Научная статья на тему 'ЭЛЕКТРОТЕХНОЛОГИК ҚУРИЛМАНИНГ ПАРАМЕТРЛАРИНИ НАЗАРИЙ АСОСЛАШ'

ЭЛЕКТРОТЕХНОЛОГИК ҚУРИЛМАНИНГ ПАРАМЕТРЛАРИНИ НАЗАРИЙ АСОСЛАШ Текст научной статьи по специальности «Технологии материалов»

CC BY
116
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
уруғлик чигит / касалликлар / ишлов бериш / электромагнит майдон / ўта юқори частота / диапазон / таъсир / ишчи камера. / seed / diseases / processing / electromagnetic field / ultra-high frequency / range / exposure / working chamber

Аннотация научной статьи по технологиям материалов, автор научной работы — Пиримов, О.Ж.

Мақолада уруғлик чигитларни экологик соф усулда касалликлардан зарарсизлантириш учун қўлланилувчи ўта юқори частотали электромагнит таъсирга эга бўлган қурилманинг параметрларини назарий жиҳатдан аналитик ифодалар ёрдамида тадқиқ қилиш натижалари келтирилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THEORETICAL BASIS OF ELECTROTECHNOLOGICAL DEVICE PARAMETERS

The article presents the results of the study of the parameters of a device with a very high frequency electromagnetic effect, used to neutralize seeds from diseases in an environmentally friendly way, using theoretical analytical expressions.

Текст научной работы на тему «ЭЛЕКТРОТЕХНОЛОГИК ҚУРИЛМАНИНГ ПАРАМЕТРЛАРИНИ НАЗАРИЙ АСОСЛАШ»

Scientific Journal Impact Factor

ЭЛЕКТРОТЕХНОЛОГИК КУРИЛМАНИНГ ПАРАМЕТРЛАРИНИ

НАЗАРИЙ АСОСЛАШ

О.Ж. Пиримов ТИЦХММИ Карши филиали профессори, т.ф.д.

АННОТАЦИЯ

Мацолада урузлик чигитларни экологик соф усулда касалликлардан зарарсизлантириш учун цулланилувчи ута юцори частотали электромагнит таъсирга эга булган цурилманинг параметрларини назарий жиуатдан аналитик ифодалар ёрдамида тадциц цилиш натижалари келтирилган.

Калит сузлар: уруглик чигит, касалликлар, ишлов бериш, электромагнит майдон, ута юцори частота, диапазон, таъсир, ишчи камера.

THEORETICAL BASIS OF ELECTROTECHNOLOGICAL DEVICE

PARAMETERS

ABSTRACT

The article presents the results of the study of the parameters of a device with a very high frequency electromagnetic effect, used to neutralize seeds from diseases in an environmentally friendly way, using theoretical analytical expressions.

Key words: seed, diseases, processing, electromagnetic field, ultra-high frequency, range, exposure, working chamber.

Республикамизда атроф-мухит ифлосланишининг олдини олиш максадида ерни пахта ва бошка махсулотларга ишлов бериш жараёнида етказиладиган зарарлардан тозалаш учун самарали ва энергия тежовчи техник воситалар яратишга алохида эътибор берилмокда. Жумладан, 2017-2021 йилларда Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегиясида «.. .атроф мухит, соглик ва ахоли генофондига зарар етказувчи экологик муаммоларни бартараф этиш» кузда тутилган [1].

^ишлок хужалигига уругларни УЮЧ ЭММ таъсирида иссиклик ишлов беришни куллаш бугдой ва дуккакли махсулотлар хосилдорлигини 10-20% га оширишга, дезинсекция ва зарарсизлантиришдаги энергия сарфларини камайтиришга имкон беради.

Уругларга бевосита УЮЧ ишлов бериш жараёни турлича схемаларда амалга оширилиши мумкин, лекин жараённинг технологиклиги нуктаи

31

КИРИШ

назаридан уруглик юзасини нурлатгич остида УЮЧ ишлов бериш хамда уругликлар окимини резонатор турдаги утказувчи камерада УЮЧ ишлов бериш энг макбули хисобланади.

Уруглик юзаларига ишлов берувчи УЮЧ курилмаларга куйиладиган асосий талаб ишлов беришнинг бир текислиги ва УЮЧ энергия манбаи билан юкламани мос келишидир. Шунинг учун ЭМ тулкинларни силлик катламли диэлектрик мухитларда таркалиши ва акс этишларнинг назарий ва математик тадкикотлари назарияси асосида уруглик чигитларга УЮЧ ишлов бериш юзасидан бир катор курилмалар ва техник ёндошувлар ишлаб чикилган булиб, улар уругликларга бир текис ишлов берилганда УЮЧ энергия манбаини юклама билан акс эттириш коэффициенти буйича яхши мутаносиблигини таъминлайди. Ишлаб чикилган УЮЧ энергия манбаини юклама билан мувофиклаштириш усуллари УЮЧ ишлов бериш жараёнида электр-физикавий параметрлар узгаришида акс этиш коэффициенти минимал булишини назорат килиш ва автоматик таъминлаш тизимини яратиш имконини берди. Нурлатгич ва материал катлами остида ростловчи металл экран урнатилади ва маълум богликликларга мос равишда ишлов берилаётган материал катламининг калинлиги ва конвеер тасмаси хамда экран орасидаги масофа танланади.

Ута юкори частотали электромагнит майдони ёрдамида уруглик чигитни экишга тайёрлашни амалга оширишда куйидаги талаблардан келиб чиккан холда амалга ошириш керак булади:

1. Ишлов бериш технологик жараёни узлуксиз режимда ва уруглик чигитларнинг харакатида, хамда уларнинг асосий биологик хусусиятларини хисобга олган холда;

2. Курилма конструкцияси кайта ишланаётган материалнинг барча нукталарида бир текис кизишни таъминлаши учун УЮЧ энергиянинг солиштирма куввати кайта ишланаётган камера хажмининг барча кисмларига бир хил етказилиши керак;

3. УЮЧ энергия манбаи куввати яратилаётган курилманинг самарадорлигидан келиб чикиб танланиши лозим, уларнинг сони эса курилманинг умумий талаб этилаётган кувватига мос булиши ёки ундан бир мунча катта булиши мумкин.

4. Бажарилаётган конструкциянинг соддалиги ва хизмат курсатаётган персонал хавфсизлигини таъминлашдан келиб чикиб электродинамик тизимни танлаш лозим.

Scientific Journal Impact Factor

МУХ,ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Ишчи камерада электромагнит майдонни диэлектрик материал билан узаро таъсирлашув жараёнлари математик моделини хосил килиш учун элекр ва магнит майдон кучланганликлари векторлари учун Гельмгольц тулкин тенгламалари ва иссиклик утказиш тенгламаларидан фойдаланамиз. Бунда тулкин тенгламалар тизими ишлов берилаётган материал хажмида (уруглик чигит сиртида) иссиклик манбалари таркалишини, иссиклик утказиш тенгламалари эса - намунадаги иссиклик майдонини аниклайди. Ишлов берилаётган материал, ишчи камеранинг факат маълум бир кисмини эгаллашини инобатга олган холда, математик моделдаги тенгламалар тизими икки кисмга ажралади: материал эгаллаб олган кисм учун ва хаволи мухит учун, бунда электр майдон кузготиш манбаи намуна жойлашган сохадан ташкарида булади.

Ишчи камеранинг уруглик чигит материаллари билан тулган сохаси учун математик модел негизида Гельмгольц тулкин ночизикли тенгламалари ва иссиклик утказиш тенгламалари ётади. Уларнинг куриниши куйидагича [2]:

V2 E

V2 Н (t (r ,r))

(t:м ((Гr))^((Г

( (r, 4 Pr ( (r, =дг t (r, 4 V21 (r, r)+qv (r, r)

dr

= F (r, т),

(

1.1)

дт

(1.1) тенгламаларда F (r,r) ва F2 (r,r) функциялар куйидагича аникланади:

х r\т)-дМ4г2 (¡4

Fi(r,r) =

dt (r,r)

dt(4

бу ерда

F2(r,r) = 1 з(r,т),

/(r,r)= grad t(r,r) E (r ,r)J, 12 (r, r) = gTad t(r, r) = • d^ Т)

1.2)

(r, r) = - d ln ^(t И • grad { E (r, r) grad (t (r, r))}

dt (r, r )

d 2ln CJm 'U N

d^Ir, 7

E(r,r\\ grad(t(Г,т))

1.3)

(

(

(1.1) - (1.3) нисбатларда: E(г,т), H(г,т) - электр ва магнит майдон кучланганликлари векторлари; t (r ,т) - материалнинг кизиш харорати; ем((г,т)),ßM(г,т)) - диэлектрик ва магнит сингдирувчанликнинг абсолют кийматлари хамда иссиклик параметрик материалнинг электр утказувчанлиги; ст - иссиклик сигими; рт - материалнинг солиштирма зичлиги; хт - иссиклик утказиш коэффициенти, r - тадкик этилаётган нуктанинг фазодаги жойини аникловчи радиус-вектор; т - вакт; qv (г,т) - ишлов берилаётган материал хажмидаги иссиклик манбаларининг солиштирма зичлиги, у электромагнит майдон сакланиш конунидан аникланади ва куйидагига тенг:

Ч, (г,т)= ^ЩтЬ. |E (t (r,т))2 1.4) (

бу ерда V - ишлов берилаётган материал хажми, м3.

Ишчи камеранинг ишлов берилаётган материал билан эгалланмаган (хаво мухити) учун электромагнит майдон кузгатувчи майдон ихтиёрий булганда, математик модел электродинамиканинг ички чекка масаласини ифодалайди, у эса бир жинсли булмаган Гельмгольц тенгламалари тизимидан аникланади [3]:

V 2 H(г, т)- Ив sB . = -F3 (г, Т) ,

от

V2Е(г,т)-^в = F4(г,т), 1 (

бу ерда:

Fз(r, т) = -rotjcm {r, т),

OjcM (г, т) 1 b ) (

-Г—L + — gradpcm \г,т) 1.6)

F 4 (г т) = Ив —^—L + — gradpCm у,т) 1 6)

от sB • /

(1.5) - (1.6) нисбатларда: sB, ив - хаво мухитининг диэлектрик ва магнит сингдирувчанлигининг абсолют кийматлари; jcm (г,т), р (г,т) - чекка ток ва заряднинг солиштирма зичлиги булиб, уларнинг тузилмаси улар юзага келтираётган майдонга боглик булади. (1.5) ва (1.6) тенгламаларда хаво мухитини кизиш омили мавжуд эмаслигини инобатга оланади, чунки тулкин узатгич ва резонатор турли курилмаларда ишчи камерада мажбурий вентиляция амалга оширилади. (1.1) - (1.6) тенгламалар бир маънолик шартларига жавоб бериши лозим. Металл чегарадаги кучланганлик векторлари е(г,т), н(г,т) учун чекка шартлар куйидаги куринишга эга [4]:

Scientific Journal Impact Factor SJIF 2021: 5.423

ET (Яг) = 0, = о

дп

(

на S, j ^

мухитлар чегарасида куйидаги чекка шартлар бажарилиши керак:

(1.8)

на S

Бт\(г,т) = E г2 (r ,г), H n(r,r) = H г2 (r, г)

¿г Ôt t,ГГ = aT (t (г, г)~ too ) дп

бу ерда Бт, Н т - электр ва магнит майдон векторларининг тангенс ташкил этувчилари, Бп , Нп - эса нормал ташкил этувчилари. Иссиклик утказиш тенгламасининг ечими атроф-мухит ёрдамида киздирилаётган жисмнинг иссиклик алмашиш шартларига жавоб бериши лозим:

(1.9)

бу ерда ат - конвекция ва нурланиш иссиклик узатиш коэффициентлари; г0 - атроф-мухит харорати. Электродинамика ва иссиклик утказишнинг ички чекка тенгламалари ечими бошлангич шартларни кондириши лозим:

Б(г,т) = р1(г); Н(г,т) = (г); г(г,т) = р3(г) (

т=0 1.10)

Шундай килиб, (1.1) - (1.6) тенгламалар тизими (1.7) - (1.9) чекка шартлар хамда (1.10) бошлангич шартлар билан биргаликда тулкин узатувчи ва резонатор турли УЮЧ электротехнологик курилмаларда электромагнит майдонни иссиклик параметрик материаллар билан узаро таъсирлашув жараёнларининг математик моделини аниклайди.

Ишчи камера учун ички чегаравий ечимни мураккаб кундаланг кесимга эга тулкин узатгичлар ва резонаторли ишчи камераларнинг бир маромда булмаган кисмлари асосида утказиш бир-биридан сезиларли фарк килади.

Ишчи камеранинг ташки улчамларини кичрайтириш хисобига тулкин таркалиши йуналишида суниш коэффициентини ошириш оркали иссиклик манбаларининг кундаланг кесимини узгармас булиши таъминланадиган ишчи камераларни яратиш учун туртбурчак тулкин узатувчи анча макбул саналади

[5].

ХУЛОСА

Резонатор турли УЮЧ киздирувчи курилмалар ишчи камерасидаги ихтиёрий диэлектрик материалларнинг бир маромда кизиш даражасини ошириш учун энг самарали усуллардан бири булиб, ЭММ кузготишларнинг таксимланган тизими хисобланади. Ишчи камерада ЭММ кузготиш эркин

даражалари сонини ортиши кизиш нотекислиги даражасини пасайтириш билан биргаликда намунадаги ортишига олиб келади. Бунда яна ишчи камерадаги тайёр махсулот сифатини оширишга каратилган УЮЧ кувват окимни бошкариш мумкин булади. Таксимланган кузготиш тизимлари таксимотини амалга ошириш резонаторли ишчи камераларнинг турли улчамдаги куп тиркишли ЭММ кузготиш тизимларида электр динамик хамда иссиклик хоссаларини комплекс тадкик этишни таказо этади ва юкоридаги тадкикотлар асосида куйидагича хулоса килиш мумкин:

1. Тулкин узатгичлардаги электромагнит майдон назариясининг асосий холатлари ва уруглик чигитларга экишдан олдин ишлов беришни таъминловчи технологик жараённи аналитик тахлили асосида УЮЧ ЭММ энергиясини моддалар билан узаро таъсири ва биологик объектга УЮЧ-нурланишни комплекс таъсири урнатилган.

2. Резонатор турли ишчи камерада УЮЧ майдон кузготувчи куп тиркишли ва комбинациялашган тизимлар уруглик чигитларнинг бир текис кизишини 30 % га ва УЮЧ кувват ютилишини 25% га ортишини таъминлаши мумкин.

3. Назарий тадкикотлар ёрдамида уруглик чигитларини УЮЧ да ишлов бериш параметрлари куйидагича, яъни, ишлов бериш экспозицияси (т) 90 дан 240 с гача ва солиштирма кувват (Руд) 180 дан 600 Вт гача булган холлардагина уларнинг касалликлардан зарарсизлантириш самардорлигига эришиш мумкин.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли Фармонига асосан 2017 - 2021 йилларда Узбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йуналиши буйича харакатлар стратегияси.

2. Заплетина А.В. Исследование влияния режимных параметров СВЧ-поля на качественные показатели семян гречихи. - Дис.канд.техн.наук.-Красноярск, 2012,135с.

3. Уездный, Н.Т. Установка для термообработки крови с.-х. животных / М.В. Белова, Н.Т. Уездный //Вестник Казанского государственного университета, 2012. -№3(29).-С. 53-56.

4. Разработка и обоснование параметров устройства для экологически чистого обеззараживания семян хлопчатника в электромагнитном поле. Отчет о НИР (заключительный)/ТИИИМСХ. КХА-3-028-2015. - Ташкент 2017.г. 106 с.

5. Юсубалиев А., Пиримов О.Ж., Курбонбоев Т.О. Уруглик чигитга электр майдонида ишлов бериш // Монография, -Т.:"Адабиёт учкунлари", 2017 й., 186

6.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.