Научная статья на тему 'ЭМУЛЬСИЯЛАШНИ ТОЛАЛИ МАССАНИНГ СИФАТ КЎРСАТГИЧЛАРИГА ТАЪСИРИНИ ТАДҚИҚ ЭТИШ'

ЭМУЛЬСИЯЛАШНИ ТОЛАЛИ МАССАНИНГ СИФАТ КЎРСАТГИЧЛАРИГА ТАЪСИРИНИ ТАДҚИҚ ЭТИШ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
39
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по наукам о Земле и смежным экологическим наукам , автор научной работы — Н.О.Одилхонова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЭМУЛЬСИЯЛАШНИ ТОЛАЛИ МАССАНИНГ СИФАТ КЎРСАТГИЧЛАРИГА ТАЪСИРИНИ ТАДҚИҚ ЭТИШ»

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

VOLUME 1, ISSUE 4, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

ЭМУЛЬСИЯЛАШНИ ТОЛАЛИ МАССАНИНГ СИФАТ КУРСАТГИЧЛАРИГА

ТАЪСИРИНИ ТАДЦЩ ЭТИШ

Н.О.Одилхонова

Наманган мууандислик-технология институти, PhD, доцент

Аннотация: Ушбу мацолада пахта толаси ва толали чщиндилар аралашмасини титиш-тозалаш жараёнлари курсатгичларига, йигирилувчанлик хоссаларига эмульсия тури ва таркибини таъсири тадциц этилган.

Калит сузлар: пахта толаси, эмульсия, модда, толали чицинди, аралашма, технологик жараён, сифат, хоссалар

https://doi.org/10.5281/zenodo.7479094

ИЗУЧЕНИЕ ВЛИЯНИЯ ЭМУЛЬСИРОВАНИИ НА КАЧЕСТВЕННЫЕ ПОКАЗАТЕЛИ ВОЛОКОННОЙ МАССЫ

Н.О.Одилхонова

Намангажкий инженерно-технологический институти,

PhD, доцент

Аннотация: В данной статье исследовано влияние вида и состава эмульсии на прядильные свойства хлопкового волокна и смеси волокнистых отходов.

Ключевые слова: хлопковое волокно, эмульсия, вещество, волокнистые отходы, смесь, технологический процесс, качество, свойства.

STUDYING THE INFLUENCE OF EMULSION ON QUALITATIVE INDICATORS OF FIBER MASS

N. O. Odilkhonova

Namangan Institute of Engineering and Technology, PhD, associate professor

Abstract: This article explores the influence of the type and composition of the emulsion on the spinning properties of cotton fiber and a mixture offibrous waste.

Key words: cotton fiber, emulsion, substance, fibrous waste, mixture, technological process, quality, properties.

Кириш. Тукимачилик материаллари ва махсулотларининг сифати куп жихатдан толали материалларни кайта ишлаш сифатига боглик. Пахта толаси ичи буш каналли булиб, унинг девори катламлардан иборат (1-расм). Ташки катламнинг калинлиги 1 мкм

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

VOLUME 1, ISSUE 4, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

булиб, бирламчи катлам деб номланади. Бу катлам турсимон тузилишга эга булиб, мум-пектин моддаларидан иборат. Иккинчи, асосий катлам калинрок булиб, пишиб етилган толаларда 6-8 мкм гача булади. Толанинг тузилиши тугрисида куплаб адабиётларда турлича шаклда изох,лар берилган [1, 2].

а) б) в) д)

1-расм. Пахта толасининг куриниши: а-катламлари; б- механик таъсирларда узилиши; в- толани буралишда узилиши; д- ук буйлаб чузилишда (1998 йилда Неаг1е такдим этган)

95% целлюлозадан ташкил топган пахта толасининг юзаси гидрофоб булгани учун ип газламаларнинг юзаси намликни шимиб олиши кийинрок кечади [3]. Пахта толасининг гидрофоблиги унинг юзасида кутикула - юпка (0,0015 ... 0,025 мкм) мум катлами борлиги билан боглик.

Ишлов бериш жараёнида толаларни механик таъсирларда узилиши, емирилиши ва бошка турдаги шикастланишлари содир булади. Бундай узилишларнинг сабаби сифатида намликнинг етишмаслиги хдмда тола устки катламини зарарланишини курсатилган [4].

Пахта толасини бундай йукотишни толали массани эмульсия килиш оркали тиклаш учун барча чораларни куриш зарур булади. Эмульсиялаш натижасида толалар узига хос эгилувчанлик ва эластиклик хусусиятларини кайтаради. Бундан ташкари, бундай пахтадан камрок момик ажралиб чикади, у намликни яхширок саклайди.

Одатда, эмульсиялар ёгли моддалар асосида тайёрланади. Кузатишлар шуни курсатдики, ёгли моддалар асосан майда томчилар шаклида урнашади, уларнинг катталиги толалар кесимининг улчамига мос келади [3].

Толаларнинг узига хос хусусиятлари ва улар билан ишкаланадиган жисмлар, нормал босим, намлик, хдво хдрорати ва намлиги, эмульсиянинг тури, хусусиятлари, микдори ва бошка куп омиллар мух,имдир.

Х,ар хил толаларнинг электр каршилиги ва нисбий электр зарядини намлик микдорига богликлиги турли хил ишларда урганилган. Бундай тадкикотлардан бирининг маълумотларига кура [5], пахта толасининг шартли намлиги 6-8% ва хдвонинг нисбий намлиги 75% булса, уларни кайта ишлаш жараёнида электр зарядлари билан боглик кийинчиликлар юзага келади.

Б.В.Дерягина, Л.Т. Золотаревский, И.В. Крагелский, Г.Э. Кричевский, В.Л. Махавер, Б.Н. Мелников, А.Б.Пакшвер, П.М. Панин, К.Э. Перепелкин, П.А. Ребиндер ва бошкалар, каби олимларнинг ишларида узгариши учун толали материалларни сирт фаол

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

VOLUME 1, ISSUE 4, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

хусусиятларга эга булган моддалар билан ишлов бериш масалалари. уларнинг тузилиши, физик-механик, ишкаланиш ва электрофизик хусусиятларига тухталиб утилади.

Пахта хомашёсини дастлабки кайта ишлаш боскичида сувли мух,ит, сирт фаол модда, сувда эрувчан гликол ва сувда эрувчан полимердан ташкил топган уч компонентли сувли эмульсияни [6] тадкикот муаллифлари таклиф килишган. Полимерлар, куп атомли спиртлар ва сирт фаол моддалар аралашмаси эритмаларини куллаш пахта толасининг технологик хусусиятларини яхшилашга ва пахта йигиришнинг турли боскичларида ипга кайта ишлаш имкониятини беради.

Эмульсиялаш учун х,озирги кунда сирт фаол моддалар тобора купрок фойдаланилмокда. [7] тадкикот муаллифлари эмульсияларнинг пахта толасининг физикавий ва механик хусусиятларига таъсирини урганиб, кулланилган эмульсия улушининг камайиши билан толанинг узиш кучи камайишини (толага камрок эмульсия кириб боришини) аникладилар.

Сунгги йилларда толаларни намлигини саклашнинг самарадор технологиялари жорий этилиши муносабати билан йигирув корхоналарида пахта толасини эмульсиялаш масаласига кам эътибор каратилмокда. Бирок, пахта толасини кайта ишлашда х,осил булган чикиндиларни механик таъсирларда йукотган хусусиятларини коплаш эса деярли кулланилмайди.

Тадкикот усуллари. Ушбу х,олатни ва хомашё хусусиятларининг узига хос хусусиятларини х,исобга олиб пахта толаси ва толали чикиндилар аралашмасидан иборат толали композиция танланди. Адабиёт ва ишлаб чикаришдаги тажрибани тах,лил килиш асосида туртта вариантдаги эмульсияловчи композициялар тайёрланди (1 -жадвал).

Дастлабки тадкикотларда эмульсияловчи аралашмаларнинг технологик жараёнларни бориши ва толали массани сифат узгаришига таъсирини урганилди. Тажрибалар натижасида ОП-7 препарати асосидаги эмульсиядан фойдаланилганда технологик жараён бориши яхшиланиши аникланди. Бу эмульсия толалар орасидаги ишкаланишни камайишига олиб келди.

1-жадвал

Эмульсияловчи аралашмалар таркиби

№ Эмульсияни ташкил этувчилар Ташкил этувчиларни микдори, %

1-вариант 2-вариант 3-вариант 4-вариант

1 Намловчи ОП-10 1,5 - - -

2 Олеин кислота - 12,5 - -

3 Каустик - 2,0 - -

4 Техник глицерин - 1,0 1,0 -

5 Ализарин мойи - - 4,0 -

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

VOLUME 1, ISSUE 4, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

6 Привацель - - - 2,0

7 Сув 98,5 84,5 95,0 98,0

Ализарин мойи (3-вариант) ва привацель (4-вариант) асосида эмульсиялар ёрдамида олиб борилган тадкикотлар хам уларнинг технологик жараёнлар параметрларига ижобий таъсир курсатди. Аммо тажриба натижаларига кура ОП-10 дан ташкари хар кандай эмулсияга ани; устунлик бериш кийин. Шунинг учун эмульсияловчи композицияни танлашда уларнинг нархи ва экологик жихатдан кулайлигини хисобга олиб олеин кислотали эмульсияни танлаб олинди. Технологик жараёнларни боришини курсатувчи асосий параметрларнинг уртача кийматининг кулланиладиган олеин кислотали эмульсия микдорига (2-вариант) богликлигини урганиш максадида олтита вариантда тажрибалар утказилди.

Натижалар. Олинган маълумотларни бир омилли тадкикот сифатида кайта ишлаб, чикувчи параметрларнинг кулланиладиган эмульсия микдорига богликлигини тавсифловчи регрессия тенгламалари олинди.

Титилган толалар булакчаларининг массаси, мг

^ = 14,64 + 2,16( х - 2) ф

Толалар аралашмасидан тозаланган тола чикиши, %

Г2 = 92,90 + 2,43( х - 2) ^

Титиш тозалаш агрегатининг тозалаш самарадорлиги, %

К = 43,22 +17,50- х - 4,68- х2

(3)

Олинган тенгламаларнинг адекватлиги Фишер меъзони билан тасдикланган.

Ушбу тенгламалар ва уларни график тахлилидан аникланишича, эмульсиянинг 2,0% гача кутарилиши билан толалар булакчаларининг массаси бироз ошади. Эмульсия микдорини янада оширилиши титиш даражасини камайишига олиб келади. Худди шу узгариш тартиби тозалаш самарадорлиги учун хам кузатилади. Аралашмадан тозаланган толалар чикиши кулланиладиган эмульсиянинг купайиши билан тугридан-тугри мутаносиб равишда ошади.

Технологик тизимда эмульсиялашни урнини аниклаш максадида яна бир катор тажрибалар утказилди. Маълумки толали хом ашёни сифат таркибини ва хоссаларини текширишда уларнинг холати хамда синов жараёнининг мохияти олинадиган натижага таъсир курсатади. Йигиришдаги толали чикиндилардаги толалар узунлиги хусусиятларини урганилганда 3, 7, 11 стандартларда йигирувга ярокли толалар куп учрашини ва ушбу толаларни бемалол пневмомеханик усулда ип олишда хом ашё сифатида ишлатилиши мумкин [8; 9].

Шуни назарда тутган холда урганиш учун унта намунани танлаб олинди. Тажриба учун олинган 10 та намуналар учта йигирув фабрикасида урнатилган, технологик тизимлари 3 хил булган, улардан иккитасида пневмомеханик усулда иплар

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

VOLUME 1, ISSUE 4, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

ишлаб чикариладиган жих,озлардан олинди. 2-жадвалда намуналарнинг номлари, тайёрлаш жойлари курсатилган.

2-жадвал.

Намуналарнинг номлари, жойи ва хусусиятлари

Ишлаб чикариш корхонасидаги тизим Намуна раками Намунанинг тавсифи

JINTAN фирмасининг титиш-тозалаш агрегати ва тараш машиналари урнатилган учинчи корхона 1 5 тип I нав пахта толаси

2 Тараш машинасидан компакторда йигилган Ст.7,11 чикиндилар

3 Компакторда йигилган орешка ва момик Ст.3

Truetzschler фирмасининг титиш-тозалаш агрегати ва тараш машиналари урнатилган иккинчи корхона 4 4 тип II нав пахта толаси

5 Тараш машинасидан олинган ва прессланган Ст 7,11 чикиндилари

6 Тараш машинасидан компакторда йигилган Ст.7,11 чикиндилар

Truetzschler фирмасининг титиш-тозалаш агрегати ва тараш машиналари урнатилган биринчи корхона 7 Тараш машинасидан компакторда йигилган Ст.7,11 чикиндилар

8 Компакторда йигилган орешка ва момик Ст.3

Чикиндиларни дастлабки тозалаш агрегати УОА-2 урнатилган чикинди булими 9 Тараш машинасининг тозаланган Ст. 7,11 чикиндилари

10 Тозаланган орешка ва момик Ст.3

Олинган намуналарни икки хил таркибли, яъни 1- ва 3-вариантдаги эмульсия билан пуркаш усулида ишлов берилди. Эмульсияланган намуналарни бир суткадан кейин сифат таркиби Shirley Analyzer MK2 да аникланди. Эмульсия турини комплекс тах,лил килиш учун чикиндилар таркибидаги толалар сифат таркиби ва хоссалари аникланди ( 3-жадвал).

3-жадвал

Shirley Analyzer MK2 да утказилган синов натижалари

Намунада ташкил этувчиларнинг микдори, %

Ализарин мойили эмульсияли 3- ОП-10 эмульсияли 1-вариант

Намуна раками вариант

толалар толали нуксонлар (линт) хор-хаслар куринмас чикинди толалар толали нуксонлар (линт) хор-хаслар куринмас чикинди

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

VOLUME 1, ISSUE 4, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

1 93,06 4,28 2,4 0,08 93,96 3,52 1,56 0,16

2 79,24 17,16 1,7 1,66 82,66 13,86 2,38 1

3 64,68 19,34 15,8 0,1 65,52 25,36 8,8 0,12

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

4 83,66 9,644 6,4 0,06 86,12 7,86 5,84 0,08

5 71,94 21,22 6,6 0,18 75,72 18,78 5,38 0,1

6 41,42 45,24 13,02 0,31 41,74 50,36 7,58 0,22

7 75,77 20,31 3,76 0,15 75,26 19,6 4,86 0,17

8 47,22 33,82 18,36 0,22 49,14 38,92 11,6 0,22

9 47,96 38,66 13 0,26 55,4 39,36 3,84 1,38

10 73,17 24,21 2,43 0,13 76,5 21,194 1,94 0,36

TagKHKOT HaTH®anapH acocuga rpa^HK TacBupnap KypunraH (2-pacM, 3-pacM).

s30

o.

i 20 ra 15

c; ra

§ 10 P 5

c;

n

* 0

24, ¥

25,4

14,111,3

J

-t73

123456789 10

l-BapnaHT (Oil)

3-BaptiaHT (AJI)

2-pacM, a- HaMyHanapga SF -Kama Tona HHgeKcu, [% 30

25 20 15 >10 5 0

c; i

123456789 10

1-BapnaHT (Oil) . 3-BapHaHT (AJI) 2-pacM,6-HaMyHa^apga UHML- roKopu ypTana y3yHnuru, [mm]

Myx,OKaMa^ap. OnuHraH HaTH®anapra Kypa HaMyHanapgaru Kama Tonanap HHgeKCH (2, a-pacM) Taxnun KunuHraHga эмyпbcнaповнн apanamMa TypuHH 6y KypcaTKunra Tatcupu roKopu эмacnнгн KypuHagu. TonanapHHHr roKopu ypTana y3yHnuru (2, 6-pacM) KanTa

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

VOLUME 1, ISSUE 4, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

толаларни улушига мос равишда узгариши кузатилди. Таккосланганда 4-намуна (пахта толаси) узунлиги юкори. Долган намуналарда тола узунлиги асосан 2-3миллиметрга фаркланади. Бу натижа чикиндилар таркибидаги толаларни узунлиги йигиришга ярокли экани билдиради.

Тажрибаларда олинган толаларнинг механик хоссалари тах,лил килинганда (3-расм) эмульсия турини таъсири сезилмасада, эмульсияланганда бу курсаткичлар яхшиланган. Агарда 1-намуна 5 тип биринчи нав пахта толаси эканини х,исобга олсак, чикиндиларни таркибидаги толалар хоссалари шу курсаткичга якинлиги аникланди.

35

30 25 20 15 10 5 0

1 -*-Str [g/tex] Солиштирма узилиш кучи ОП- вариант

2 ^Str [g/tex] Солиштирма узилиш кучи АЛ вариант

3-«-Elg[%] (Узилишдаги узайиш) ОП-вариант

4 Elg [%] (Узилишдаги узайиш) АЛ вариант

3-расм. Намунадаги толаларнинг механик хоссаларини узгариши

HVI ускунасида олиб борилган синовлар натижалари толаларни йигирилувчанлик индекси (SCI) курсаткичи буйича х,ар бир намуна, хусусан чикиндиларни таркибидаги толаларни ип йигиришга яроклилиги комплекс курсаткичи фаркланиши аникланди (4-расм).

4

123456789 10

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

VOLUME 1, ISSUE 4, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

140 120 100 80 60 40 20

ТЗЕГ

^87-I !"

81 уд

70 G8 66 71

in I I I I I I I

123456789 10

| 1-вариант эмульсия (ОП) 3-вариант эмульсия (АЛ)

4-расм. Намуналардаги толаларнинг йигирилувчанлик индекси (SCI) курсаткичи

Хулоса. Шундай килиб, эмульсияловчи аралашмалардан фойдаланиш толали чикиндилар ва паст навли толалар аралашмасини кайта ишлашда эмульсиялаш технологик жараёнлар боришига кулай шароитлар яратиши, бу эса чикиндилардан самарали фойдаланиш, сифатли яхши тозалаш имконини бериши аникланди ва толаларни чикиндига чикишини камайтиради.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Gordon S. and Y-L. Hsieh, Cotton science and technology. Woodhead publishing Limited, 2007. pp. 84-85

2. Lawrence Carl A. Fundamentals of spun yarn technology. 2003 by CRC Press LLC.

3. Азанова А.А., Абуталипова Л.Н., Кулевцов Г.Н., Тихонова Н.В., Ившин Я.В. Модификация свойств хлопкового волокна с помощью низкотемпературной плазмы. //Изв.вузов Технология текстильной промшленности. 2016. №5(365). с.80-83.

4. Hearle J.W.S., Lomas B., Cooke W.D. Атлас разрушения волокон и повреждение текстиля. Второе издание. Кембридж: издательство Woodhead Publishing Limited, 2000. -460 с.

5. Панин П.М., Падегимас В.Б. Замасливание и увлажнение волокон в шерстопрядении: Монография.-М.: Легпромбытиздат, 1986.-176 с.

6. Сапаров С.Х., Айходжаев Б.Б., Эркаев А.М. Влияние эмульсирования хлопко-скрца на технологические свойства волокна //Universum: технические науки: электрон.научн. журн. 2020.11(80).

7. Борисова Н.Н., Маслова О.П. Исследование влияния эмульсирования на физико-химические показатели волокна. //Изв.вузов Технология текстильной промышленности.1987.-№ 2.-с.10-12.

INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES

VOLUME 1, ISSUE 4, 2023

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

8. Одилхонова Н.О., Азизов И.Р. Влияние степени подготовки волокнистых отходов на качество смесовой пряжи // Universum: технические науки: электрон. научн. журн. 2020. № 7 (76). URL: https://7universum.com/ru/tech/archive/item/9979

9. Азизов И.Р., Одилхонова Н.О. Анализ методов прогнозирования прядильной способности волокон //Universum: технические науки: электрон. научн. журн. 2020. 12(81). URL: https://7universum.com/ru/tech/archive/item/11129

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.