CC BY
0ОШ МАМЛЕКЕТТИК УНИВЕРСИТЕТИНИН ЖАРЧЫСЫ. ЭКОНОМИКА
ВЕСТНИК ОШСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. ЭКОНОМИКА JOURNAL OF OSH STATE UNIVERSITY. ECONOMICS
e-ISSN: 1694-8734
№1(4)/2024, 24-29
УДК: 331.5
DOI: 10.52754/16948734 2024 1(4) 4
эмгек мигранттарынын акча которуудагы заманбап keare^epy
СОВРЕМЕННЫЕ ПРОБЛЕМЫ ДЕНЕЖНЫХ ПЕРЕВОДОВ ТРУДОВЫХ МИГРАНТОВ MODERN PROBLEMS OF REMITTANCES BY LABOR MIGRANTS
Макыев Сагынбек Телешович
Макыев Сагынбек Твлвшович Sagynbek T. Makyev
Ph.D., улук окутуучу, Ош мамлекеттик университети
Ph.D., старший преподаватель, Ошский государственный университет Ph.D, Senior Lecturer, Osh State University makyev-s@mail. ru
Бегмат кызы Гулбарчын
Бегмат кызы Гулбарчын Begmat Kyzy Gulbarchyn
магистрант, Ош мамлекеттик университети
магистрант, Ошский государственный университет Master's student, Osh State University
эмгек мигранттарынын акча которуудагы заманбап кeйгeйлeрy
Аннотация
Бул макалада мигранттардын акча которууларынын Кыргыз Республикасынын экономикалык трансформациясына тийгизген таасири каралат.Ушуга байланыштуу мигранттардын акча которууларынын кeлeмYHYн динамикасына жана алардын Кыргызстандын экономикалык жана социалдык eнYГYYCY YЧYн маанисине, езгече макроэкономикалык туруктуулукту камсыз кылуу кез карашынан алганда талдоо жYргYЗYлeт. Акча которууларды республиканын экономикасын eнYктYPYY YЧYн натыйжалуу пайдалануу жолдору каралды.
Ачкыч сездер: эмгек мигранттары, эмгек миграциясы, акча которуулар, кесепеттери, экономикалык рецессия, трансферттер, миграциялык процесстер.
СОВРЕМЕННЫЕ ПРОБЛЕМЫ ДЕНЕЖНЫХ ПЕРЕВОДОВ ТРУДОВЫХ МИГРАНТОВ
Аннотация
В данной статье исследуется влияние денежных переводов мигрантов на экономическую трансформацию Кыргызской Республики. В этой связи проводится анализ динамики объема денежных переводов мигрантов и их значение для экономического и социального развития Кыргызстана, особенно с точки зрения обеспечения макроэкономической стабильности. Рассмотрены пути эффективного использования денежных переводов для экономического развития республики.
Ключевые слова: трудовые мигранты, трудовая миграция, денежные переводы, последствия, экономический спад, трансферты, миграционные процессы.
MODERN PROBLEMS OF REMITTANCES BY LABOR MIGRANTS
Abstract
This article examines the impact of migrant remittances on the economic transformation of the Kyrgyz Republic. In this regard, an analysis is made of the dynamics of the volume of migrant remittances and their importance for the economic and social development of Kyrgyzstan, especially from the point of view of ensuring macroeconomic stability. Ways to effectively use remittances for the economic development of the republic are considered.
Keywords: labor migrants, labor migration, remittances, consequences, economic recession, transfers, migration processes.
Эмгек мигранттары мекенине женеткен акча которуулар eнYГYп келе жаткан елкелерде миллиондогон адамдарга маанилYY киреше алып келет. Бай жана жакыр eлкeлeрдYн ортосундагы ескен киреше ажырымы, демографиялык басым жана планетанын eзYндeгY eзгeрYYлeр экономикалык мYмкYнчYЛYктeрдY издее YЧYн башка елкелерге кeбYрeeк адамдардын кeчYШYнe алып келет.Бул ез кезегинде алдыдагы ондогон жылдарга акча которуулардын агымын стимулдайт.
Кыргызстандын жарандары ички дYЦ продукцияны ез мамлекетине таштап, Кыргызстандын эмес, келген eлкeнYн улуттук байлыгын кебейтет. Эмигранттар чет елкеден акча тапканда бул акчанын олуттуу бeлYГYн ошол жакка жумшашат. Кыргызстандан калктын эц мыкты, атаандаштыкка жeндeмдYY жана демилгелYY бeлYГY кетип жатат, анын натыйжасында улуттук экономика алсырап, эмгекке жарамдуу калктын саны азаюуда [2, С.144-147; 9; 10].
Каатчылык учурунда акча которуулар каржылык колдоо керсетет. Эмгек мигранттары, мисалы, табигый кырсыктардан кийин, жабыр тарткан жакындары тамак-аш сатып алуу же ижара акысын телее YЧYн YЙгe женеткен сумманы кебейтет.Акча которуулардын децгээли кeбYнчe донор-елке кризиске учураса дагы туруктуу бойдон калууда. Мисалы, 2020-жылы COVID пандемиясынын алгачкы этаптарында акча которуулар болгону 1,1 пайызга, ал эми дYЙнeлYк киреше 3 пайызга кыскарган.. Эмгек мигранттары пандемия учурунда экономикада негизги ролду ойноп, жогорку билимдYY дарыгерлер жана медайымдар жана ошондой эле курьер болуп иштешкен.Бегеттее учурунда акча которуу операторлорунун жабылышы акча которуу кызматтарын YЗГYлтYккe учуратты, бирок адамдар дагы эле санариптик каналдар аркылуу YЙлeрYнe акча жeнeтYштY.. Акча которуулар катуу калыбына келип, 2021-22-жылдары дээрлик 20 пайызга есту[1].
Кыргызстан ички дYЦ продуктунун тYЗYMYндe мигранттардын акча которууларынын YЛYШY боюнча дYЙнeдeгY алдыцкы eлкeлeрдYн бири.Кыргыз мигранттарынын акча которуулары жалпысынан eлкeнYн, ошондой эле айрым YЙ чарбаларынын социалдык-экономикалык eнYГYYCYндe олуттуу роль ойной тургандыгы, бул тамак-аш сатып алуудагы, узак пайдалануудагы товарларды сатып алуудагы, турак-жай курууга жана оцдоого жумшоодогу негизги муктаждыктарды ишке ашырууга, балдар YЧYн билим берYYHY eнYктYPYYгe инвестиция салууга мYмкYндYк берери кeрсeтYЛгeн.
Акча которуулар эмгек миграциясынын эц маанилYY мYнeздeмeлeрYHYн бири болуп саналат жана eнYккeн жана бай елкелерден eнYГYп келе жаткан елкелерге олуттуу финансылык агым болуп саналат жана эмгек рыногунда белгилYY бир чыцалууларды башынан еткерет.Акча которуулар боюнча он ири донор eлкeнYн катарына Орусия (2021-жылы ДYЙнeлYк банктын маалыматы боюнча 6-орун) кирет, андан акча которуулар (мигранттардын мекенине которуулары) КМШ eлкeлeрYнe жана ЕАЭБге женетулет[5, С. 38-54].
Мамлекетибиздин енер жайды eнYктYPYY жана жацы жумуш орундарын тYЗYY боюнча кeрYHYктYY аракеттерине карабастан, Кыргызстандын ИДПсынын Yчтeн бир бeлYГY дагы эле эмгек мигранттарынын акча которууларынан келет.Ал эми мындай картинаны биринчи жолу кeрYп жатканыбыз жок.
Мигранттарыбыздын эц чоц YЛYШY - миллионго жакын адам Орусияда иштешет. 2022-жылдын жазында белгилYY окуялар башталгандан кийин айрым эксперттер алар массалык тYPдe Кыргыз Республикасына кайтып келип, бюджет олуттуу кирешеден кол жууйт деп болжолдошкон. Бирок ал ишке ашкан эмес.
Улуттук банктын маалыматы боюнча, 2022-жылы мекендештер Кыргызстанга 2 миллиард 928,2 миллион доллар которгон.Акча которуулардын 97%дан ашыгы Орусиядан келген - 2 млрд 780,2 млн доллар. Салыштыруу YЧYн, 2021-жылы мигранттар Кыргыз Республикасына 2,7 миллиард доллар которгон жана 97% Россия Федерациясынан да которгон[7].
1-таблица. ЕАЭБ жана Борбордук Азия eлкeлeрY алган акча которуулар (миллион доллар)
Страна 2015 г 2016 г. 2017 г 201К г 2019 г 2020 г. 2021 г
Арисшю 1491,5 1383,3 153В.65 1487, 8 1527,9 1327,0 1610,2
Беларуси 931)5 976,6 1253(8 N45,8 1418)8 1013,7 N36,7
Ka_jaxcTai[ 294,3 тл 560,4 618,0 506)0 374,4 310,15
Киргизия 1Ш,7 1994,6 2485,8 268М 2410)5 2422,8 2792,5
Россия 6^03,4 mv 8235,0 9287,3 10432+5 9915,0 9646.9
Таджикистан 2258s6 1867,4 2237)2 2183,3 2321)9 2186,8 2921,7
Туркменистан 16,0 9,0 4,0 2,0 1,0 1,0 ...
Узбекистан 4843,2 5795,1 7130,15 7609,6 Н545)8 6979,8 9197,5
Булак: Ткаченко А.А. Миграционная политика стран постсоветского пространства: метаморфозы и результаты // Социальные новации и социальные науки. - 2023. - № 1. - С. 38-54.
Таблицаларда келтирилген маалыматтардан KepYHYn тургандай, 2014-жылдан кийин Кыргызстан, Армения жана Беларусь бирдей эмес, бирок Россиянын аймагынан тышкары иштеген мигранттардын эсебинен келген акча которуулардын кeлeмY кебейген.. 2015-жылы Орусиядан которулган акча которуулардын YЛYШY Кыргызстанда жалпы тYШYYлeрдYн 64,2%, Арменияда 45,7%, Беларуста 15,3% тYЗДY. 2021-жылы бул YЛYштeр байкаларлык азайган - тиешелYYЛYгYнe жараша 40,1%, 33,0 жана 6,1%.
Албетте, Армения менен Белоруссия Кыргызстанга караганда ьщгайлуу географиялык абалда жана алардын мобилдYYЛYГYндe мигранттардын тартылуу борборлоруна чейинки аралык чоц роль ойнойт.Бирок эмгек мигранттары салттуу тYPдe Орусиянын эмгек рыногуна багытталган Кыргызстан да жети жылдын ичинде орусиялык акча которуулардын YЛYШYн бир топ эле - 24% кыскартты.Жумушчу KYЧYHYH эркин кыймылы eнYГYYHYн эц маанилуу шарттарынын бири болгон интеграциялык биримдикке кирген мамлекеттердеги мындай тенденция абдан кооптуудай сезилет. Демек, ЕАЭБде жYргYЗYЛYп жаткан жана пландаштырылган иш-чараларга байланыштуу бул процесстердеги eзгeрYYлeргe мониторинг жYPГYЗYY зарыл[5, С. 38-54].
Элдин ишенимине каршы Кыргызстанда жумуш орундары жана бош орундар абдан кeп. Бирок тeрeттYн кeп болушуна жана экономиканын eнYкпeгeндYГYнe байланыштуу бардыгына жетиштYY жакшы жумуш орундары жок. Мындан тышкары, айлык акынын eлчeмY кeпчYЛYктY канааттандырбайт. Ошон YЧYн жакшы жашоо издеп чет eлкeгe кетишет. Анан кeбYнчe Россияны, тарыхый жана маданий жактан бизге эц жакын мамлекетти тандашат. Ал жакта жумуш орундары жетиштYY, айлыктары да татыктуу.
YстYбYЗдeгY жылдын январь-июнь айларында Кыргызстанга акча которуулардын кeлeмY 2022-жылдын ушул мезгилине салыштырмалуу кыйла азайган. Кеп жеке жактардан акча которуу системалары аркылуу алынган каражаттар жeнYндe болуп жатат.
Эткен жылдын апрель айынан бери тYШYYлeрдYн кескин eскeндYГY байкалууда. Тактап айтканда, июнь жана август айларында 300 миллион доллардан ашык которулган (рекорддук керсет^ч), 90 пайыздан ашыгы Орусияга туура кеткен.
Быйыл каражаттын кeлeмY бир топ кыскарды. Салыштыруу YЧYн: 2022-жылдын январь айынан июнь айына чейин Кыргыз Республикасына 1 миллиард 347,5 миллион доллар, 2023-жылдын биринчи жарым жылдыгында 961,4 миллион доллар которулган. Темендее, негизинен, Россиядан трансферттердин кыскарышы менен шартталган - 1 млрд 284 млн доллардан 871 млн долларга чейин (ошол эле мезгилде) [8].
Элкеге мигранттардын акча которууларынын eсYШYHYн негизги оц натыйжасы жакырчылыктын кыскарышы болуп саналат. Акыркы 10 жылда (2011-2021-жж.) елкеде жакырчылык 70%дан 30%га чейин тeмeндeдY, б.а. дээрлик 2 эсе [4, С. 93-95].
Кыргызстандык мигранттардын басымдуу бeлYГY калктын жакыр катмарынын eкYЛдeрY. Кыргызстандык мигранттардын акчалай кирешеси анчалык чоц эмес, аны массалык тYPдe топтоп, каалаган каржы инструменттерине же экономиканын реалдуу секторуна инвестициялоого болот башкача айтканда, мигранттардын акчалай кирешеси мигранттар Yнeмдee жана каалаган бизнеске инвестициялоо жeнYндe ойлоно турган чекке жете элек.
КeпчYЛYк Евразиялык Евробиримдикке киргенден кийин Кыргызстандан эмгек мигранттарынын кеп агымы болорун алдын ала айтышкан, бирок бул негизинен байкалган эмес. Эмгек мигранттарынын 50%дан ашыгы Кыргызстанга туруктуу жашоо YЧYн кайтып келYYHY каалашат[6, С. 34-42].
Ошол эле учурда кептеген мигранттар eздeрYHYн минималдуу муктаждыктарын жабуу зарылдыгынан улам кеп жылдар бою миграциялык елкеде, негизинен Россияда калышат.
Калкынын массалык миграция агымы болгон елкелер акча которуулардан экономика YЧYн кандай пайда алып жатышат?Yй чарбаларынын кирешелеринин eсYШY жакырчылыктын кыскарышына алып келет. Акыркы керектeeнYн eсYШY ИДПнын eсYШYнe алып келет. Суроо-талаптын eсYШY ата мекендик eндYPYштYн eсYШYнe алып келет. Республикага валюта агымынын туруктуу булагы телем балансына, кыймылсыз мYЛккe инвестиция курулуш индустриясынын eнYГYШYнe алып келет. Ички инвестициянын кeбeЙYШY кичи бизнести, езгече айыл жеринде eнYктYPYYгe алып келет. Депозиттик базанын жана аманаттардын eсYШY банк тутумунун eнYГYШYнe алып келет [3, С. 95-104].
Кошумча инвестициянын булагы катары жарандардан чет елке валютасын которууга жана аларды расмий каналдар аркылуу алууга кызыкдар мамлекет мигранттардын которуулары YЧYн да, алардын эсебинен тYЗYЛгeн валюталык депозиттер YЧYн да салыктык жецилдиктерди берYYгe тийиш.
Корутундулар. Биздин талдоо Кыргызстандагы миграциялык процесстердин азыркы абалы eлкeнYн экономикалык жактан активдYY калкынын олуттуу бeлYГYHYн чет елкелерге иштееге кетиши жана эмгек иммигранттарынын санынын кeбeЙYШY менен мYнeздeлeт деп айтууга негиз берет.
Эмгек мигранттарынын акча которууларынын кeлeмY чет елке валютасынын ишенимдYY булагы катары каралышы MYMKYH болгон, eлкeнYн кредиттик рейтингин жогорулатууга жана белгилYY бир жагымдуу шарттарда инвестициянын агылып келYYCYнe шарт тузген тике чет eлкeлYк инвестицияларга салыштырмалуу туруктуу.
Колдонулган адабияттар
1. Дилип Ратха. Устойчивый уровень денежных переводов. // Finance & Development, сентябрь, 2023 г.
2. Макыев С.Т. Проблема "утечки умов" из Кыргызстана: причины, последствия и пути решения. //Вестник филиала федерального государственного бюджетного образовательного учреждения высшего образования "Российский государственный социальный университет" в г. Ош Киргизской Республики, 1(27), 2023 г. С. 144-147.
3. Митрофанов Н.М. Роль денежных переводов для экономики Кыргызстана и потенциал инвестирования денежных переводов в реальных сектор Кыргызской Республики //Экономика: вчера, сегодня, завтра. 2023. Том 13. № 1А. С. 95-104.
4. Султанов А. (ред.) Кыргызстан в цифрах 2016: Статистический сборник. Бишкек, 2016. С. 93-95.
5. Ткаченко А.А. Миграционная политика стран постсоветского пространства: метаморфозы и результаты // Социальные новации и социальные науки. - 2023. - № 1. - С. 38-54.
6. Эргешбаев У.Ж. Проблемы внешней трудовой миграции населения Кыргызстана // Народонаселение. 2016. № 1-1 (71-1). С. 34-42.
7. Электронный ресурс: URL: https://www.vb.kg/doc/429822_vopreki_prognozam._kak_trydovye_migranty_popolniaut_b udj et_kyrgyzstana.html
8. Электронный ресурс: URL: https://ru.sputnik.kg/20230815/kyrgyzstan-perevody-snizhenie- 1077820385.html
9. Макыев, А. Т. Кыргызстандык эмгек мигранттарынын учурдагы абалы / А. Т. Макыев, Н. У. Заирова // Ош мамлекеттик университетинин Жарчысы. Экономика. - 2023. -No. 2(3). - P. 19-25. - DOI: 10.52754/16948734_2023_2(3)_4. - EDN: GJOUKY.
10. Макыев, А. Т. Миграциялык процесстердин коомдун eнYГYШYнe тийгизген таасирлери жeнYндe / А. Т. Макыев, Б. М. Мурзакулов // Вестник Ошского государственного университета. - 2021. - Vol. 2, No. 1. - P. 65-71. - DOI: 10.52754/16947452 2021 2 1 64. - EDN: WXOKVS.
