Научная статья на тему ' европа мамлакатларидаги олий таълим тизимида ўқув йили ва таълим учун ҳақ тўлаш хусусиятлари'

европа мамлакатларидаги олий таълим тизимида ўқув йили ва таълим учун ҳақ тўлаш хусусиятлари Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
1419
126
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
семестр / ўқув йили / триместр / таълим учун ҳақ тўлаш / хорижда таҳсил олиш. / semester / academic year / trimester / payment for study / study abroad.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Муминов Н. Г.

Мақолада Европа мамлакатларида ўқув йилини ташкил этиш жараёни ўрганилиб чиқилган ва қиёсий таҳлил қилинган. Европа мамлакатларида таълим учун ҳақ тўлаш ва хорижда таҳсил олишни қўллаб-қувватлаш тизими борасида мулоҳазалар юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FEATURES OF ACADEMIC YEAR AND PAYMENT FOR STUDY IN THE HIGHER EDUCATION SYSTEM OF THE EUROPEAN COUNTRIES

In article the organization of academic year in the European countries are studied and the comparative analysis is carried out. The European system of payment for study and supports of training abroad is also analysed.

Текст научной работы на тему « европа мамлакатларидаги олий таълим тизимида ўқув йили ва таълим учун ҳақ тўлаш хусусиятлари»

Муминов Н.Г.,

Узбекистон Миллий университети иктисодиёт факультети «Макроиктисодиёт» кафедраси доценти

ЕВРОПА МАМЛАКАТЛАРИДАГИ ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА ДУВ ЙИЛИ ВА ТАЪЛИМ УЧУН Щ ТУЛАШ ХУСУСИЯТЛАРИ

МУМИНОВ Н.Г. ЕВРОПА МАМЛАКАТЛАРИДАГИ ОЛИЙ ТАЪЛИМ ТИЗИМИДА УЦУВ ЙИЛИ ВА ТАЪЛИМ УЧУН Х,АК, ТУЛАШ ХУСУСИЯТЛАРИ

Маколада Европа мамлакатларида укув йилини ташкил этиш жараёни урганилиб чикилган ва киёсий тах,лил килинган. Европа мамлакатларида таълим учун х,ак тулаш ва хорижда тах,сил олишни куллаб-кувватлаш тизими борасида мулох,азалар юритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: семестр, укув йили, триместр, таълим учун х,ак тулаш, хорижда тах,сил олиш.

МУМИНОВ Н.Г. ОСОБЕННОСТИ УЧЕБНОГО ГОДА И ОПЛАТЫ ЗА УЧЁБУ В СИСТЕМЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ ЕВРОПЕЙСКИХ СТРАН

В статье изучены и проведен сравнительный анализ организации учебного года в европейских странах. Также проанализирована европейская система оплаты за учебу и поддержки обучения за рубежом.

Ключевые слова и понятия: семестр, учебный год, триместр, оплата за учебу, учеба за рубежом.

MUMINOV N.G. FEATURES OF ACADEMIC YEAR AND PAYMENT FOR STUDY IN THE HIGHER EDUCATION SYSTEM OF THE EUROPEAN COUNTRIES

In article the organization of academic year in the European countries are studied and the comparative analysis is carried out. The European system of payment for study and supports of training abroad is also analysed.

Keywords: semester, academic year, trimester, payment for study, study abroad.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 2

Таълим тизимини ислоу цилиш, етук кадрларни етказиб бериш уозирги даврнинг долзарб масалаларидан уисобланади. Таълим ва тарбияни узвий ботик уолда олиб бориш жараёни-нинг узлуксизлигини таъминлашда давлатнинг урни бециёсдир. Шу сабабли республикамиз уукумати томони-дан таълим тизимини ислоу этишга доимо катта эътибор царатилиб келинмоцда.

Ушбу мулохазанинг исботи сифати-да Узбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг куйидаги сузларини кел-тиришимиз мумкин: «Таълим-тарбия ва тиббиёт муассасаларини янада ривожлан-тириш, уларнинг моддий-техник базасини мустахкамлаш ва бугунги кун талаблари асо-сида жихозлаш даражасини ошириш, ижти-моий инфратузилма объектларини жадал ривожлантириш, ахолини сифатли ичимлик суви ва замонавий санитария тозалаш ти-зимлари билан таъминлаш биз учун усту-вор йуналиш хисобланади. Ушбу максадлар учун давлат бюджети жами харажатларининг карийб 60 фоизи йуналтирилади. Бу утган йилга нисбатан 4 триллион 100 миллион сум ёки 22,5 фоиз куп демакдир. Жумладан, таълим ва илм-фан сохасини ривожлантиришга 34,3 фоиз, соFликни саклаш тизимига 14,2 фоиз маблаF сарфланади»1.

Таълим тизимини ислох, этишда ривожлан-ган мамлакатларнинг тажрибаларидан кенг фойдаланиш максадга мувофик хисобланади. Бунда Европа Иттифоки мамлакатларида та-лабаларни укишга кабул килиш хусусиятла-ри, укув йили давомийлиги ва унинг таркиби, укиш учун пул тулаш тартиби, хорижда тахсил олишни куллаб-кувватлаш жихатларини урганиш ва тахлил этиш жуда мухим урин эгаллайди.

Лиссабон конвенциясига биноан, «укишга кириш» ва «кабул» атамалари узаро боFлик

1 Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб тар-кибий узгаришларни амалга ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш хисобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш - устувор вазифамиздир. // Узбекистон Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мухим устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи», 2015 йил 17 январь.

хисобланса хам, бирок бир-биридан фарк килади. Улар олий таълимда иштирок этишга йуналтирилган бир жараённинг турли боскичларини англатади. Укишга кириш ва кабул талабларини солиштириш жараё-нида баъзи мамлакатларда укувчиларнинг кобилиятларига караб турли йуналишлар буйича таксимланишига асосланган урта маълумот таркиби туFрисида тасаввурга эга булиш зарур.

Шуни таъкидлаш керакки, укув йилининг таркиби асосан миллий, ижтимоий ва ма-даний анъаналар билан боFликдир. Мам-лакатлар уртасида укув йили таркибидаги фарклар талабаларнинг мослашувчанлиги-га жиддий тусик булиши мумкин. Укув йили таркибининг имкониятларидан кенгрок фойдаланиш максадида 1993 йилдан бошлаб тадкикотлар амалга ошириб келинмокда. Ушбу тадкикотлар укув йилининг бошла-нишида машFулотларни семестрлар, три-местрлар ва ундан хам кичик модуллар куринишида ташкил этишда кескин фарклар мавжудлигини намоён этди. Купчилик мамлакатларда укув йили октябрь ойининг би-ринчи икки хафтасида бошланса, Скандинавия мамлакатлари ва Голландияда анча аввалрок бошланади. Италиядаги баъзи олий таълим муассасаларида укув йили ноябрнинг биринчи ун кунида бошланади. Имтихон ва таътиллар муддати хам турличадир. Шундай килиб, умумий тизимнинг киритилиши мав-жуд фарклар билан мураккаблашмокда. Укув йилини бошлаш борасида умумий тавсиялар ишлаб чикилган: биринчи семестр октябрь ойининг иккинчи хафтасидан кечикмасдан, иккинчи семестр эса 1 февралдан сунг бош-ланиши керак (1-жадвал).

Таълим учун пул тулаш тизимини урганиш шуни курсатдики, тулов тизимлари бир-бири-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 2

1-жадвал. Европа мамлакатларида ук,ув йилини ташкил этиш1

Мамлакат Укув йилининг бошланиши Укув йилининг ташкил этилиши (маърузалар даври)

Австрия Октябрь Укув йили икки семестрли тизим буйича ташкил этилган. Укиш 1 октябрдан январь охиригача ва 1 мартдан июнь охиригача давом этади.

Бельгия (фр.) Сентябрь-октябрь Университетлар укув йилининг турли таркибларига эга булиши мумкин: а) июнда имтихони булган йиллик тизим; б) хар бир семестрдан кейин имтихони булган семестр тизими.

Бельгия (фл.) Сентябрь-октябрь Университетлар укув йилининг турли таркибларига эга булиши мумкин: а) июнда имтихони булган йиллик тизим; б) хар бир семестрдан кейин имтихони булган семестр тизими; в) хар бир триместрдан кейин имтихони булган триместр тизими.

Германия Сентябрь-октябрь Укув режа икки семестрли тизимга асосланган. Бу жихатдан турли ерлар (худудлар) ва университетлар ва ноуниверситет секторлари уртасида фарклар мавжуд. Биринчи семестр сентябрдан ёки октябрь уртасидан февраль уртасигача, иккинчи семестр апрель уртасидан июль охиригача давом этади. Имтихонлар топшириш вакти хар бир семестрдан сунг.

Дания Август уртаси-сентябрнинг биринчи хафтаси Купчилик дастурларда укув йили семестрларга булинади: сентябрдан январь охиригача ва февралдан июнь охиригача. Январь ва июнь - асосий имтихонлар даври. Бир катор ноуниверситет дастурлари йиллик календарь буйича тузилиб, хар укув йилида имтихон учун муддат ажратилади.

Испания Октябрнинг биринчи-иккинчи хафтаси Укув календари йиллик тизим буйича ташкил этилган. Баъзи университетлар семестрли тизимдан фойдаланади.

Греция 1 сентябрь. Укиш сентябрнинг уртасидан бошланади Укув календари семестрларга булинади. Биринчи семестр сентябрь уртасида бошланади ва январь-февраль ойларида имтихонлар билан тугайди. Иккинчи семестр февраль охирида бошланади ва июнь уртасида имтихонлар билан тугайди.

Франция 1 октябрь. Укув йилининг бошланиш муддатлари фаркланиши мумкин Укув йили ёки йиллик тизим буйича ташкил этилиб, йил якунида имтихон учун муддат ажратилади ёки семестр тизими буйича ташкил этилиб, хар бир семестрдан сунг имтихонлар утказилади -асосан январь ва июнда.

Финляндия 1 август. Укиш август уртасидан ёки сентябрь уртасидан бошланади Укув йили икки семестрга булиниб, уларнинг хар бири имтихон учун ажратилган муддат билан якунланади.

Италия Одатда, 1 ноябрь. Бир нечта факультетлар укув йилини семестрларга булишган ва укишни вактлирок бошлашади Укув йили йиллик тизим буйича, ихчам семестр тизими2 ва оддий семестр тизими буйича ташкил этилиши мумкин. Энг кенг таркалган тизим ихчам семестр тизимидир.

Ирландия Одатда октябрь, баъзида сентябрь Укув йили анъанавий равишда учта триместр шаклида ташкил этилган. Лекин охирги йилларда баъзи университетлар икки семестрли укув йилига утди, бошка университетлар эса бу тизимга утиш арафасида.

Исландия Сентябрнинг боши Укув йили икки семестрли тизим шаклида ташкил этилган. Биринчи семестр сентябрдан декабргача, иккинчи семестр январдан май охиригача давом этади. Имтихонлар топшириш муддати - декабрь ва май.

Лихтенштейн Октябрь охири Укув йили семестрларга булинади. Биринчи семестр октябрь ойининг охирига кадар, иккинчиси апрелда бошланади.

Люксембург Октябрнинг боши Centre Universitaire de Luxembourg да таълим олиш икки семестрли тизим асосида ташкил этилган

1 Муаллиф томонидан куйидаги манба асосида тузилган: Гретченко А.И., Гретченко А.А. Болонский процесс: интеграция России в европейское и мировое образовательное пространство. - М.: «КНОРУС», 2009. -С. 73-74.

2 Ихчам семестр курслари укув йилига мулжалланган курсларга мосдир. Улар битта семестрда мужассамлашган булиб, ажратилган соати ва укув юкламаси буйича тулик йилга мулжалланган фанларга эквивалентдир.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 2

Мамлакат Укув йилининг бошланиши Укув йилининг ташкил этилиши (маърузалар даври)

Нидерландия Август-сентябрнинг боши Укув йили куйидаги моделларнинг бири буйича ташкил этилади: а) икки семестрли модель. Биринчи семестр - сентябрдан декабрь охиригача, иккинчиси - январь-февралдан июль охиригача; б) модуль тизими, асосан беш модулдан (блоклардан) ташкил топиб, хар бир модулнинг давомийлиги 8 хафтани ташкил этади (иккита модуль Рождествогача ва учтаси ундан кейин). Имтихонлар хар бир семестр ёки модуль якунида утказилади.

Норвегия Август уртаси Укув йили икки семестрли тизим шаклида ташкил этилган. Биринчи семестр август уртасидан декабргача, иккинчи семестр январь уртасидан июнь уртасигача давом этади. Имтихонлар шу даврнинг ичида топширилади. Баъзи укув юртларида учта триместр тизими кулланилади.

Португалия Октябрнинг боши Семестр тизими энг кенг таркалган. Имтихонлар утказилиш муддатлари - январь-февраль ва июнь-июль.

Швеция Август охири Укув йили давлат томонидан тартибга солинмайди. Купчилик укув юртлари икки семестрли тизимдан фойдаланади. Курслар ва дастурлар январда хам бошланиши мумкин.

Буюк Британия Сентябрь охири - октябрь боши Укув йилининг ташкил этилиши турли укув юртларида бир-биридан фаркланади. Ташкил этишнинг асосий турлари - семестрли ва триместрли. Баъзи укув юртларида укув йили триместрлар таркибида семестрлар буйича ташкил этилади. Имтихонлар утказилиш муддатлари турлича булиб, уларни укув юртларининг узлари белгилайди. Борган сари купчилик укув юртлари укув йилини семестрлик тизим буйича ташкил этмокда.

дан фаркланади. Ушбу фарклар Европа олий таълим тизимининг келажакдаги тараккиёти учун катта ахамиятга эга булиши мумкин. Чунки молиявий нуктаи назардан баъзи тала-баларга укиш учун тулов юкори булган мам-лакатлар эмас, балки бепул таълим беради-ган мамлакатлар жозибалирок хисобланади. Бундай туловлар алмашув дастурлари бу-йича тахсил олаётган талабаларда муаммо туFдирмайди, чунки талабалар алмашув дастурлари буйича келишувлар туловлардан озод килишни назарда тутади. Хорижда тулик укув курсини уташ ниятида булган бошка талабалар эса туловларни амалга оширишда кийналишлари мумкин. Хозирги кунда унта мамлакатда доимий талабалардан тулов олинмайди: Австрия, Германия, Греция, Ирландия, Люксембург ва Скандинавия мамла-катлари - Дания, Финляндия, Швеция, Норвегия, Исландия. Голландия ва Буюк Британияда укиш учун энг юкори тулов жорий килинган. Шундай булса хам ушбу мамлакатларда зару-рат туFилганда укиш учун тулов камайтири-лиши ёки тулик (кисман) компенсациялани-ши мумкин (2-жадвал).

Талабаларни молиявий куллаб-кувватлаш тизими катта ахамиятга эга. 1997 йилда

Deutsches Studentwerk томонидан Шаркий Ев-ропада таълимни молиявий куллаб-кувватлаш тизими тадкик этилди. Тадкикотлар талабаларни куллаб-кувватлашнинг миллий тизим-лари х,амда мувофиклик ва ишончлилик ме-зонлари уртасида кескин фаркларни намоён этди. Тах,лилларнинг курсатишича, турли ти-зимларни бир-бири билан таккослаш жуда мураккабдир, чунки мавжуд субсидия, ссуда-лар тизимини х,амда уларнинг оилавий хара-жатларни тенглаштириш тизими ва солик ти-зимлари билан боFликлигини тах,лил килиш зарур. Агар талабаларга туFридан-туFри килинаётган субсидияларнинг реал х,ажми х,исобга олинса, куллаб-кувватлашнинг энг юкори даражаси Скандинавия мамлакатла-ри, Австрия, Германия ва Голландияда амалга оширилиш яккол кузга ташланади. Барча мамлакатларда молиявий куллаб-кувватлаш талабаларнинг шахсий даромадларини х,исобга олган х,олда мух,тожликни текшириш сифатида кабул килинади, баъзи мамлакатларда эса ота-оналарнинг даромадларини х,исобга олган х,олда (фарзандлар маълум ёшга етгунга кадар) эътиборга олинади.

Укиш даврида ота-оналар томонидан фарзандларни моддий жих,атдан таъминлаш

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 2

2-жадвал. Европа мамлакатларида таълим учун х,ак, тулаш ва хорижда тах,сил олишни куллаб-кувватлаш тизими1

Мамлакат Таълим олишнинг оддий дастурлари учун хак тулаш2 Хорижда тахсил олишни куллаб-кувватлаш тизими

Австрия Австриялик, ЕИ/ЕИХ, мамлакатлари ва баъзи бошка мамлакатлар талабалари учун таълим олиш бепул. Таълим учун туловлар юкорида санаб утилган мамлакатларга тегишли булмаган талабалардан ундирилади. Укишнинг тан олинган даврлари давомида молиявий куллаб-кувватлаш таъминланади. Миллий стипендия олаётган талабалар 20 ойдан ошмаган муддатда хорижда тахсил олиш учун кумак олиш хукукига эгалар.

Бельгия (фр.) Руйхатдан утиш ва таълим олиш учун тулов мулкий холат ва таълим олиш даражасига боFлик. Имтихонларни топшириш учун унча катта булмаган тулов мавжуд. Туловнинг базавий хажми - йилига 650 евро. Тахсил олиш даври учун хам, даража олиш учун тулик курс укиш учун хам куллаб-кувватлаш амалга оширилмайди.

Бельгия (фл.) Руйхатдан утиш ва таълим олиш учун тулов мулкий холат ва таълим олиш даражасига боFлик. Туловнинг базавий хажми - йилига 460 евро. Тахсил олиш даври учун хам, даража олиш учун тулик курс укиш учун хам куллаб-кувватлаш амалга оширилмайди.

Германия Таълим барча мамлакатлар (Германия, ЕИ ва бошка мамлакатлар) талабалари учун бепул. Максимал узунлиги 1-1,5 йил давом этадиган укишнинг тан олинган даврлари давомида молиявий куллаб-кувватлаш таъминланади.

Дания Таълим барча мамлакатлар (Дания, ЕИ ва бошка мамлакатлар) талабалари учун бепул. Тан олинган курслар учун 4 йил муддатга молиявий куллаб-кувватлаш амалга оширилади (хам тахсил олиш даври учун, хам даража олишга мулжалланган тулик курслар учун). Скандинавия мамлакатлари учун лимит 6 йилни ташкил этади.

Испания Испаниялик, хорижлик ва ЕИ мамлакатлари талабалари учун таълим учун туловлар мулкий холатга бомик Хорижда тахсил олишни куллаб-кувватлашнинг миллий тизими мавжуд эмас.

Греция Таълим грециялик ва ЕИ мамлакатлари талабалари учун бепул. Бошка мамлакатлардан келган талабалар таълим учун хак тулайдилар. Маълумот йук.

Франция Барча мамлакатлардан келган талабалар учун руйхатдан утиш ва таълим олиш учун тулов мулкий холатга боFлик. Тулов микдори - 100 евродан 230 еврогача. Максимал давомийлиги 1 йилни ташкил этадиган укишнинг тан олинган даврлари давомида молиявий куллаб-кувватлаш таъминланади.

Финляндия Таълим барча мамлакатлар (Финляндия, ЕИ ва бошка мамлакатлар) талабалари учун бепул. Тан олинган курслар учун молиявий куллаб-кувватлаш амалга оширилади (хам тахсил олиш даври учун, хам даража олишга мулжалланган тулик курслар учун).

Италия Барча мамлакатлардан келган талабалар учун руйхатдан утиш ва таълим олиш учун тулов мулкий холатга боFлик. Тулов микдори таълим даражасига боFлик. Хорижда тахсил олишни куллаб-кувватлашнинг миллий тизими мавжуд эмас.

Ирландия Биринчи даражалар учун таълим туловлари 1996 йилда бекор килинган. Дипломдан кейинги курслар учун туловлар сакланиб колган. ЕИ мамлакатларида даража олишга мулжалланган тан олинган тулик курслар учун молиявий куллаб-кувватлаш амалга оширилади. ЕИ ва бошка мамлакатларда тахсил олиш даври учун куллаб-кувватлаш амалга оширилиши мумкин.

Исландия Таълим барча мамлакатлар (Исландия, ЕИ ва бошка мамлакатлар) талабалари учун бепул. Маълумот йук.

Норвегия Таълим барча мамлакатлар (Норвегия, ЕИ ва бошка мамлакатлар) талабалари учун бепул. Тан олинган курслар учун молиявий куллаб-кувватлаш амалга оширилади (хам тахсил олиш даври учун, хам даража олишга муллжалланган тулик курслар учун).

1 Муаллиф томонидан куйидаги манба асосида тузилган: Гретченко А.И., Гретченко А.А. Болонский процесс: интеграция России в европейское и мировое образовательное пространство. - М.: «КНОРУС», 2009. -С. 75-77.

2 Жадвалда факатгина оддий таълим дастурларига пул тулаш ва тахсил олиш буйича маълумотлар келтирилган.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 2

Мамлакат Таълим олишнинг оддий дастурлари учун хак тулаш2 Хорижда тахсил олишни куллаб-кувватлаш тизими

Португалия Португалиялик ва хорижлик талабалар таълим учун туловларни амалга оширадилар. Дипломгача таълим учун тулов микдори 294 евро атрофида. Хорижда тахсил олаётган талабаларнинг стипендиялари сакланиб колинади.

Швеция Таълим барча мамлакатлар (Швеция, ЕИ ва бошка мамлакатлар) талабалари учун бепул. Тан олинган курслар учун молиявий куллаб-кувватлаш амалга оширилади (хам тахсил олиш даври учун, хам даража олишга муллжалланган тулик курслар учун).

Буюк Британия Британия, ЕИ ва бошка мамлакатлар талабалари учун туловлар турличадир. Британия ва ЕИ мамлакатлари талабаларининг кундузги дипломолди таълим учун тулик тулов 1025 еврони ташкил килади. Тулов микдори мулкий холатга боFлик булиб, у кисман ёки тулик компенсация килиниши мумкин. Олий таълим муассасалари ЕИдан ташкаридан келган талабаларнинг сиртки ва дипломдан кейинги таълими учун тулов белгилаш хукукига эгадирлар. Тан олинган курслар учун молиявий куллаб-кувватлаш амалга оширилади (хам тахсил олиш даври учун, хам даража олишга муллжалланган тулик курслар учун).

нуктаи назаридан Европа мамлакатларини икки гурух,га ажратиш мумкин:

1) ота-оналарнинг фарзандларини олий таълим олиши даврида моддий жих,атдан таъминлаш мажбурияти конун билан белги-лаб куйилмаган мамлакатлар (Скандинавия мамлакатлари, Ирландия, Голландия, Испания ва Буюк Британия). Бу мамлакатларда та-лабаларни молиявий куллаб-кувватлаш катта ах,амият касб этади, аммо баъзи мамлакатларда (Ирландия, Голландия, Испания ва Буюк Британия) кисман ёки тулик ота-оналарнинг даромадларига боFликдир;

2) ота-оналарнинг фарзандларини таълим (шу жумладан, олий таълим) олиши даврида моддий жих,атдан таъминлаш мажбурияти конун билан белгилаб куйилган мамлакатлар (Австрия, Бельгия, Франция, Германия, Италия). Бу мамлакатларда фарзандлари олий таълим муассасаларида тах,сил олаётган ота-оналар учун давлат молиявий имтиёзлар такдим этади, масалан, фарзандларга нафака бериш ва солик имтиёзлари. Ота-оналар учун бериладиган молиявий имтиёзларга кушимча равишда талабалар мух,тожлар учун бериладиган нафакалар ва карз (займ)лар сураб му-рожаат килишлари мумкин.

Хорижда укиш учун нафака олиш им-кониятларини солиштириш мамлакатлар уртасида бу сох,ада кескин фарклар мавжуд-

лигини юзага чикарди. 2-жадвалда хорижда ук,иш учун киска бир давр ва даражани олиш буйича тулик дастур буйича укиш даври учун давлатдан молиявий кумак олиш имконият-лари ёритиб берилган.

Хорижда укиш учун миллий нафакалардан фойдаланиш имкониятларини кенгайтириб бориш чора-тадбирлари амалга оширил-мокда. Скандинавия мамлакатлари, Австрия, Греция ва Голландияда хорижда даража олиш буйича тулик дастурни укиётганлар учун та-лабаларга ёрдам тизими жорий этилди ёки жорий этилмокда. Фландрияда1 эътироф этилган Голландия олий таълим муассасала-ри томонидан таклиф этилаётган дастурлар буйича ва фламанд олий таълим муассасаларида мавжуд булмаган дастурлар буйича давлат кумагини олиш имконияти мавжуд. Молиявий кумак кисман ота-оналар томонидан амалга оширилаётган ёки талабаларга тулик пансион2 куринишида ёрдам бериладиган мамлакатларда бундай имкониятлар х,ар доим хам мавжуд эмас.

Европа таълимини ислох, этиш тизими-да талабаларни халкаро касбга йуналтириш

1 Фландрия (флам. Vlaanderen, фр. Flandre) - Fарбий Ев-ропадаги тарихий худуд булиб, унда асосан фламандлар яшайди. Бельгия (шаркий ва Fарбий Фландрия), Франция (Нор департаменти) ва Голландия таркибига киради.

2 Х,ак бадалига тула таьминлаш, тула таъминотга олиш.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 2

(профориентация) тизими1 алох,ида уринга эга. Талабалар, университетлар ва иш берув-чилар олий таълим муассасалари битирувчи-ларининг Европада ишга жойлашиш масала-ларига катта эътибор каратишмокда. Бунинг учун халкаро карьера имкониятлари ва ша-роитларига алох,ида урFу бераётган касбга йуналтиришнинг миллий ва халкаро тизим-лари ишлаб чикилмокда.

Европа Иттифокининг ташаббуси билан яратилган (1993 й.) EURES тизими (European Employment Services - Европа бандлик билан таъминлаш хизмати) х,озирги кунда энг ривожланган тизим х,исобланади. EURES - бу давлатларнинг бандлик билан таъминлаш хизматлари, масалалари билан шугулланувчи минтакавий, миллий ва халкаро ташкилот-ларни бирлаштирувчи тармокдир. Ушбу ти-зимнинг асосий вазифаси турли мамлакат-ларда буш иш уринлари, мех,нат ва яшаш шароитлари туFрисида ахборот олишга им-кон яратиш ва маслах,ат бериш х,исобланади. Тизимни х,аракатга келтирувчи асосий куч евроконсультантлар х,исобланади. ЕИ/ЕИХ мамлакатларида ишга жойлаштириш хизмат-ларида фаолият юритиб, улар иш берувчилар ва халкаро мех,нат бозори билан кизикаётган потенциал ишчиларга ахборот ва маслах,атлар беришади.

Олий таълим муассасалари ва даражалар-ни эътироф этиш тартиботлари мамлакатлар уртасида сезиларли даражада фаркланади. Барча мамлакатларда олий таълим муассасалари автоном булишига карамасдан, турли мамлакатларда олий таълим муассасаларини давлат томонидан назорат килиш ва тартиб-га солиш даражаси турличадир. Бу х,ол олий таълим муассасалари томонидан берила-диган турли малакалар ва даражалар учун мулжалланган миллий стандартларга х,ам те-гишлидир. Мисол учун, спектрнинг бир томо-нида укув дастурларининг мазмунига теги шли бирорта миллий меъёр белгиланмаган Буюк Британия ва Фландрия жойлашган булса, ик-кинчи томонида х,ар бир даража учун дастур-

1 Талабаларнинг Гетеборг декларацияси (Гетеборг, 2225 март 2001 й.). Student Goteborg Declaration. - Goteborg, Sweden , March 25, 2001. Манба: http://www.esib.org

ларнинг учдан бир кисми давлат томонидан белгилаб куйиладиган Испания жойлашган. Бу икки четдаги нукталар уртасида колган мамлакатлар жойлашган булиб, мамлакатлар улардаги стандартлар ва дастурларнинг ухшашлиги ва бир хиллигидан келиб чикиб гурух,ланади.

Даража олиш дастурларини тартибга со-лишга ута либерал ёндашув жуда мух,им жа-раён, деб кабул килиниши мумкин, чунки институционал ва миллий даражада турли-туманлик ва хилма-хилликка шароит ярата-ди. Аммо, бошка томондан, бундай хилма-хиллик, ушбу стандарт расмий х,ужжатлар билан бирга илова килинса х,ам, аник бир ма-лаканинг мазмуни ва стандартларига нисба-тан ноаникликларни юзага келтириши мум-кин.

Европа олий таълим муассасаларида таъ-лимни ташкил этиш ва дастурларнинг мазмуни билан боFл и к масалаларда институционал автономияни ошириш буйича умумевропа тенденцияси урин олмокда. Масалан, бир катор мамлакатларда молиялаштириш укишга кабул килинган талабалар сонига эмас, балки узлаштираётган талабалар сонига кисман боFл и к булади. Бошка мамлакатларда эса си-фатнинг ба^оланиши давлат томондан ажра-тилган маблаFларни таксимлашда бевосита ах,амиятга эга (Буюк Британия).

Шу вактнинг узида олий таълим муассасалари ва малакалар хилма-хиллигининг ошиб бориши ва олий таълим тизимида халкаро ракобатнинг кучайиб бориши алох,ида олин-ган олий укув юрти микёсида сифат ва стан-дартларнинг х,укукий-меъёрий асоси ва ахборот олиш тизимини такомиллаштириш заруратини тугдирди. Бу, биринчидан, иш берувчилар, х,укумат ва кенг жамоатчилик, иккинчидан, укиш ёки ишлаш учун бир мам-лакатдан бошка мамлакатга келаётган ва у ёки бу таълим дастурини танлаётган талабалар манфаатлари учун, учинчидан, халкаро ракобатбардошликни таъминлаш максадида амалга оширилади.

Бу тенденциялар сифатнинг ташки назора-тини амалга оширувчи турли механизмлар ва институтлар вужудга келишига олиб келди.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 2

Хозир фойдаланилаётган ёки институционал микёсда жорий этилаётган сифат назорати механизмларига кушимча равишда купчилик мамлакатлар сифатни ташки бахолаш ва на-зорат килиш буйича ташкилотлар, агентли-клар ташкил этади. Олий таълим сифатини назорат килиш ва бахолаш буйича Дания маркази ва Франциянинг Comité National d'Evaluation томонидан 1998 йилда утказилган тадкикотларда Европа Иттифокининг аъзо-лари хисобланган 11 та мамлакатда бахолаш тартиби миллий даражада жорий этилганли-ги кайд этилган.

Бахолаш даражалари ва чегаралари турли мамлакатларда турличадир. Бир катор мам-лакатларда бахолаш тартиби бир вактнинг узида университет ва ноуниверситет сектор-ларини камраб олади, бошка мамлакатларда эса бундай тартиботлар хар бир секторга алохида мулжалланган. Уч мамлакат баъзи тартиботларни жорий килиш боскичида ту-рибди. Греция, Люксембург ва Бельгиянинг француз тилида сузлашувчи кисми узида бахолашнинг миллий тизимига асосланган тартиботларни жорий этмаган.

Малакаларнинг миллий стандартлари хозирча мавжуд булмаган мамлакатларда (масалан, Буюк Британияда) малакаларнинг миллий таркиблари мухокама боскичида колмокда. Dearing Report да олий таълим муассасалари Сифатни назорат килиш буйича агентлик билан биргаликда олий таълимда бериладиган унвонлар келишилган атамашу-носликка эга буладиган малакаларнинг миллий таркибини ишлаб чикиши тавсия этилган. Соха мутахассислари эса кутилаётган турли даражадаги унвонларга эришишнинг назорат стандартларини ишлаб чикишлари зарур.

Стандартларни назорат килиш ва уз анъа-навий миллий даражаларни эътироф этиш-нинг ривожланган таркибига эга мамлакатлар (масалан, Норвегия ва Германия) уз олий таълим муассасалари томонидан бериладиган халкаро даражалар (бакалавр/магистр) стандартларига нисбатан маълум бир хаво-тирни ифодаламокда.

Норвегия университетлари 1991 йилдан бошлаб миллий даражалар билан бир катор-

да магистрлик даражаларини бериш х,укукига эга. 1999 йилда бундай х,укукка давлат кол-лежлари эга булди. Янги дастурлар, албатта, таълим вазирлиги томонидан маъкулланиши шарт. Университет магистрлик дастурлари инглиз тилида булиши, олий укув юрти томонидан кабул килинган интернационализация стратегиясининг бир кисми х,исобланиши ва укишга кириш талаби сифатида бакалавр да-ражасига эга булишининг назарда тутилиши талаб этилади. Норвегия университетлари кенгаши томонидан тайёрланган х,исоботда магистрлик курслари мазмуни ва ташкил эти-лишини миллий тартибга солишнинг мавжуд эмаслиги туфайли турли малакалар пайдо булиб, уларнинг купчилиги миллий даражалар таркибига мос келмаслиги кайд этилган. Университетлар кенгаши миллий стандарт-лар ва миллий координациялаш факатгина сифатга нисбатан эмас, балки сонга нисбатан х,ам урнатилишини таклиф этишди.

Германияда бакалавр ва магистр даражаларини бериш 1988 йилда кабул килинган Университет акти билан белгиланган. Шу билан бирга бакалавр ва магистрлик дастурлари аккредитация тизимини жорий этиш ва Германия олий мактаблари ректорлари конференциям (Hochschulerektorenkonfer-enz) билан узвий боFлик булган аккредитацион кенгашни ташкил этиш ишлари амалга оши-рилди. Бундан максад х,озирги кунга кадар анъанавий миллий даражалар каби эътироф этиш процедуралар билан тартибга солин-майдиган дастурлар учун умумий стандартларни таъминлашдан иборат.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Хулоса килиб айтиш мумкинки, Европа Иттифоки мамлакатларида укув йилини ташкил этишнинг илFор тажрибасидан биз-нинг миллий таълим тизимимизни такомил-лаштиришда ижодий фойдаланиш максадга мувофик х,исобланади. Шунингдек, Европа мамлакатларида таълим учун х,ак тулаш ва хорижда тах,сил олишни куллаб-кувватлаш тизимини тах,лил этиб, урганиш ушбу тизимда келажакда амалга ошириладиган ислох,отлар учун асос булиши мумкин.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 2

Адабиётлар:

1. Каримов И.А. 2015 йилда иктисодиётимизда туб таркибий узгаришларни амал-га ошириш, модернизация ва диверсификация жараёнларини изчил давом эттириш х,исобидан хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликка кенг йул очиб бериш - устувор вазифамиздир. // Узбекистон Президенти Ислом Каримовнинг мамлакатимизни 2014 йилда ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2015 йилга мулжалланган иктисодий дастурнинг энг мух,им устувор йуналишларига баFишланган Вазирлар Мах,камасининг мажлисидаги маърузаси. // «Халк сузи» газетаси, 2015 йил 17 январь.

2. Гретченко А.И., Гретченко А.А. Болонский процесс: интеграция России в европейское и мировое образовательное пространство. - М.: «КНОРУС», 2009.

3. Талабаларнинг Гетеборг декларацияси (Гетеборг, 22-25 март 2001 й.). Student Goteborg Declaration. - Goteborg, Sweden, March 25, 2001. Манба: http://www.esib.org.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2015, 2

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.