Научная статья на тему 'ЭШИТИШИДА НУҚСОНИ БЎЛГАН ЎҚУВЧИЛАРГА ОДДИЙ КАСРЛАРНИ ЎҚИТИШ УСУЛЛАРИ'

ЭШИТИШИДА НУҚСОНИ БЎЛГАН ЎҚУВЧИЛАРГА ОДДИЙ КАСРЛАРНИ ЎҚИТИШ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
159
24
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
математика / эшитишида нуқсони бўлган ўқувчилар / оддий каср / билим / нутқ / коррекция / технология. / математика / слабослышащие учащиеся с нарушениями слуха / обыкновенные дроби / знания / речь / коррекция / технология.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Якубжанова Дилобар Батировна

Ушбу мақолада эшитишда нуқсони бўлган бошланғич синф ўқувчиларига оддий касрларни ўқитишнинг методик усуллари ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам об образовании , автор научной работы — Якубжанова Дилобар Батировна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ ОБЫКНОВЕННЫМ ДРОБЯМ УЧАЩИХСЯ С НАРУШЕНИЯМИ СЛУХА

В данной статье раскрыты методические приемы обучения обыкновенным дробям учащихся начальных классов с нарушениями слуха.

Текст научной работы на тему «ЭШИТИШИДА НУҚСОНИ БЎЛГАН ЎҚУВЧИЛАРГА ОДДИЙ КАСРЛАРНИ ЎҚИТИШ УСУЛЛАРИ»

Якубжанова Дилобар Батировна,

Низомий номидаги Тошкент давлат педагогика университети докторанти, PhD, доцент

ЭШИТИШИДА НУКСОНИ БУЛГАН УКУВЧИЛАРГА ОДДИЙ КАСРЛАРНИ УКИТИШ УСУЛЛАРИ

УДК: 371.912

ЯКУБЖАНОВА Д.Б. ЭШИТИШИДА НУЦСОНИ БУЛГАН УКУВЧИЛАРГА ОДДИЙ КАСРЛАРНИ УК.ИТИШ УСУЛЛАРИ

Ушбу мак,олада эшитишда нуксони булган бошла^ич синф укувчиларига оддий касрларни ук,итишнинг методик усуллари ёритилган.

Таянч суз ва тушунчалар: математика, эшитишида нуксони булган укувчилар, оддий каср, билим, нутк,, коррекция, технология.

ЯКУБЖАНОВА Д.Б. МЕТОДЫ ОБУЧЕНИЯ ОБЫКНОВЕННЫМ ДРОБЯМ УЧАЩИХСЯ С НАРУШЕНИЯМИ СЛУХА

В данной статье раскрыты методические приемы обучения обыкновенным дробям учащихся начальных классов с нарушениями слуха.

Ключевые слова и понятия: математика, слабослышащие учащиеся с нарушениями слуха, обыкновенные дроби, знания, речь, коррекция, технология.

YAKUBJANOVA D.B. METHODS OF TEACHING ORDINARY FRACTIONS FOR STUDENTS WITH HEARING IMPAIRED

In the article is discussed methodological techniques for teaching ordinary fractions to primary school students with hearing impairments.

Key words and concepts: mathematics, hard of hearing students with hearing impairments, ordinary fractions, knowledge, speech, correction, technology.

Кириш. Эшитишида нуксони булган бола-лар учун ихтисослаштирилган мактаб ва мактаб-интернатларида таълим олувчиларнинг купчилиги, аклий жих,атдан соFлом була туриб, ижтимоий ва мактабга мослашувда кийинчиликларга дуч кела-дилар ва таълим олишда узига хос жих,атлари мав-жуд. Илмий-методик адабиётларнинг1 тах,лили шуни курсатадики, эшитишнинг бузилганлиги биринчи навбатда бола нутки, нуткий-абстракт тафаккурининг ривожланишига, фикрлаш фао-лиятига таъсир курсатади, кейинчалик "...нуткий-мантикий тафаккурнинг кескин оркада колишида, мотивациянинг етарли эмаслигида, билиш актив-лигининг них,оятда пастлигида, анализ, синтез, абстракциялаш, умумлаштириш, таккослаш каби билиш жараёнларининг шаклланмаганли-гида" намоён булади. Бундай укувчиларнинг математик таълимидаги муаммолар айнан шу омил-лар туфайли келиб чикади. Шуни х,ам таъкидлаб утиш керакки, "математик нутк оFзаки ва ёзма шаклда мавжуд булади. Математика бу - тест-лар, топширик мазмунини айтиб беришлар, тав-сифлар, саволларга жавоблар. Бу - товуш талаф-фузи, лексика, грамматика"2.

Эшитишида нуксони булган болаларда оддий касрларни урганишда айникса муаммолар куп булиб, улар касрларни тутри укиш, уларни узаро таккослаш, касрлар устида амаллар бажаришда узини-узи назорат килиш, масала шартини тушу-ниш ва яна бошка масалаларга тегишли. Хозирда оддий касрларнинг хоссалари ва улар билан олиб бориладиган амаллар туFрисидаги билим-лар умумтаълим мактабларида х,ам, коррекцион мактабларда х,ам битирув синфларининг мате-матикадан давлат имтих,онларида текширилади.

Математика укитиш махсус методикаси умумтаълим мактабларидаги математикани укитиш методикасидан фаркланадиган катор узига хос хусусиятларга эга булиб, бу, хусусан, укитиш мето-дикаларининг муайян танлови ва композици-яси х,амда уларни амалга оширишдаги хусусият-ларда намоён булади. Махсус методикада укитиш

1 Соловьев И.М. Вопросы психологии глухонемого ребенка // Психологическая наука в СССР. - М., 1960. - т. II. - С. 512-541; Общая психология: Учебно-методическое пособие / Под общ. ред. М.В. Гамезо. - М.: Ось-89, 2007. - 352 с.; Основы психологии детей с нарушениями слуха: учеб. пособие / сост. О. И. Суслова. -Саратов: Издательский центр «Наука», 2013. - 92 с.

2 Акименко В.М. Методика обучения математике детей

с речевыми нарушениями: Учебно-методическое пособие. - Ставрополь: Бюро новостей, 2013. - 66 с.

методларини танлашда улар бир-биридан айро кулланмаслиги, балки албатта диалектик асос-ланган мазмунда кулланишини х,исобга олиш керак. Етакчи метод албатта бир ёки бир нечта укитиш методлари билан кувватланади. Эшитишида нуксони булган укувчилар учун ихтисослаштирилган мактаб ва мактаб-интернатларда укитувчининг мух,им вазифаси укувчиларнинг индивидуал имкониятларига таянган х,олда х,ар бир алох,ида синф шароитидан келиб чикиб, сама-рали таълим методларини тутри танлашдан ибо-рат.

Мацсад. Эшитишида нуксони булган укувчиларга оддий касрларни укитишда иннова-цион технологияларни илмий асосланган х,олда жорий килишдан иборат.

Мавзу буйича бошк,а олимлар илмий асар-лари к,иск,ача тах,лили. Республикамизда кар ва заиф эшитувчи болаларни укитиш ва тарбиялаш назарияси ва амалиётига батишланган психологик, педагогик ва методик тавсифдаги илмий изланиш-лар Ф.Алимхужаева, Н.Бекмуродов, Х.Гайнутдинов, Н.Дадахужаева З.Мамаражабова, Д.Назарова, Р.Рустамова, У.Файзиева, Д.Якубжановалар томо-нидан тадкик килинган3.

3 Алимходжаева Ф.Д. Роль дидактического материала в процессе развития речевого слуха слабослышащих школьников с глубоким речевым недоразвитием.: Авто-реф.дис. ... канд. пед.наук. - М.: НИИД АПН. 1992. - 15 с.; Бекмурадов Н.Ш. Влияние жаркого климата на работоспособность учащихся школ глухих.: Автореф. дис. ... канд. пед. наук. - М.:НИИД АПН. 1989. - 17 с.; Гайнут-динов Х.М. Профориентационная и социальная адаптация выпускников школ глухих в условиях Узбекистана.: Автореф.дис...канд. пед. наук. - М.: НИИД АПН. 1990. - 18 с.; Дадаходжаева Н.Х. Методика обучения слабослышащих школьников арифметическим действиям над многозначными числами.: Автореф. дис...канд. пед. наук. - Ташкент: ТГПИ. 1995. - 18 с.; Мамаражабова З.Н. Адабий таълим жараёнида заиф эшитувчи укувчилар нуткини ривожлантириш.: фан доктори дис. автореф. -Тошкент:ТДПУ. 2020. - 28 б.; Назарова Д.А. Мактабгача ёшдаги заиф эшитувчи болалар нуткини ривожлантириш.: пед.фан.номз. дисс.автореф. -Т.: ТДПУ. 2009. - 20 б.; Рустамова Р.Р. БошланFич синфларда заиф эшитувчи укувчилар нуткининг грамматик курилишини шакллан-тириш.: пед.фан.номз. дисс. автореф. - Т.: ТДПУ. - 20 б., 2009; Файзиева У.Ю. Заиф эшитувчи болаларни саводга ургатишнинг назарий асослари.: пед.фан.номз. дисс. автореф. - Тошкент: ТДПИ. 1994.- 18 б.; К,одирова Ф.У. БошланFич синф кар ва заиф эшитувчи укувчилар нуткини шакллантириш.: Пед. фан. номз. дис. автореф.-Тошкент:ТДПУ. 2006. - 20 б.; Якубжанова Д.Б. Булажак дефектологларда касбий ижодкорликни ривожланти-риш технологияси.: пед. фан. буйича фалсафа доктори (PhD) дисс. автореф.- Тошкент:ТДПУ. 2017. - 24 б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 3 (100)

МДХ давлатлари олимларидан И.Багрова, В.Бельтюков, Р.Боскис, Л.Головчиц, С.Зиков, Е.Кузьмичева, Э.Леонгард, Л.Нейман, Л.Носкова, Т.Пелимская, Ф.Рау, Н.Шматколарнинг илмий изла-нишларида кар ва заиф эшитувчи болаларнинг нутк,и, талаффузи, эшитиш идрокини ривожлан-тириш масалалари тадкик этилган1.

Эшитишида нуксони булган укувчиларга математикани укитиш сох,асидаги тадкикотлар И.Гилевич, А.Гозова, А.Дьячков, Н.Дадахужаева, Э.Жеребятьева, И.Никольская, Г.Розанова, Н.Слезина, В.Сухова, Л.Тигранова, В.Тимохинлар томонидан олиб борилган.

Мацоланинг илмий мо^ияти.

Эшитишида нуксони булган укувчиларга бошланFич синфларда касрларни укитишнинг методик усуллари ишлаб чикилди.

Тадцицотнинг объекти.

Кар ва заиф эшитувчи болалар учун ихтисос-лаштирилган мактаб ва мактаб-интернатлари бошланFич синф укувчиларига касрларни укитишда методик усуллардан фойдаланиш жара-ёни.

Тадцицотда цулланилган усуллар.

Эшитишида нуксони булган укувчига касрларни талаффуз килиш учун, умумтаълим мак-таби укувчисидан фаркли уларок,, ак,лий х,аракатни амалга ошириш, кургазмали таянч материалга караб, сонларни ифодаловчи сузлар тугаллан-масини туFри талаффуз килиш х,акида уйлаши зарур. Таянч материал, таянч схемалардан фойдаланиш - "укув ахборотини такдим этишнинг бун-дай шакли урганилаётган материал тузилишини аник,лаб олиш, унинг асосий таркибий кисмлари уртасидаги ахборотни ажратиб олиш имконини беради"2. Эшитишида нуксони булган болалар учун ихтисослаштирилган мактаб ва мактаб-интернатларнинг укувчиларига назарий матери-ални такдим этиш албатта кургазмали таянчлар ёрдамида амалга оширилиши, матн албатта тушу-нарли ва мос ифодалар билан ёритилиши зарур (масалан, 1-расмга каранг).

1-расм. Атамалар тавсифи.

1 Багрова И.Г. К вопросу об обучении слабослышащих школьников восприятию речи на слух / И.Г. Багрова // Дефектология. — 1981. — №4. — С.62-67. — Библиогр.: с.67. — Сурдопедагогика. Формирование у слабослышащих устной речи; Бельтюков В.И. Роль слухового анализатора в процессе усвоения звуковой стороны речи детьми / В.И. Бельтюков // Вопросы психологии. — 1977.

— №2. — С.105-113. — Библиогр.: с.113; Боскис Р.М. Глухие и слабослышащие дети. - М.: Владос, 2001 - 316 с.; Головчиц Л.А. Коррекционно-педагогическая помощь дошкольникам с недостатками слуха с компелексными нарушениями в развитии // Дефектология. - Москва, 2006. - № 6. - С.42-48; Зыков С.А. Методика обучения глухих детей языку. - М.: Просвещение, 1977. -200 с.; Кузьмичева Е.П. Работа по развитию и использованию остаточного слуха в школах для глухих учащихся в новых условиях / Е.П. Кузьмичева // Дефектология. — 1978. — №1. — С.31-35; Леонгард Э.И. и др. Я не хочу молчать! - М.: Просвещение, 1990.-112 с; Носкова Л.П., Головчиц Л.А. Методика развития речи дошкольников с нарушениями слуха. - М.: Владос, 2004. - 344 с; Рау Ф.Ф. Психологические вопросы использования остаточного слуха для формирования произношения у глухих детей / Ф.Ф. Рау // Дефектология. — 1976. — №1. — С.3-13. — История изучения глухоты. Развитие речи глухих детей; Шматко Н.Д. Особенности организации кор-рекционного обучения имплантированных дошкольников / Н.Д. Шматко // Дефектология. — 2012. — №3.

— С.45-51. — Библиогр.: с.51. — Опыт реабилитационной работы с имплантированными глухими дошкольниками (КИ). Особенности организации воспитания и обучения дошкольников с КИ, предложены некоторые организационные формы работы.

Тенг булакларга булинган нарсалар, шак-ллар ва микдорлар математикада каср сонлар куринишида ифодаланади.

Каср сондаги махраж (2) - бутун нарса, шакл ёки микдор нечта тенг булакка (кисмга) булинганлигини курсатувчи сон. Махраж - каср чизикнинг тагига ёзилади.

Каср сондаги сурат (1) - тенг булакларга (к,исмларга) булинган булакларнинг (кисмларнинг) нечтаси олинганлигини курсатувчи сон. Сурат -каср чизик устига ёзилади.

Каср чизиги - булиш (:) амалини билдиради.

Касрларни укитишда электрон куринишдаги таянч материалнинг булиши жуда мух,им. Эшитишида нуксони булган укувчиларга таълим бериш жараёнида материални такдим этишнинг шун-дай шаклларини кидириш керакки, улар имкон даражада визуаллаштирилган булсин. Бу уринда

2 Иванова О.В. Использование крупномодульных опор при изучении математических разделов в ВУЗе // Научно-методический электронный журнал «Концепт». - 2016. - № 8 (август). - С. 79-85.

2-расм. Касрларнинг таснифи.

Тугри касрларни 1- саватга, нотугри касрларни 2-саватга солинг

таъкидлаш жоизки, интерфаол компьютер тех-нологияларини куллаш кучли кургазмалиликни таъминлайди ва укувчиларнинг предметни урганишга булган кизикишларини оширади1. SMART Board интерактив доскада фойдала-ниш учун ишлаб чикилган бир катор интерфаол вазифаларни куриб чикамиз. Вазифалар шундай тузилган булиши керакки, эшитишида нуксони булган укувчиларда уларни ечишга алох,ида истак пайдо булсин, улар доскага чикиб, уз ечимларини намойиш килишга, асосийси эса, туFри таърифлаб беришга харакат килсинлар. 2-расмда максади т^ри ва нотуFри касрлар хакидаги билимларни мустахкамлаш булган вазифа келтирилган. Ахбо-

1 Применение интерактивной доски в начальной школе и в дошкольном образовательном учреждении: учеб.-метод. пособие / Т.В. Баракина, О.В. Иванова, С.В. Поморцева, Н.В. Федяинова. - Омск: ОмГПУ, 2013. - 96 с.

рот коммуникацион технологияси ёрдамида укувчи сенсор интерфаол доскада2 т^ри касрларни 1-саватга, нот^ри касрларни 2-саватга солиши керак.

Эшитишида нуксони булган болаларда нуткнинг маъно-мазмун жихати анча бузилган булади, шунинг учун мазкур масала хам математик, хам коррекцион вазифани хал килишга ёрдам беради: укувчининг вазифаси масала маъ-носини англаб етиш ва керакли сават рангини туFри аниклашдан иборат.

Учинчи расмда компьютер дастурида ишлаб чикилган вазифанинг яна бир намунаси келти-рилди. Бу вазифадан оддий касрларни кушишни

2 Иванова О.В. Интерактивные компьютерные технологии SMART в формировании элементов стохастической культуры школьников // Информатика и образование. - 2015. - № 4. - С. 22-26.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 3 (100)

4-расм. Лугат карточкаси.

1. Таърифни давом эттиринг.

Тепд Ьо'1ак1агда Ьо'Ппдап пагза1аг, эЬакНаг ча 1тндс1ог1аг matematikada ko,rinishida ifodalanadi.

Каср чизигининг тепасида турган сон _ аталади. У_ни курсатади.

.деб

Каср чизигининг тагида турган сон_

аталади. У_ни курсатади

.деб

2. Касрларни айтинг: Намуна:

- - иккидан бир

- - учдан бир

урганиш дарсида фойдаланиш мумкин. Уни бажа-ришда юзага келадиган кийинчилик шундан ибо-ратки, вазифа бажариб булинганидан кейин, каср-лар шундай позицияни эгаллаши керакки, бунда туFри тенгликлар бажарилсин. Вазифа укитиш мак,садига эга ва мантикий фикрлашни ривож-лантиришга ёрдам беради.

Учинчи расм буйича топширик: поезд вагонларининг ойнасига касрларни шундай жойлаштиринг-ки, туFри тенглик х,осил булсин.

Оддий касрларни урганишда укувчиларнинг касрлар устида амалларни бажара олишлари-гина мух,им эмас, улар яна каср таърифининг маъносини тушунишлари, сурат нима, махраж нима ва бошка шу каби тушунчаларни билиш-лари х,ам керак. Албатта, эшитишида нуксони булган укувчилар учун коррекцион синфларда фаолият олиб борадиган укитувчи х,ар битта дарсда луFат устида ишлайди, оFзаки суров олиб боради. Бирок х,амма укувчилар х,ам кенгайти-рилган оFзаки жавоб бера олмайдилар. Бунда х,ар

битта укувчини текширишга улгуриш учун, махсус суров карточкаларидан фойдаланиш Fоят кулай. Шундай карточкалардан бири 4-расмда келти-рилди.

Бундай карточкалар х,амма укувчиларнинг назарий билимларини, мавзунинг

узлаштирилганлик даражасини текширишга, маз-кур мавзуни урганишда х,ар бир укувчининг индивидуал имкониятларига эътибор каратишга ёрдам беради.

ЛуFат карточкаларидан ташкари биз томони-миздан таянч карточкалар х,ам ишлаб чикилди. Шулардан бири 5-расмда келтирилди. Бу карточ-када укувчиларга укитувчи билан бирга куп нукта урнига туFри жавобларни ёзиб чикиш суралади ва бу карточка оддий касрлар билан масалаларни ечишда таянч вазифасини утайди.

Эшитишида нуксони булган укувчилар учун ихтисослаштирилган мактаб ва мактаб-интернатларда оддий касрларни укитишнинг яна бир узига хос жих,ати шундаки, бундай мак-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 3 (100)

5-расм. Таянч карточка.

Нукгалар урнига мое сузларни ёзинг

1. Каср чизигининг тепасида турган сон ... деб аталади.

2. Махражи бир хил булган иккита каерни таодослаш учун уларнинг... ни таодослаш керак.

3. Агар махраж суратдан ... булса, бу тугри каср дейилади.

4. Каср чизиги ... белгиси деб тушунилади.

5......каерда сурат ва махраж узаро оддий сонлардир.

табларда хар бир дарсда оFзаки нутк устида кор-рекцион иш олиб борилади. Оддий касрларни укитишда талаффуз куникмаси устида иш олиб бориш лозим. Хар бир дарсда укувчиларга касрларни укиш вазифасини топширишни тавсия киламиз, бундай машкни нуткий машклар тар-кибига кушиш мумкин. Бу машклар "сурат", "махраж" каби атамаларни мустахкамлашга ёрдам беради. Масалан, доскада каср сон ёзилган. Укитувчи укувчидан бу касрни укишни сурайди. Кейин кайси сон сурат, кайси сон эса махраж деган савол беради, каср чизиFи кандай амални билдиришини сурайди.

Укувчи хар бир топширикни бажаришда уз хатти-харакатларини албатта изохлаши, касрларни аник талаффуз килиши керак. Бундай машклар умумтаълим мактабларида ,ам кулланади, бирок эшитишида нуксони булган укувчилар билан ишлашда оFзаки нутк устидаги иш алохида ахамиятга эга. Укувчи нотуFри жавоб берган такдирда, укитувчи уни туFрилайди, хатосига алохида тухталади ва натижани мустахкамлаш учун кейинги касрни укишни сурайди. Суратларни туFри талаффуз килишга, шунингдек оддий каср-лар ,ак,ида назарий билимларни мустахкамлашга луFат устида олиб бориладиган махсус диктант-лар катта ёрдам беради. Масалан, диктант шун-дай бошланиши мумкин: " касрдаги 7 сони (каср чизиFининг тагида/устида турган сон..., сурати мах-ражидан катта/кичик булган сон..., ва касрла-рининг йиFиндиси...) кандай аталишини ёзинг". Укувчилардан ёзма шаклда кенгайтирилган жавоб бериш суралади.

Эшитишида нуксони булган укувчиларга таъ-лим беришнинг яна бир мухим методларидан бири бу математик диктантлардир. Уларга дарс охирида 8 дак,ик,адан 15 дак,ик,агача вак,т ажрати-лади. Математик диктант деганда, укувчиларнинг таълим олиш-билишга каратилган харакатларини киска муддатга мулжалланган ёзма ишни бажа-

риш воситасида фаоллаштирадиган таълим методи тушунилади. Диктант оFзаки тарзда олиб борилади. Масалан, укитувчи экран оркасидан туриб, бирон каср сонни баланд овозда дона-дона талаффуз к,илади. Агар синфда уни эшита олмай-диган укувчилар булса, укитувчи худди шу касрни экран ортидан чикиб талаффуз килади ва укувчига лабдан укиб олиш имконини беради. Эшитшида нуксони булган болалар учун ихтисослаштирил-ган мактаб ва мактаб-интернатларнинг бошланFич синфларида укувчилар сони чекланганлиги (10-12 нафаргача) индивидуал иш олиб бориш имкон-ларини кенгайтиради, шунинг учун бундай математик диктант утказиш пайтида укитувчи хар бир укувчининг ишини кура олади. Шундай килиб, укувчилар касрларни укитувчи оFзидан эшитиб, мустакил ёзадилар. Масалан, "Оддий касрлар" математик диктант вазифасини куриб чикамиз.

1. Куйидаги касрларни ёзинг:

Бешдан уч.

Йигирма еттидан ун олти.

2. Козимбек инглиз тилидаги 500 та сузни ёд олиши керак. Биринчи хафта сузларнинг ундан бир кисмини, иккинчи хафта бешдан бир кисмини ёдлади. Козимбек кайси хафта куп сузларни ёдла-ган?

3. а) 36 см кесманинг булаги узунми ёки булагими? б) 72 мм кесманинг булаги каттами ёки булагими?

4. Полиз майдони 4 та тенг булакларга булинган. 3 булакка картошка, битта булакка сабзи экилган. Картошка экилган майдон каттами ёки сабзи экилган майдонми?

5. ТуFрими? ("Ха" ёки "йук" деб жавоб беринг):

Бир сутка 24 соатни ташкил этади.

Бир сутканинг иккидан бир кисми 12 соатни ташкил этади.

Бир сутканинг туртдан бир кисми 6 соатни ташкил этади.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2021, 3 (100)

Укувчилар касрларнинг х,осил булиши, узгариши, хусусиятлари ва улар устидаги амал-лар х,ак,ида дастлабки тасаввурларга эга буладиган дарсларда кундалик х,аётларида якиндан таниш булган кургазмали материаллардан кенг фойдаланиш керак. Шу йул билан укитувчи укувчиларни актив амалий фаолиятга жалб килади х,амда оддий касрлар х,акидаги тасаввурларни амалий масала-ларни х,ал килиш асносида аниклаштириб боради. Масалан, куйидаги мазмундаги вазифалар топши-рилади: доиранинг ярмини киркинг; квадратнинг турттан бир булагини буянг; тасмани етти булакка булиб киркинг; доиранинг олтидан уч кисмини курсатинг ва х,.к.

Хулоса ва таклифлар.

Шундай килиб, биз оддий касрларни укитишда куйидаги методик усуллар ва методларни белги-ладик:

• кундалик х,аётда фойдаланиланидаган тер-минлар лугатини юритиш ва унда янги суз таъри-фини ва уни талаффуз килиш коидаларини ёзиб куйиш;

• мослаштирилган математик тушунчалар лугатини юритиш;

• укувчилар топшириклар мазмунини яхширок идрок этишлари, х,амда уларнинг мате-матикага булган кизикишларини ошириш учун ахборот коммуникацион технологиялари воси-тасида интерфаол вазифалардан фойдаланиш;

• кургазмали материалдан фойдаланиш: мослаштирилган таърифларни уз ичига олган х,амда мисоллар келтирилган таянч схемалар ва жадваллар; бирон-бир моддий предметлар-нинг фотосуратлари ва расмлари; урганилаётган объектлар моделлари ("Касрлар" кургазмали-дидактик туплами);

• талаффузнинг туFрилигига алох,ида эъти-бор каратилган оFзаки иш; нутк машкларини утказиш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• асосий максади математик атамаларнинг ёзилиши ва талаффузидаги хатолар сонини камай-тиришдан иборат булган лугат ва математик дик-тантларни мунтазам утказиб бориш.

Адабиётлар руйхати:

1. Акименко В.М. Методика обучения математике детей с речевыми нарушениями: Учебно-методическое пособие. - Ставрополь: Бюро новостей, 2013. - 66 с.

2. Алимходжаева Ф.Д. Роль дидактического материала в процессе развития речевого слуха слабослышащих школьников с глубоким речевым недоразвитием.: Авто-реф.дис. ... канд. пед.наук. - М.: НИИД АПН. 1992. - 15 с.

3. Багрова И.Г. К вопросу об обучении слабослышащих школьников восприятию речи на слух / И.Г. Багрова // Дефектология. — 1981. — №4. — С.62-67.

4. Бекмурадов Н.Ш. Влияние жаркого климата на работоспособность учащихся школ глухих.: Автореф. дис. ... канд. пед. наук. - М.:НИИД АПН. 1989. - 17 с.

5. Бельтюков В.И. Роль слухового анализатора в процессе усвоения звуковой стороны речи детьми / В.И. Бельтюков // Вопросы психологии. — 1977. — №2. — с.105-113.

6. Боскис Р.М. Глухие и слабослышащие дети. - М.: Владос, 2001. - 316 с.

7. Гайнутдинов Х.М. Профориентационная и социальная адаптация выпускников школ глухих в условиях Узбекистана.: Автореф.дис...канд. пед. наук. - М.: НИИД АПН. 1990. - 18 с.

8. Головчиц Л.А. Коррекционно-педагогическая помощь дошкольникам с недостатками слуха с компелексными нарушениями в развитии // Дефектология. - Москва, 2006. - № 6. - С.42-48.

9. Дадаходжаева Н.Х. Методика обучения слабослышащих школьников арифметическим действиям над многозначными числами.: Автореф. дис...канд. пед. наук. - Ташкент: ТГПИ. 1995. - 18 с.

10. Зыков С.А. Методика обучения глухих детей языку. - М.: Просвещение, 1977. -200 с.

11. Иванова О.В. Использование крупномодульных опор при изучении математических разделов в вузе // Научно-методический электронный журнал «Концепт». -2016. - № 8 (август) - с. 79-85.

12. Иванова О.В. Интерактивные компьютерные технологии SMART в формировании элементов стохастической культуры школьников // Информатика и образование. - 2015. - № 4. - с. 22-26.

13. Кузьмичева Е.П. Работа по развитию и использованию остаточного слуха в школах для глухих учащихся в новых условиях / Е.П. Кузьмичева // Дефектология. - 1978. -№1. - с.31-35.

14. Леонгард Э.И. и др. Я не хочу молчать! - М.: Просвещение, 1990.-112 с.

15. Мамаражабова З.Н. Адабий таълим жараёнида заиф эшитувчи укувчилар нуткини ривожлантириш.: фан доктори дис. автореф. - Тошкент:ТДПУ. 2020. - 28 б.

16. Назарова Д.А. Мактабгача ёшдаги заиф эшитувчи болалар нуткини ривожлантириш.: пед.фан.номз. дисс.автореф. -Т.: ТДПУ. 2009. - 20 б.

17. Носкова Л.П., Головчиц Л.А. Методика развития речи дошкольников с нарушениями слуха. - М.: Владос, 2004. - 344 с.

18. Применение интерактивной доски в начальной школе и в дошкольном образовательном учреждении: учеб.-метод. пособие / Т.В. Баракина, О.В. Иванова, С.В. Поморцева, Н.В. Федяинова. - Омск: ОмГПУ, 2013. - 96 с.

19. Рау Ф.Ф. Психологические вопросы использования остаточного слуха для формирования произношения у глухих детей / Ф.Ф. Рау // Дефектология. — 1976. — №1. — с.3-13. — История изучения глухоты. Развитие речи глухих детей.

20. Рустамова Р.Р. БошланFич синфларда заиф эшитувчи укувчилар нуткининг грамматик курилишини шакллантириш.: пед.фан.номз. дисс. автореф. - Т.: ТДПУ. 2009. - 20 б.

21. Соловьев И.М. Вопросы психологии глухонемого ребенка // Психологическая наука в СССР. - М., 1960. - т. II. - с. 512-541.

22. Файзиева У.Ю. Заиф эшитувчи болаларни саводга ургатишнинг назарий асос-лари.: пед.фан.номз. дисс. автореф. - Тошкент: ТДПИ. 1994. - 18 б.

23. Шматко Н.Д. Особенности организации коррекционного обучения имплантированных дошкольников / Н.Д. Шматко // Дефектология. - 2012. - №3. - с. 45-51.

24. Кодирова Ф.У. БошланFич синф кар ва заиф эшитувчи укувчилар нуткини шакллантириш.: Пед. фан. номз. дис. автореф.- Тошкент:ТДПУ. 2006. - 20 б.

25. Якубжанова Д.Б. Булажак дефектологларда касбий ижодкорликни ривожлантириш технологияси.: пед. фан. буйича фалсафа доктори (PhD) дисс. автореф.-Тошкент:ТДПУ. 2017. - 24 б.

26. D.Yakubjanova, H.Kalbayeva, D.Rahimova, M.Muhamedova. Matematika 5 - sinf : Imkoniyati cheklangan bolalar uchun ixtisoslashtirilgan maktab va maktab-internatlarning 5 - sinf darsligi. Uchinchi nashri. - T.: "Niso Poligraf", 2020 - 192 b.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.