Научная статья на тему 'Электрон дарсликларда билимни баҳолашнинг интерфаол усуллари (« Информатика ва ахборот технологиялари» фани мисолида)'

Электрон дарсликларда билимни баҳолашнинг интерфаол усуллари (« Информатика ва ахборот технологиялари» фани мисолида) Текст научной статьи по специальности «Компьютерные и информационные науки»

CC BY
240
73
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
таълим / информатика / замонавий / интерфаол / баҳолаш / технология / ўзлаштириш / дарслик / кадр / савол / дастур / тест / кроссворд / натижа / мотив / формат / мультимедиа / образование / информатика / современная / интерактивный / оценка / технология / обучение / учебник / специалист / вопрос / программа / тест / кроссворд / результат / мотив / формат / мультимедиа

Аннотация научной статьи по компьютерным и информационным наукам, автор научной работы — Жўраев Тўйчи Норбутаевич

Мақолада электрон дарслик ва ўқув қўлланмалар орқали ўзлаштирилган билимларни интерфаол баҳолаш усулларининг муаммолари ва ечимлари айни вақтда амалиётда бўлган фан дарсликларидан фойдаланилган ҳолда мисоллар билан кўрсатиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИНТЕРАКТИВНЫЕ МЕТОДЫ ОЦЕНКИ ЗНАНИЙ В ЭЛЕКТРОННЫХ УЧЕБНИКАХ (НА ПРИМЕРЕ ПРЕДМЕТА «ИНФОРМАТИКА И ИНФОРМАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ»)

В статье рассматриваются проблемы и решения методов интерактивной оценки знаний по предметам, полученных через электронные учебники и учебные материалы, с использованием примеров по применяемым учебникам.

Текст научной работы на тему «Электрон дарсликларда билимни баҳолашнинг интерфаол усуллари (« Информатика ва ахборот технологиялари» фани мисолида)»

Жураев Туйчи Норбутаевич,

К,арши давлат университети «Информатика укитиш методикаси» кафедраси укитувчиси

ЭЛЕКТРОН ДАРСЛИКЛАРДА БИЛИМНИ БАХ,ОЛАШНИНГ ИНТЕРФАОЛ УСУЛЛАРИ («ИНФОРМАТИКА ВА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ» ФАНИ МИСОЛИДА)

УДК:378: 372.8

ЖУРАЕВ Т.Н. ЭЛЕКТРОН ДАРСЛИКЛАРДА БИЛИМНИ БАЦОЛАШНИНГ ИНТЕРФАОЛ УСУЛЛАРИ («ИНФОРМАТИКА ВА АХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ» ФАНИ МИСОЛИДА)

Маколада электрон дарслик ва укув кулланмалар оркали узлаштирилган билимларни интер-фаол бах,олаш усулларининг муаммолари ва ечимлари айни вактда амалиётда булган фан дарсликларидан фойдаланилган х,олда мисоллар билан курсатиб берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: таълим, информатика, замонавий, интерфаол, бах,олаш, технология, узлаштириш, дарслик, кадр, савол, дастур, тест, кроссворд, натижа, мотив, формат, мультимедиа.

ЖУРАЕВ Т.Н. ИНТЕРАКТИВНЫЕ МЕТОДЫ ОЦЕНКИ ЗНАНИЙ В ЭЛЕКТРОННЫХ УЧЕБНИКАХ (НА ПРИМЕРЕ ПРЕДМЕТА «ИНФОРМАТИКА И ИНФОРМАЦИОННЫЕ ТЕХНОЛОГИИ»)

В статье рассматриваются проблемы и решения методов интерактивной оценки знаний по предметам, полученных через электронные учебники и учебные материалы, с использованием примеров по применяемым учебникам.

Ключевые слова и понятия: образование, информатика, современная, интерактивный, оценка, технология, обучение, учебник, специалист, вопрос, программа, тест, кроссворд, результат, мотив, формат, мультимедиа.

JURAYEV T.N. INTERACTIVE METHODS TO ASSISMENT KNOWLEDGE IN THE ELECTRON TEXTBOOKS (IN THE EXAMPLE «COMPUTER SCIENCE AND INFORMATION TECHNOLOGY»)

There are discussed in the article problems and these solutions of interactive assessment of knowlege received implementing electronic textbooks and learning materials, using examples of existing textbooks.

Keywords: education, computer science, modern, interactive, assessment, technology, training, textbook, specialist, program, software, test, crossword, result, motive, format, multimedia.

Цозирги кунда ёшлар таълим-тарбиясида замонавий педа-гогик технологияларни жорий этиш орцали баркамол авлодни вояга етказиш таълим тизимида фаолият олиб бораётган цар бир уцитувчининг вазифаси, цолаверса бурчи цисобланади.

Таълим тизимида х,ар бир укитиладиган предметнинг алох,ида урни булганидек, информатика ва ахборот технологиялари фани х,ам укувчи дунёкарашининг шакллани-шида алох,ида ах,амият касб этади ва бу фан-нинг узлаштирилиши инновацион технологияларни урганиш х,амда сох,аларга татбик этиш билан узвий боFлик. Информатика фанидан дарслик ва укув кулланмалар тайёрлаш, улар-дан фойдаланиш самарадорлигини ошириш устида олиб борилаётган тадкикотлар шуни курсатадики, аксарият таълим олувчиларнинг фанни узлаштириш даражаси амалий машFу-лотлар билан боFлик ва бунда виртуал таълим воситалари х,амда электрон дарсликлар билим ва куникмаларни тула узлаштиришда алох,ида ах,амият касб этишини куришимиз мумкин.

Замонавий информатика фанининг укитув-чилари олдига куйган асосий максади укув-чиларни замонавий ахборот технологиялари асослари ва уларнинг техник ва дастурий таъ-миноти, дастурлаш, компьютер графикаси, WEB дизайн каби йуналишларга кизиктириш оркали уларни мустакил таълимга йуналтириш х,исобланади. Бу вазифа кай даражада амалга оширилаётганлиги келажакда тайёрланадиган кадрларнинг маълум бир маънода сифатини х,ам белгилашда мух,им омил булиб хизмат килиши ва барча сох,аларда ахборот техноло-гияларнинг жорий этилиши билан боFлик.

Биздаги муаммо таълим тизимида куллани-ладиган аксарият электрон дарслик ва укув кулланмаларнинг (кейинги уринларда ЭУК,) сифати укувчиларни тула жалб эта олмаётган-лиги ёки мавжудларидан дарс жараёнида самарали фойдаланилмаётганлиги х,исобла-нади.

Муаммонинг биринчи жи^атини фан ва

технологиянинг ривожланиши ва фанлардан тайёрланган ЭУКлар талаб даражасида эмас-лиги ёки маънавий эскирганлиги билан изох,-ласак булади. Мисол сифатида 6, 7-синфлар «Инглиз тили» дарсликлари асосида Macromedia Flash дастури ёрдамида тайёрланган ЭУКда факат аудио ахборотдан фойдала-

нилган. Бу тингловчининг зерикиши ва электрон укув материалидан фойдаланиш мотива-циясининг сустлашувига олиб келади.

5-синф «Инглиз тили» дарслиги асосида тайёрланган ЭУКда турли форматдаги ахбо-ротлардан фойдаланилган ва дастур интерактив бах,олаш усуллари билан бойитилган.

5, 6, 7-синфлар «Информатика» дарслиги асосида тайёрланган электрон дарсликларда фойдаланувчини жалб этувчи интерфаоллик мавжуд, аммо бу х,озирги кун мактаб укув-чисини укув материалига булган кизикиш-ларини кондира олмайди.

Иккинчи жи^атни эса тайёр укув материалидан фойдаланиш куникмасининг педагогда мавжуд эмаслиги ёки мактабларда укув-техник лабораторияларнинг (компьютерлар) етишмаслиги билан изох,лаш мумкин. Касбий фаолият юзасидан талабаларни умумий урта таълим мактабларига педагогик амалиётга олиб чикиш давомида таълим муассасалари-даги, хусусан, Кашкадарё вилоятининг мар-кази х,исобланган Карши шах,ар ХТБга карашли 34-мактаб компьютерларининг маънавий эскирганлигининг гувох,и булдик. Юкори синфлар учун дарсликда келтирилган Adobe Photoshop, Delphi каби дастурларни курилма кутара олмайди.

Ушбу маколада юкорида келтирилган муаммонинг фанлардан тайёрланадиган ЭУКлар таркибидаги укув материалларни тур-лича булиши ва мавзулар кесимида билимни бах,олашнинг турли усулларидан фойдала-нишни куриб чикамиз.

Интерфаол электрон китобни яратишнинг дастлабки боскичи уни лойих,алаштириш булиб, унда замонавий укув материалларини турли форматларда йиFиш ва тайёрлаш х,амда модуль буйича билим бериш алгоритмини ишлаб чикишдан иборат.

1. ЭУКларни тайёрлашда фойдаланилади-ган дастурий воситаларни тах,лил килиб чикиш ва энг оптимал вариантни танлаш максадга мувофик.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 3(76)

2. ЭУКлардаги фанга тегишли ахборот-ларни такдим этишни турли форматларда амалга ошириш (.pdf, .mp3, .mp4, .hd, .swf вa бошк.).

3. Такдим этиладиган ахборотларнинг сифатига эътибор каратиш ва камчиликлар учун доимий мурожаат ёрлиFи (гипермуро-жаат). Бунда камчилик аникланганда таклиф ва тавсиялар учун ЭУК, яратувчисининг доимий электрон манзили назарда тутилади.

4. Профессионал даражада интерфаоллик. Бунда график, матн, аудио, видеоахборотлар оркали ЭУКда билим бериш жараёнида уз-узини доимий бахолаш имкониятини амалга оширишдан иборат.

5. Фанларда бериб бориладиган тушунча-ларнинг узвийлигини таъминлаш ва модуль асосида кетма-кетликни амалга ошириш.

6. Фанлараро интеграцияни таъминлаш учун аник курсатма ва йуналишлар. Масалан: Математика. 11-синф мактаб дарслиги. Хосила, унинг геометрик ва физик маъноси. 16-бет1.

7. ЭУКдан фойдаланиш йурикномаси ва жах,он, махаллий адабиётлар руйхати2. Юкоридаги тушунчалар асосида ЭУКларни тайёрлашда куйиладиган асосий талабларни куриб чикдик.

Ташхис - дидактик жараён кечадиган барча шароитларни ойдинлаштириш, унинг натижа-ларини белгилаш3. Ташхислаш назорат, тек-шириш, бахолаш, статистик маълумотлар туплаш, уларни тахлил килиш, динамика, тен-денцияларни аниклаш, вокеларнинг кейинги ривожини тахмин килишни уз ичига олади4.

Фанлардан тайёрланадиган ЭУКларда айнан одатий тест усулидан фойдаланиш укувчи-ларни дастурий воситалардан фойдаланиш мотивациясини пасайтириши ва зериктириб куйиши мумкин. Жахон тажрибасидан шуни куриш мумкинки, таълим олишда фойдалани-ладиган дастурий иловаларда интерфаол

1 Мирзаахмедов М.А., Исмоилов Ш.Н., Аманов А.К., Математика. Умумий урта таълим мактабларининг 11-синфлари ва урта махсус касб-хунар таълими муасса-салари учун дарслик. - Т.: «Замин нашр», 2018. -16-б.

2 Martina Brajkovic. Tools and Methodologies for Developing Interactive Electronic Books. ERASMUS program June 2014. 4-34-38 p.

3 Подласый И.П. Педагогика. Учебник для студентов вузов. - М.: «Владос», 2001. -С. 193.

4 Ортикхужаев М.Х., Нишонова С. ва б., Педагогика. Дарслик. - Т.: Узбекистан файласуфлари миллий жамияти, 2010. -176-б.

бахолаш турлича ва фандаги битта ахборотни фойдаланувчига тушунтириш бир неча бос-кичларда амалга оширилади.

Муаммоларга ечим асосан фандаги х,ар бир тушунчага алохида ёндашиб турли интерфаол бахолаш усулларни ахборот технологиялар оркали татбик этишни талаб килади.

Юкорида келтирилган талаблар ва улар-нинг тулаконли бажарилиши ЭУКларнинг фой-дали иш коэффицентини белгилаб беради ва барча талабларни максимал даражада бажа-риш дастурчидан машаккатли мехнат талаб килади.

Бизнинг тадкикотларда юкоридаги талабларни бажаришнинг профессионал интерфаоллик бандига алохида ёндашган х,олда мавжуд имкониятлардан фойдаланиб маса-лага ечимлар топишга харакат килинди.

ЭУКларда интерфаол кроссвордлар кушиш жараёнини куриб чикамиз. Бунда дастурлаш жараёни мураккаб ва анча мехнат талаб килишини инобатга олиб барча фойдаланув-чилар учун кулай булган Eclipse Crossword дастуридан фойдаланиш максадга мувофик булади. Бу дастурда сузларнинг комбинация-сини дастурнинг узи бажаради ва тайёрлаган интерактив кроссвордларни .html форматда саклаб олиш х,ам мумкин. Кроссвордни ЭУКнинг хар бир дарс машFулотида куллаш укувчиларни мустакил таълимга кизикишини ошириши педагогик тажрибалардан маълум.

Айнан бу борада Карши давлат универси-тетининг информатика укитиш методикаси таълим йуналиши талабаларига юкоридаги муаммо ва унинг ечимлари буйича амалий машFулотлар ташкил этилган булиб, улар ама-лиётда устозлари кумагида тайёрлаган интерфаол укув материалларини куйида куриб чикамиз.

Умумий урта таълим мактабларининг 5-синф «Информатика» дарслигидан фойдаланиб тайёрланган интерфаол кроссвордлардан бири келтирилган булиб, талабалар машFулот давомида узлари тайёрлаган укув материалларини келажакда педагогик амалиётда дарс жараёнида фойдаланишлари х,ам уктирилади. Якунда тупланган материаллар бирлаштири-либ, х,ар бир синф учун ЭУКнинг уз-узини бахолаш имконини берувчи маълумотлар базаси шакллантирилади. Материалнинг кулайликларидан бири - форматни исталган

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 3(76)

1-расм. Интерфаол кроссворд.

5-sinf 6-7 mavzular

Il 1 1 1 1 1 1

..... 1 1 1

1 —

— —

ГТК т Е R

1 1 II II — —

•«у»«*

Bo'yiga, б ta harf.

klaviatura o'z vazifalariga ko'ra necha guruhga bo'linadi

YECHIM

KIRTTISH

BEKOR QIÜSH

KROSSVORDNI TEKSHIRISH

2-расм. i-Spring дастурида интерфаол бах,олаш усуллари.

операцион тизим куллаб-кувватлашидир (1-расм).

Интерфаол саволлар укувчиларнинг билим олишга булган кизикишлари, мустакил фикр-лаш фаолиятини ривожлантириш, таккослаш, умумлаштириш, тах,лил килиш усулларидан фойдалана олиш мах,оратларини шаклланти-ришга йуналтирилган булиши керак. Ёзма саволлар ва топшириклар укитувчи томони-дан таълим олувчидан ёзма тарзда жавоб олишга мулжаллаб ишлаб чикилган бах,олаш воситалари х,исобланади\

Интерфаолликни бойитиш максадида яна бир тавсия этилаётган дастурий восита турли куринишдаги тест, ребус, расмли савол-жавоб ва суз уйинларини тайёрлаш вазифасини

1 Закирова Ф., Мухамедханов У. ва б. Электрон укув-методик мажмуалар ва таълим ресурсларини яра-тиш методикаси. Методик кулланма. - Т.: ОУМТВ, 2010. -64-б.

бажаришда фойдаланиладиган i-Spring дастури булиб, бунда тайёрланган файлларни .html, .exe, .swf каби форматларда саклаш мумкин. 2-расмда дастурнинг интерфаол бах,олаш имкониятлари изох,ланган тасвирни куришингиз мумкин ва буларнинг баъзила-рига мисоллар билан тухталиб утамиз.

i-Spring дастурида тест саволларининг куйидаги типларини яратиш жараёнини 5-синф информатика дарслиги мавзуларидан фойдаланиб курсатиб беришга х,аракат кила-миз. Дастурда савол ва жавобларни танлашда барча турдаги ахборотлардан фойдаланиш имкониятига эга эканлигини талабалар ама-лий иш давомида узлаштириб олишади. 5-синф укувчиларида интерфаол бах,олаш жараёнининг кизикарли булиши учун купрок графикадан фойдаланган максадга мувофик.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 3(76)

Альтepнaтив caвoл (TyFpи|нoтyFpи): Укувчи 6У caвoлгa жaвoбнинг иккитa вapиaнтидaн б^ини тaнлaйди: TyfpM ëки нoтyFpи, x,a ëки йук. Бу ycyл укувчининг тeзкop фикpлaш ^билиятини шaкллaнтиpaди.

"Tezkor xotira-ma'lumotlarni vaqtincha kompyuter ishlashi

Куп yчpaйдигaн тaнлaшдa укувчи^ caвoл бepилaди вa ïyfpM дeб x1иcoблaгaнлapини бeл-гилaш учун 6mp нeчтa жaвoб вapиaнтлapи тaклиф этилaди. Бу типдaги caвoллapнинг иккитa кypиниши булиб, yлapдa фaкaï 1-2 ïa ëки 6mp нeчïa ïУFpи жaвoблap билaн укувчи билимини бax1oлaш мумкин. Бу ycyлдa укув-чининг билимигa бyлгaн ишoнчини ïeкшиpиш вa бax1oлaш мумкин.

^н билaн ифoдaлaнгaн caвoлгa yxшaш булиб, бyндa caвoллap вa yлapгa бepилaдигaн жaвoблap мaïeмaïик, мaнïикий x1иcoблaшлap acocидa ïaшкил эïилaди.

Moc кeлyвчи caвoллapлap ëpдaмидa бax1oлaшдa укитувчи caвoллap pyйxaти вa yлapгa мoc жaвoблapни бepaди. Бу ycyлдa укувчининг oлгaн билимлapини мycïax1кaмлaш учун Уïилгaн мaвзyлapдa caвoллapни жoйлaш-ïиpиш мaкcaдгa мyвoфик.

Caвoлгa жaвoбни укувчи узи клaвиaïypaдaн тepгaн x1oлдa aмaлгa oшиpaди. Бу ycyлнинг aлox1идa ax1aмияï кacб этишини укувчи^ x,ap биp фaндaги aïaмaлapни тyFpи ëзиш кyникмacи шaкллaниши билaн изox1лacaк бyлaди.

Ки^ жaвoб типли caвoллapнинг бepилгaн мaïндaги cyзлapни уз Уpнигa жoйлaшïиpиш вa шу opкaли укувчининг фaндaги биp нeчïa ïyшyнчaлapини бax1oлaш имкoнияïини яpa-ïaди. Бу тypдaги caвoллapгa жaвoбни cичкoнчa ëpдaмидa Уpнигa куйиш opкaли бeлгилaш мумкин. Бyндa жaвoблap ичидa биïïa ибopa ëлFOн бyлca, caвoлнинг бapчa жaвoблapи нoтyFpи дeб кapaлaди. Шунинг учун укитувчи бyнгa yxшaш caвoллapни ïaнлaшдa мaвзyдaги узвийликни инoбaïгa oлиши ïaвcия этилaди. Бу ycyлдa укувчини фaндaги билимлapигa бyлгaн кapaшлapини мyлox1aзa килишгa yндaш мумкин бyлaди.

So'zlarni o'rniga qo'ying.

g'ilofiga o'ralgan

o'zida bir necha murakkab qurílmalarnibirlashtirgan va himoya

. Unda asosiy protsessor,

qurilma

qattiq disk kabi muhim qurilmalar joylashgan. [ plata I [ xotira j [ Sisteman blok

Кейинги куриб чикиладиган интерфаол савол матн, тасвир ёки овоз каби ахборот-ларни кетма-кетликда тартиблаш оркали укувчи билимини бах,олашда фойдаланилади. Аслида дарс жараёнида барча укувчини жалб этадиган фандаги ахборотнинг турличалиги-дир.

Audio savol bo'yicha tartib bilan joylashtiring

1. Dastur oynasi

2. Hujjat oynasi

3. Darch

Хулоса урнида юкорида келтирилган муам-моларнинг ечимлари педагогларга дарс жараёнида фойдаланиладиган электрон укув мате-риаллари ва билимни ташхислаш усуллари-

нинг турлича булиши билим самарадорлигини оширишга хизмат килишини таъкидлаган х,олда, булажак укитувчилар камида юкори-даги дастурларда ишлашни билишини таъ-минлаш максадга мувофик. Шундай экан, «Замонавий таълим - ракобатбардош кадр гарови» деган шиор остида педагоглар дои-мий изланиш ва х,аракатда булиши лозим. Интерфаол бах,оловчи дастурлар укитувчининг дарс жараёнида чегараланган вактини унумли ташкил этишда самарали восита булиб хизмат килади ва укувчининг мустакил билим олиш куникмасининг етарли даражада шаклланти-рилиши сабаб ЭУКларни таълимда янада кенгрок жорий этиш керак.

Фанлардан тайёрланадиган ЭУКлар учун х,ам худди дарсликлар тайёрлаш сингари тан-ловлар эълон килиш ва энг самарали деб топилганларини таълим муассасаларига фой-даланиш учун тавсия этиш керак.

Адабиётлар руйхати:

1. Martina Brajkovic. Tools and Methodologies for Developing Interactive Electronic Books. ERASMUS program June 2014. 4-34-38 p.

2. Закирова Ф., Мухамедханов У. ва б. Электрон укув-методик мажмуалар ва таълим ресурсларини яратиш методикаси. Методик кулланма. - Т.: ОУМТВ, 2010. -64-б.

3. Подласый И.П. Педагогика. Учебник для студентов вузов. - М.: «Владос», 2001. -С. 193.

4. Ортикхужаев М.Х., Нишонова С. ва б., Педагогика. Дарслик. - Т.: Узбекистон фай-ласуфлари миллий жамияти, 2010. -176-б.

5. Мирзаах,медов М.А., Исмоилов Ш.Н., Аманов А.К. Математика. Умумий урта таълим мактабларининг 11-синфлари ва урта махсус касб-х,унар таълими муассасалари учун дарслик. - Т.: «Замин нашр», 2018. -16-б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.