CC BY
1ERM9NÍSTANIN ÍNFORMASÍYA SÍYAS9TÍND9 MÜHARÍB9 FÍLML9RÍND9N
ÍSTÍFAD9
XURAMAN HÜSEYNOVA
AMEA-nin Qafqaz§ünasliq institutunun Ermani§ünasliq §obasinin kÍ9Ík elmi i§9Ísi
Xülas3. Mdqalddd Ermanistanin informasiya siyasatinin tdrkib hissssi olan ermani kinosunun tarixi vd bugünkü inki§afi nazardan kegirilmi§ va movcud siyasat tahlil edilmi§dir. ikinci Qarabag müharibasindan sonra müharibadan bahs edan filmlarin tarixi gergaklikla alaqasi, realligin aks olunmasi kimi masalalar ara§dirilmi§dir. Hamginin bu movzuda gakilmi§filmlarin maliyyala^dirilmasi masalalarina toxunulmu§, filmlarin olkadan kanarda kegirilan nüfuzlu kinofestivallarda nümayip va alda olunan naticalarin oyranilmasina cahd gostarilmi§dir.
Agar sozlzr: Ermanistan, siyasat, kino, festival.
Giri§. Film dovlatin, camiyyatin, toplumun, bazan da bir insanin sasi olub dünyanin diqqatini hadisa va ya makana yonaltmaya xidmat eda bilir. Sosial realligi aks etdiran filmlar bela maqsadlarda daha samarali olur. Ermanistan da yürütdüyü i§gal?iliq siyasatinda filmlardan maharatla istifada edan olkadir. Ümuman Ermanistanda film sahasi müstaqilliyin ilk illarinda digar sahalar kimi iqtisadi bohran sababi ila 9atinliklarla üzla§mi§ va inki§af eda bilmami§dir. Lakin 2000-ci illarin avvallarinda bu sahada dir9ali§ ba§ vermi§, 9oxsayli tam va qisametrajli filmlar 9akilmi§dir. Ermanistan hokumatinin qararina asasan 2006-ci ilda Elm, Tahsil, idman va Madaniyyat Nazirliyinin tabeliyinda Ermanistan Milli Kino Markazi yaradilmi§dir [15]. Qararin asas maqsadi dovlatin kino sahasinda siyasatinin realla§dirilmasidir. Yerli kino istehsal9ilarina maliyya dastayi gostarmak, kino irsini tablig etmak, beynalxalq film festivallarinda faal i§tirak etmak va kino bazarlarinda ermani filmlarini taqdim etmak da markazin faaliyyatlarina daxildir.
Ermanistan tarafindan Azarbaycana qar§i aparilan 30 illik i§gal9iliq siyasatina Azarbaycanin 2020-ci il ikinci Qarabag müharibasindaki qalabasi ila son qoyuldu. í§gal müddatinda ermani matbuatinda Azarbaycan torpaqlarinin tarixinin saxtala§dirilmasini aks etdiran yazilar, maqalalar darc edilmi§, televiziya proqramlarinda azarbaycanlilara maxsus abidalari ermanila§dirmaya cahdlar edilmi§, arazilari ozününkü kimi taqdim etmaya yonalik reportajlar hazirlanmi§, filmlar 9akilmi§dir. Müharibanin yekunla§masina baxmayaraq Azarbaycan Ermanistanin informasiya müharibasina qar§i mübarizasini hala da aparmaqdadir. informasiya müharibasi ü9ün cabha xatti, dóyü§ bolgasi va ya müxtalif taktiki xüsusiyyatlara malik silahlar yoxdur, burada asas silah informasiyanin ozüdür. Lakin Ermanistan bu müharibada da riyakarliq edir, haqiqata uygun olmayan malumatlar yayimlayir, ermani camiyyatini va dünya ictimaiyyatini aldadir.
ikinci Qarabag müharibasindan sonra Ermanistanda müharibaya hasr olunmu§ bir ne9a film 9akilmi§dir. Filmlarin asas maqsadi beynalxalq konvensiyalarin qaydalarina uygun mühariba aparan Azarbaycanin haqli mübarizasinin qaralanmasi, izlayicilara bu mühariba haqqinda yanli§ malumatlarin otürülmasidir.
Ermanistanda 44 günlük mühariba haqqinda 9akilan filmlardan biri "Qilinc va xa9 ila" filmidir [6]. Qisametrajli sanadli film 2020-ci ilin payizinda ba§ tutan ikinci Qarabag müharibasindan bahs edir. Filmin rejissoru Qevorq Mxitaryandir, premyerasi 2021-ci il sentyabrin 15-da ke9irilmi§dir. Rejissor ham doyü§ meydaninda, ham da arxa cabhada harb9i, din xadimi va hakim ü9ün masuliyyatin vacibliyini gostarmaya 9ali§mi§dir. "Xa9 va qilinc ila" filminin asas ideyasi ümidsizliya va qeyri-müayyanliya dü9ar olan insanlara yol tapmaga, vaziyyatdan 9ixmaga komak etmak kimi §arh edilir. Mana baximindan Ü9 hissaya bolünan filmin ü9üncü hissasinda ke9mi§i tahlil edarak sahvlari tapmaga 9ali§maq va galacak ü9ün yeni sarsintilarin qar§isini almaq barada izlayiciya mesaj otürülür.
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
Ermani camiyyatinda revan§ist hisslari tablig edacak daha bir film 2022-ci il mart ayinin 1-da nümayi§ olunan "Bahardir..." filmidir (§akil 1) [11]. Filmin ideya müallifi ba§ rol aktyoru Aleksandir Xa9atryandir. O, film haqqinda dani§arkan uydurulmu§ "ermani tarixinda iki min illik davamli manavi qalabalar va arazi itkilar"indan bahs etmi§dir ki, bu cür fikirlarin camiyyatin göz önünda olan nümayandalari aktyorlar, ssenaristlar va ba§qa taninmi§ §axslari tarafindan saslandirilmasi ermani camiyyatinda i§gala haqq qazandirmaga, onu qanunila§dirilmaya xidmat edir. Filmin 9akilmasi ideyasi 2016-ci ilda ba§ vermiß Aprel döyü§lari zamani yaransa da, gakili§lar ikinci Qarabag müharibasindan sonraya - 2021-ci ila tasadüf etmi§dir. Filmda ata, ogul va nava timsalinda Ü9 naslin camiyyat haqqinda farqli anlayi§lari, ham9inin incasanat va müharibanin vahdati göstarilmi§dir. "Ermanistan ictimai radiosu"nun rasmi saytinda film haqqinda darc olunan maqalada ermani aktyorlarin kinonun müsbat
§9kil 1.
Mühariba dünyanin he9 bir yerinda dastaklanmir. Müharibanin töratdiyi fasadlardan aziyyat 9akan ölka kimi Azarbaycan ikinci Qarabag müharibasi ila bu fasadlarin daha da artmasina son qoydu. Müharibada qeyri-harbi mantaqalara, ya§ayi§ zonalarina ata§ a9mayaraq mühariba qanunlarina uygun, beynalxalq hüquqi normalar daxilinda arazi bütövlüyünü barpa etdi. Lakin müharibanin getdiyi müddatda ermani KiV-lar yalan malumatlarla gözdan parda asmaga cahd etmi§, Azarbaycani sivillara ata§ a9maqda günahlandirmi§dir. Postmühariba dönaminda isa bu yalan malumatlara istinad edilarak mühariba haqqinda filmlar 9akilmi§dir. Bundan alava filmlarda diqqat 9akan daha bir maqam ganc ermanilarin harbi xidmata 9agiri§ zamani ke9irdiklari manavi sarsintidir. Bu bir daha onlarin vatana xidmata deyil, i§gal olunmu§ arazida xidmata göndarilmak, burada hayatlarini itirmak qorxusunun oldugunu ifada edir.
"Geri dön" filmi 44 günlük müharibaya hasr olunmu§ daha bir ermani filmidir [8]. Burada filmin asas qahramani ham öz faciasi, ham da mühariba ila mübariza aparan qadindir. Filmin müallifi Qarabag ermanisi Paruyr Nersesyan guya ermanilari mühariba qurbani kimi taqdim etmaya 9ali§mi§dir. Bela naticaya galmak olar ki, müallif filmi beynalxalq festivallara 9ixarmaq ü9ün müraciatlar etdiyini bildirarak 30 illik bir dönamda i§gal9i taraf olan Ermanistani müharibadan aziyyat 9akan taraf kimi nümayi§ etdirmak istayir.
44 günlük müharibaya hasr olunmu§ filmlardan biri da 2022-ci ilda 9akilan "250 km" filmidir (§akil 3). Filmin rejissoru, ssenari müallifi va prodüseri Hasmik Movsisyandir [1]. Filmin 9akilmasinda maqsad guya blokadada qalmi§ Qarabag ermanilarinin hekayasini ekranla§dirmaqdir. Hasmik Movsisyan film haqqinda dani§arkan filmi ermani camiyyati ü9ün deyil, dünya arenasi, beynalxalq kütla ü9ün 9akdiyini bildirmi§dir. Filmin beynalxalq premyerasi Pol§ada ke9irilan Krakov Film Festivalinda ba§ tutmu§dur. Bundan alava film Nyu-Yorkda, Londonda nümayi§ olunmu§, Kann film festivalinin qisametrajli filmlar bölmasina taqdim olunmu§dur.
§9kil 3.
Bu da bir daha onu gostarir ki, ermanilar real hadisalar adi altinda uydurma ssenarilar quraraq dünyaya ozlarini zarar9akan, mazlum xalq kimi gostarmak missiyalarirn ugurla davam etdirirlar. Filmin rejissorunun fikirlari ermanilarin daha bir xislatini ortaya qoyur: "Adatan insanlari пэ Artsax, пэ münaqip, пэ da mühariba maraqlandirir, lakin bu o demak deyil ki, taslim olmaq lazimdir. incimak lazim
deyil, bu isticfcimdtdd daha da fácil i§1этэк lazimdir " [1].
§экй 4.
Bu fikirlardan aydin olur ki, ermanilar revan§ist hisslarla ya§ayirlar, i§gal?iliq maqsadlari har zaman ba§ qaldira bilar. Madani sahada sanadli, badii filmlar, ham9inin Azarbaycanin azali, qadim torpagi olan Qarabag haqqinda bastalanan musiqilarla ermani camiyyatinda bu hisslar oyadilir, yenidan mühariba azmi yaratmaga cahd edilir. Ela rejissorun oz dili ila dediyi kimi incasanat vasitasila taqdim olunan hekayalar 9ox vaxt insan ü9ün daha ba§a dü§ülan, al9atan va tasirli olur [3].
Ermani yalanlari asasinda 9akilan daha bir film "Da§" filmidir [5]. 2022-ci ilin dekabr ayinin 1-da iravanda tama§a9ilara taqdim olunan qisametrajli filmin rejissoru Arman Ayvazyandir. Film 44 günlük müharibadan sonra azad olunan La9ini tark edan ermanilarin ozlari ila xa9da§larini aparmasindan bahs edir. Rejissor filmi §arh edarkan guya azarbaycanlilarin bu da§lari mahv etmasindan narahat oldugunu va hamin da§lari Ermanistana aparan ganclara qo§ularaq prosesi lenta aldigini bildirmi§dir. Sonradan onlardan sanadli film arsaya gatirmi§dir. Ermanilar tarafindan i§gal olunmu§ arazilarda mascidlarin tahqir olunmasina, azarbaycanlilara aid qabirlarin dagidilmasina, uzun illar bu arazilardan azarbaycanlilarin izlarinin silinmasina cahd olunmasina baxmayaraq müharibadan sonra 9akilan ermani filminda tamamila aks sahnalar nümayi§ edilir. Bu va bu qabildan olan filmlarda tarix tahrif olunur, "real hadisalar" adi altinda ger9akliya uygun olmayan ssenarilar yazilir, dünya sahnalarina taqdim olunur. Lakin bütün ba§ veranlarin bir izahi var, vaxti ila müayyan maqsadlara uygun olaraq azarbaycanlilarin
9ixarilmasi hesabina bu arazilara kö9ürülan ermanilar artiq galdiklari yera geri dönürlar, gedarkan öz mazarlarini da azarbaycanlilara maxsus torpaqlardan aparirlar.
Ermanistan film sahasinda müharibadan sonra taqdim olunan filmlardan biri "Ermanistan: Müqaddas torpaq" filmidir (§akil 5) [23]. Filmin 9akili§larina 2019-cu ildan ba§lanilib. Müharibadan bahs olunmasa da, filmda a9iq-a§kar Azarbaycan torpaqlarina arazi iddialari irali sürülür. Filmin rejissoru Fransa ermanisi Narek Voskanyandir. O, filmi katolikos ikinci Qareqinin "xeyir-dua"si ila ekranla§dirdigini bildirmi§dir. 65 daqiqalik tammetrajli filmin asas mövzusu ermani memarligi: kilsalar, monastirlar, qalalar va onlarin tarixidir. Lakin filmda Azarbaycanin Qarabag bölgasinda yerla§an madaniyyat nümunalari, dini-tarixi abidalar ermanilarinki kimi nümayi§ etdirilmi§dir. Qakili§lari i§gal dönaminda qanunsuz olaraq §ahbulaq, Xudavang, Tug kandi va La9in, Kalbacar rayonlari arazilarinda aparilmi§dir. Bu film bir daha sübut edir ki, Ermanistan i§gal dönaminda Qarabag arazisinda yerla§an abidalari saxtala§dirmaq, ermanila§dirmakla ma§gul olmu§dur. Rejissor Narek Voskanyan film haqqinda bu fikirlari saslandirmi§dir: "Qvvaldan filmin ssenarisiniyazarkan xüsusi vurgulami§dim ki, buralar sirf ermani arazilari va abidalaridir, müharibadan sonra na ssenarida, na da montajda heg bir dayi§iklik etmami§am. Bu filma baxandan sonra acnabi §übhasiz ki, bütün o kilsa va §aharlarin ermanilara maxsus oldugunu va sadaca Azarbaycanin tacavüzkar siyasati ucbatindan i§gal edildiyini yadda§inda saxlayaraq zali tark edacak [24]". Aydin olan odur ki, haqq adalat Azarbaycan tarafindan barpa edilsa da, Ermanistan camiyyatinda öz cafang iddialari va revan? istayi ila yagayanlar hala dg var._
Un film documentaire réalisé par : Productrice :
Narek Voskanian Nare Tadevosyan
>3SF
TERRA
llA
s A c Ш
§akU 5.
Müharibadan bahs edan filmlar sirasinda 9akili§larina 2020-ci ilin avqust ayindan ba§lanilan "Qan 9agiri§i" filmi daxildir. Rejissor Armen Dallakyan filmin adi barada bu fikirlari saslandirib: "Tarixin, goxasrlik mübarizanin, acdadlarimizin tökdüyü qanlarin izlari silinmazdir. O torpaq, acdadlarimizin qani bizi gagirir " [2]. Rejissorun fikirlarindan filmin ganc nasli müharibaya sasladiyi, onlarda intiqam hissi yaratmaga 9ali§digi görünür. 2023-cü il fevralin 10-da premyerasi ba§ tutan filmin daha sonra Gürcüstan, Rusiya va ispaniyada nümayi§ etdirilmasi planla§dirilib.
Postmühariba dönaminda ermanilarin yalan motivlar asasinda ekranla§dirdigi daha bir film "Suren" filmidir [13] (§akil 6). Filmin ideyasi ikinci Qarabag müharibasindan sonra ermanilarin Qarabagi tark etmasi prosesindan bahs edir. Premyerasi 2023-cü il noyabrin 6-da Gümrü §aharinin "Oktyabr" kinoteatrinda ke9irilmi§dir. Film real hadisalar asasinda 9akilmayib. Bela ki, filmda 102-ci diviziyanin zabiti ermanilarin tahlükasiz harakatini tamin etmak ü9ün ki9ik beynalxalq komandanin rahbarliyi altinda Qarabaga göndarilir. Guya ermanilarin macbur qalaraq arazilari tark etmasini nümayi§ etdiran filmda Suren adli qoca buradan 9ixmaq istamir. Film rejissor Valeri Vardanyan, ssenari müallifi Aleksandr Razqadayev va operator Pavel Minayevin birga i§idir. Ba§ rollari ER-nin amakdar artisti Hovhannes Hovhannisyan va ma§hur rus aktyoru Dmitri Mazurov ifa ediblar. Filmin ba§ qahramani, aktyor Hovhannes Hovhannisyan film haqqinda bu fikirlari saslandirib: "Bu, insanlarin evlarini neca
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
tark etmaya macbur olmasi, manim obrazimin fddakarliq etmdsi va oglunun öldürüldüyü torpaqda qalmaga qarar vermasi haqqinda agir filmdir" [21]. Aktyorun bu fikirlarinda ermanilarin aslinda bu torpaqlarin sahiblari olmadiqlarini dark etdiklarini hiss etmak olur. Fikirdan aydin olur ki, onlar torpaq ugrunda miibarizg aparmirlar, yanlig ideologiya ib böyüdülüb yanlig siyas9t9 qurban edilirbr.
§akil 6.
Mühariba haqqinda 9akilan filmlardan biri da "1489" filmidir (§akil 7) [7]. Filmin rejissoru ikinci Qarabag müharibasinda halak olan Sogomon Vardanyanin bacisi Sogoqat Vardanyandir. Qarda§i müharibaya getdikdan sonra Sogoqat bütün ba§ veranlari kameraya 9akir. Müharibanin gedi§inda halak olan qarda§inin qaliqlarini 1489 nömrali morqda tapir, ela filmin adi da burdan qaynaqlanir. Bundan sonra o bütün 9akdiklarini film halina gatirib. Bu film Amsterdamda ke9irilan nüfuzlu beynalxalq sanadli filmlar festivali IDFA-2023-ün ba§ mükafatini qazanir. Ham9inin FIPRESCI kino tanqid9ilarinin münsiflar heyatinin mükafatini da almi§dir. Film müharibanin fasadlarini nümayi§ etdirmaya yönalmi§dir. Lakin i§gal9i tarafin müharibadan aziyyat 9akan taraf kimi göstarilmasi filmin asl maqsadlarini nümayi§ etdirir. Mühariba mövzusunda 9akilan digar filmlar kimi bu filmda dünya arenasinda ermanilari mazlum xalq kimi tanítmaga xidmat edir.
§9kil 7.
Ermanistanin film sahasinda yürütdüyü maqsadyönlü siyasat sadaca filmlarin 9akilmasi, beynalxalq nüfuzlu festivallara göndarilmasi ila mahdudla§mir. 2020-ci ilda ke9irilan XVII "Qizil örik" film festivali ü9ün farqli format hazirlanmi§dir. "Artsaxa ithaf' proqrami va bu proqram 9ar9ivasinda Hayastan Ümumermani Fondunun "Biz bizim sarhadlarimizik. Hamimiz Artsax ü9ün" iana aksiyasi ta§kil olunmu§dur. Kann Beynalxalq Film Festivalina daxil edilmi§ Fransada ya§ayan rejissor Nora Martirosyanin Qarabaga hasr etdiyi "Külak sakitla§anda" filminin premyerasi ba§ tutmu§dur. Bela
tadbirlarin tasiri ila Ermanistan öz içgalçiliq siyasatini qanunilaçdirmaya çali§mi§dir. Ermanistan informasiya siyasatini madaniyyatin bir qolu olan kino sahasinda öz maqsadlarina uygun hayata keçirmi§dir.
2023-cü ilin sentyabr ayinin 6-10-da AB§-in Los Anceles §tatinda "Ermani filmlari" festivali keçirilmi§dir. Festivalda ermanilar haqqinda va müallifi ermani rejissorlar olan 22 film nümayi§ etdirilmi§dir. Noyabr ayinin 17-19-da isa Kanadanin Toronto §aharinda Ümummilli Ermani Madaniyyati Camiyyati tarafindan "Nar" ermani filmlari festivali keçirilmi§dir. Ermani filmlarinin xarici ölkalarda nümayi§ina üstünlük verilmasinda diasporanin faalliginin da öz tasiri var. Bu cür tadbirlar dünyanin gözünda ermani obrazinin formala§dirilmasina xidmat edir.
Natica. Ermanistanin Azarbaycana qar§i apardigi informasiya müharibasi filmlar vasitasila davam etdirilir. ikinci Qarabag müharibasindan sonra çakilan filmlar ermani camiyyatinda ümidsizlikdan qurtulmaga, maglub ahval-ruhiyyadan çixmaga yönalik xüsusiyyat daçisa da, bunun aslinda ganc nasilda güclanmak adi altinda içgalçiliq ruhunu yüksaltmak, onlari yenidan müharibaya saslamak kimi maqsadlara xidmat etdiyini istisna etmak olmaz. Bütün bunlarla yana§i bu filmlari dünya ekranlarina, nüfuzlu film festivallarina çixarmaqla madani tasir vasitasi ila ermanilar tarixboyu etdiklari kimi özlarini beynalxalq arenada mazlum xalq kimi göstarmaya, "Xocali" soyqirimi va Azarbaycanin digar arazilarinda töratdiklari qirginlari boyunlarindan atmaga çaliçirlar.
ÎSTÎFADa OLUNMUÇ 9D9BÎYYAT
1. "250 ^tf" ^mrnhpmqü^ tf^n^. итЬфшЬш^ЬртпЫ ^mjmghi t "250 ^rï" ф^!^ щрЬй^ЬршЬ: (Mühariba arasi ila 250 km. Xankandida "250 km" filminin premyerasi olub). 24.08.2022 // URL: https://artsakhradio.am/index.php/artsakh-news/cultural/item/2350-250km
2. "ир)шЬ ^шЬ^р". ф^!^ щшmhpшqtf^, ^шЬр^ 2шpnLÜш^nLpJшü, hqnp ^tfffr hmph^ü^hpnLtf^ nL u^pn йши^Ь (тЬишй^р). ("Qan çagiriçi". Mühariba, hayatin davami, möhkam irada, vatanparvarlik va sevgi haqqinda film (video). 03.02.2022. // URL: https://armtimes.com/hy/article/230532
3. "и^ш^шЬ щшmhpшqtf^ йши^Ь щштйп^ "250 ^tf" ^ш^ф U^frnфшnшmnünLtf". ("Qarabag müharibasindan bahs edan "250 km" filmi, Krakov Film Festivalinda). 16.06.2023. // URL: https://mediamax.am/am/news/special-report/51644
4. "O^pnLÜш...". щшmhpшqtf^ nL u^pn йши^Ь ф^р t^pшü^ü Ulfrbfr tfшpm^ tfh^frg. ("Bahardir..." mühariba va sevgi haqqinda film martin 1-dan ekranlarda olacaq). 07.02.2022. // URL: https://hy.armradio.am/archives/393303.
5. "bp^nL щштйтр^Ь, tfh^ щшmhpшqtf". hшüц^uшmhu^ü ühpU^^g^hgfrü "Êшp" к "250 Utf" ф^ltfhpр: ("iki hekaya, bir mühariba". "Da§" va "250 km" filmlari tamaçaçilara taqdim olunub). 01.12.2022. // URL: https://armenpress.am/arm/news/1098633.html
6. "^ш^п^ nL upn^". bnp 4ш4bpшqpшUшü 2020ф щшmhpшqtf^ йши^к ("Xaç va qilinc ila". 2020-ci il müharibasi haqda yeni sanadli film.) 02.09.2021.// URL: https://araratian-tem.am/post/4217
7. 1489. р^ф tfшpq, ф^й nL Ьшк «tfhüf»-^ йший^ф (1489: nömra, insan, film va hamçinin "biz"in bir hissasi.). 18.11.2023. // URL: https://media.am/hy/critique/2023/11/18/36769/
8. 44-op_^ щшmhpшqtf^ йши^Ь цштйиц "^hrn шp^" ф^йй шUm^4nphü йшийш^д^й t tf^^qq^i^ü U^Ьnфшnшmnüühp^ü. (44 günlük müharibadan bahs edan "Geri qayit" filmi beynalxalq kinofestivallarda faal i§tirak edir). 02.04.2024. // URL: https://artsakhpress.am/arm/news/154095/44-orya-paterazmi-masin-patmox--het-ari-filmn-aktivoren-masnakcum-e-mijazgayin-kinoparatonnerin.html
9. Freedom House-р к йшйтф шqшmnLpJnLÜр ^щшитшй^й ("Freedom House" va Ermanistanda matbuat azadligi). 05.01.2019. URL: https://uic.am/7669
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
10. U^mmhqh^mm^nLpjnLü1 qhrnm^mü tfm^mpqm^n^. «Gmpmp^m $hjphpp»: (Dövlat saviyyasinda dezinformasiya. "Haftanin feyklari"). 09.11.2021 URL: https://www.civilnet.am/news/638867/%D5%A1%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%A5%D5%B 2%D5%A5%D5%AF%D5%
11. bpkmümtf mhq^ mühgm^ "^mpmü m..." ^phtf^hpmü: (iravanda "Bahardir..." filminin premyerasi kegirilib). 02.03.2022. // URL: https://www.azatutyun.am/a/31732206.html
12. bp^p tfhm^m ipmm^m^mü ^mjp. ("Yerqir media" xabar sayti). URL: https://yerkir.am/hy
13. fc^pmü ^pmp&pmüm 44-opjm ^mmhpmqtf^ hhmhLmüpühp^ tfmu^ü ^mmtfnq "UnLphü"
(44 günlük müharibanin naticalarindan bahs edan "Suren" filmi nümayi§ olunacaq). 03.10.2023 // URL: https://alphanews.am/ekran-kbardzrana-44 -orya-paterazmi -heteu/
14. khümpnü tfhm^m ipmm^m^mü ("Kentron" xabar sayti). URL: https://www.kentron.tv/programs/special-programs.html?start=432
15. ^mjmummü^ mqqmj^ü ^ün^hümpnü^ ^m2mnüm^mü ^mjpp: (Ermanistan Milli Kino markazinin rasmi sayti). 15.04.2024. // URL: https://ncca.am/hy/
16. ^mjmummümtf ipmqpnqühp^ ü^mmtfmtfp pnümpjmü qh^phpp ü^mqh hü. ^U^^-^ mmph^mü qh^mjgp: (Ermanistanda jurnalistlara qar§i fiziki zorakiliq hallari azalib. Söz azadliginin müdafiasi komitasinin illik hesabati). 23.01.2024. URL: https://armenpress.am/hy/article/1128666
17. ^mjmummümtf tfmtfnL]^ mqmmmpjmü hhmpüpmgp tfmuümqhmühpp mhmqmüq hü hmtfmpmtf: (Ekspertlar Ermanistanda matbuat azadliginin göstaricisinin a§agi dü§masini hayacan tabili hesab edirlar). 03.03.2021. URL: https://www.azatutyun.am/aZ31235715.html
18. U^pmjhi U^ümujmü^ «^mümptfhü^mü Uhq^m ^pnL^p» hmjmmpmpmtf t qnpömühnLpjnLüp qmqmphgühinL tfmu^ü. (Mikael Minasyanin "Panarmenian Media Group" faaliyyatini dayandirdigini elan edir). "Armtimes" sayti, 08.02.2019. URL: https://armtimes.com/hy/article/154247
19. Aurn^müm^mü pnünLpjmüühp, fiü2mtfühp ipmqpnqühp^ ü^mmtfmüp. Amnesty International-p' ^mjmummü^ tfmu^ü: (Polis zorakiligi, jurnalistlara tazyiq. "Amnesty International" Ermanistanla bagli). "Azadutyun" sayti, 24.04.2024. URL: https://www.azatutyun.am/a/32918688.html
20. Smppmj^ mü^mtfp. ^mmhpmqtf^ hp^pnpq 2mpmpp: (Cabrayilin süqutu. Müharibanin ikinci haftasi.) "Azadutyun" sayti. 09.10.2021 URL: https://www.azatutyun.am/a/31499773.html
21. ßtd^unp ^.mpqmü ^mpqmüjmü^ "UnLphü" qhqmp^humm^mü mnm^üm^mqp" O-jnLÜp^nLÜ: (Gümrüda rejissor Vardan Vardanyanin 9akdiyi "Suren" badii filminin premyerasi olub). 06.11.2023 https://armenpress.am/hy/article/1123564
22. Shqh^mm^m^mü ^mmhpmqtf^ ^pnü^mü ühpu^g k qpu^g: (Daxilda va xaricda informasiya müharibasinin xronikasi). 20.07.2020. https://fip.am/12282
23. Äpmüumhmj ^mph^ Au^müjmü^ «Uptfhü^m Um^pm» ^gmgmqp^h h^pn^m^mü tf^ 2mpp hp^pühpnLÜ: (Fransiz asilli ermani Narek Voskanyanin "Armenia Sakra" filmi bir sira Avropa ölkalarinda nümayi§ etdirilacak). 04.08.2022. // https://www.panorama.am/am/news/2022/08/04/%D5%86%D5%A1%D6%80%D5%A5%D5%AF %D5%88%D5%BD%D5%AF%D5%A1%D5%B6%D5%B5%D5%A1%D5%B6/2715084
24. Äpmüumhmj ^mph^ Au^müjmü^ «Uptfhü^m Um^pm» ^gmgmqp^h &pmüu^mjmtf k h^pn^m^mü mji hp^pühpmtf: "Armenpress.am". (Fransa ermanisi Narek Voskanyanin "Armenia Sakra" filmi Fransada va Avropanin digar ölkalarinda nümayi§ etdirilacak). 03.09.2022. https://armenpre ss.am/hy/article/1089569
