CC BY
66
X,. Х,омидиён ТАВСИФ ДАР АШЪОРИ СОХ.ИБ ИБНИ АББОД
Вожатой калидй: таърихи адабиёти форсу тоцик, давраи арабизабоииадабиётифорсу тоцик, эцодиёти Со^иб ибни Аббод, восита^ои бадеии тасвир, тавсиф
I аваччух, ба матолиби сарчашмах,ои таърихй ва мурур ба воцсьоти гузашта собит месозад, ки замони шукуфоии х,укумати Аббосй дар нимаи аввали царии пух,у\ш мелодй (савуми х,и1фй) ба поён расид. LI Iypy ъ аз соли 232/842 то 440/1050 даврони зух,ури х,укуматх,ои мустацил ва ниммустацил дар гушаву канори империяи нах,новари Бани Аббос мах,суб мешавад, ки аз чумлаи чунин давлагх,о Сомониён, Саффориён, Фотимиёи, Х,амдониён, Зиёриёи ва Faiipa ба шумор меоянд. Дар чунин замони ошуфта-бозй, давлати 1>увайх,иён низ пой ба сях,пяи сиёсат гузошт. Ин давлати а^амиасл, чуй дигар мамолики он замон тавонист, ки рузгори дароз дар сояи фазлу дониш ва икроми худ нафароиеро ба сях,пяи илму дониш ва сиёсат ворид намояд, ки дар таърих камиазир бошанд. Дар саргах,и ин афрод метавон вазир, надим, шоир, нависанда ва сарлашкари форсизабони эронитабор, Исмоил ибни Аббод машх,ур ба Сох,иб ибни Аббодро пих,од. У аз лих,о !и малому обруй аз амирои камй надошт ва х,амчуи шахсияти сох,ибфазли замони худ маъруф буд. Дарбори у барои олимои, шоирои ва сухансароён чун макони умед ва маъвои орзу гашта буд. Бино ба цавли Омилй ин абармарди илму дониш ончунон ба илму адаб таваччух, дошт, ки чах,орсад шутур ва ё бештар х,я\[ тавоии х,амли китобх,ои уро надоштаанд (9,312). У дар тамоми х,яё ги пурбаракати худ тавонист, ки бо вучуди ишти-Fon ба умури сиёсй, мероси пурарзишн мансур ва манзумеро аз худ ба ч<)й гузорад, ки ва^х,и боло рафтани шух,рати у дар цалам-рави адабиёти арабизабон ва х,атто тамаддуни исломй гардид. Дар девони шоир мо ба анвон гуногуни шеърй, аз цабили мадх,,
зам, рисо (марсия), х,а^в, васф, х,икам, газалиёт, ихвониёт, шеъри таърихй ва Faíípa муво^ех, мешавем.
Лозим ба таъкид аст, ки Сохрб дар шеър пайрави сабки шомй буда, х,амеша кушшп менамуд, то шеъри худро ба он наздик созад. Чунки ашъори шоироии сабки мазкур ба сабаби х,ам^аворй ва цароба г ба иим^азираи араб арзшшри хунарии хешро пиюх, доштааст, аммо шеъри шуарои сабки ироцй ба хотири иаздикй ва омезиттт бо мардуми форсизабои, аз иайваид бо вижагих,ои шеъри арабй каме дур гашта, латофат ва таровату зебогии ба худ xoœpo касб иамуда буд. Бар ии асос, ( ох,иГ) ба шоироии Шом бештар i авач1(ух, иамуда, шеъри онхрро х,н(|)! ва э^одиёташоиро мавриди ситоиш rçapop медод.
Баррасии осори маизуми ии доиишмаиди фозил мавзуи бах,си Чудогонаест, аммо ии 40 тапх,о эхдимом бар он равона хох,ад шуд, ки ро^еъ ба санъати бадеии «тавсиф «ва ё худ «васф» дар шеъри Сох,иб чанд мулох,изотеро баён дорем.
Бар мабнои маохизи кух,ап ва пажух,ишх,ои донишмандони муосир метавон х,адс зад, ки васф аз жапрх,ои цадими шеъри арабй мах,суб ёфта, яке аз цисматх,ои мух,ими цасоиди ахди ^ох,илиро дарбар мегирифт. Шоири бадавй ба мух,иту атрофи худ менига-рист ва он чиро ки дар бодия медид, ба силки тасвир мекашид. Х,амзамон х,адафи аслии шоири бадавй аз васф воситае барон изгори эх,сосоту андешах,о ва баёни хох,ишу ормонх,ои вай буд. Дар ин радиф, намунах,ои олии васфро дар адаби ^ох,илй Имруулцайс, Зух,айр ибни Абисулма, Нобигаи Зубёнй, Антараи Абсй ба нуцул овардаанд. Ашъори ин шуаро минбаъд заминай шеъри суннатии араб гардид ва пайравони зиёдеро дар ахди исломй пайдо намуд, ки ин нуктаро донишмандони то^ик Абдушукури Абдусаттор ва Низомиддин Зох,идов хуб таъкид намудаанд ( 1,41 ;5,104). Вале баъди футух,оти исломй ва ба адабиёти араб ворид шудани адибон аз цавму миллатх,ои дигар, хоссатан форсх,о, дар ма зуоти ин жанри адабй низ дигаргуних,ои куллй ба вучуд омад. Шоирон аз х,аёги биёбони араб руй ба лавозимоти х,аёти фарах,бахш них,ода, бештар дар васфи иморатх,ои бох,ашамати шах,рх,о, ма^олиси дарборй, 6oFy чаман, гулу бода ва Fañpa васфиях,о месароиданд, ки ин тах,аввулот э^однёти Сох,ибро низ бетаъсир нагузоштааст ва тазохури он ба таври бармало ба чашм мерасад. Нуктаи добили зикр он аст, ки Сох,иб низ ба монанди соири шуарои форснажод ва арабизабони
асрх,ои нахусти исломй, аз к, я пили Абу Нувос ва дигарон тавону кудряш маъниофарии худро дар васф ба кор бурдааст. Дар назми тавсифии у х,ам мавзуъх,ои адабиёти тоисломии араб ва х,ам адабиёти садри ислом равшаи ба назар мерасад. Аз чу мл я, Сох,иб дар васфи к,ясрх,о, мадлисх,ои бах,су муиозиравй, 6oFy майдонх,ои бошукух,, и IHK, ва пирй, хати зебо, чех,ра, барф, себ, аигур, андир, шамъ, шароб, х,айвоноти гуиогуи ва ьяй рах,о шеър эдод кардааст.
Масалаи: Сох,иб, дар васфи «шш; ва пирй» дар бах,ри «мугакориб» чунин мегуяд:
Даъатни айнока нах,ва-с-сибо, Дуъоаи юкарриру фи кулли соъах,. Фалав ло такодуму ахди-с-сибо, Лацулгу лиайнайка: Самъаи ва тоъах,.
(Яъне: Чашмони ту маро ба шику мух,аббат, такрор ба такрор х,яр лях,!я даъват мекунад.
Аммо, агар ахди пищу онпщй намегузашт, албатта даъвати чашмоиатро цабул мекардам ) (10.3,299; 13,164).
Дар абёти мазкур шоир тавонистааст, ки як лах,зае аз ман-зараи онпщиро тасвир намояд, ки дар он чашмони мах,буб ва ии-гох,и дилбарандаи вай, ки дар назари оппщ х,яр соат ба дилва меояд, гуё х,яр лах,за уро ба назди худ даъват мекунад. Аммо, онпщ даъвати чашмони мах,бубро, ба сабаби гузашти замон ва ахди дилрабой ва фаро расидаии айёми кух,аисолй, рад намуда, аз он таассуф мехурад, ки агар ахди чавонй мебуд, ба ч<шу дил даъвати уро мепазируфтам. Аз дигар сурудах,ои Сох,иб цасидаест, ки дар он хати зебои маъшуцро ба ралами васф оварда, дар бах,ри «басит» чунин навиштааст:
Ин кунта тупкирух,у фа-ш-шамсу таърифух,у, Ав кунта тазлимух,у фа-л-х,усиу йуисифух,у. Mo доах,у-ш-шеъру кай йамх,у мах,осииах,у, Ва иннамо чоаху гамдан югаллифух,у.
(Яъне: Агар хуспу дамоли хатро инкор кунй х,ам, лекин офтоб онро мешиносад ва агар онро (зебоии хатро) нодида гирй, пас худи зебой дар х,як,к,и он адолат мекунад.
Шеър ба хотири мах,в иамудани х,усну малох,ати хат наомадааст, аммо он омада чун галофе, ки онро мепушонад) (8,248; 10.3,303).
Шоир баён мекунад, ки агар ту зебогии хатро нодида гирй, офтоб хусну рамоли онро хох,ад шинохт ва ё нисбати малох,ати он чабру зулм намой х,ам, худи хусн дар рамоли у коил мешавад. Шеър ба он хотир наомадааст, ки хусиу малох,ати хатро мах, в намояд, балки барон хусиу рамоли хат галоф гардидааст, ки то ба зебогии он халале ворид нашавад ва онро зеботару дилработар Чилва дих,ад.
Чуноне ки цаблан баён шуд, аслан мавзуъх,ои тавсифии шоироии бадавй ва тоисломй, тапх,о тасвири сах,ро, регзори биёбони беоб, цабилаи маъшуцаи дурафтода, садои дарас, иарандаву дарранда, дарахту буттаи сах,рой ва гайраро фарогир буд. Аммо дар назми шоироии баъдина ва алалхусус доираи адабии Оли Буя тасвири бах,ор, эх,ёи табиат, шукуфоии богу маргзор чун навиди чашпи Навруз тасвир мешуданд ва васф кардани богу маргзор, гулу мевах,о мавзуъи нав мах,суб мешуд (2,17). Дар цасидаи ин давр чои тавсифи дарахти хурморо себ, анор, андир, шафтолу ва гайра фаро гирифт. Ин мевах,о на танх,о мавз^и назм, балки иредмети тасвири бадей ва ташбех,оти шоирон гашта буданд. Шоирону нависандагон барои бардаставу санъаткорона тавсиф кардани мевах,о миёни худ мусоб1щах,о мегузарониданд. Аз чумла, Саолибй х,икоятеро меорад, ки py ic барои шоир, нависанда ва вазири машхури 1>увайх,иён Абулфазл ибни Амид норин^е (лиму) тух,фа карданд. Вай дар васфи он норинд шеъре навишта, ба шоироии х,озирбуда фармуд, ки дар пайравии f шеър гуяпд ва nain; шоир давоб навишт (2,17). Х,амин тавр, тавсифи мевах,ои табиат дар ашъори шоироии ин давр нацши боризеро дар офаридани маонии гуногун ба сахраи адаб ворид кардааст.
Инчунин, дар ашори Сох,иб тавсифи богу чаман, мевах,ои гуногуни табиат низ бардаставу зебо тадассум ёфтааст. Шоир дар ин цабил ашъораш низ х,ар навъи меваро бо ашёе, ки аз назари арзиш чанд баробар аз он гаронтар мебошад, ташбех, дода, хусну дамол ва лаззати ба худ хоси онро мавриди ситоиш rçapop додааст. Аз думла, дар сифати ангур дар бах,ри «ра^аз»чунин овардааст: Ва х,аббатин мин инабин «¡атафчу^о, Тасх,адух,о ал-укуду фи-т-тароиби. Ка-аннах,о мин баъди тамйизий лах,о, Луълуъатун цад суцибаг мин чониби.
(Яъне: Донае аз ангурро чидам, ки аз зебоии х,успу дамоли он, шаддаи гарданбанд х,асад мебарад. Хипи чудо кардан гавх,а-реро мемонад, ки аз як су сурох дорад ) (10.3,307; 13,122).
Дар ин шоир, донаи ангури навчидаро чунон тавсиф наму-дааст, ки х,успу дамоли <шх,о боиси рашку х,асади гарданбанд ва ё шадда гардидааст. Сииас, он донаи ангурро, ки баъди тоза наму-дан, назокату зебоии дигареро касб мекунад, ба гавх,аре моианд мекунад, ки аз як тараф сурох карда шудааст.
Шабех,и ин шоир дар 40 й и дигар васфи андирро дар бахри «комил» чунин сурудааст:
Тинун йазийну ридоух,у махбурух,у, Мутахайирун фи васфи х,и ютахаййару. Асал-ул-лубоби ладайх,и мимо юхдаво, Ва данйу-н-нахили ладайх,и муррун мумциру. Ва кааннамо х,увя фи зарйи аксоиих,и, К.итаъун-назори адорахунна мудаввиру. Ва йакулу !оик,ух,у латифу мазоцих,и: Дллох,у акбару ва-л- халифату Ч,аъфару. (Яъне: Анчире, ки иусташ ороиши он аст ва дар васфи он касе душворй намекашад.
Асали ширин назди шираи он хеле талх аст. Дар шохах,ои худ тавре чида шудааст, ки гуё он порах,ои зар бошад ва ба шакли дойра даровардаанд.
Х,ар кас, ки каме аз он мечашад мег^яд, ки Дллох, акбар аст ва халифа Ч,аъфар аст) (8,230,10.3,308).
Аз мухдавои шеър равшан мегардад, ки Сох,иб дар ин абёт андирро васф иамуда, аз асал х,ам ширинтар тасвир кардааст. Инчунин санъати «ташбех,»-ро нсгифода бурда, андирро бо тиллон соф, ки чанд баробар х,ам аз лих,ози ранг ва х,ам аз назари арзиш аз андир K,M\iai ва гарон мебошад, моианд кардааст, ки исгеъмолкунанда аз лаззату хушии маззаи он ва зебогии зох,ирии он ба нядх, омада, Худовандро ба ягонагй зикр иамуда, шукргузорй мекунад.
I айр аз ин, дар эдодиёти ( ох,иб дигар неъматх,о низ мавриди васфу ситоиш к, a pop гирифтаанд. Аз чумла, шоир дар идомаи анъанаи шоирони гузаштаи форснажод дар эдодиёти худ ба тавсифи барф, ки манбаи об ва х,аёту х,астии башарият ва тамоми коинот мебошад, гава^дух, намуда, 40e дар бах,ри «хафиф» чунин сурудае дорад:
Амбала ас-сал^у фи галоили нурин, Ва татах,оди билуълуъи мансурин. Ка анна-с-самоа сох,арат ал-арза, Фа сора ан-нисору мин кофурин.
(Яъне: Барф дар заррачах,ои нуронй чун луълуъи пошида сарозер ба замин ба мисли тух,фа омад.
Гуё ин дам туйи арусие бошад, ки осмон заминро домод кард ва кофур аз боло мепошанд ) (13,152; 10.3,306).
Дар ин абёт заррах,ои барфи боридаистодаро шоир х,амчун фуруд омадани донах,ои марворид аз суи осмон ба замин тасвир мекунад, ки оих,о ба унвони тух,фах,ои самой барои замин тацдим мегарданд. Осмонро ба модаре ташбех, додааст, ки г^ё заминро домод иамуда, ба хотири туй ва шодмонй ба сару руйи у кофур пошида истодааст. Аслан, дар уаурах,ои цадимаи эронй бештар замин ба зан ва осмон ба шавх,ар гашбех, меёфт ва ин миёни эрониён хеле роид будааст ва х,атто дар китоби Авасто х,ам ба чунин ташбех^о метавон дучор омад. Аммо ба домод ташбех, додани замин аввалин бор аст, ки бо кудрат ва хунари шоирии Сох,иб ва тозагии ба худ хос ба муомилоти адабй ворид гардидааст.
Иичунин, дар адабиёти давраи ч°х,илй ва баъдииаи араб аиъанаи «ашъори ишцй» хуб равная ва рушд ёфта буд. Вале баъди доман нах,н кардани тамаддуни арабй-исломй ва ба он шомил шудани милали мухталиф, дар ин жанри адабй х,ам тагйирот ба вудуд омад. Он ташбех,(Гг ва саиъатх,ои адабии соддае, ки дар ашъори ишции шоири бодия мавдуд буд, ба х,аёги нав мутобиц шуда, дар худ маонии нав ба навро инъикос менамуд (5,74-79). Ин навовариро дар иазми шуарои асрх,ои иахусти исломй, иичунин адибони доираи Оли Буя низ метавон пайдо намуд. Аз думла, дар шеъри Сох,иб, чун эдоднёти шуарои форсинажоди арабизабон Башшор ибни Бурд, Абу Нувос ва дигарон тараннуми мух,аббат, нигох,и мах,буб, орзуи висол, х,амнишиий бо маъшу^а ва дигар умури ба вудуд оварандаи ишк, мав^еи калон дорад. Аммо бояд инро к,айд намуд, ки дар аглаби ашъори ошиконаи Сох,иб на зан, балки мард мавриди васф rçapop гирифтааст. Аз думла, шоир нигох,и мах,бубро тавсиф намуда, дар бах,ри «сареъ» чунин сурудааст:
Ва шодинин йаксуру мин цавли: Jlo, Авцаъа цалби фи зуруби бало.
К,улту ва к,яд таййаммани тарфух,у:
Х,озо х,ува-с-сих,ру ва илло фало.
(Яъне: Охучашме, ки «не»-ро зиёд мег^яд, дили маро ба балох,ои бад гирифтор кард.
Ба у дар х,оле, ки онпщи шайдояш будам гуфтам: Ин сех,ри х,як,ик,й аст вагарна чизи дигаре нест) (10.3,299; 13,183).
Дар ин ч<> шоир манзараи ошикопаеро тасвир намудааст, ки дар он мах,буб дархости ошик;ро аз рун нозу карашма рад мекунад, вале дили онпщ барои розигии уро ба даст овардан бисёр х,арис аст ва мехох,ад, ки х,ар чи зуд ба висоли у бирасад. Вале оипщ чунин иброз мекунад, ки агар чи маро напазируфт, лекин нигох,и вай чунон дилбаранда ва чолиб аст, ки ба як пиюх, маро асири худ гардонид. Ин пиюх, оддй набуда, балки чун сех,р аст, ки маро ба худ мафтун гардонид.
Инчунин, Сох,иб дар ин навъи шеърй чун дигар адибони тодику форс ва х,атто шуарои 1(ох,илй ба мавзух,ои дурй аз маъшуц ва гаму андух, дар фироци у, орзуи висол, тавсифи хисоли х,амидаи мах,буба ва дигар орзуву армонх,о руй овардааст. Масалан, у аз дурни маьшуц шикоят карда, дар орзуи висол ва дармон ёфтан аз дарди чоикох,и '(удой ба иола омада, дар бах,ри «мугакориб» дар васфи маьшуц чунин сурудааст:
Лацад цулгу ламмо атав бит-табиб,
Ва содафани фи ах,аррил-лабиб.
Ва довий фалам антафиъ би-д-даво,
Даъуни фаинна табиби х,абиб.
Ва ласту уриду табиба-л-дусум,
Ва локин уриду табиба-л-цулуб.
Ва лайса йузилу сикоми сиво,
Xyiy рил-х,аГ)иГ)и ва буъди рак, и Г).
(Яъне: Чун дар вазнинтарин ах,воли бемориам ба назди май табибе оварданд ва у бо ман хуб сухан карда даво кард.
Аммо давояш суде набахшид, гуфтам: Маро ба х,оли худ гузоред, ки дарди ман нищ асту табибам маъшуц аст.
Ман табиби тан намехох,ам, барои ман табиби дил оред.
Тапх,о дарди маро омадани х,абиб ва дурни рак, и Г) шифо мебахшад) (8,194; 10.3,320).
Дар ин абёт шоир лах,зае аз х,асги ош1щро ба риштаи назм кашидааст, ки аз сабаби дурни ма ьшуц ба бемории вахим мубтало
гардидааст, ки х,атто табиб х,ам уро дармон карда наметавонад. Ин дарди чонкох, ва вазнини онпщро, ганх,о расидан ба висоли маъшуца дармон мешаваду бас. Шоир ин до дилдодаи худро агарчи сох,иби х,ед илму дониш х,ам набошад, аммо ба табиби машх,уре, ки х,ар гуна дардро дармон мебахшад баробар карда, тавсиф намудааст.
Инчунин, дар эдодиёти ( ох,иб, х,амнишинй бо дилдода ва ёди лах,за ва вакдх,ои хуше, ки х,амрох,и вай сииарй кардааст, тадассум ёфтааст. Аз чу мл а, шоир х,ар як лах,зах,о ва лаззатх,ои бо мах,буб гузаронидаро, ки х,аргиз фаромуш намешавад, ба ёд оварда, дар васфи х,ар яки он ашъори диловезеро таълиф намудааст. Аз чумла, дар васфи буса, ки аз бузургтарин орзуи опппсу маъшуц мебошад, дар бах,ри «радаз» чунин навиштааст: Ва йо цамаран оразаний ало вадал, Висолух,у юшбих,у таъхира-л-адал. Ва кола: Табгай циблаган ало адал, К,ул гу: А чал сумма адал, сумма адал.
(Яъне: Эй мох,е, ки маро тарсондй ва висоли ту таъхири адалро мемонад.
Гуфт: Бе таъхир буса мехох,й. Гуфтам: Ope, ope, ope ) (10,^.3,300; 13,183).
Дар байти аввал шоир рад кардани мах,бубро тасвир намуда, дар байти сонй дархости уро пазируфта ба иайваста буса ситонидани ош1щро гакозо намудааст, ки барои вай х,ассостарин лах,азоти висол мебошад. Дар ин вакд ошик; аз них,ояти хурсандй, дар пазироии амри мах,бубааш ба вадд омада, чанд бор пайи х,ам «бале-бале» гуён давоб гардонидааст.
Инчунин, Сох,иб лаззати бусаро дар дигар дой тавсиф намуда, онро чунин тасвир кардааст: Mo лаззатун акмала мин тайибих,о, Мин куГиатип фи асарих,о аззух,у. Халасту билкурх,и мин шодинин, Йаъшу^у минх,у баъзух,у баъзах,у.
(Яъне: Хсд лаззате хуштар аз бусае, ки баъди газидан асари он дар рухсорах,ои маъшу^а боцй мемонад, нест.
Онро аз ох,учашме, ки саршор аз нищ аст ба мадбур сито-нидам ) (3,235).
Дар ин байт, аз назари шоир лаззати бусае, ки аз он асари газидан боцй мемонад, аз х,амаи лаззоти х,аёт бехдар ва гуворотар мебошад. Сипае, дар байги охир рабудани чунин бусаро аз мах,буб худ баён мекунад, ки он дар домеъ василаи иайваст гардидани дилбохтагон мебошад. Инро бояд тазаккур намуд, ки дар ашъори онпщии шоироии гузашта ва имруза, мавзуи асосй тавсифи аъзох,ои бадани дилбохтагон мебошад, ки дар он х,ар як узви тавсифшавандаро бо баъзе ашёх,ои арзишманд ва зебо шабох,ат ва ташбех, намудаанд. Ин анъана дар эдодиёти Сох,иб низ бармало тадассум ёфтааст. Аз думла, хусну дамоли мах,бубро ва алалхусус, зулфи уро тавсиф иамуда, дар бахри «сариъ» чунин навиштааст:
Ёо шодинан фи сидгих,и ацрабун,
Mo йаста^иба дах,ра ли-p-porçn.
Йасламу хаддоху ало ладгах,о,
Ва ладгух,о фи кабидий боцй.
(Яъне: Эй охучашме, ки дар зулфаш каддумест, ки аз зах,ри он х,аргиз давое набошад.
Рухсоран он охучашм аз неши каждум дар амон асту май аз неш заданх,ои он дигарбирёнам) (10.3,302; 13,183).
Дар ин абёт, шоир мавсуфашро ба охубарраи зебое ташбех, додааст, ки зулфони у чун думи каддум ба ду чониби рухсорааш овезон аст, ки хусну дамоли уро боз х,ам мавзунтар мегардонад. Аммо он каддумон бо вудуди дар рухсорах,ои зебои вай овезон буданашон, уро газида наметавонанд, вале он чи ки дар '(опу дигари май маскан шрифта ва маро ба он бисёр мафтуни худ гардонидааст, орзуи газидани рухсорах,ои вай мебошад.
Лозим ба тазаккур аст, ки дар эдодиёти Сох,иб васфи хамр макоми хосеро касб намудааст. Аслан, бода ва бодагусорй, ки ба жанри «хамрия» нисбат дода мешавад, бино ба маълумоти сарчашмах,ои адабй дар эдодиёти шоирони арабизабони эронинажод нуфузи зиёд дорад. Чунки агааби онх,о дар эдодиёти худ бода ва майро х,амчун анъанаи аддодии худ тавсиф намудаанд. Чунки таърихан пушндани шарбати гиёх,и «х,аома»-ро дини зардуштия мукаррам гардонида буд (5,88). Аз х,амин лих,оз, васфи май, бода ва бодагусорй аз эдодиёти агааби шоирони гузашта ва имруза мебошад, ки онро чун мероси гузаштагони худ х,исобнда, дар тавсифи он таълифоти зиёд намуданд. Нуктаи »¡обили зикр он аст, ки мавзуи мазкур дар адабиёти араб аз ахди
Аббосиён риводи тамом пайдо намуда, яке аз васоили муборизаи мафкуравии адамгароён алайх,и арабгароён мах,суб меёфт. Дар пайгирй аз мактаби бунёдгузори шеъри хамриёт Абу Нувоси Х,акамй ( ох,иб низ дар эдодиёти худ лах,зае аз манзараи мадлиси бодагусориро тасвир намудааст, ки дар он ах, л и дарбор низ ширкат намудаанд. У бодаро тавсиф намуда, дар бах,ри «радаз» чунин навиштааст:
Ва цах,ватин цад х,азара1 би хатмих,о, Фа цулгу ли-н-надмони инда шаммих,о: Jlo гакбизан билмои рух,а чисмих,о, Фах,асбух,о мо шарибат мин кармих,о.
(Яъне: Майеро сарбамухр назди ман оварданд, чун онро буй кашидам ба надимон гуфтам:
Ба сари он об нарез, зеро бо об рехтани ту он чони худро аз даст медих,ад. Х,амон обе, ки аз танааш нушидааст, барояш басанда аст) (13,193;10.д.3,304-305).
Дар ин абёт шоир май ва ё шароби ноби аз ангур тайёршу-даро тавсиф намуда, онро аз дигар нушобах,о гуворотар шумо-рида, х,атто буйи онро хуштару хубтар цаламдод кардааст. Сииас, омезиши об бо майро, ки сабаби аз миён рафтани лаззату х,алова-ти он мегардад, нораво дониста, ганх,о истеъмоли холиси онро таъкид менамояд.
Боз дар чойи дигар дар васфи шароб ва цадах, дар бах,ри «комил» чунин сурудааст:
Рацца-з-зучочУ ва раццати-л-хамру, Ва ташобах,о фаташокало ал-амру. Фа кааннамо хамрун ва ло цадахун, Ва кааннамо цадахун ва ло хамру.
(Яъне: Шиша нозук ва май низ нозук гашт, ки бар асари он ин ду ба х,ам монанд шудаанд.
Акнун душвор, ки он дуро аз х,ам чудо намоем. I уё, ки май шиша асту шиша май ) (8,176; 13,110).
Дар ин абёт шоир, софу беолоишии май ба рацией ва шаффо-фии шишаро бо х,ам баробар намуда, ташбех,и «тасвия»-ро истифо-да бурдааст. Ба назари шоир цадахро аз май холй намудан номум-кин аст, чунки май аз софй цадах, ва кддах, аз шаффофи май аст, зеро бода х,усни цадах, ва кддах, лаззати бодаро инъикос медих,ад ва ин дуро аз якдигар чудо намудан имконноиазир мебошад.
Х,амин гари к,, Сох,иб ибни Аббод чун дигар абармардони илму дониши арабизабони эронинажод дар ташаккули адабиёти арабу форс сах,ми бориз гузоштааст. Чунки замони зиндагии у ба он даврае рост меомад, ки миёни адабиёти араб ва тодику форс х,амбастагии кдвй падид омада буд ва х,ама тахди нуфузи як ада-биёт фаъолият менамуданд. Добили зикр аст, ки х,арчанд осори гаронцадри ( ох,иб ибни Аббод ба забоин арабй таълиф гардида-анд, аммо сароиои он инъикосгари фарх,ангу тамаддуни гановат-манди мардуми эронй ба шумор меравад. Лозим ба кдйд аст, ки дар муборизаи мафкуравии алайх,и арабгароён ( ох,иб идомади-х,андаи фаъолияти намояндагони х,аракаги «Тададдуд», хоссатан Башшор ибни Бурд ва Абу Нувос буда, дар зух,уру ташаккули минбаъдаи адабиёти навини форсй-тодикй заминай мусоид фарох,ам овардааст. Дар робита ба ин, метавон х,адс зад, ки гоях,ои эдодиёти шуарои навгарои ахди аввали Аббосй дар осори Сох,иб дамъбасти манти^ии хешро дарёфтаанд. Ма\! тавассути у ва дигар адибоне, ки дар марокизи илмии хонадони Бувайх,иён фаъолият менамуданд, адабиёте ба миён омад, ки он баъдтар дар адабиёти форсу тодик х,амчун адабиёти арабизабони тодику форс ном гирифтаву омухта мешавад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Абдушукури Абдусаттор, Таърихи адабиёти араб.-Душанбе:2010.
2. Адабиёти форсу тодик дар асрх,ои 12-14.д1.(Коллектив).-Душанбе: 1976
3. Бах,манёр, Ах,мад. Сох,иб ибни Аббод. Шарх,и х,ол ва осор.-Тех,рон:1383
4. Зайф, Шавк;й. Таърих ал-адаб ал-арабй асру-д-дували вал-иморот .д.5. Дорул-маъориф, ал-К,ох,ира. 1119
5. Зох,идов, Низомиддин. Насри арабизабони форсу тодик аз истнлои араб то ах,ди Сомониён.-Худаид: Ношир, 1999
6. Ибни Халликои, Шамсуддии Мух,аммад. Вафоёт-ул-аъёи ва абноу-з-замон. Байрут:Дору-с-соднр, 1968
7. Муборак, Закй. Ан-наср ал-фаннй фй к;арни-р-робиъ. Байрут, бндуни соли иашр.
8. Оли Ёсии, Шайх Мух,аммад Х,асаи. Девоии Со^иб ибни Аббод. -Багдод,1412
— 56 -i.__НОМАИ донишгох )
9. Омилй, Сайид Мурсии Амин. Аъёнуш-шиъа.-Байрут, бидуни соли нашр
10. Саолибй, A6fмаисури Нишоиурй. Ятимату-д-дах,р фи мах,осиии ах,ли-л-аср.д.З.-Байрут,1420
11. Х,амавй, Ёк;ут. Муъдаму-л-удабо. Тардумаи Абдулмух,аммади Оятй. д.2.-Тех,рои: Суруш,1381
12. Х,аииа ал-Фахурй. Таърихи адабиёти забоии арабй. -Техрон, 1386
13.Шамсуддии, Ибродим. Девоии Сох,иб ибии Аббод. -Байрут, 2001
Эпитет в творчестве Сохиба ибн Аббода X. Хомидиён
Ключевые слова: история персидско-таджикской литературы, арабоязычный период персидско-таджикской литературы, творчество Сохиба ибн Аббода, художественные средства изображения, фигура «эпитет»
Статья посвящена поэтическому творчеству Исмоила ибн Аббода, больше известного в исламском мире под нменем Сохиба ибн Аббода. В статье анализируются особенности использования (¡шгуры «эпитет» в творчестве Сохиба ибн Аббода. На примере использования фигуры «эпитет» автор статьи предпринимает попытку выявить тематические изменения происшедшие в арабской поэзии после проникновения в неё представителей других народов, особенно персов. Epithet in Sokhib ibn Abbod's Creation
Kh. Khomidiyon
Key words: history of Tajik-Persian literature, Arab-language period of Persian-Tajik literature, Sokhib ibn Abbod's creation, imaginative means of depiction, epithet as figure of speech
The article dwells on the poetical creation of Ismail ibn Abbod known in the Islamic world more under the name of Sokhib ibn Abbod. The peculiarities of the usage of epithet as a figure of speech in Sokhib ibn Abbod's creation are analyzed in the article. Resorting to the treatment of epithet as a figure of speech the author undertakes an endeavour to elicit thematical changes which took place in the Arabian poetry after the penetration of the representatives of other nations into it; Persians prevailing among others.
