Научная статья на тему 'ЕНГИЛ АТЛЕТИКА СПОРТ ТУРИДА МАШҒУЛОТ ВА МУСОБАҚА ЖАРАЁНИНИ БОШҚАРИШ ТИЗИМИНИНГ ТАҲЛИЛИ'

ЕНГИЛ АТЛЕТИКА СПОРТ ТУРИДА МАШҒУЛОТ ВА МУСОБАҚА ЖАРАЁНИНИ БОШҚАРИШ ТИЗИМИНИНГ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

236
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
енгил атлетика / спорт / мусобақа / бошқарув / тизим. / athletics / sports / competition / management / system.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Иқроржон Розиқович Солиев, Кадрия Рушановна Давидова, Шахрибону Сохибжон Қизи Мийлиқулова, Гулнора Эргашевна Азамова

Спорт машғулотлари жараёнини бошқариш бу спортчиларнинг жисмоний ривожланиши ва жисмоний тайёгарлик ҳолатларини доимий назорат қилиш демакдик. Айнан спорт машғулотлари жараёнида юзага келадиган ўзгаришларга тизимли равишда жавоб қайтариш ҳамда уларнинг йўналишини доимо белгилаб туриш билан боғлиқ. Мақолада мураббийлар спортчининг ақлий ва ижодий имкониятларини фаол сафарбар этишга қаратилган муҳум жараённи бошқаришда ватанпарварлик, ўз спортини севиш ва маънавий фазилатларини ҳам тарбиялашни биргаликда олиб бориши таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ANALYSIS OF TRAINING AND COMPETITION MANAGEMENT SYSTEM IN ATHLETICS

Managing the process of sports training means constant monitoring of the physical development and physical fitness of these athletes. It is connected with a systematic response to changes in the process of sports training and constant determination of their direction. The article analyzes how coaches work together to cultivate patriotism, love of their sport and spiritual qualities in managing an important process aimed at actively mobilizing the intellectual and creative potential of the athlete.

Текст научной работы на тему «ЕНГИЛ АТЛЕТИКА СПОРТ ТУРИДА МАШҒУЛОТ ВА МУСОБАҚА ЖАРАЁНИНИ БОШҚАРИШ ТИЗИМИНИНГ ТАҲЛИЛИ»

ЕНГИЛ АТЛЕТИКА СПОРТ ТУРИДА МАШГУЛОТ ВА МУСОБАЦА ЖАРАЁНИНИ БОШЦАРИШ ТИЗИМИНИНГ ТА^ЛИЛИ

Икроржон Розикович Солиев

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, п.ф.д.

Кадрия Рушановна Давидова

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, укитувчи

Шахрибону Сохибжон кизи Мийликулова

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, укитувчи

Гулнора Эргашевна Азамова

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, укитувчи

АННОТАЦИЯ

Спорт машFулотлари жараёнини бошкариш бу спортчиларнинг жисмоний ривожланиши ва жисмоний тайёгарлик холатларини доимий назорат килиш демакдик. Айнан спорт машFулотлари жараёнида юзага келадиган узгаришларга тизимли равишда жавоб кайтариш хамда уларнинг йуналишини доимо белгилаб туриш билан боFлик. Маколада мураббийлар спортчининг аклий ва ижодий имкониятларини фаол сафарбар этишга каратилган мухум жараённи бошкаришда ватанпарварлик, уз спортини севиш ва маънавий фазилатларини хам тарбиялашни биргаликда олиб бориши тахлил килинган.

Калит сузлар: енгил атлетика, спорт, мусобака, бошкарув, тизим.

ANALYSIS OF TRAINING AND COMPETITION MANAGEMENT SYSTEM

IN ATHLETICS

Ikrorjon Rozikovich Soliyev

Doctor of Pedagogical Sciences Uzbekistan State University of Physical Culture and Sports

Kadriya Rushanovna Davidova

Teacher, Uzbekistan State University of Physical Culture and Sports

Shakhribonu Sokhibjon kizi Miylikulova

Teacher, Uzbekistan State University of Physical Culture and Sports

Gulnora Ergashevna Azamova

Teacher, Uzbekistan State University of Physical Culture and Sports

ABSTRACT

Managing the process of sports training means constant monitoring of the physical development and physical fitness of these athletes. It is connected with a systematic response to changes in the process of sports training and constant determination of their direction. The article analyzes how coaches work together to cultivate patriotism, love of their sport and spiritual qualities in managing an important process aimed at actively mobilizing the intellectual and creative potential of the athlete.

Keywords: athletics, sports, competition, management, system.

КИРИШ

Бугунги кунда спорт билан шуFулланиш ва спорт тизимини бошкариш -бутун жахон спорт хамжамияти яъни спортчилар, мураббийлар, спорт жамоалари ва спорт ташкилотларининг энг асосий омилларидан бири сифатида караб келинмокда. Айникса спорт машFулотларини бошкариш келгусида спортчиларнинг ана уша айтиб утилган спорт жамоалари ва спорт ташкилотлари ва ватан мавкени оширишга хам хизмат килишини айтиб утиш жоиздир.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Спорт тизимида машFулотларни бошкариш буйича ушбу сохада куплаб олимлар томонидан етарлича ишлар олиб борилган (Н.Г.Озолин, В.Н.Платонов, В.Н.Селуянов, О.И.Павлова, М.С.Олимов ва бошкалар). Спорт машFулотлари жараёнини бошкариш бу спортчиларнинг жисмоний ривожланиши ва жисмоний тайёгарлик холатларини доимий назорат килиш демакдик. Айнан спорт машFулотлари жараёнида юзага келадиган узгаришларга тизимли равишда жавоб кайтариш хамда уларнинг йуналишини доимо белгилаб туриш билан боFлик. Мураббийлар спортчининг аклий ва ижодий имкониятларини фаол сафарбар этишга каратилган мухум жараённи бошкаришда ватанпарварлик, уз спортини севиш ва маънавий фазилатларини хам тарбиялашни биргаликда олиб боради. Бу борада амалий, илмий, илмий-техник имкониятларни, илFор технологиялар, замонавий асбоб-анжомлар, дастурлар ишлаб чикиш ва бошка омилларни талаб этувчи жараёнга узвийликда олиб бориш керак. Шу уринда мураббий-педагогнинг малакавий даражаси, унинг билимлари, куникмалари, тажрибаси, мураббийлик махоратини, спортчининг профессионаллик даражасини тинимсиз ошириб бориш келгусида спортчилар тайёрлаш тизимида энг кичик муаммоларни чукур мулохаза ва тахлиллар асосида бошкариш хар бир

спортчининг юкори натажаларга эришиши ёки керакли спорт натижасини бериши илмий жихатдан асосланган.

Спорт машFулотларини бошкаришда спортчиларнинг тайёргарлик жараёнини мусобака фаолияти самарадорлиги ва бошкарув тизимига боFликлинини тажрибада урганиш.

Мавзуга доир укув-услубий адабиётларни тахлили. Спорт бошкарувнинг турларида ва боскичларида мураббийнинг мухум карорларини тахлили.

Натижалар тахлили. Юкори спорт натижалари, турли чемпионлик ва курсатилиши керак булган рекорд натижаларни барчасини спортчи кайд этишига карамай унинг машFулотини 1 дакикасини хам утказмай албатта мураббий бошкариб боради. Унинг жисмоний тайёргарлиги, функционал тайёргарлиги, техник-тактик ва психологик тайёргарлигини хам, керак булса, узи бошкариб бориши хеч кимга сир эмас. Шунингдек спортчиларнинг овкатланиш ва дам олиши хам бундан мустасно эмас.

Демак спортчиларни машFулотларини мараббий куп жихатли жараёнлар оркали бошкариб борса унинг асил вазифаси нимада?

Худди шу масала бугунги кунда барча мамлакатларда долзарб муаммолар булиб келмокда. Биз кутарган ушбу муаммони ечими албатта спортда илFор булган мамлакат спорт тизимида ечилган булсада барча мутахассислар бош мураббий билан бамаслахат иш олиб боради.

Спорт бошкаруви спортчилар машFулот фаолиятининг зарур режимини саклаб туришга ёрдам беради, демак спорт тайёргарлиги буйича олиб бориладиган спорт машFулотларини доимий равишда олиб бориш ва назорат килиш самарадорлигини кучайтиради хамда спортчиларни мусобакаларга тайёрлаш вазифаларини хал этиш, максадга эришиш жараёнларини стабиллашувига олиб келишда мураббийнинг фикри иноботга олинади.

Жисмоний тарбия ва спорт назариясида бошкарувнинг уч тури мавжуд: -боскичли бошкарув, машFулот жараёнининг йирик таркибий тузилмасида (куп йиллик тайёргарлик боскичларида, макроцикллар, даврларда) тайёргарликни оптималлаштиришга йуналтирилган жараён;

-жорий бошкарув, машFулотнинг микро ва мезоциклларида, алохида мусобакаларда спортчининг хатти-харакатларини оптималлаштиришни таъминлайдиган жараён;

-тезкор бошкарув, унинг максади алохида машклар ва мажмуалар, алохида мусобака, мусобака стартлари, уринишлар ва хк.ларда машFулот дастурларини бажаришда организм реакциялари, иш ва дам олиш оралоти, харакат фаолиятлари тавсифини оптималлаштиришдан иборат.

MYXOKAMA BA HATH^ATAP

TagKHKoT gaBoMHga cnopT MamFyroraapHHH SomKapumga Su3 MypaSSHH.rapHHHr roKopuga KemupH.nraH SomKapyB gaBpugaru Kapop.rapHHHHr caMapagop^Hru, afipuM xo.raapgarH KaMHH^HKnap Ba xaTO^apHH Tax^H^ KH^HHgH.

Ey Sopaga TagKHKoT 2019 HH^HHHr cemSp ofiugaH 2020 HHHHHHr MapT (1 MapTrana SynraH) ofiHrana SynraH MycoSaKanap Ba MypaSSHH.rapHHHr MamFyroT ^apaeHrapugarH SomKapyB ^apaeH.rapHHH ypraHuS SopgHK. ffly ypHHga eHrun araeTHKa Syfiuna KucKa Maco^anapra rorypyBHurapHH Tanep^oBnu MypaSSuft^apgaH 3 Ha^apu, ypTa Ba y3oK Maco^anapra rorypyBHurapHH Tanep^oBHH MypaSSuft^apgaH 9 Ha^apu, yroKTupum Typ^apu MypaSSuft^apHgaH 4 Ha^apu Ba caKpoBHurapHH Tanep^oBHH MypaSSun^apHHHr 2 Ha^apu ^aMH

67 Ha^ap cnopTHH^apHHHr SomKapyB ^apaeHrapu Ky3aTuS SopuggH (1-^agBan). TagKHKoT Somuga MypaSSun^apHHHr MamFyroraapHHH pe^acu yrapga Sa^apu^aguraH BocuranapHH Typ^apu, Sa^apunum muggaTH Ba MycoSaKa ^apaeH^apugaru pe^anamTHpunraH HaTH^anapHH o^guHgaH o^uS gouMHfi paBHmga ymSy MypaSSun^ap SuraH Sof.tohhS Ky3aTuS SopgHK.

1-^aflBa^

BomKapyB^ap BaKTHga caMapagop^HK % xiicoSiiga

BocKHH^ap BOCKHH^H SomKapyB ^opmi SomKapyB Te3Kop SomKapyB YpTaHa KypcaTKHH

TyFpu Kapop 90,9% 94,4% 98,0% 94,43%

HoTyFpu Kapop 7,0% 4,6% 1,4% 4,33%

Oofigacu3 Kapop 2,1% 1,0% 0,6% 1,23%

YmSy ^agBanga Sapna MypaSSun^apHHHr SomKapyB ^apaeH^apugaru Typ^H Kapop^apu Sepu^raH SynuS, sockhhhh SomKapyB ^apaeHHga KH^HHraH Kapop Ba pe^anamTupu^raH cnopT HaTH^anapu 90,9% y3 HaTH^acHHH KypcaTgu. MypaSSun^apHHHr 7,0% Kapop^apu HoTyFpu Ba 2,1% ^ofigacro экaнн Ky3aTHga,H. ^opufi SomKapyB gaBpuga Sy KypcaTKHH^ap Sup MyHna axmupoK SynumHHHHr caSaSu cnopTHurapHH Sup ohhhk MamFyroraapu Ky3amnraH SyrnS, TyFpu Kapop cu^aTuga 94,4%, HoTyFpu Kapop эca 4,6% xaMga ^ofigacro Kapop 1,0% hh TamKH^ этgн. TagKHKoT gaBoMHga Te3Kop SomKapyB caMapagop^Hru 98,0% hh TamKun KH^umura SeBocura MycoSaKa ^apaeHHgaru cnopTHH.rapHHHr pe^anamTupu^raH cnopT HaTH^acura yroKTupum Ba caKpam^apgaru ypHHHm.rap gaBoMHgaru Te3Kop y3rapTupum £kh TyFpu KypcaTManap caSaS SynraHHHH afiTuS yTHm MyMKHH.

НотуFри карор купрок югуриш турларида спортчиларнинг тактик харакатлари натижасида спортчиларнинг мураббийлар курсатмаларини бажариш давомида 1,4% га тенг булганлигини келтириб утмокчимиз. Фойдасиз карорлар эса уринишлар ва тактик харакатларни бажаришда мураббий уз шогирдларига олдинрок позитцияларини эгаллашга каратилган бошкаруви натижасида содир булган.

2-жадвал

Мураббийларнинг спорт турлари буйича бошкарув жараёнидаги

самарадорлиги

Спорт ТуFри карор НотуFри Фойдасиз

турлари карор карор

Боскичли бошкарув К,иска масофа 91,6 6,6 1,8

Жорий бошкарув 93,5 5,4 1,1

Тезкор бошкарув 96,9 2,3 0,8

Боскичли бошкарув Урта ва 91,8 6,1 2,1

Жорий бошкарув узок 94,3 4,4 1,3

Тезкор бошкарув масофа 97,5 1,7 0,8

Боскичли бошкарув 90,6 7,4 2

Жорий бошкарув Улоктириш 94,6 4,4 1

Тезкор бошкарув 99,1 0,5 0,4

Боскичли бошкарув 89,6 7,9 2,5

Жорий бошкарув Сакраш 95,2 4,2 0,6

Тезкор бошкарув 98,5 1,1 0,4

Боскичли бошкарув Уртача курсаткич 90,90% 7,00% 2,10%

Жорий бошкарув 94,40% 4,60% 1,00%

Тезкор бошкарув 98,00% 1,40% 0,60%

Шунингдек тадкикот давомида спорт турлари буйича мураббийларнинг бошкарув жараёнлари ва килинган карорларини алохида курсатиб утишимиз мумкин. Тадкикот натижаларидан куриниб турибдики турли спорт турлари буйича мураббийларнинг бошкарув жараёнларидаги карорлари ва машFулотларни олиб бориш услублари турлича экани куриниб турибди. Боскичли бошкарув даврида туFри карор кабул килиш урта ва узок масофачи мураббийларнинг улуши юкори (91,8%), жорий бошкарув даврида эса сакровччларнинг мураббийлари юкори натижага эга булган (95,2%), тезкор бошкарув даврида эса улоктиш турлари буйича мураббийларнинг натижалари

юкори булган (99,1%). К,олган натижалар 2-жадвалга мувофик эканлиги куриш мумкин.

ХУЛОСА

Хулоса. Мураббийлар томонидан олиб бориган бошкарув жараёнларидан шуни билишимиз мумкинки, енгил атлетиканинг киска, урта ва узок масофаларга югуриш турларида олдиндан режалаштирилган машFулот жараёнларини бошкариш колган икки тур мураббийларига нисбатан яхширок эканлиги куриш мумкин. Улоктириш ва сакраш турлари мураббийлари жорий бошкарув хдмда тезкор бошкарув жараёнида туFри карорга келиш ёки бошкача айтганда уринишлар оралиFида берилган маслахдтлар самараси юкорилиги исботланди.

REFERENCES

1. Soliev I., Khaydrov B., Mirzatillayev I., Khujamkeldiyev G., Ziyayev F., Functional training level of runners student-athletes sprinters. // International Journal of Psychosocial Rehabilitation, Vol. 24, Issue 05, 2020, http://www.psychosocial.com/article/PR201878/17061/

2. Солиев И.Р. ^иска масофаларга югуришда спортчиларни техник тайёргарлик даврида старт реакцияларини такомиллаштиришни тах,лил килиш. // ФАН-СПОРТГА илмий - назарий журнал. Тошкент. 2018 йил 2 сон. 56-60 бетлар.

3. Солиев И.Р. Юкори малакали узок масофага югурувчи спортчи кизларни тайёргарлик машгулотлари ва мусобака жараёнининг киёсий тах,лили. // УзМУ ХАБАРЛАРИ. Тошкент. 2018 йил №1/1 2018й. 171-174 бетлар.

4. Shakirjanova K., Soliyev I., Olimov M., Baratov A., Akmanov B., Saydkulov Z., Pedagogical technologies and interactive methods as a factor of increasing special knowledge of students. Journal of Critical Reviews., 2020; 7(6): 42-46.doi:10.31838/jcr.07.06.10. http://www.jcreview. com/?mno= 101674

5. Солиев И.Р. ^иска масофага югурувчиларнинг йиллик тайёргарлик машгулотларини режалаштириш: диссертация автореферати, пед.фан.буйича фалсафа доктори 13.00.04. / Солиев Икроржон Розикович, Чирчик 2020 йил. 58 бет.

6. Джалилова, М. И., Тажибаев, С. С., & Джалилова, Л. А. Правовые основы олимпийского образования учащейся молодёжи. In Актуальные проблемы правового регулирования спортивных отношений (16 апреля 2020 года)-материалы X международной научно-практической конференции, посвящённой 50-летию Уральского государственного универси-тета физической культуры: Челябинск, 16 апреля 2020 года/Под ред. СА За-харовой.-Челябинск: Уральская Академия, 2020.-246 с. (p. 218).

7. Туробов, X,. (2021). Национальная система массового вовлечения всех слоев населения в спортивно-оздоровительную деятельность. Academic Research in Educational Sciences, 2.

8. Бердиева, Ч. А. (2021). Жисмоний имконияти чекланган талабалар организмининг функционал холатини бахолаш усули. Academic Research in Educational Sciences, 2.

9. Давлатова, Л. Т. (2021). Болалар церебрал фалажида жисмоний тайёргарликни машгулот жараёнида ва илмий назарий сохада ривожлантириш. Academic Research in Educational Sciences, 2.

10. Тажибаев, С. С., & Серебряков, Ю. В. (2015). Динамика общей и специальной физической подготовленности боксеров юношей, занимающихся боксом на этапе начальной спортивной специализации. Молодой ученый, (2), 109-111.

11. Miryunusovna, Z. G. (2020). Selecting criterias of talented preschool children for the forming of sports reserve in swimming. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences , 5(2).

12. Matnazarov, X. Y. (2020). Influencing factors for selecting effectiveness of talented swimmers on swimming sports. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(3), 41-44.

13. Farkhodovich, I. B. (2020). Development of balance in young kayakers in the initial stage of training. European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8(2), 6670.

14. Azimov, Z. N. (2020). Research Of Training Loads On The Simulator "Concept-2" In The Preparation Of Youth In Academic Rowing. The American Journal of Applied sciences, 2(11), 104-109.

15. Давлетмуратов, С. Р. (2020). Тренировочные нагрузки хоккеистов в подготовительном периоде. Фан-спортга, (4), 33-34.

16. Давлетмуратов, С. Р. (2020). Физическая работоспособность в годичном цикле подготовительного периода подготовки квалифицированных футболистов. Фан-спортга, (3), 10-13.

17. Xabibullayev, C. X. (2020). Жисмоний имконияти чекланган укувчилар организмининг функционал холатини бахолаш услубияти. Мугаллим, 1(4), 148-153.

18. Самандар Хабибуллаевич Хабибуллаев. (2020/10). Футбол буйича йиллик ва ойлик укув машгулотлар иш режасини тузишнинг самарали усули. Academic research in educational sciences (ares), volume 1, issue 2, 325-332.

19. Самандар Хабибуллаевич Хабибуллаев. (2020/11). Жисмоний тарбия дарсларида спорт уйинлари коидаларини ургатишнинг педагогик механизмларини такомиллаштириш. Academic research in educational sciences (ares), volume 1, issue 3, 1150-1156.

20. S. X. Xabibullayev. (2020). Umumiy o'rta ta'lim maktablarida sport to'garaklarini tashkil etishning samarali usuli. Maktab va hayot, №2, 23-25.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.