CC BY
30Ибрагимов Жамаладен Ибригим%лы,
КР Зац шыгару Институты халыщаралыщ зацнама
жэне салыстырмалы щущыщтану белгмгтц жетекшг гылыми щызметкерг, тарих гылымдарыныц кандидаты, доцент
ЕУРАЗИЯЛЬЩ ЭКОНОМИКАЛЬЩ ОДАЦТЫЩ ;¥Рылуыньщ
ктеьщтьщ МЭСЕЛЕЛЕР1
Казахстан Республикасыньщ Президентi -Елбасы Н.Э. Назарбаев «Казакстан-2050» стра-тегиясы калыптаскан мемлекеттщ жаца саяси багыты» атты Казахстан халкына жолдауында: <^з Кеден одагын жэне БiртYгас экономикалык кещспкп ныгайтатын боламыз. Бiздiц таяудагы максатымыз - Еуразиялык экономикалык одак К¥ру. Осыган орай бiз мэселелердщ консенсус аркылы шешiлетiнiн накты мэлiмдеймiз. Саяси егемендiкке кысым кврсетiлмейдi» [1, 3 б.] - деп кадап айткан болатын.
Президенттщ жогарыда аталган жолдауында бiздiц мемлекетiмiздiц казiрri даму кезещне Еуразиялык экономикалык интеграцияныц кажеттшп айкын кврiнедi. Осы орайда БiртYгас экономикалык кещспк аукымындагы мемлекетаралык бiрлестiктердiц калыптасуы, олардыц к¥кыктык тепктерш жетiлдiру, зацнамаларын Yйлестiру мэселелерiн зерттеу взектi болып табылады.
Сонымен катар Ата зацымызга сэйкес Казахстан «взш демократиялык, зайырлы, к^кыктык жэне элеуметпк мемлекет ретiнде орныктыратын; оныц ец кымбат казынасы - адам жэне адамныц вмiрi, к¥кыктары мен бостандыктары» [2, 4 б.] болып табыла-тын жагдайда Казахстан Республикасыныц жаца интеграциялык катынастарын к¥кыктык коргауга байланысты мэселелер де бYгiнгi кYн тэрнбшде.
БYгiнде бiз Yлкен мYмкiндiктердiц табалдырыгында т^рмыз. Кез-келген когам мен мемлекетте елдiц к¥кыктык корганысын, экономикалык каушшздтн камтамасыз ететiн тYрлi жYЙелер кызмет етедi. Казакстанныц егемендiк пен тэуелшздш алуы принципi жаца сападагы элеуметпк жYЙенiц пайда болуына экелдi.
Мемлекетте Еуразиялык экономикалык кауымдастык кецiстiгiнде экономикалык зацдардыц жиынтыгы, каржы-экономикалык органдар жYЙесi сиякты экономикалык
катынастарды реттеу тетiктерi бола т^ра iс жYзiнде кейде елдiц экономикалык мYДделерiн к^кыктык коргауды камтамасыз етуге байланысты мэселелер де кездесш отырады. Сондыктан да жаhандану Yрдiстерi аукымында экономикалык дагдарыстарга карсы т^ру, экономикалык элеуеттердi шогырландыру багытындагы мемлекетаралык бiрлестiктердi к¥кыктык кырынан жан-жакты талдау, зерделеу взектi болып табылады.
Еуразиялык интеграцияныц т^жырымдамасы жэне Еуразиялык кецiстiктегi кабылданган халыкаралык шарттарына, ^лттык зацнамага талдау жасай отырып, мемлекетаралык бiрлестiктердiц мэнiн, мэртебесiн кврсету б^л багыттагы ж^мыстарды жандандыра тYседi. Сонымен катар б^л интеграциялык басымдыктарды к^кыктык реттеу тетiгi ретшде Еуразиялык экономикалык кауымдастык Сотыныц мемлекетаралык дауларды реттеудегi рвлi де вте зор екенш де айтуымыз кажет.
Еуразиялык экономикалык кауымдастык кещстшнде кауiпсiздiктi камтамасыз етуге байланысты мэселелер де мемлекеттiгiмiздi одан эрi ныгайту Yшiн басты шарт болып табылады. Казахстан Республикасыныц интеграциялык идеяныц негiзiнде пайда болган катынастарды к^кыктык коргау мэселелерiн кешенiн карау жэне оны жан-жакты талдай отырып т^жырымдау зац гылымындагы басты басымдыктардыц бiрi. Б^л жаца катынастарга негiзделген мYДделердi коргау барысында Конституцияда бекiтiлген адам жэне азаматтар к¥кыктарын жан-жакты сактай отырып, мемлекеттiц мемлекетаралык ^йымдарга косылуына байланысты жэне к¥кыктык мемлекет к¥ру жагдайында Казакстанныц Еуразиялык экономикалык кауымдастык сотыныц тетiктерiн жетiлдiруге байланысты мынадай негiзгi мiндеттер туындайды. Олар:
- Интеграциялык идеяныц шыгу кезендерiн, мэндiлiгiн сипаттау;
- Еуразиялык кещснктеп мемлекетаралык
№ 1-2 (29-30) 2013 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
^йымдардыц к¥Рьшуына шолу жасап, оныц ба-сты басымды;тарын аны;тау;
- БiрьщFай экономикалы; кещспктщ ;¥;ы;ты; тетiктерiн жан-жа;ты талдау, арты;шылы;тары мен жетiстiктерiн ;арастыру;
- Еуразиялы; экономикалы; ;ауымдасты;тыц К¥рылуы, ж^мыс iстеу дамуына талдау жасап, болаша; ;ызметше ;атысты на;ты Fылыми-тэжiрибелiк ^сыныстар беру.
1994 жылFы ТМД мен оныц ^йымдары ;олда бар ы;палдасты; мYмкiндiгiн толыFымен юке асыра алмады. Эрине, ;алыптасу Yстiндегi ^йымныц ондай врелi мiндеттi оцай жYзеге асыра алмайтыны тYсiнiктi едь Алайда, бiздегi ;алыптасу кезещ экономикамыздыц эуелден взектесiп кеткендiгiне, хал;ымыздыц саяси-элеуметтiк мен ;оFамымыздыц саяси-
элеуметтiк ;^рылымныц бiрдейлiлiгiне, ;оFамымыздыц квп ^лпылы^ына, тарихи дэстYрлерiмiздiц тамырластыFына ;арамастан, тым уза;;а созылып кеттi.
Б^ныц бэрi ¥лтты;-мемлекетпк ;^рылыс Yдерiсiн мемлекетаралы; ы;палдасты; процес-тердi са;тап, дамыта отырып жYргiзу керектiгiн кврсетедi. Мамандардыц айт;анына жYгiнсек, элемдiк ;ауымдасты;;а ХХ Fасырда ;алыптас;ан ы;палдасты; негiзге CYЙене отырып, кYллi Достасты;тыц бiрлескен ;имыл эрекетiмен ат салыс;анымыз тиiмдi.
Еуразиялы; ода; ;алыптастыру идея-сын Казахстан Республикасыныц Т^^ыш Президентi 1994 жылы Мэскеудщ М. Ломоносов атындаFы университетiндегi дэрiсiнде баян-дады. Ол м^ндай бастаманы Ресейдщ ец ежелп университетiндегi Fылыми элитаныц бiрден ^птайтынды^ына сенген. Сол бойда-а; бiр топ Fалымдар б^л ^сынысты ;ызу ;олдады. Б^л иде-яны б^;аралы; аппарат ;^ралдарында кецiнен тал;ылауFа да Fалымдар ;атысты [3, 97 б.].
Сол кезде «Мемлекеттердщ Еуразия ОдаFын ;алыптастыру туралы» жобасы Yстiнде ;ызу ж^мыс журш жатты. Ол 1994 жылдыц маусымында жарияланды. К^жат барлы; ТМД мемлекеттерше, ТМД ат;ару секретариатына, бас;а да ¥ЙымдарFа жiберiлдi, Б¥¥-да таратылды.
Еш;андай эсiрелеусiз айтса;, «Мемлекеттердiц Еуразия ОдаFын ;алыптастыру туралы» жоба 1994 жылы ТМД елдершщ баспасвзiнде ец квп назар аударылFан бастама болды. Шолушылардыц квбi оны «ец тосын», «ец кYштi эсер туFызFан» жоба деп баFалады [4, 218 б.].
К^рп кезде еуразиялы; идея жаца Fасырдыц ;оFамды; ;озFалыстарыныц жэне барынша болашаFы зор интеллектуалды; аFымдарыныц бiрi деп аталады. Казiргi заманFы iрi еуразиялы; т¥ЛFалар арасында Казахстан Республикасыныц
Президент Н.Э. Назарбаев та бар. Н.Э. Назарбаев Еуразия ^лтты; университеинде дэрiсiнде «Еуразиялылы; идея теория ретвде вткен Fасырда пайда болFан. Бiра;, Еуразиялылы; идея, жаца вмiрдi ^йымдастыру практикасы ретшде осы Fасырда iске асатын болады. Еуразиялы; -XXI Fасырдыц басты идеяларыныц бiрi. Еуразиялылы; идеяныц Yш кип, Каза;станныц бастамасымен на;ты тYрде юке асырылFан - б^л ЕурАзЭК, А6СШК жэне ШЫ¥. М^ныц барлыFы - бiр орталы;, яFни БiрыцFай Еуразиялылы; идеяныц эртYрлi Yш практикалы; квршюЬ> деп атап вттi.
ЖаhанданFан ;азiргi заманFы элемде т^рмыс пен тэртшп жацаша реттеудiц iргетасы ретiнде жалпы вркениеттi ;^ндылы;тарды кYшейту Yрдiсi втуде. Еуразиялылы; идея жаЬандану идеясынан принципп тYрде ерекшеленедi, ком-муникациялар масштабы кецейед^ бiрыцFай элемдiк кецiстiк ;^рылады, бiра; б^л ретте ^лтты; эр тYрлiлiктер басылып бiраз уа;ыттан кешн б^зылуы мYмкiн. Ал б^л тек жекеле-ген ^лттардыц мэдениетiне твнген ;ауш-;атер Fана емес, сонымен бiрге тутас элемдiк жYЙеге твнген Yлкен ;атер. М^ндай перспективаFа ;араFанда, еуразиялы; мэдениет пен ^лтты; сэйкестiктердi са;тай отырып, ;оFамныц экономикалы; дамуына жэне жацаруына жол ашады. Еуразиялы;тыц элеует бай, ол эконо-микада, саясатта, мэдениетте, Fылымда жэне бiлiмде мемлекетаралы; интеграциялаудыц эр тYрлi нысандарында материалданады [5, 225 б.].
Казiргi замаеты жаFдайда Еуразиялылы; идея одан эрi взектене тYсуде. Ол элемнiц бiр полярлы; жа;;а ;арай дамуын кврсететш ;атерлердщ жалFыз баламасы болып табыла-ды. Казахстан еуразиялы; бiрлiктi ныFайтуды, квп полярлы;;а ;арай жылжуды ;олдайды. Казахстан Республикасыныц Президентi элемдi ;^рудыц бiр полярлы жYЙесiнен квп полярлы жYЙесiне ауыстыру туралы тезистi ^сынады, онда айма;тандыру процесi кYшейедi. Б^л элемдегi Достасты; елдерiнiц ^станымдарын нынайтуцыц жэне посткецестiк кецiстiктегi интеграциялы; процестердi ;ар;ындатудыц ;уатты факторы болар едь
Еуразиялы; идея елдердiц бiр-бiрiне тец жэне ;^рмет ;атынасын ;алыптастырады, вйткеш ол бастап;ы орында Еуразия кещстшнде орналас;ан халы;тардыц толы; сэйкестiгiн мойындайды. Практикалы; еуразиялылы;тыц бай элеует жаИанды; взара байланыстырды ^шейту мен элемнiц квп полярлыFы арасындаFы жаЬандандырудыц iшкi ;айшылы;тарын тец жэне бiрiн-бiрi ;¥Pметтеудiц
принциптiк жаца негiздерiнде айма;ты;
бiрлестiктердi к¥ру аркылы шешедь
Интеграция кажеттшгшщ мацызды бiрi бвлiгiне токтала кету керек. Б^л бiздiц Республикамыздыц каушиздш мен т^рактылыгын, элемнiц жетекшi елдершдеп жэне жакын мемлекеттердегi кауiпсiздiктiц взара байланысын кврсетедi. Б^л туралы Мемлекет басшысы Н.Э. Назарбаев «Сын-дарлы он жыл» ецбегiнде: «Казакстанныц ¥лттык Кауiпсiздiгi Орталык Азия вцiрiнiц каушшздтмен тыгыз байланысты. Орталык Азия вщршщ кауiпсiздiгiн Орталык Еуразияныц к¥рамдас каушаздт ретiнде карау ^сынылады. Орталык Еуразия вцiрi кауiпсiздiктiц жаhандык жYЙесiнiц бiр бвлiгi болып табылатын Еуразия каушиздшнщ бiрi бвлiгi болуы тиiс»-деп атап кврсеткен болатын. Н.Э. Назарбаевтыц пiкiрi бойынша, еуразиялылык идея практикалык толыктыруларга ие болып келедi. БYгiнгi кYнi ол Еуразиялык экономикалык кауымдастыкты (ЕурАзЭК), Шанхай ынтымактастык ^йымын (ШЫ¥), сондай-ак Азияда взара ю-кимыл жэне сенiм шаралары бойынша кецест интеграциялау аркылы iске асырылуы мYмкiн. Еуразиялык иде-яны бiртiндеп жYзеге асыру бYгiнгi кYнi, Еуразия кещстшндеп казiргi замангы елдер Еуразия непздерше вз катынастарын айкын аныктауын талап етедi.
Еуразиялылык идеялар университеттер ынтымактастыгыныц сенiмдi жэне к¥нар-лы негiздерi ретiнде, казiргi кезде 98 университеттi, оныц шшде ТМД елдерiнiц 43 жетекшi университеттерш бiрiктiрiп отырган Университеттердiц еуразиялык кауымдастыгы кызметiнде толык квлемде байкалды. Президент Н.Э. Назарбаевтыц бастамасымен Еуразия ^лттык университетiне, этногенез дамуында пассионарлыктыц ролi туралы теорияныц авторы, еуразиялылык идеяныц гылыми негiздемесiне мацызды Yлес коскан кврнектi этнолог-тарихшы Лев Николаевич Гумилёв аты берiлдi.
Н.Э. Назарбаевтыц еуразиялык идеяларымен Казакстанныц жаца астанасыныц пайда болу-ын байланыстыруга болады. Президенттiц iске аскан ойы аркасында елiмiздiц жYрегi - Астана стратегиялык т^ргыда колайлы, кауiпсiз жэне мацызды жерде орналаскан жэне вркендеу Yстiнде. Л.Н. Гумилев атындагы Еуразия ^лттык университетi бiлiм алушыларымен кездесушде, еуразиялык идеяга «рухани, гылыми база кажет, ал осы гылыми база Еуразиялык университет болуы тшс. Еуразияныц жYрегi бiздiц астана-мыз - Астана каласы болуы мYмкiн» - деп атап кврсетп.
Казакстан Республикасыныц Президент
Н.Э. Назарбаев еуразиялык стратегияны ic жYзiне асыруы оныц Еуразиялык Ода^ К¥РУ туралы идеясынан да кершедь Ол, еуразиялык кещспкте бiздi тарих, орта^ стратегиялык мYДделер мен хальщтар бiрлiгi жа^ындастырады дегендi бiрнеше рет атап еттi. Б^л халыщтардыц тарихи бiрiгуi жэне бYгiнгi Еуразиялык Ода^ ^^ру Yшiн ^ажетп алгышарт болып табылады. Оныц ойынша Еуразиялык Ода^ посткецеспк кещспктеп элеуметпк-экономикалыщ жацгыр-туды, т^рактылыщты жэне к;аушиздшт1 ныгайту ма^сатында егемендi мемлекеттердi интеграциялау нысаны болып табылады. Тэуелшз мемлекеттердi жа^ындастырудыц негiзi экономикалык мYДделер болып табылады.
Еуразиялык экономикалык ода^ ^¥ру кезiндегi негiзгi принциптер жэне механизмдер тепе-тендiк, бiр-бiрiнiц шю ж^мыстарына ^ол с^пау, егемендiктi к^рметтеу, аумащъщ тутастыщты сактау жэне мемлекетпк шекараларга ^ол с^пау, адамдар жэне капиталдыц еркiн жылжуы жэне орта^ рыноктыц болу принциптерi болып табылады.
Еуразиялык экономикалык ода^ К¥ру т^жырымдамасы элемдiк практикада интеграция тYрiндегi бас^а аналогы болмаган мYлдем жаца болса да сол кездеп элемдiк тэжiрибенi, эciреcе КСРО б^рынгы республикаларыныц тарихи даму ерекшел^ерш еcкередi. Ол посткецеспк кецicтiктегi интеграцияныц стратегиялык ма^сатын ай^ын аныщтады жэне оны жYзеге асыру эрекет ету механизмiн юке ^осты.
Еуразиялык экономикалык ода^ идеясыныц жобасын алга тарту тек таза экономикалык дэлелдерге гана бола мэжбYрлемейдi. Ол бэрiнен б^рын, «еркениетпц белгiлерi бойынша поcткецеcтiк кецicтiктегi кYЙреудi болдырмау» Yшiн ^ажет.
Еуразиялык экономикалык ода^ К¥ру иде-ясы, тутас алганда, поcткецеcтiк кецicтiкте интеграцияныц барынша болаша^ жобалары болып табылады. Оныц кептеген ережелерi интеграцияныц на^ты механизмдерiн к^руда пайдаланылды. Мемлекеттер арасындагы тендiк, тэуелшздш жэне егемендiк принциптерiне инте-грацияны ^сына отырып, Еуразиялык Ода^ К¥ру т^жырымдамасы принциптi жаца негiздердi сол бойынша интеграциялауды ^сынады, ягни rçазiргi емiр шындыгына, rçазiргi замангы саяси процестер шецберiнде мемлекеттiк жэне мем-лекет аралыщ катынастарды дамыту логикасына жауап бередi [6, 61-63 б.].
Жогарыда Казахстан Республиксыныц Т^цгыш Президентшщ мэлiмдемеciн ^арастыра отырып, бiз Еуразиялык кецicтiк к^рудыц негiзгi ^агидаларын нактыладыщ: бiрiншiден, мэдени
№ 1-2 (29-30) 2013 г. Вестник Института законодательства Республики Казахстан
жэне еркениетпк факторлардьщ мацыздылыгын жо;;а шыгармай, интеграцияны, ец алды-мен, экономикалы; прагматизм негiзiнде ;^ру. Сонды;тан болаша; Еуразиялы; ода;тыц алгаш^ы негiзiн ;алауда бiздiц хал;ымыздыц бiрге жемiстi дамуыныц масштабты аймагы -бiрыцFай экономикалы; кецiстiк; екiншiден, интеграцияныц еркiн жYргiзiлуiн жа;тау, ез ж^рты мен елшщ мYДдесi т¥рFысындаFы ерiктi интеграция - ^лденудщ ец ;ыс;а жолы; Yшiншiден, Еуразиялы; экономикалы; ода;ты басынан-а; тендк, бiр-бiрiнiц iшкi iсiне арала-спау, егемецщкп ;^рметтеу жэне мемлекеттiк шекараFа ;ол с^;пау секiлдi ;аFидаларFа непзделген мемлекеттердiц бiрлестiгi; тертiншiден, эр мYше-мемлекеттiц мYДделерiн есепке алатын, на;ты эрi шынайы ;^зыры бар пэтуаныц непзшде ж^мыс iстейтiн Еуразиялы; экономикалы; ода;тыц ^лтты;тан жоFары орга-нын ;^ру
Б^л бастаманыц ТМД кецiстiгiндегi интеграциялы; процестер Yшiн Yлкен серпiлiс болFанын бай;ау мYмкiн емес. Кейiнгi жылда-ры ¥жымды; ;ауiпсiздiк келiсiмшарты ^йымы, Еуразиялы; экономикалы; ;ауымдасты;, Казахстан, Беларусь жэне Ресейдiц Кеден одаFы секiлдi жемiстi мемлекетаралы; ;^рылымдарды ;^руда кезецмен ол емiрiмiзге ене бастады [7, 3 б.].
Еуразиялы; экономикалы; ;ауымдасты;ты непздеу Yдерiсi оцай жYргiзiлген жо;. Б^л езектi мэселеге байланысты сарапшылар, Fалымдар, тэжiрибелi мамандар эр тYрлi птрлер айт-ты.Осы орайда Каза;стан Республикасыныц Президентшщ мына пiкiрi бiздiц ойымызды ;уаттай тYседi: <^з ^сынып жат;ан «Ода;» сезi ешкiмдi де ;ор;ытпау керек, ейткенi ;азiргi кезде элемде Еуро Ода; жэне бас;а да ода;тар ;ызмет етуде. ОсындаFы бiр парадокс, батыс Еуропаныц саясаткерлерi ода;тасып алFа жылжуда, бiра; халы; одан артта ;алып отыр. Ал Бiзде ТМД-да бас;аша, халы; бiрiгудi ;аласа, саясаткерлер ;олдамайды. Сонды;тан да бiз бiрiншi кезенде Каза;стан мен Ресей арасында ЕАО одаFына бiрiгуден бастаса; д^рыс болар едi» [8, 215 б.].
К^рп кезде ТМД-ныц барлы; елдерi ;оFамды; емiрдiц барлы; салаларында - эко-номикада, саясатта, идеологияда, ^лтаралы; ;атынастарда терец даFдарысты бастан кешiрiп отыр, элеуметтiк-экономикалы; шиелешс Yдей тYсуде. М^ныц езi Тэуелшз Мемлекеттер ДостастыFыныц дамуы екi тенденция бойын-ша ай;ындалып отырFан жаFдайда етiп жатыр. Бiр жаFынан, ^лтты; мемлекеттiлiктiц одан эрi ;алыптасуы жYрiп жатыр. Ал екiншi жаFынан, Достасты; елдердiц бiрiгуге деген тенденциясы бай;алып отыр.
ТМД-мемлекетаралы; бiрлестiк ретiнде, езше енетiн елдердiц мемлекетаралы; ;атынастарын ;^;ы;ты; т¥рFыдан рэсiмдеуде мацызды рел ат;арып отыр. ТМД-ныц iс ;имыл элеует элi таусылFан жо;. Бiра; б^ан ;арамастан ;азiргi кезде ж^мыс жасап отырFан ТМД органдарыныц ;^рылымы ;олда бар бiрiгу элеуетiн толы; келемде жYзеге асыруFа мYмкiндiк бермей отыр. Б^ан Достасты; елдерiнiц басшылары Fана емес, сонымен бiрге осы мемлекеттер халы;тарыныц басым кепшiлiгi де назар аударып отыр.
ТМД-ныц емiр CYрген еткен жылдардаFы бiрлесудiц жаца децгешне кешудiц ;ажеттiгiн керсетiп отыр. М^ныц езi барлы; ;атысушы мемлекеттердiц бiрлесе отырып ;абылдаFан мiндеттемелерiн ;адаFалауFа кепшдщ беретiн болады.
Халы;аралы; тэжiрибе кез-келген мемлекетаралы; бiрлестiк езiнiц дамуында эр тYрлi кезендерден ететiнiн, ынтыма;тасты;тыц жаца нысандарымен толыFы тYсетiнiн керсетiп отыр. ТМД-ныц елеут арты;шылыFы бар-экономикасыныц бiрлесуiнiц жоFары дэрежесi, элеуметтiк саяси ;^рылымдарыныц бiрдейлiгi жэне халы;тарыныц ;адiр-;асиетi, сондай-а; кептеген республикалардыц сан ^лтты ;^рамы, жалпы тарихи дэстYрлерi бар.
Осыныц бэрi ¥лтты;-мемлекетпк ;^рылыс Yдерiсiн осы негiзде мемлекетаралы; бiрiгу процестерш са;тауды жэне дамытуды Yйлестiрудiц ;ажетпгш керсетедi.
Бiрт¥тас халы; шаруашылы; кешеш ;^рылымыныц бiзге ;алFан м^расы элi де бYлiнуде. Экономикалы; байланыстардыц еткен нысандары ;азiр езiнен-езi жойылуда. Сонымен ;атар бiздiц елдердiц таяу^ы жэне алдаFы келешектегi экономикалы; мYДделерiне сай келетiн технологиялы; пысы;талFан байла-ныстары Yзiлiп отыр.
ТМД елдервдеп ^лтты; зац шыFаруды жетiлдiру нары;ты; реформаларды табы-сты турде жYзеге асыруды ;амтамасыз етудiц мацызды белш болып табылады. Б^дан арFы жа^ырту шаруашылы; ;ызметiнiц зац шыFару ;ызметшщ зац негiзiн жа;ындатпайынша мYмкiн емес, ейткеш олардыц арасындаFы орын алып отырFан алша;ты;тар экономикадаFы бiрiгу процестершде елеулi бегет болып отыр.
Нары;ты; экономиканы дамытудаFы елдердiц арасындаFы айырмашылы;тарды, саяси процестердi демократияландырудаFы айырмашылы;тарды ескере отырып, елiмiз бiрiгудiц ;осымша ;^рылымын ;^руды - ТМД-ныц ;ызмепмен Yйлесетiн Еуразия одаFын ;^руды ^сынды. Б^л орайда бiрiгудiц тYрлi н^с;алары, тYрлi ;ар;ындары, ТМД елдерiнiц
дамуындаFы эр тYрлiлiгi жэне эр ;алыпталыFы ескершмек. М^ныц езi ТМД-даFы жаца экономикалы; нысанды ;^рудыц ;ажеттiгiн та-банды тYРде талап етуше непз бередi. Еуразия ОдаFын н^удата басты ма;сат - ;атысушы мемлекеттердiц экономикалы; саясатты келiсуi жэне экономикалы; реформаларды жYзеге асы-ру женiндегi мiндеттемелiр ;абылдауы [9, 135].
Еуразия ОдаFы (ЕАО) - тец ;^;ылы Тэуелаз Мемлекеттердiц ОдаFы. Ол орта; бiрлескен элеуетi бар эрбiр ;атысушы елдердщ ^лтты;-мемлекеттiк мYДделерiн жYзеге асыруFа баFытталFан. ЕАО егемен мемелекеттердiц кецеснк заманнан кейiнгi кецестiкте т^ра;тылы; пен ;аушшздшн, элеуметтiк-экономикалы; жащыртуды ганашу ма;сатымен бiрлесу ныса-ны болып табылады.
Экономикалы; мYДделер тэуелшз мемлекет-тердiц жа;ындасу женiндегi непздерш ай;ындайды. ЕАО-ныц саяси институтта-ры осы мYДделердi бара-бар бейнелеуге жэне экономикалы; бiрiгуге жэрдемдесуге тиiс.
Еуразия одаFын ;^рудыц темендегiдей принциптерi мен механизмдерi ^сынылады:
- Мемлекеттердiц ЕАО^а кiруi туралы ^лтты; референдумдар етюзу немесе парламенттердiц шешiмдерiн шыFару;
- Шарт;а ;атысушы мемлекеттердiц ЕАО-ны тецдiк, бiр-бiрiнiц iшкi iстерiне ;ол с^;пау, егемендiктi, аума;ты; тутасты;ты жэне мемлекетлк шекаралардыц б¥лжымастыFын ;^рметтеу непзшде ;¥ру туралы шарт;а ;ол ;ою. Шарт экономикалы;, валюталы; жэне саяси ода;ты ;^ру баFытындаFы бiрлесу юш терецдету женiндегi зацды; жэне ^йымды; алFышарттарыныц негiзiн ;алауFа тиiс;
- ЕАО^а ;ауымдасты; мYшелiгiне жол бершмейдц
- ЕАО-Fа ;абылдау женiндегi шешiм ;атысушы елдердiц жалпы саныныц: бшкп кепшiлiгi - бестен тертi дауы беру принципi негiзiнде жYзеге асырылады.
Сонымен ;атар, ЕАО Парламентi ;ызметшщ негiзгi баFыттары бiртYтас экономикалы; кещспкп дамытуды ;амтамасыз ететiн ;атысушы елдердщ зац шыиарушы ;ызметiн Yйлестiру, адамныц элеуметтiк ;^;ы;тары мен мYДделерiн ;орFау женiндегi мiндеттердi шешу, мемлекеттiк егемендiктi жэне ЕАО мемлекеттерiндегi азаматтардыц ;^;ы;тарын езара ;^рметтеу болып табылады. Еуразиялы; экономикалы; ода; жобасыныц мэн-маFынасы туралы Fалымдар былай деп жазады: «Будущий Евразийский союз не будет отгораживаться и кому-либо противостоять. Он будет строиться на универсальных интеграционных принципах как
неотъемлемая часть Большой Европы, объединенной едиными ценностями свободы, демократии и рыночных законов» [10, 10 б.].
Еуразиялы; экономикалы; ода; - б^л ;азiргi жэне болаша;таFы аса кYрделi мэселелердi шешетш мегажоба. Кдоылымдануы тарихтаFы ец ау;ымды ;аржы-экономикалы; даFдарыс;а т^спа-т^с келген Еуразиялы; экономикалы; ода;тыц бойында элемдiк жаца архитектураныц негiзгi белшегше айналуFа толы; мYмкiндiк бар.
Ол Yшiн Еуразиялы; интеграцияFа мYше мемлекеттердщ эрбiрiнде iс-;имылдардыц ай;ын стратегиясы болу керек:
- Бiрiншi: Еуразиялы; ода; эу бастан-а; бэсекеге ;абшетл Fаламды; экономикалы; бiрлестiк ретiнде ;¥рылуFа тшс болFан. Сонды;тан бiздiц БiрыцFай экономикалы; кецiстiгiмiз инновацияныц жэне ;уатты технологиялы; серпiндердiц территориясына айналуы мацызды. Б^л Yшiн модернизацияныц жэне елiмiздiц инновациялы; дамуыныц жалпы алгоритмiн ;^ру ;ажет болFан.
- Екiншi: Еуразиялы; ода; еуроатлантикалы; жэне азиялы; даму аймаFын жалFайтын мы;ты орталы; болып ;алыптасу керек.
- Yшiншi: Еуразиялы; ода; жаца Fаламды; валюта-;аржылы; жYЙенiц бiр белiгi бола алатындай жеткiлiктi дэрежедеп айма;ты; ;аржылы; бiрлестiк болып ;^рылуы керек.
- Тертiншi: Геоэкономикалы; болаша;та геосаяси болатын еуразиялы; интеграция эволюциялы; жэне ерiктi жолмен жYРуi керек. Оныц ;^рамына сан тYрлi формадаFы, эртYрлi ма;саты мен мiндетi бар мемлекетаралы; бiрлестiктер-ТМД, ЕурАзЭК, ¥КЩ¥, Кедендш ода; - Каза;стан, Беларусь, Ресейдщ бiрiккен экономикалы; кецiстiгi жэне таFы бас;а ^йымдар бар. Бас;а да ;¥рылымдардыц пайда болуы эбден мYмкiн. Айма;ты; эртYрлi ¥ЙымдарFа ;атысу эрбiр мемлекетке интеграцияныц тиiмдi жолын тацдауFа кемектеседi.
- Бесiншi: Еуразиялы; ода;тыц ;^рылуы тек ;ана ;оFамныц жаппай ;олдауына байланы-сты болуы керек. Мысалы: ЕурАзЭК iскерлiк кецесiнiц базасында еуразиялы; енеркэсiп иелерi мен кэсшкерлершщ конгресiн ;¥РуFа бо-лады. Кедендш ода;тыц Yш елiнiц форматында еуразиялы; сауда-енеркэсш палатасын ;^ру керек [11, 2 б.].
Бiрт¥тас экономикалы; кещспкп негiздеудегi интеграциялы; жоба болаша;та жаца, сапа-лы децгейге кетершп, экономикалы; дамуFа кец мYкiндiктер ашып, ;осымша бэсекелiк арты;шылы;тарды ;алыптастырады. М^ндай бiрлестiк OFан ;атысушыларFа жаhанды; экономика жэне сауда жYЙесiне ;осылуFа,болаша;
кещснк шецберлерш аньщтау жэне ойын ережелерше тапсырыс беретш шешiмдердi дайындау Yдерiсiне накгы ^атысуга мYмкiндiк бередi.
ПайдаланылFан эдебиеттер тiзiмi
1. Казакстан Республикасыныц Президент Н.Э. Назарбаевтыц «Казакстан-2050» стратегиясы калыптаскан мемлекеттiц жаца саяси багыты» атты Казакстан халкына жолдауы // Егемен Казакстан.
- 2012. - 15 желтоксан.
2. Казакстан Республикасыныц Конституциясы // Алматы: Юрист, 2012.
3. Назарбаев Н.Э. Fасырлар тогысында. «Еуразия: ыкпалдастык пен ыдыраушылык». - Алматы: внер, 1996. - 272 бет.
4. Доклад Президента РК Н.А. Назарбаева на сессии Академии социальных наук РФ на тему: «Евразийский союз: новые рубежи, проблемы, перспективы» // Том III. Н.А. Назарбаев и внешняя политика Казахстана: сборник документов и материалов в трех томах / Отв. ред. Б.К. Султанов. — Алматы: КИСИ при Президенте РК, 2010. - 340 с.
5. Выступление Президента РК Н.А. Назарбаева на международном форуме «Евразийская интеграция: тенденции современного развития и вызовы глобализации»// Том III. Н.А. Назарбаев и внешняя политика Казахстана: сборник документов и материалов в трех томах // Отв. ред. Б.К. Султанов. — Алматы: КИСИ при Президенте РК, 2010. — 340 с.
6. Ошанов Н.З. «Еуразиялылык идея жэне Казакстан» // Казакстан Республикасы элемдш саясат жYЙесiнде. 2-ютап / КР ¥FА академии А.М. Fазалиевтiц редакциясымен. - 2-шi басылым, видел. жэне толык. - Караганды: Караганды мемлекетпк техникалык университет баспасы, 2011. - 98 б.
7. Назарбаев Н. Еуразиялык одак: идеядан - болашактыц тарихына // Алаш айнасы. - №191 (643).
- 2011.
8. Выступление Президента РК Н.А. Назарбаева в Московском государственном университете им. М.В. Ломоносова. Президент Н.А. Назарбаев и современный Казахстан. // Том III. Н.А. Назарбаев и внешняя политика Казахстана: сборник документов и материалов в трех томах / Отв. ред. Б.К. Султанов. — Алматы: КИСИ при Президенте РК, 2010. — 340 с.
9. Назарбаев Н.Э. Тэуелсiздiк белестер1 - Алматы: Атам^ра, 2003. - 336 б.
10. Моисеев Е.Г. Перспективы создания Евразийского союза // Евразийский юридический журнал. - №11(42). - 2011.
11. Назарбаев Н.Э. «Еуразиялык одак: Идеядан-болашактыц тарихына» // Алаш Айнасы. - №191 (643). - 2011 жыл, 27 казан.
Бул мацалада Тэуелаз Мемлекеттер Достастыгы (ТМД), Еуразиялъщ экономикалъщ цауымдастыц, Кеден Одагы, Б1рыцгай экономикалыц ке^стж базасында Еуразиялыц экономикалыц одацтыц цурылуыныц цуцыцтыц нег1здер1 царастырылады. Осы цатынастардыц эр тYрлi нысан-дарында, посткецестж кецiстiктегi интеграцияныц жогаргы децгеш болып табылатын болашац Еуразиялыц экономикалыц одацтыц iргетасы салынган.
ТYйiн свздер: ТэуелЫз Мемлекеттер Достастыгы, Еуразиялыц экономикалыц цауымдастыц, Кеден Одагы, Бiрыцгай экономикалыц кецiстiк, Еуразиялыц экономикалыц одац.
В данной статье рассматриваются правовые основы Создания Евразийского экономического союза на базе Содружества Независимых Государств (СНГ), Евразийского экономического сообщества, Таможенного союза, Единого экономического пространства. В этих разных формах сотрудничества заложен фундамент будущего Евразийского экономического союза, который станет вершиной интеграции на постсоветском пространстве.
Ключевые слова: Содружество Независимых Государств, Евразийское экономическое сообщество, Таможенный союз, Единое экономическое пространство, Евразийский экономический союз.
This article considers legal foundations of Eurasion Economic Union creation on the basis of Commonwealth of Independent States (CIS), Eurasion Economic Commonwealth, Custs Union, Common
Economic Space. The foundation of future Eurasian Economic Union is in these different forms of cooperation, which will become top of the integration on the post-Soviet space.
Keywords: Commonwealth of Independent States (CIS), Eurasion Economic Commonwealth, Custs Union, Common Economic Space, Eurasian Economic Union.
Жамаладен Ибрагим^лы Ибрагимов,
КР Зац шыгару институты хальщаральщ зацнама жэне салыстырмалы ^¥^ыщтану бeлiмшщ жетекшi гылыми ^ызметкер^ т.г.к., доцент
Еуразиялык экономикалык одактыц К¥Рьшуыныц кукыктык мэселелерi
Ибрагимов Жамаладен Ибрагимович,
ведущий научный сотрудник отдела международного законодательства и сравнительного правоведения ИЗ РК, к.и.н., доцент
Правовые проблемы создания Евразийского экономического союза
Ibragimov Zhamaladen,
leading research fellow of the Department of International legislation and Comparative Law of the Institute of legislation of the Republic of Kazakhstan, c.h.s., docent
Legal Problems of Eurasion Economic Union Establishment
