CC BY
10
МОСТАЙ КЭРИМДЕЦ ТЫУЫУЫНА 90 ЙЫЛ ТУЛЫУГА АРНАЛГАН ХЭТЕР КИСЭЬЕ
(0фе калаИы; 2009 йыт, 21—25 октябрь)
Башкортостан РеспубликаИы Фэндэр акаде-мияИыныц почетлы академигы (1992), донъя эзэбиэтендэ зур урын алган эзип — халык шаги-ры (1963) Мостай Кэримде (20.10.1919— 21.09.2005) идкэ алыу тантанаИы 0фе мосолман зыяратында уныц кэберенэ сэскэ Иалыузан баш-ланды. Оло шэхесте идкэ алырга килеуселэр ара-Иында Башкортостандыц Языусылар союзына 75 йыл тулыу айканлы Рэсэй Языусылар союзы Секретариатыныц кусмэ ултырышын уткэрергэ килгэн кунактар: Рэсэй Языусылар союзы рэйе-сенец беренсе урынбадары Геннадий Иванов, ида-ра секретары Йэмил Мостафин, Дагстан Языусылар союзы рэйесе, халык шагиры Магомед Ахмедов, Сыуашстандыц халык шагиры Валерий Ту-ргай, Марий Эл республикаИыныц Языусылар союзы рэйесе Василий Крылов, Ы1рымбурзан «Ка-рауанИарай» ижады альманахыныц редакторы Наталья Кожевникова, Силэбенэн шагир Рамазан Шэгэлиев, Татарстан Языусылар союзы рэйесе Илфак ИбраИимов, Татарстандыц халык шагиры Ренат Харистар бар ине.
Кунактар азак иИэ М. Гафури музейыныц кургэзмэ залында бейек эзиптец тормош юлын, ижадын сагылдырган «Кукрэгемдэн коштар осо-рам» тип аталган кургэзмэ менэн танышты. Был кургэзмэлэ эзиптец куп эштэре, эйберзэре асык куренде. Кургэзмэнэн Иуц кунактар 0фе буй-лап М. Кэрим исемендэге 158-се Ианлы башкорт гимназияИына юл алды. Бында уларзы ихлас куцелдэн укыусылар, укытыусылар коллективы, Киров районы админситрацияИы вэкилдэре каршы алды. Гимназия менэн танышып сыккан-дан Иуц, кунактарга укыусылар тарафынан «Мостай Кэрим шэжэрэИе» тигэн сагыу кисэ тэкдим ителде. Улар «Ак параходта» Мостай Кэримдец бала сагына «барып эйлэнде», «Олимп» таузары-на «урмэлэне», «Оло инэй фатихаИы»н алды. 0фе сэнгэт училищеИы егеттэре башкарыуында «Акта-нык» йыры куцелдэргэ утеп инИэ, «Майзан», «Улмэдбай» бейеузэре елкендерзе. Байрамга Мостай Кэримдец кызы Элфиэ, улы Илгиз Иэм уныц катыны Нэзифэ килгэйне. Ошо мэзэни саранан Иуц кунактар Милли музейга юл тотто. Сенки тап ошо музейзыц конференц-залында башкорт
эзэбиэтенец урыны Иэм удешенэ арналган Сек-ретариаттыц кусмэ ултырышы булды. Секретари-аттан Иуц иИэ Башкорт дэулэт опера Иэм балет театрында Мостай Кэримде идкэ алыу дауам итте. Тантанала языусылар, шагирзар, эзиптец туган-дары, йэмэгэтселек вэкилдэре, артистар Иэм сту-денттар катнашты. Кисэ барышында сыгыштар куп булды. Кисэнец тантаналы елешен респуб-ликабыззыц сэнгэт эИелдэре катнашлыгындагы концерт дауам итте. Э хэзер М. Кэрим хакында эйтелгэн бер нисэ идтэлекле фекергэ тукталып утэйек.
Гайса Хесэйенов, академик: «Мэскэузэн аспирантура тамамлап кайткан вакыт. Мостай Кэрим сакырып алды ла, Языусылар союзына кабул итэсэген белдерзе. «Минец бит бер генэ бадылып сыккан китабым да юк», — тиеуемэ Мостай агайзыц: «Мин Иинец килэсэгецэ ыша-нам, шуга ла кабул итэм», — тип зур еметтэр баглауы хэтеремдэ. Шулай итеп, мине мэкэлэлэремэ таянып, союзга алдылар. Мостай агайзыц еметтэрен акланым, тип эйтэ алам, шу-нан алып бегенгэ тиклем 50-лэп китап сыгар-зым. Быныц менэн шуны эйтергэ телэйем: Мостай Кэрим йэш ижадсыларга карата бик игти-барлы булды. Ул сакта союзда 30-лап кына кеше тора ине, э беген уларзыц Ианы 250-нэн ашыу. Тимэк, ул осорза языусыларзыц баИаИы ла югары булган. Мостай Кэрим Языусылар союзы рэйесе булып бик куп йылдар эшлэне, Иэм мин уземде Мостай мэктэбен уткэн кеше тип Ианайым».
Магомед Ахмедов, Дагстан Языусылар союзы рэйесе: «Безгэ уз-ара бик дуд йэшэргэ кэрэк. Мостай Кэрим менэн Рэсул Гамзатов бик якын дуд булдылар Иэм шуныц менэн ике республи-каны бер-береИенэ якынайттылар. Ошо мирадты югалтырга ярамай.
Был дудтарзыц икеИе лэ ябай Иэм бейек шэхестэр. Улар югары исемдэр артынан да кыуманы, зур дэрэжэлэргэ лэ урелмэне, улар-зыц Мостай, Рэсул тигэн исемдэре генэ купте ацлатты.
Заманында Мостай Кэримде бер вазифанан бушатырга йыйынгас, халык шагиры Р. Гамзатов барыИына ла: «Ьез бетэгез зэ был вазифала эшлэй
алаИыгыз, эммэ бер вакытта ла минэн Мостай Кэримде алып ташлап булмай», — тигэн».
Илгиз Кэримов, эзиптец улы: «Атайымдан куп нэмэ хакында Иорап елгермэнем. Шуга ла Иайланма эдэрзэре едтендэ эшлэгэндэ уныц теге йэки был шигыры йэ поэмаИыныц ниндэй шарт-тарза язылганы, авторзыц ниндэй кэйефтэ бу-лыуы хакында фекер йеретэм. Атайым куп нэмэне алдан курэ, тедмерлэй белгэн. Хатта уле-менец йерэк ярылыуынан икэнен шигыр итеп яза. Э Иугышка тиклем язган бер шигырында кукрэге яраланыуын билдэлэИэ, яуза атайымды улемдэн тушендэ йереткэн комсомол билеты Иаклап кала».
Нэжип Асанбаев, Башкортостандыц халык языусыИы: «Мостай Кэрим менэн тэуге тапкыр 1938 йылда осраштык. Ул вакытта уга 19, мицэ 17 йэш ине. Институтта ла бергэ укынык. Ул минец есен Иэр вакыт йэш булып калды. Мин уныц ологайыуын да, картайыуын да Иизмэнем, сенки Мостайзыц куцеле, йерэге йэш булды.
Мостай Кэрим, Ер шарыныц кояшлы Иэм кулэгэле яктары була, мин шул яктарзыц кояш-лыИында йэшэйем Иэм изге, якшы кешелэрзе лэ шул якка сакырам, ти торгайны. Халык шагиры Башкортостанды ысын мэгэнэИендэ кояшлы итте Иэм уныц нурзары эле булИа уз яктылыгын, йы-лылыгын Иэм нурын югалтмай».
Геннадий Иванов, Рэсэй Языусылар союзы идараИы рэйесенец беренсе урынбадары: «Мостай Кэримдец тыуган ягына зур телэк, шул ук вакытта тулкынланыу менэн килдем. Юлга ша-гирзыц «Россиянмын» исемле китабын Иалып ал-дым. Бейек Мостайзыц тыуган тейэгенэ елгэн «0фе—Мэскэу» поезында, эйтерИец, шагирзыц узе менэн кайттым».
Тап ошо кусмэ ултырыш кендэрендэ БДУ-ла студенттарга М. Кэрим исемендэге стипендия-лар тапшырылды.
Секретариатта катнашкан кунактарзыц куце-лендэ тагы ла бер осрашыу якты хэтирэ булып идтэ калгандыр. Ул да булИа, шагирзыц тыуган ягы — Шишмэ районы Келэш ауылы. Кен Иыуык кына булыуына карамадтан, ауыл халкы, район администрацияИы вэкилдэре бик йылы, ихлас каршы алды. Бында улар эзиптец исемен йереткэн мэктэптэ осрашыу уткэреп, азак сараныц теп узэгенэ — "Кыззар тауына юл алды. "Кыззар та-уында дерлэтеп ут ягып, Иэр береИе шагир ха-кындагы якты идтэлектэре менэн булеште. Йыл дауамында барган сараларзыц йомгагы булып та
ошо байрам кисэлэре, осрашыузар тора. Ошо ва-кигаларза булган Иэр кеше узенэ йыл дауамына кес-гэйрэт, дэрт-дарман алгандыр. Башкорто-стандыц халык шагиры Рауил Бикбаев эйтеуенсэ: «Мостай Кэрим тураИындагы идтэлек быуаттар буйына Иакланасак». Был ысынлап та шулай. Шагир Иузе, уныц исеме халык куцелендэ икэн, уны бер касан да, бер кем дэ онотмаясак.
Мостай агайзыц тыуыуына 90 йыл тулыу ай-канлы башкарылган эштэр, уткэн сараларзы бар-лайым да, «Уцдым» тигэн шигыр юлдарын идкэ тешерэм. Тап ошо вакытта шагирзыц узенэ ба-рып: «Уцдыц шагир, куп нэмэнэн уцдыц...» тип эйтэИе, уныц исеме халык менэн бергэ булыуын бэйэн итэИе килэ. Сенки Иэр уткэрелгэн сара шагирзыц ижады бейек, уныц исеме быуаттар, быуындар аралыгында ла онотолмаясагы хакында узе ук эйтеп тора».
Эзиптец тыуыуына 90 йыл тулыу айканлы республика кимэлендэ лэ бик куп саралар уткэрел-де. Шагирзыц якты идтэлегенэ арнап, Башкорто-стандыц терле кала Иэм райондарында эзэби марафон старт алды. Был марафонды Башкортостан РеспубликаИыныц Мэзэниэт Иэм милли сэйэсэт министрлыгы, 3. Вэлиди исемендэге Милли ки-тапхана ойошторзо, Иэм ошо сара Языусылар союзы менэн берлектэ утте. Марафон барышында М. Кэрим ижадына арналган бик куп эзэби Иэм мэзэни саралар ойошторолдо, терле район-кала-ларза укыусылар, укытыусылар, ауыл халкы менэн осрашыузар булды. Марафон йыл дауамында ба-рып, шагирзыц тыуган кене алдынан тыуган ягы Келэштэ йомгаклау кисэИе менэн тамамланды.
Марафон менэн башланган тантана артабан да терле йунэлештэ дауам итте. Эзиптец исеме, ижады менэн бэйле булган Иэр елкэлэ терле эштэр башкарылды. Был йэИэттэн эзиптец тыуган айы — октябрь — эзэби Иэм мэзэни саралар-га бай булды. Мэктэптэрзэ, урта Иэм югары укыу йорттарында хэтер кисэлэре, асык дэрес, конфе-ренциялар, бэйгелэр, Иейлэшеузэр утИэ, респуб-ликаныц драма театрзарында уз-ара кес Иынашыу, тэжрибэ уртаклашыу ниэтенэн тик М. Кэрим эдэрзэренэн генэ торган театрзар фестивэле утте. Фестивалде ябыу кисэИе тап шагирзыц тыуган кененэ тура килде, был сараныц М. Кэрим исе-мендэге Йэштэр театрында утеуе лэ байрамга бер мэртэбэ едтэне.
Ришат Дихин,
Я%ыусылар союзы идаракы рэйесе урынбадары
