Научная статья на тему 'Ешларда ахлоқии сифатлар шаклланишида тарихий маълумотлардан фойдаланиш'

Ешларда ахлоқии сифатлар шаклланишида тарихий маълумотлардан фойдаланиш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
505
54
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тарих фани / ахлоқий сифатлар / инсон қалби / ёшлар тарбияси / муаллим / тараққиёт / тавсия / таҳлил қилиш / манбалар билан ишлаш / ҳурмат / эътибор / Ватанни севиш / ўзликни англаш / наука истории / моральные качества / душа человека / воспитание молодёжи / учитель / развитие / рекомендации / анализировать / работа с источниками / уважение / внимание / любовь к родине / познание себя

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Каримов Қаҳрамон Содиқович, Мелибоев Азизжон Низомиддинович

Мақолада ўқитувчилар томонидан ўқувчи ва талабаларга тарих фанини ўргатиш жараёнида халқимиз, жонажон ўлкамизнинг тарихи ҳақида маълумот бериш ва бу орқали улар тарбиясида ўзликни англаш, миллий ифтихорни тиклаш, уларнинг онги ва шуурида глобаллашувнинг салбий томонларига қарши туришни ўзида мужассам этган иммунитетни мустаҳкамлашга доир баъзи тавсиялар ўрин олган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИСТОРИЧЕСКИХ МАТЕРИАЛОВ В ФОРМИРОВАНИИ МОРАЛЬНЫХ КАЧЕСТВ У МОЛОДЁЖИ

В статье даны некоторые рекомендации по преподнесению преподавателем ученикам и студентам в ходе занятий по истории сведений об истории нашего народа, родной страны, на основании которых при воспитании молодёжи формируется самосознание, национальная гордость, а также укрепляется иммунитет против отрицательных проявлений глобализации.

Текст научной работы на тему «Ешларда ахлоқии сифатлар шаклланишида тарихий маълумотлардан фойдаланиш»

Каримов К,ах,рамон Содик,ович,

Кукон давлат педагогика институти «Мактабгача ва бошлан^ич таълим» факультети Ёшлар билан ишлаш буйича декан уринбосари; Мелибоев Азизжон Низомиддинович,

Кукон давлат педагогика институти «Тарих» факультети «Ижтимоий фанлар» кафедраси укитувчиси

ЁШЛАРДА АХЛОКИЙ СИФАТЛАР ШАКЛЛАНИШИДА ТАРИХИЙ МАЪЛУМОТЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

УДК: 370.179

КАРИМОВ К,.С., МЕЛИБОЕВ А.Н. ЁШЛАРДА АХЛОКИЙ СИФАТЛАР ШАКЛЛАНИШИДА ТАРИХИЙ МАЪЛУМОТЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ

Маколада укитувчилар томонидан укувчи ва талабаларга тарих фанини ургатиш жараёнида халкимиз, жонажон улкамизнинг тарихи хакида маълумот бериш ва бу оркали улар тарбия-сида узликни англаш, миллий ифтихорни тиклаш, уларнинг онги ва шуурида глобаллашувнинг салбий томонларига карши туришни узида мужассам этган иммунитетни мустахкамлашга доир баъзи тавсиялар урин олган.

Таянч суз ва тушунчалар: тарих фани, ахлокий сифатлар, инсон калби, ёшлар тарбияси, муаллим, тараккиёт, тавсия, тах,лил килиш, манбалар билан ишлаш, хурмат, эътибор, Ватанни севиш, узликни англаш.

КАРИМОВ К.С., МЕЛИБОЕВ А.Н. ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИСТОРИЧЕСКИХ МАТЕРИАЛОВ В ФОРМИРОВАНИИ МОРАЛЬНЫХ КАЧЕСТВ У МОЛОДЁЖИ

В статье даны некоторые рекомендации по преподнесению преподавателем ученикам и студентам в ходе занятий по истории сведений об истории нашего народа, родной страны, на основании которых при воспитании молодёжи формируется самосознание, национальная гордость, а также укрепляется иммунитет против отрицательных проявлений глобализации.

Ключевые слова и понятия: наука истории, моральные качества, душа человека, воспитание молодёжи, учитель, развитие, рекомендации, анализировать, работа с источниками, уважение, внимание, любовь к родине, познание себя.

KARIMOV K.S, MELIBOYEV A.N. THE FORMING MORAL QUALITY OF YOUNGS USING HISTORIAL INFORMATION

There is given some information in the article to provide to students on history lessons historical data about the people of the country, relaying which are forming among youth self-awareness, the national proud as well strengthening immunity against harmful influence of globalization.

Keywords: history science, moral quality, hear of human, education of young, teacher, development, recommendation, analyze with working source, respect, attention, love motherland, realize.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 6(79)

Кириш.

Узлуксиз таълим тизимида ташкил этилади-ган педагогик жараёнда субъектларнинг ички имкониятларини харакатга келтирувчи, тушун-чаларини мустакил равишда ривожланти-ришга кумаклашувчи, педагогиканинг «тарбия», «уз-узини тарбия», «маълумот» - «муста-кил маълумот», «ривожланиш» ва «тарбиявий муносабатлар» тушунчалари бир-бирини тулдирувчи хамда бир-бирини таъминловчиси сифатида шахснинг ривожланиши хамда шах-сий кобилиятларини шакллантириш учун хиз-мат килади1.

Мавзунинг долзарблиги.

Узлуксиз таълим тизимида маъруза, семинар, амалий машFулотлар, тугарак машFулот-лари, давра сухбатлари, учрашувлар, экскур-ция, конференция ва устоз-шогирд тизимини, укувчи, талаба ва укитувчиларнинг узлари томонидан амалга ошириладиган мустакил таълим, уз-узини тарбиялаш, мустакил маълумот, шунингдек шахслараро муносабатлар жараёнида бевосита вужудга келувчи тарбиявий муносабатлар узлуксиз таълимнинг асо-сий бир кисми хисобланади. Маколамизда суз юритмокчи булган фикрларда «тарбия (ахло-кий сифатлар)» шаклланишида тарихий маъ-лумотлардан фойдаланишга тухталиб утамиз.

Тадцицотнинг мацсади.

Таълим тизимида бугунги кунда ёшлари-мизга берилаётган билим, куникма ва малака-лар замирида ахлокий сифатларни шакллан-тиришга катта эътибор каратиш.

Тадцицотнинг объекти.

Биз фаолият олиб бораётган Кукон давлат педагогика институтида хам бу борада катор самарали ишлар амалга оширилмокда. Сузимининг исботи уларок мазкур жараён доимий равишда телевидение (О^Ье^1:оп-24, Му-5, Farg'ona, Muloqo1 1elekanalari), оммавий ахборот воситалар (Фархона хакикати, Зукко замондош, Кукон садоси)ида ёритиб борил-мокда. Лекин ушбу маколада биз ёритмокчи булган жихат ёшларда ахлокий сифатлар шаклланишида фойдаланиш мумкин булган бир катор тарихий маълумотларни келтириб утамиз.

1 Тигд'иг^ S.T., Maqsudova L.A.. Pedagogik jarayonlarni 1ashkiil еШ1л va boshqarish, sifa1 va samaradorligini oshirish 1exnologiyalari. 0'2РНТ1 nashriyo1i, Т., 2014, 8-Ье1.

Тадкикот усуллари:

- педагогика, психология ва тарих укитиш методикасига доир адабиётларни урганиш ва тахлил килиш;

- тарих дарсларида укувчиларга тарихий маълумотлар оркали ахлокий тарбияни урга-тиш буйича илFор педагогик тажрибаларни урганиш ва умумлаштириш;

Илмий янгилиги.

Мазкур маколада кушимча шаклда берила-диган тарихий маълумотлардан фойдаланган холда умумий урта таълим, урта махсус хамда олий таълим муассасаларида тарих дарслари сифатини янада ошириш буйича:

• тарихий жараёнлар х,акида маълумотга эга булиш ва киёсий тахлил кила олиш;

• берилган муаммони хал килиш учун зарур маълумотларни турли хил манбалардан туплаш, тартибга солиш, тахлил килиш; урга-нилган бир бутун материални майда булак-ларга, таркибий кисмларга ажрата олиш ва улар орасида муносабатларни урнатиш ва тахлил кила олиш; аникланган хусусий нати-жаларни умумлаштириб, асосийларини ажра-тиш, хулоса чикара олиш. Тизимлар вокеалар ва ходисалар, вазиятлар уртасидаги узвий боFликликни англаш;

• укувчилар, талабаларга тарих фанини ургатиш жараёнида халкимизнинг, жонажон улкамизнинг тарихи хакида маълумот бериш ва бу оркали улар тарбиясида узликни англаш, миллий ифтихорни тиклаш, уларнинг онги ва шуурида глобаллашувнинг салбий томонла-рига карши туришни узида мужассам этган иммунитетни мустахкамлаш ушбу вазифани амалга оширишда кулланиши тавсия этилади.

Олинган натижалар.

Таълим олувчига ниманидир уктириш ёки ургатиш жараёнида куп холларда агар у тарбиявий жихатга бориб такалганда, одатда, ёшларга сингдиришда айрим кичик кийинчи-ликлар келтириб чикариб, куйидаги муам-моли вазиятларга олиб келиши мумкин.

- ёш хусусиятига кура танкидни талабалар хушламайди;

- шахсиятида кескинлик бор талабаларда акс таъсир уЙFотади (жирракилик, кайсайлик, куполлик);

- аксинча, шахсиятида вазминлик хукмрон талабаларда укитувчи ёки гурух мураббийига

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 6(79)

нисбатан электр кабелига каби алока тизими узилади;

- хар жабхада замонавийлик либоси остида юришни хохловчи талабалар эса уз аураларига тарбиявийлик принципларини кабул килишни хохламайдилар.

Биз тавсия этаётган услубдан фойдаланиш усули:

- укувчи (талабалар)га салбий холатлар ёки камчиликларни бартараф этиш туFрисида фикр билдирилаётганда педагогга аввало, нокулайлик туFдирмайди;

- таълим олувчилар билан муросасизлик холатини олдини олади;

- билдирилаётган нуткнинг ёки фикрнинг таъсирчанлигини оширади;

- тарихий шахслар, алломалар, адиблар туFрисидаги маълумотлари янада купаяди;

- ёшларда машхурларга таклид килиш кучли эканини хисобга олсак, менимча, айтил-ган ижобий фикрларга кушилиш самарадор-лиги ошади.

Тадцицот илмий янгилиги, хулоса ва таклифлар.

Маънавий бой, жисмонан соFлом, эркин ва ижодий фикр юритадиган, узини узи намоён кила оладиган ва узини узи камол топтиришга кодир шахсни тарбиялаш учун юкорида кел-тирилган маълумотлар уйлаймизки, самарали булади. Бунинг учун куйидаги вазифаларни ижобий хал этиш кутилган натижани амалга оширишда катта ахамиятга эга:

- хар бир укувчи (талаба)нинг имконият-лари, кобилиятлари ва кизикишларини аниклаш, урганиш ва ривожлантириш;

- укитиш мазмуни, усуллари, шакл ва тех-нологияларининг укувчи (талаба)ларнинг аклий ва шахсий ривожланишига мослашти-риш;

- укувчи (талаба)ларда вокеликка ижобий муносабатни ривожлантириш;

- укувчи (талаба)ларни шахсий ва касбий уз урнини узи белгилаш муаммоларни эркин хал этиш йуналтириш кабилар.

Таълимда укув (талаба) шахсига фаолиятли ёндашув.

Маънавий-маърифий ишлар сохасидаги баъзи оFрикли жихатларига сабаблардан бири - савияси паст аудио ва видео кассеталар, ахлоксизлик, тубанлик ва ёвузликни тарFиб киладиган «санъат асарлари»нинг хам кенг

таркалишига сабаб булмокда. Маънавий ва Fоявий-мафкуравий тазйик ва тажовузларнинг олдини олиш учун эса хар бир миллат, давлат узининг маънавий дахлсизлигини таъминлай-диган чора-тадбирларни куриши зарур булиб колмокда. Ана шундай тадбирлар изчил амалга оширилганда маънавият сохасидаги жараёнларнинг оммалашуви турли карашлар-даги муайян фарклардан катъи назар, уму-минсоний кадриятлар, тинчлик Fояларига содикликнинг камол топишига шароит яра-тади, умуминсоний цивилизация тараккиёти-нинг мухим омилига айланади.

Хозирда, барчамизга маълумки, маданият ва технологиянинг аралашувининг махсули хисобланувчи «мултмаданият» пайдо булди, унинг окибатида эса «индивидуал маданият» вужудга келди. «Индивидуал маданият» киши-нинг хулк-атворини бошкариб турувчи, мил-лий ахлокий нормаларни бажарилишини таъ-минловчи маданий, ахлокий, этник, диний кадриятлар урнига «оммавий маданият» ва уни раFбатлантирувчи саноатни барпо булишига сабаб булди.

Ижтимоий-маданий маънода ахборот маданияти инсоннинг муайян маънавий-ахло-кий, сиёсий, хукукий ва эстетик кадриятларни узлаштирган холда ахборот майдонида хаётий фаолият курсатишини англатади.

Таълим тизимининг маънавий-ахлокий мазмунини янада кучайтириш, талаба-ёшларнинг калби ва онгига миллий истиклол Fоясини, халкимизнинг юксак маънавияти ва инсонпарварлик анъаналарига садокат туЙFу-сини чукур сингдириш, биз учун мутлако ёт ва бегона булган Fояларга нисбатан уларда мустахкам иммунитет ва танкидий муносабатни шакллантиришда тарихий маълумотлар-дан уз урнида фойдаланиш бизнингча мак-садга мувофик.

«Агар лочин оёFини олтин занжир билан боFланса, - дея ёзилган эди «Наврузнома» асарида-у овда жасур ва шиддаткор булади»1 Нега биз ёшлар узимизнинг шахсий фазилат-лар омборимизни олтинга тенг инсоний хислатлар билан тулдирмаймиз, токи улар хаёт деб аталган марду майдонда Fалабага эришишимизга ёрдам берсин. Одатда, борла-ридан хам унумли фойдаланмаймиз. Ижобий

1 Умар Хайём. Наврузнома. - Т.: «Мехнат», 1990. -23-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 6(79)

хислатлар ёнFин хавфсизлиги бурчагида дои-мий турадиган ут учиргич ускунаси эмаски, факат энг сунгги лахзада ундан фойдалангани. Улар кушга канот, вертолётга парраклар мисоли инсонга хамиша зарур.

Тарбиявий ахлокий сифатлар туFрисида шуни тавсия этган булардикки, ёшлар уни онгига «михлаб олиб», улар устидан хужайин булсин.

Инсон онги хамиша субъектив мохиятга эгадир1.

ХХ аср бошларида Fарбда бир кеча-кундузда кандай килиб 24 соат яшаш мумкин-лиги хакида бош котирилган. Замон шиддати космик кемалару ёруFлик тезлиги каби жадал ривожланаётганда, вактимизни ижтимоий тармокнинг турли фойдасиз шов-шувлари-ю, мобил телефоннинг «муъжиза»ларига сарфла-сак... Ачинарлиси шундаги ижтимоий тармок-лардаги салбий видеолавхалар, фотосуратлар ва ёзувларга ёшлар она урдак кетидан жужалари мисол бирин-кетин хеч кандай эътирозсиз эргашмокда.

Мен хайрон коламан, тушунолмай хуноб буламан, - ёшлар ахир, азиз умрингизнинг, хар дакикаси олтиндан киммат умрингизнинг кунлари, ойлари, йиллари бехуда утяпти-ку? Улардан хеч кандай из колмаяпти-ку? Фикрла-рингизга янги фикр кушилдими? Хисларингиз жиндай булса-да бойиди-ми? Билимингиз уфклари кенгайди-ми?

Хар бир камолга етаётган йигит-киз узини катта харфлар билан бошланадиган ИНСОН деб биладими? Ва инсонлиги учун зиммасига улуF масъулият юкланишини хис этадими? Бир лахза сокинлик билан юкоридаги саволларга узимиздан жавоб изладикми?

Азим дарёлар шовкинсиз окади, хакикий инсонлар хам оFир-вазмин булади. Озод Шарафиддиновдан шогирдлари «Нимага хаётда ёмон одамлар бунчалик куп-а?» -деган саволига Бегали Косимов билан шахмат уйнаш жараёнида бирор нафас хам тайёргар-ликсиз шундай дейди:

Йук ундай эмас, хаётда хамма нарса муво-занатда, яхши одамлар хам куп, бирок яхши одамлар узининг яхшилигини хар кадамда курсатавермайди, мен яна кимга яхшилик

1 Толипов У.К,., Усмонбоева М. Педагогик технология-ларнинг татбикий асослари. - Т.: «Фан», 2006. 99-бет.

килай деб юрмайди. Керак булган жойда охиста, шов-шувсиз яхшилигини килиб кета-веради. Шунинг учун улар оздек куринади. Ёмонлар эса хар кадамида ёмонлигини сезди-риб юради - навбат талашиб жанжал чика-ради, трамвай ёки автобусга чикмокчи булади. Хамма жойда хамманинг асабига тегиб узи шундай хузур килади. Шунинг учун улар купдек куринади2, - дедилар. Жамият тарак-киётида инсонлар хулк-атворинг гузаллиги юксалишнинг асосий белгиларидан бири эканлиги хеч кимга сир эмас. «Оталар сузи» китобида ёзилишича, ота - онаси улган одамни эмас, одоби йук одамни етим демок керак3. Бой тарихимиз гувохлик беришча, ахлокий, тарбиявий жихатдан кадриятларимиз, илмий меросимиз шу кадар бойки, уни урганишимиз хамда хаётга тадбик этишимиз лозим.

«Хаётда муъжиза куп, - дея таърифлаган эди уз даврининг кучли адибларидан бири Максуд Шайхзода - Уни хамма куради, куради-ю утиб кетаверади. Кимдир бу муъжизадан хайратга тушиб бир зум тухтаб колади - ана шу иккинчинг шоир»4. Биз камолга етказаётган ёшларимизни мана шу таъриф мисолида «шоир» килиб тарбияламо-Fимиз керак. Сабаби, улар дунёга бир лахза тухтаб, эзгулик ва заковат нигохи билан боксин. Муъжизаларни англасин ва хис этсин.

Донолар, дунёдан узидан бирор ёдгорлик ёки яхши ном колдириш - иккинчи хаёт5, дей-дилар. Болаларимизга барча узининг яхши ишлари-ю эзгу амаллари, ихтиролари-ю ютуклари, илмий янгилиг-у маданий мерос-лари оркали иккинчи хаётни яшашни урга-тишимиз лозим. Бу борада албатта буюклар угити, панд-насихати алохида урин тутади. Шу уринда, «Тарих дарсларида Абу Али Ибн Сино ёзган фалсафий киссаларидан фойдаланиш-нинг тарбиявий ахамияти» номли маколамизда келтирилган Ибн Синонинг ахлокий тарбияга колдирган маданий меъроси хакидаги

2 Yo'ldashev Т. Ozod domla. - Т.: «Davr Press», 2009. -41-42-betlar.

3 Хасаний М. Обихаёт томчилари. - Т.: «Фан ва технология», 2010. - 8-бет.

4 Yo'ldashev Т. Ozod domla. - Т.: «Davr Press», 2009. -13-betlar.

5 Хасаний М. Обихаёт томчилари. - Т.: «Фан ва технология», 2010. - 10-бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 6(79)

Узбекистон Республикаси Биринчи Прези-денти Ислом Каримовнинг «... бу беназир алломанинг бутун илмий фаолияти дунё тараккиётини инсонпарварлик рухида, яъни, маънавий негизда ривожлантиришга улкан таъсир утказди, деб айтишга барча асослар бор»1, дея айтилган фикри бизнинг юкоридаги карашларимизга асос була олади. Бу каби маълумот ва асослар тоFлар баFрида захира мисоли турган олтин конларидаги кимматбахо тошлар каби узбек халки маданий меъросида жуда бой уринни эгаллайди. Факатгина ундан окилона фойдаланиш керак, холос.

Бунинг учун аввало улуFлар дуосини олиш, улар эътирофига мос харакат килиш керак. Кексалар дуоси нишонга бехато тегувчи укдир.

Хусусан Абу Мансур ас - Саолибий айтади:

- Хар бир киши узига караб таъриф килинса, килган ишига караб тавсифланади, макталади. Фазилат насл-насаб билан эмас, акл, адаб биландир. Ваъдасига вафо килган, берган сузининг устидан чиккан кишининг кадр-киймати ортади. Сукут донолик ва зий-ракликдан, ростгуйлик ва туFриликдан дарак беради Бошкаларнинг фикрларини сурамас-дан, улар билан маслахатлашмасдан уз раъйи билан иш килган киши окибатда хорланади...

Яхши таълим ва тарбия кишининг барча хатти-харакатларида, кундалик хаётида сези-либ туради. Унинг фазилати, улуFворлиги, кадр-киймати, донолиги ва зийраклигини ижтимоий хаётга булган муносабатларида ёркин намоён булади2.

Ёшларимиздаги узига ишонч туЙFусини Хурмат киламиз албатта, аммо баъзи урин-ларда улар томонидан амалга оширилган хатти-харакатлар замирида ишонч эмас, купрок узбошимчилик «нафаси» уриб туриши иш фаолиятимизда кузатилади.

Шу уринда очиFини тан олиб айтишимиз керакки, тарбиясизлик, бадфеъллик жихатлари намоён буладиган ёшлар хаётимизда, педаго-гик иш фаолиятимизда учраб туриши барчани кунглини Fашликка солади. Чиройли либос-лар-у гузал чехраларга берилган оролар

1 Каримов И.А. Юксак маънавият - енгилмас куч. - Т.: «Маънавият», 2015. -43-б.

2 Oz-oz o'rganib dono bo'lur. Donishmandlar bisotidan hikoyatlar, masallar, hikmatlar. - T.: «G'afur G'ulom», 1982. - 5-bet.

ортида кайсарлик, жирракилик, узи ва атроф-дагиларга нисбатан хурматсизлик харакатлари мавжудлиги хали биз педагоглар бу борада тер тукишимиз кераклигидан далолат беради. «Хукмдор х,акида мулохаза юритганимда - деб ёзиб колдирган эди Хайдар Хоразмий узининг «Махзан ул-асрор» асарида, бошланиши хоти-масига (тугалишига) далилдек туюлди»3. Ушбу фикр тарбияланувчиларга назар солсак, гуё унинг келажагини кургандек буламиз деган хулосага келишга асос була олади, назари-мизда.

Юкоридаги ёшларда кузатиладиган ички ва ташки кечинмалар тафовуди кеча ёки бугун юзага келмаган. Шонли тарихдан мисол кел-тирамиз. Цезарнинг мактанчоклик, шухратпа-растлик, келиб чикиши билан фахрланиш, ракибларига зохиридан кулиб туриб махфий уч олиш, хушмуомалалик уралган кибр ва муFомбирлик, гузал йигитлик чоFидаги шахсий инсоний камчилиги, - бу каби Цезарга соя ташлайдиган феъллари4 ортида Плутарх таъ-бири билан айтганда, Юлий Цезарнинг худди денгиз юзасидек силлик куринган феъли-ю, юриш-туришларида хушмуомалалик парда-сига уралган катъий максад сари интилишини биринчи булиб замонасининг йирик алломаси Цицерон5 сезган эди. Хатто, у бир марта ёш Цезарни улимдан куткариб колган ва бунинг «эвазига» Цезар улуF инсон Цицеронни узига ракиб санаб Римдан бадарFа килдирганига тарих гувох.

Шахс узини бошкара олиш кобилияти эга булиши, уни зафарлар сари элтувчи асосий воситалардан биридир. Унга даставвал нима зарур булади? Албатта, бу акл-идрок. Инсон уз хатти-х,аракати сох,иби булиб, - дея уз Fоясини илгари сурган эди буюк уламо Абу Мансур Мотуридий, - унга яхшилик ва ёмон-ликни фарклаш учун акл берилган6.

Тан олишимиз керакки, бугуннинг ёшлари зех,ни уткир, фикрлаш кобияти юкори дара-жада шаклланган. Окни корадан фарклаш

3 Абдуллаев Н. Хайдар Хоразмий ва унинг «Махсан ул-асрор»асари. - Т.: «Фан», 1976. - 40-бет.

4 Жалилов С. Бобур ва Юлий Цезар. - Т.: «Янги аср авлоди», 2001. - 46-бет.

5 Жалилов С. Бобур ва Юлий Цезар. - Т.: «Янги аср авлоди», 2001. - 46-бет.

6 Шовосил Зиёев. Абу Мансур Мотуридий. «Узбекистон», Т., 2012, 16-бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 6(79)

малакаси етарли. Бирок,, инсоний кечинмалар, нозик хис - туЙFуларга эътиборлик даража-сини юксак бахолашимиз, берган таърифи-мизга муболаFа кушганимизни англатмай-дими?. Бу бизга Абу Райхон Беруний томони-дан айтилган «...куз билан куриш чералари тордир»1 ибораси билан уйлаймизки, калб кузи билан куриш масаласига эътибор кара-тиш лозимлигини эслатади. Кунгил гузаллиги, ички дунё нафосати хаёт жозибасига уз таъси-рини утказмасдан колмайди.

Одоб бир булутки, - деб ёзади Бархурдор ибн Махмуд, - унинг бир томчи ёмFири яшхи кишиларнинг амал экинзорига ёFса, умид полизини абадий кукаламзорга айлантиради ва яхши ном билан хосиладан фойдалар хирмонини барпо этади2. ЁмFир асов камчиси билан замин юзини ураган чанг-тузонни босади, атрофга софлик улашади. Келинг, фар-зандларимизга вазмин булишни ургатайлик. Бу жуда хам самарали эканига минглар ораси-дан биргина мисол келтириш учун карийб бундан икки ярим минг йил аввал айтилган Конфуцийнинг «ОFир, босик одамнинг хатоси хам кам булади»3 деган фикрини эслаш кифоя.

Максадимиз аник, буюк келажакни бугун-дан барпо этамиз. Бунинг учун куп мехнат, самарали фаолият олиб бориш лозим. Лекин хамма хам масуълият ва мажбуриятни бирдек уз зиммасига олишни истамаслигини инобатга олсак, улкан муваффакитлар учун орзу - истак ва максаднинг узи камлик килишини тушуна-миз. Хаёт денгизи деб таърифланадиган бу кухна дунёда уз урнига эга булмаслик, уйлашимча, умрни бехуда сарфлаш демакдир. Мисоли тошбакадек судралиб тош коса ичи-дан чикмай тинг яшаш бу жонли улим эмасми?

Инсон хар кандай сохада булишидан катъи назар шижоат ва Fайрат билан харакат KилмоFи лозим. Шу уринда буюк аллома аз -Замахшарий хазратларининг «Ният килинган ишлар пишмаган гушт мисоли бинобарин хар

1 Зиёев Ш. Абу Мансур Мотуридий. «Узбекистан», Т., 2012, 11-бет.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

2 Oz-oz o'rganib dono bo'lur. Donishmandlar bisotidan hikoyatlar, masallar, hikmatlar. - T.: «G'afur G'ulom», 1982, 18-bet.

3 Конфуций. Хикматлар. - Т.: «Алишер Навоий», 2010. -

33-бет.

кандай ишни комил ният-у, каттик ихлос билан килиш лозим», - деган фикрлари бизни уйлашга, мулохаза чикаришга ундайди4. Коми-ликка эришишга йул - бу гуё саёхатга чикишга ухшайди. Хазиналар оролини топиш учун албатта йуналиш хартаси тузилиши зарур, каёкка боришини билмаган успирин йулдан адашиши хеч гап эмас. Бу борада биз устоз-мураббийлар урни бекиёсдир.

Муаллим ким дея суралганда турли хил таъ-риф ва тасрифлар айтилади. Устоз- бу худди июль ойи бугдойзорга тупланган чумчуклар каби доим талаба эътиборида булишга лойик педагог. Бу гузал таърифга мос хар бир устоз-мураббийлар таълим жараёнида замонавий билимлар бериш чоFида милллийлик, халки-мизга мухаббат туЙFуларини янада оширишда ахлокий сифатларни шакллантиришга йунал-тирилган ишларни бажариши лозим, деб биламиз.

«Наврузнома» асарида хикоят килинишича, «Нуширинравон Бобак Ориздан сурадилар: Жанговар одамлардан кайси бири маш-хуррок?» У жавоб берди: «Ук ва ёй сохиблари», - деди ва маъносини тушунтирди. «Улар шун-дай булишлари керакки, бутун баданлари юрак, юракнинг хаммаси - кул, куллари - ёй ва бутун ёйлари - ук»5 булиши керак дейди. Биз бу сатрларни бугунги кунга мослаб, ёшлар шундай булишлари юраклари - мехр -мухаббатга тулиб худди куллари каби кучли ва бакувват, пайлари ёй каби равон ва мустахкам, уклари худди аклдай туFри ва мувофик булиши керак. Билим ва тарбия олиш жараёнида хар жихатга алохида эътибор, диккат билан ёндашиши лозим. Маълумотни сувга ёзган каби эслаб колиш яхши эмасли-гини тушуниши талаб этилади.

Шахс рухиятининг эзгу ишларга мойиллиги, унинг атроф-мухитдан кандай таълим ва тарбия олишига боFликлигини инобатга олиб, баъзи хулосаларга:

- хушмуомала булиш оила, таълим, жамоа мухити булишидан катъий назар инсон хам ташки, хам ички дунёсини безашини унутмас-лик;

4 Абу-л Косим Махмуд ибн Умар аз-Замахшарий. Нозик иборалар. - Т.: «Камалак», 1992, 51-бет.

5 Умар Хайём. Наврузнома. - Т.: «Механт», 1990. -37-бет.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 6(79)

- педагог ёки oта-oна тoмoнидан таpбия-ланувчи ёки фаpзандлаpдан ижoбий жихат-лаpни талаб килиш жаpаëнида биp вактнинг Узида амалда Уpнак 6Улишни эътибopдан Koчиpмаcлик;

- кyнгилcиз вазиятлаpни oлдини oлиш учун Хамиша cуxбатдoшни тушуна oлиш мухимли-гини ёдда ^клаш;

- ижтимoий мунocабатлаpда кУпoлликка ЙУЛ кУймаcлик;

- билдиpилаëтган фикpнинг таъcиpчанлик даpажаcини oшиpда таpиxий шаxcлаp, аллo-малаp, адиблаp тyFpиcидаги ибpатли ва кизикаpли маълумoтлаpи янада кyпайтиpиш;

- ëшлаpда машxуpлаpга xуpмати ва таклид килиш жихатини инoбатга oлиш;

- танбех, бepиш заpуpати (бoла тoмoнидан oдoбcизлик, кУпoллик)дан пeдагoглаp ёки oта-oналаp таpбия oлувчи (фаpзанд)лаpни тоза cувга кум coчгандeк xакopат килмаеликка жиддий эътибop каpатишлаpини cypаган бyлаpдик.

Mиллат гeнoфoндини бeлгилoвчи ёш авлoдни xаp тoмoнлама етук ва баpкамoл 6Ули6 етишишига xаp биpимиз магьулмиз. Ватан pавнаки, юpт тинчлиги, xалкимизнинг баxту cаoдатга кумили6 яшаши x^p биpимизга FУPУP ва фаxp бepади. Зoтан, тyFpи ва хак йyлдан юpган кишининг юpиши аpcлoн юpи-шидан кypа маxoбатлиpoкдиp1.

Ддабиётлар руйхати:

1. Абдуллаев Н. Xайдаp Xopазмий ва унинг «Mаxcан ул-аcpop» аcаpи. - T.: «Фан», 1976.

2. Oz-oz o'rganib dono bo'lur Donishmandlar bisotidan hikoyatlar, masallar, hikmatlar T., «G'afur G'ulom», 1982.

3. Умаp Xайëм. НавpУзнoма. - T.: «^ехнат», 199G.

4. Абу-л К^им Mаxмуд ибн Умаp аз-Замаxшаpий. Нoзик ибopалаp. - T.: «Камалак», 1992.

5. Сайфиддин Жалилoв. Бoбуp ва Юлий Цeзаp. «Янги аcp авлoди», T., 2GG1.

6. Toлипoв У.К., Уcмoнбoeва M.. Пeдагoгик тexнoлoгиялаpнинг татбикий аcocлаpи. T.: «Фан», 2GG6.

7. Yo'ldashev T. Ozod domla. «Davr Press», T., 2GG9.

8. ^нфуций. Xикматлаp. «Алишep Навoий», T., 2G1G.

9. Mаxмуд Xаcаний. Обихаёт тoмчилаpи. «Фан ва тexнoлoгия», T., 2G1G.

Ю. Шoвocил Зиёев. Абу Mанcуp Moтуpидий. - T.: «Узбeкиcтoн», 2G12.

11. Олий ва Уpта маxcуc таьлим вазиpлиги. Олий таьлим муаccаcалаpи маьнавий-маьpифий ишлаp тизимининг ижтимoий-пeдагoгик аcocлаpи. «Санo-cтандаpт», T., 2G12.

12. S.T.Turg'unov, L.A.Maqsudova. Pedagogik jarayonlarni tashkiil etish va boshqarish, sifat va samaradorligini oshirish texnologiyalari. O'zPFITI nashriyoti, T., 2G14.

13. Каpимoв К.С. Tаpиx даpcлаpида Абу Али ибн Синo ёзган фалcафий киccалаpидан фoйдаланишнинг таpбиявий ахамияти. - «Замoнавий таьлим» жуpнали, 2G18. 1-coн. -29-34 бeтлаp.

1 Абу-л Кроим Mаxмуд ибн Умаp аз-Замаxшаpий. Ь^зик ибopалаp. T., «Камалак», 1992 52-бет.

ЗAMOHAВИЙ TAЪЛИM I COBPEMEHHOE OБPAЗOВAHИЕ 2G19, 6(79)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.