, ze skazeniami TSP zagrozonych jest okolo 4,1 mln osob, zas w strefach bezposredniego zagrozenia okolo 2,5 mln osob.
Znaczne niebezpieczenstwo stanowi przewoz toksycznych srodkow przemyslowych transportem kolejowym i samochodowym. Zgromadzenie w cysternach duzej ilosci zwi^zkôw chemicznych, ich przewoz w transporcie kolejowym i tranzycie, nieraz ze znaczn^ prçdkosci^, czçsto po torach kolejowych wymagaj^cych wymiany, z naruszeniem podstawowych zasad przewozu takich jak np. zakaz zatrzymywania ladunkow na terenie miasta. W ci^gu roku w obrocie kolejowym i tranzycie przewozi siç okolo 1.250 tys. ton roznego rodzaju srodkow niebezpiecznych. Wzdluz tras przewozu zagrozonych jest okolo 7 mln ludnosci. Przez teren Polski wiod^. szlaki kolejowe przewozow TSP ze WNP do krajow Europy Zachodniej (przejscia graniczne Kuznica lub Czeremcha - Bialystok - Ostrolçka -Grudzi^dz - Chojnice - Krzyz - Gorzow Wlkp. - przejscia graniczne z Niemcami).
Szczegolnie niebezpieczne s^. trzy trasy kolejowe :
II. Terespol - Slubice przez Warszawç, Kutno i Poznan.
III. Poznan - Medyka przez Warszawç, Kutno, Poznan.
IV. Gdansk - Cieszyn przez Bydgoszcz, Torun, Kutno, Lodz, Czçstochowa i Katowice.
W transporcie drogowym przewozi siç okolo 15 tys. ton TSP, z tego 5 tys. ton chloru oraz 4 tys. ton amoniaku i liczby te rosn^.. Ogolnie ocenia siç, ze w obrocie wewnçtrznym i tranzytowym przewozi siç wielokrotnie wiçcej TSP niz jest przechowywanych w magazynach. Podczas transportu najbardziej zagrozona jest ludnose zamieszkala w odleglosci 4-5 km od trasy przewozu. Jak wielkie stwarza to zagrozenie mozemy siç przekonae po analizie wydarzenia, ktore mialo miejsce w Bialymstoku 9 marca 1989 roku. Wykolejeniu ulegly wowczas trzy z piçciu cystern zawieraj^cych w sumie okolo 200 ton cieklego chloru. Chc^c obiektywnie ocenie skalç zagrozenia - bo na zagrozeniu siç skonczylo - trzeba uwzglçdnié rozne czynniki. Czas tego zdarzenia - godzina 2.45-byl bardzo niekorzystny, gdyz przewazaj^ca wiçkszosé mieszkancow spala. Sila wiatru wynosila od 1 do 1,5 m/s, czyli bylo prawie bezwietrznie. Sprzyjalo to tworzeniu siç obloku skazonego powietrza o bardzo duzym stçzeniu. W poblizu brak bylo sluzb ratownictwa chemicznego, a spoleczenstwo nie bylo poinformowane o mozliwym zagrozeniu. Po przeliczeniu ilosci mieszkancow Bialegostoku i ilosci chloru, w tym smiercionosnym ladunku byl prawie 1 kg chloru na jednego mieszkanca. Dobrze siç stalo, ze wyciek z cystern nie nast^pil, bo w przeciwnym razie (prawdopodobnie) zagrozone byloby zycie od Bialegostoku po Monki i Grodno.
Glown^. przyczyn^. wiçkszosci tzw. „zdarzen" jest zly stan techniczny cystern, ktore stanowi^. podstawowy srodek transportu chemicznych substancji niebezpiecznych. Niestety czçste s^. przypadki, ze pojazdy przewoz^ce TSP nie s^. konwojowane. Kierowcy nie wykorzystuj^. obwodnic. Wykonuj^. odlegle kursy, znacznie przekraczaj^c obowi^zuj^ce normy czasu pracy za kierownic^. bez odpoczynku na specjalnych parkingach. Ze statystyk wynika, ze liczba przypadkow wycieku cieczy lub ulatniania siç gazu z cystern corocznie wzrasta. Nalezy s^dzié, ze wraz ze zwiçkszeniem siç ilosci przewozonych towarow niebezpiecznych bez rozwi^zan systemowych zjawisko to bçdzie postçpowalo, powoduj^c coraz wiçksze zagrozenie ludzi i srodowiska. Problemem jest rowniez pozostawianie znacznych ilosci TSP lub ladunkow niebezpiecznych bez nadzoru i zabezpieczenia, brak
srodków ochrony u pracuj^cych przy nich ludziach i lamanie podstawowych zasad bhp. Bez wzglçdu na sposób przechowywania TSP i rodzaj uzytych do tego zbiorników, istnieje niebezpieczenstwo ich awarii. Nie wdaj^c siç w rozwazania przyczyn zwrócmy uwagç przede wszystkim na to, ze wszystkie obiekty przechowjce TSP maj^ wewnçtrzny zapas energii, sprzyjaj^cy uwolnieniu ich do srodowiska przy nieznacznym odchyleniu od normy parametrów ich funkcjonowania. Uwolnienia te mog^. byc przyczyn^. zniszczenia calkowitego lub czçsciowego urz^dzeñ technicznych, technologicznych, systemów ochrony zbiorników itp., a przy tym mog^. im towarzyszyc wybuchy gazów i pylów oraz pozary.
Tabela 2.
Zastosowanie TSP w przemysle
Lp NAZWA TSP ZASTOSOWANIE
1 AKRYLONITRYL Produkcja wlókien syntetycznych, gumy, kauczuku syntetycznego, barwników.
2 TLENKI AZOTU AMONIAK Skladnik paliwa rakietowego. Produkcja kwasu azotowego, cyjanowodoru, akrylonitrylu, wlókien syntetycznych, nawozów mineralnych, materialów wybuchowych, srodków chlodniczych.
3 KWAS AZOTOWY W syntezie organicznej przy produkcji barwników, przy nitrowaniu celulozy, w metalurgii, przy produkcji zwi^zków azotowych, nawozów.
4 DWUMETYCLOHYDROZYNAH YDROZYNA Skladnik paliwa rakietowego, Skladnik paliwa rakietowego, produkcja materialów wybuchowych, gum i wyrobów gumowych.
5 DWUCHLOROETAN Rozpuszczalnik, przygotowywanie roztworów odkazaj^cych.
6 TLENEK WÇGLA Rafinacja metali, synteza metanolu, paliwo gazowe.
7 TLENEK ETYLENU Synteza glikolu, etonoloaminy, eterów, barwników organicznych, gumy, wlókien polisterynowych.
8 DWUTLENEK SIARKI Produkcja kwasu siarkowego, wybielanie celulozy, welny, jedwabiu, m^ki kukurydzianej i cukru. Srodek dezynfekcyjny i chlodniczy.
9 DWUSIARCZEK WÇGLA Produkcja wlókien wiskozowych, celofanu, wlókien syntetycznych, rozpuszczalników. Wulkanizacja kauczuku. Srodek dezynfekcyjny.
10 CZTEROETYLEK OLOWIU Jest stosowany jako antydetonator w mieszaninie z chlorowcopochodnymi wçglowodorow.
11 FOSGEN Produkcja tworzyw sztucznych, kauczuków i wlókien syntetycznych, barwników i pochodnych izocyjaniaków.
12 FLUOROWODOR Produkcja fluorowçglowodoréw, tworzyw sztucznych odpornych termicznie i chemicznie (teflonów), metalurgia.
13 CHLOR Produkcja tworzyw sztucznych, srodków owadobójczych, rozpuszczalników, srodków dezynfekcyjnych, wybielaj^cych, pior^cych, produkcja gliceryny, tlenku etylenu, oczyszczanie wody, metalurgia.
14 CHLOROPIKRYNA Srodek do zwalczania szkodników w rolnictwie, dezynfekcji. Wystçpuje jako produkt posredni przy
produkcji barwników.
15 CYJANOWODOR Produkcja akrylonitrylu, akrylanów cyjanianów, synteza kauczuku nitrylowego, wlókien chemicznych, tworzyw sztucznych, szkla organicznego.
16 DIOKSYNA Producent towarzysz^cy i przejsciowy przy produkcji zwi^zków chloroorganicznych.
Zagrozenia o charakterze promieniotwórczym (radiacyjne)
W wielu krajach energía j^drowa stanowi znacz^cy udzial w ogólnej produkcji energii. W tych krajach, gdzie czynne s^. elektrownie j^drowe, udzial elektrycznosci wyprodukowanej przez reaktory j^drowe w ogólnej produkcji elektrycznosci si?ga od kilku % do 30 % i wi?cej (Francja, Szwecja, Szwajcaria).
W naszym kraju, glównym zródlem zagrozenia promieniotwórczego jest Osrodek J^drowy w Swierku pod Warszaw^.. Posiada dwa reaktory badawcze, znaczn^ ilosc wypalonego paliwa oraz Skladnic? Odpadów Promieniotwórczych w Rózanie. Ponadto w kraju jest okolo 3 tys. zakladów wykorzystuj^cych w swojej dzialalnosci produkcyjnej zwi^zki promieniotwórcze i kilka tysi?cy aparatów rentgenowskich. Niezaleznie od wewn?trznych zagrozeñ, musimy si? liczyc ze szczególnym niebezpieczeñstwem, którego zródla mog^. byc poza granicami kraju. W Europie eksploatowanych jest 228 elektrowni j^drowych, z których az 26 znajduje si? w odleglosci okolo 350 km od granicy kraju (2 na Ukrainie, 2 na Bialorusi, 8 w Czechach i Slowacji, 4 w Bulgarii, 8 w Niemczech i 2 w Szwajcarii) [12].
Pami?tac nalezy, ze energetyka j^drowa nie jest wolna od zagrozenia wyst^pienia uszkodzeñ systemów zabezpieczaj^cych czy awarii.
Najwi?ksza katastrofa wydarzyla si? 26 kwietnia 1986 r. w Czarnobylu. W wyniku wybuchu reaktora do atmosfery uwolnilo si? wiele substancji i pierwiastków. Spowodowalo to uszkodzenia ciala u wielu tysi?cy ludzi i nasilenie wielu chorób (glównie nowotworów zlosliwych). Skazone zostalo 200 tys. km2 powierzchni, któr^ wyl^czono z dzialalnosci czlowieka na dziesi^tki lat. Ewakuowano okolo 250 tys. osób [13].
Analizuj^c i oceniaj^c powstal^. w pierwszych godzinach po wybuchu sytuacj? nalezy podkreslic, ze poniesione straty mogly byc znacznie mniej sze. Wprawdzie faktyczna liczba ofiar tej katastrofy nie jest znana lecz z cal^. odpowiedzialnosci^ mozna stwierdzic, ze z wielu ludzi i przez wiele lat b?dzie ponosilo jej konsekwencje. Przyczyn takiego stanu nalezy upatrywac w tym, ze zgodnie z planem na wypadek awarii nie wprowadzono w zycie planu w zakresie ochrony ludnosci, mimo iz warunki techniczne byly zabezpieczone. Równiez rozpoznanie skazeñ nie bylo nalezycie przeprowadzone. Ludzie, zwlaszcza strazacy, pracowali nie znaj^c realnej sytuacji skazeñ, a to zagrozilo ich zyciu i zdrowiu. Ponadto w tej nadzwyczaj groznej sytuacji gro osób ze scislego kierownictwa EA nie przejawialo obiektywnosci w ocenie awarii, ignorowalo rady i propozycje specjalistów lub w ogóle nie wierzylo ich meldunkom. Brak bylo równiez scislego wspóldzialania miedzy kierownictwem elektrownii, a tymi, którzy spieszyli im z pomoc^. W tym czasie, gdy na terenie elektrowni atomowej sytuacja byla nadzwyczaj grozna i napi?ta oraz wielu ludzi naocznie przekonalo si? jakie nieszcz?scie na nich spadlo, w miescie Prypec i w rejonach podmiejskich, zycie w ten sobotni dzieñ toczylo si? swoim normalnym tokiem. Ulicami plyn?ly stlumienie ludzi, na twarzach których nie bylo nawet cienia trwogi. W parkach i na skwerach bawily si? dzieci. Gwarno bylo w kawiarniach i sklepach. Podobnie bylo w niedziel?. Trudno uwierzyc, ze w
odleglosci zaledwie kilku kilometrow zdarzyla siç powazna awaria, a w miescie energetykow atomowych nikt nie byl powaznie zaniepokojony jej groznymi skutkami.
Czarnobylska awaria siçgnçla Polski. Uwolniona w ci^gu pierwszych dni radioaktywnosc skazila masy powietrza, ktore pocz^tkowo przemiescily siç nad Skandynawiç, nastçpnie nad srodkow^ Europç, a w koncu na Balkany. Przemieszczaj^c siç - z roznym nasileniem - chmura radioaktywna skazila cal^. Europç. W Polsce wzrost radioaktywnosci w powietrzu po raz pierwszy zostal wykryty 27 kwietnia o godzinie 20.00 w Mikolajkach. Nastçpnego dnia (28.04.1986 r.) wszystkie stacje pomiarowe zostaly postawione w stan pogotowia i rozpoczçly wykonywanie stalych pomiarow wewnçtrznej dawki promieniowania gamma, calkowitej aktywnosci beta w powietrzu, opadzie, rzekach, wodach powierzchniowych, wodzie pitnej, trawie, glebie i niektorych produktach zywnosciowych. W okresie fazy wczesnej awarii i na pocz^tku posredniej wprowadzono dzialania ochronne :
a) zakazano wypasu bydla na l^kach i karmienia swiez^. traw^, wstrzymano spozycie mleka od krow karmionych zielon^ pasz^ kierowano je do przerobu na sery dojrzewaj^ce;
b) zalecono by dzieci nie bawily siç w piaskownicach;
c) w zywieniu dzieci do lat 4, kobiet ciçzarnych i kobiet karmi^cych zalecono stosowanie jedynie mleka w proszku ze starych zapasow lub z importu;
d) zalecono dokladne mycie jarzyn przed spozyciem;
e) zalecono, aby dzieci i kobiety ciçzarne wstrzymaly siç od spozywania wczesnych lisciastych warzyw gruntowych, takich jak : salata, szpinak, szczaw, botwina, rabarbar itp.;
f) dzieciom i mlodziezy podano jod stabilny (plyn Lugola).
Inny rodzaj szkod jakie wyst^pily w pierwszych miesi^cach po awarii w Czarnobylu wsrod ludnosci Europy, w tym i Polski to sztuczne poronienia "chcianych" plodow oraz decyzje nie zachodzenia w ci^zç. Np. w Grecji stwierdzono, ze z tego powodu narodzilo siç w 1987 r. o 2500 dzieci mniej, a w calej Zachodniej Europie liczba ta siçga okolo 200.000.
Zagrozenia katastrofalnymi zatopieniami
Zbiorniki retencyjne buduje siç dla celow gromadzenia wody w okresach nadmiaru i oproznienia w okresie deficytow. Sluz^ one do zaspakajania potrzeb gospodarczych, energetycznych, zeglugowych, ochrony przeciwpowodziowej, przyrodniczych i rekreacyjnych.
Obok celu gospodarczego waznym przeznaczeniem zbiornikow jest ochrona przeciwpowodziowa, poniewaz przyczyniaj^ siç one do splaszczenia fali wezbraniowej doplywaj^cej do zbiornika, a w wielu przypadkach rowniez do obnizenia fali na recypiencie.
Rozroznia siç zbiorniki jednozadaniowe i wielozadaniowe. Te ostatnie, ze wzglçdow ekonomicznych, buduje siç czçsciej. Zbiorniki przeciwpowodziowe to poldery i zbiorniki suche. Jednak wszystkie zbiorniki, niezaleznie od rodzaju i wielkosci przyczyniaj^ siç do zmniejszenia zagrozenia powodziowego, akumuluj^c nadmiary wod opadowych lub roztopowych. W zbiornikach wielozadaniowych przeznaczona jest specjalnie do tego celu czçsc pojemnosci, czyli tzw. stala rezerwa przeciwpowodziowa. Ocenia siç, ze w Polsce magazynuje siç obecnie okolo 6% sredniego rocznego odplywu. Warunki topograficzne Polski, gçstosc zaludnienia i stopien zagospodarowania kraju nie pozwalaj^ na przekraczanie wskaznika 15%.
Zebrane w pracy (Hessa M. i in. 1981r.) wyniki badan prowadzonych na zbiorniku roznowskim wykazujy ze zbiornik wplywa na klimat, a zwlaszcza temperatury wody i powietrza, zachmurzenie, czas trwania pokrywy snieznej i lodowej, pocz^tek i dlugosc trwania okresów: wegetacyjnego, z przymrozkami i bez przymrozków, wielkosc opadu itp.
Pojemnosc rezerwy przeciwpowodziowej w istniej^cych w Polsce zbiornikach szacuje si? na 1,1 mln m3. Potrzeby w tym zakresie wynosz^. okolo 2 mld m3.
Zapory wodne to jedne z najtrudniejszych obiektów sztuki inzynierskiej. S3, to budowle przegradzaj^ce doliny cieków wodnych, za którymi powstaj^. zbiorniki retencyjne.
3 3
Wsród nich do najwi?kszych nalezy: Solina - 506 mln m , Wloclawek - 408 mln m ,
3 3 3
Otmuchów - 211 mln m , Jeziorsko - 202 mln m , Roznów - 183 mln m , Goczalkowice - 168 mln m . Najwi?ksze zapory to : Solina - 82 m, Pilichowice - 62 m, Tresna - 29 m i Roznów - 27 m [14].
Spi?trzenie duzych ilosci wody powyzej poziomu otaczaj^cego terenu stwarza potencjalne niebezpieczenstwo jego gwaltownego zalania w przypadku zniszczenia zapory wodnej. Ewentualne skutki zalez^ od wielu czynników takich jak : ilosci wody, jej spi?trzenia, wyrwy w zaporze, g?stosci zaludnienia zalewanych terenów, pory doby i roku itp. Pr?dkosc pocz^tkowa fali zalewowej moze wynosic 25 - 40 km/h. Do glównych przyczyn awarii zapór wodnych mozna zaliczyc :
- niedostateczne rozeznanie warunków geologicznych (58 %);
- slabe rozpoznanie hydrologii rzek (23 %);
- bl?dy konstrukcyjne (12 %);
- celowe zniszczenie przez czlowieka i inne przyczyny (7 % ).
Na obszarze kraju znajduje si? kilkadziesi^t duzych budowli hydrotechnicznych pi?trz^cych wod?. Wsród nich kilka kwalifikuje si? jako szczególnie grozne. Katastrofalnymi zatopieniami zagrozony jest obszar ponad 2,9 tys. km2 zamieszkaly przez okolo 2 miliony osób, w tym ponad 70 miast, wiele wsi i osiedli oraz okolo 500 zakladów produkcyjnych. Sytuacj? pogarsza fakt, ze urz^dzenia te nie s^. przewaznie wyposazone w systemy automatycznej sygnalizacji alarmowej, a niekiedy nawet w odpowiednie srodki l^cznosci.
Przykladowo tylko w pierwszej polowie 2000 roku mielismy do czynienia dwukrotnie z takimi sytuacjami tj. w Kozieglowach w woj. sl^skim i w Górowie Ilawieckim w woj. warminsko-mazurskim.
Górowo Itaweckie [15] to niewielkie miasteczko w powiecie Bartoszyce, lez^ce w pólnocnej cz?sci województwa warminsko-mazurskiego, w bezposredniej bliskosci granicy z Rosjy W poblizu Górowa istniejq, dwa zbiorniki retencyjne o powierzchni 11 ha i pojemnosci 321 tys. m , które zostaly stworzone do celów rekreacyjnych. Jeden z nich sluzyl takze jako k^pielisko miejskie i staw rybny. Zostaly one zbudowane w latach 70-tych. Zarz^dc^ zbiorników jest Urz^d Miasta i Gminy. W dniu 3.02.2000r. okolo godziny 0.50 w zaporze sztucznego zbiornika wodnego powstala wyrwa dlugosci okolo 12 m si?gaj^ca do podstawy zapory. Sama zapora to wal ziemny niczym nie wzmocniony przegradzaj^cy koryto rzeki Mlynówki. W wyniku tej katastrofy masy wody gwaltownie wypelnily dolin? rzeki, a fala wysokosci okolo 2 m niszczyla po drodze zabudowania, drogi i mosty uszkadzaj^c równiez inne elementy infrastruktury technicznej miasta. Nocna pora, gwaltownosc zdarzenia i olbrzymia sila przemieszczaj^cych si? mas wody w znacznym stopniu ograniczyly mozliwosci wydostania si? poza stref? obj?t^ katastrofy zwlaszcza ludziom starszym i chorym.
W wyniku zdarzenia smierc poniosly trzy starsze osoby a wiele innych odczulo bezposrednio skutki tej tragedii.
Wedlug danych Komendy Wojewodzkiej Policji w Olsztynie, przemieszczaj^ce siç masy wody ze zbiornika spowodowaly smierc 3 osob, zalanie 15 budynkow w tym 14 lokali mieszkalnych, 32 piwnic, i 30 garazy. Uszkodzonych zostalo 8 samochodow osobowych. Padly 3 sztuki bydla i 4 sztuki trzody chlewnej. Z mieszkan dotkniçtych powodzi^ ewakuowano 13 rodzin (l^cznie 44 osoby w tym 17 dzieci). Wszyscy poszkodowani zakwaterowani zostali w internacie miejscowego liceum. Calkowicie zniszczony zostal jeden most, a czçsciowo uszkodzone 3 mosty (wszystkie na terenie Gorowa) oraz okolo 500 m jezdni i chodnikow. Ponadto uszkodzone zostaly rowniez grodzie i wal ziemny okalaj^cy zbiornik prywatnej elektrowni wodnej w m. Koniewo gm. Lidzbark Warminski, oddalonej od Gorowa o okolo 20 km. W roznym stopniu uszkodzona zostala siec energetyczna niskiego napiçcia, linie telefoniczne. Zanieczyszczeniu ulegly ujçcia wody pitnej dla miasta.
Spiçtrzenie duzych ilosci wod powyzej poziomu otaczaj^cego terenu stwarza potencjalne niebezpieczenstwo jego gwaltownego zalania w przypadku zniszczenia zapory.
W roku 2001 do najistotniejszych zdarzen nalezaly:
- 9 lipca 2001r. na skutek nawalnego deszczu przerwane zostalo obwalowanie kanalu rzeki RADUNII, co spowodowalo zalanie miasta od dzielnicy Sw. Wojciecha do dworca Gdansk Glowny.
- 23 lipca 2001r. miala miejsce katastrofa na terenie zbiornika wodnego WIORY na rzece Swislinie.
Obowi^zek ostrzegania i informowania ludnosci o nadchodz^cej fali powodziowej spoczywa w zasadzie na organach terenowej administracji rz^dowej i samorz^dowej. Obowi^zek ten zgodnie z Ustaw^-Prawo Wodne realizowac winny w ich imieniu komitety przeciwpowodziowe, jednakze specyfika ich dzialania praktycznie uniemozliwia jego realizacjç w sytuacjach awarii budowli hydrotechnicznych
Wedlug aktualnych szacunkow, rocznie w skali kraju wystçpuje okolo 1.000-1.500 powaznych zagrozen roznego rodzaju. Ponadto notuje siç rocznie okolo 10-15 tysiçcy katastrof budowlanych i komunikacyjnych.
Stan techniczny a tym samym bezpieczenstwo przewazaj^cej liczby budowli piçtrz^cych w kraju, z uwagi na ich wiek przekraczaj^cy 50 lat oraz malej^ce naklady finansowe na ich remonty i efektywn^. konserwacjç, wymaga zwiçkszonego nadzoru i kontroli [16]. Niestety, coroczne naklady na pelnienie Sluzby Technicznej Kontroli Zapor znacz^co malej3 w stosunku do potrzeb. Katastrofy i awarie budowli piçtrz^cych w Polsce, ktore dotychczas mialy miejsce, na szczçscie nie pochlonçly zbyt wielu istnien ludzkich i nie spowodowaly znacz^cych strat materialnych ale stale istnieje takie potencjalne zagrozenie.
Stan budowli obj^tych raportem TKZ
□ bud$wJ£:;zagraza}^££:j3ezpieczBii^i^ c Li.iJ-JCi,.N',teri-j'ij^f stworzyc z3groz£riie u pozostats. budowle
Rys. 2 Stan budowli wodnych objgtych nadzorem TKZ [16]
W Polsce posiadamy 174 obiekty pi?trz^ce wod?, zaliczane wg dotychczas obowi^zujicej klasyfikacji waznosci, do klas od I do III, ktorych katastrofa poci^gnie za sob^ istotne zniszczenia materialne oraz zagrozi zyciu i zdrowiu wielu ludzi. Rowniez wobec znacznej i stale post?puj^cej urbanizacji kraju, katastrofa szeregu obiektow IV klasy waznosci (pi?trz^cych wod? ponizej 10 lub 5 m w zaleznosci od typu podloza), moze przyniesc znaczne straty ludzkie i materialne. Obiektow wodnych IV klasy mamy w Polsce okolo 650. Wi?kszosc obiektow pi?trz^cych wod? sklada si? z kilku oddzielnych budowli (zapory, jazu, sluzy i elektrowni wodnej), ktorych l^czna ilosc w klasach od I do III wynosi 297. Glownymi uzytkownikami obiektow s^. Regionalne Zarz^dy Gospodarki Wodnej, Zaklady Energetyczne, Zespoly Elektrowni Wodnych, Elektrownie Szczytowo-Pompowe S.A. oraz Wojewodzkie Zarz^dy Melioracji i Urz^dzen Wodnych. Glownymi przyczynami uszkodzen i zagrozen budowli wodnych jest ich starzenie si? i oddzialywanie sil przyrody, pot?gowane niejednokrotnie przez niedostateczne rozpoznanie geologiczne i hydrologiczne podloza, bl?dy w projektowaniu, slaba jakosc wykonawstwa, niekonsekwentna realizacja programow zabudowy rzek, opoznienia w podejmowaniu prac remontowych. Na zwi?kszenie mozliwosci pojawienia si? zagrozen istotny wplyw ma wzrost wielkosci fal powodziowych, wywolany post?puj^cym rozwojem gospodarczym i urbanizacji w rejonach zlewni.
W 2001 roku badaniami, pomiarami i ich interpretaj uzupelnieniem aparatury kontrolno - pomiarowej zainstalowanej na obiektach oraz wykonaniem ocen stanu technicznego i bezpieczenstwa obj?tych zostalo 204 budowli zlokalizowanych na 117 obiektach.
Rys. 3 Obiekty kontrolowane przez Sluzbç Technicznej Kontroli Zapór IMGW [16]
Ogólna liczba obiektów wymienionych w powyzszym zestawieniu jest wiçksza od ogólnej ilosci ocenianych obiektów. W sklad niektórych obiektów wchodz^. bowiem budowle róznych klas, a obiekty te s^. wymieniane w zestawieniu kilkakrotnie.
Ocenie podlegaj^. nastçpuj^ce elementy budowli:
1. podloze
2. korpus budowli
3. urz^dzenia przeciwfiltracyjne - uszczelnienia
4. urz^dzenia drenazowe
5. urz^dzenia do przepuszczania wody - upusty
6. skarpy i otoczenie - stan górnego i dolnego stanowiska
7. urz^dzenia kontrolno - pomiarowe
Zagrozenia zwi^zane z transportem
Przewozy pasazerskie i towarowe glownie opieraj^ siç na trzech podstawowych srodkach transportu. Nie sam fakt transportu lecz jego intensywnosc powoduje znacz^ce zagrozenia przekladaj^ce siç wprost na liczbç awarii i katastrof komunikacyjnych [17].
Tabela 3
Udzial procentowy poszczegolnych rodzajow transportu w latach
rodzaj / rok 2000 1999 1998 1997
Tr. kolejowy 39,0% 40,2% 39,6% 40,4%
Tr. samochodowy 51,2% 51,1% 52,1% 51,8%
Tr. lotniczy 9,8% 8,6% 8,3% 7,7%
Tabela 4
Przewozy osobowe i towarowe realizowane w transporcie kolejowym ( odpowiednio w mln. osob na rok i mln. ton na rok)
2001 2000 1999 1998
Przewoz osob 322,5 351,7 385,2 391,3
Przewoz towarow 162,8 183,7 186,4 205,8
Tabela 5
Katastrofy i wypadki w komunikacji drogowej [7]
rok liczba wypadkow ofiary smiertelne ranni
2002 53.559 5827 67.498
2001 53.799 5.534 68.194
2000 57.331 6.294 71.638
1999 55.106 6.730 68.449
1998 61.588 7.080 77.560
1997 66.586 7.311 83.162
1996 57.911 6.359 71.419
1995 56.904 6.900 70.226
1994 53.647 6.744 64.573
1993 48.901 6.341 58.812
1992 50.990 6.946 61.047
1991 54.038 7.901 65.242
1990 50.432 7.333 59.611
1989 46.338 6.724 53.639
1988 37.538 4.851 43.626
1987 36.433 4.625 42.272
1986 37.133 4.667 43.150
Przewozy pasazerskie i towarowe glôwnie opieraj^ siç na trzech podstawowych srodkach transportu. Nie sam fakt transportu lecz jego intensywnosc powoduje znacz^ce zagrozenia przekladaj^ce siç wprost na liczbç awarii i katastrof komunikacyjnych [17].
PODSUMOWANIE
Mozliwosci wystçpowania wyzej wymienionych zdarzen zagraza zdrowiu i zyciu ludnosci, powoduje degradacjç srodowiska oraz straty gospodarcze znacznych rozmiarôw. Stopien zagrozenia poszczegôlnych miast w Polsce jest bardzo zrôznicowany i uzalezniony od istniej^cej infrastruktury technicznej, stopnia uprzemyslowienia regionu i calego szeregu innych uwarunkowan. Niemniej wszçdzie istnieje koniecznosc stosowania szerokich dzialan zapobiegawczych, a takze dysponowania odpowiednimi silami i srodkami utrzymywanymi w pelnej gotowosci do prowadzenia dzialan ratowniczych i likwidacji skutkôw takich zdarzen -w przypadku ich zaistnienia. Przedstawiona powyzej ramowa klasyfikacja podstawowych zagrozen nie oddaje w pelni zlozonosci tak, dzialan zapobiegawczych, jak i operacyjnych, poniewaz w praktyce mamy do czynienia w wiçkszosci wypadkôw ze "zdarzeniami kombinowanymi". Zachodzenie takich sytuacji wynika przede wszystkim ze zjawiska wspôlzaleznosci i wzajemnego przenikania siç zagrozen.
Literatura
1. Biuletyn Informacyjny Panstwowej Strazy Pozarnej za rok 2002, Warszawa 2003.
2. Biuletyn Informacyjny Panstwowej Strazy Pozarnej za rok 1999, Warszawa 2000.
3. Brian T., Raynolds S.: Learning from disaster, Home Office, UK, 1997.
4. Dealing with disaster, Home Office UK, 1997.
5. Raport koncowy powodzi 1997, Urz^d Szefa Obrony Cywilnej Kraju, Warszawa 1998.
6. Raport koncowy powodzi 1998, Urz^d Szefa Obrony Cywilnej Kraju, Warszawa 1998.
7. Statystyka - wypadki drogowe, Komenda Glowna Policji, KGP Warszawa 2002.
8. Roguski E.W.: wspolautor opracowania zwartego pt.: „Dzialania ratownicze w wypadkach drogowych" praca zbiorowa CNBOP 1996.
9. Roguski E.W.: wspolautor opracowania zwartego pt.: „Awarie infrastruktury technicznej w aglomeracjach miejskich", praca zbiorowa CNBOP, 1996.
10. Materialy operacyjne Urzçdu Zarz^dzania Kryzysowego i Ochrony Ludnosci, Warszawa 1998.
11. Informator o obronie cywilnej w Polsce, cz. I i II, Urz^d Zarz^dzania Kryzysowego i Ochrony Ludnosci, Warszawa 1999-2000.
12. Materialy operacyjne Urzçdu Zarz^dzania Kryzysowego i Ochrony Ludnosci, Warszawa 1999.
13. Raport Prezesa Panstwowej Agencji Atomistyki, Warszawa 1988.
14. Roguski E.W.: „Procedury ostrzegania i alarmowania w przypadku awarii budowli hydrotechnicznej", mat.symp. Sympozjum „Ratownictwo specjalistyczne w PSP" zb.ref., Polanczyk, pazdziernik, 2000.
15. Sprawozdanie grupy eksperckiej Ministra SWiA z pobytu w miejscu katastrofy budowlanej w Gorowie Ilawieckim, MSWiA 2000.
16. Stan Techniczny Zapor - Raport 2001, Osrodek Technicznej Kontroli Zapor - Sluzba TKZ, Warszawa 2002.
17. Raport Roczny PKP, Warszawa 2002.
