CC BY
13UDC: 621.311(045)(575.1)
DOI: https://dx.doi.org/10.36522/2181-9637-2024-1-6 EDN: https://elibrary.ru/uxjvum
ELEKTR UZATISH TARMOQLARIDA KUCHLANISH OGISHINING EKSPLUATATSIYADAGI KUCH TRANSFORMATORLARI ISH
REJIMIGA TA'SIRI
Qobilov Mirodil Hamidjon o'g'li1, To'ychiyev Zafarjon Zokirovich2
Annotatsiya. Elektr iste'molchilarining ulanishi natijasida turli qarshilikka ega elektr uzatish liniyalarida kuchlanish og'ishining vujudga kelishi energiya tizimining muhim elementlaridan biri bo'lgan kuch transformatorlarining ishlash ishonchliligi va xizmat ko'rsatish muddati kamayishi, ishdan chiqish ehtimolligi va transformator magnit o'zagida gisterezis toklari ortishi bilan cho'lg'amda qo'shimcha qizish holatlarining paydo bo'lishi hamda qo'shimcha aktiv quvvat isrofiga sabab bo'ladi. Ushbu holatlar kelib chiqishining oldini olish va elektr uzatish liniyasidagi kuchlanish og'ishi natijasida kuch transformatorida hosil bo'ladigan shikastlanishlarni kamaytirish hamda kuch transformatorida quvvat isrofini minimallashtirish bugungi kunda dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Mazkur tadqiqot ishining maqsadi kuchlanish og'ishi natijasida kuch transformatorlarida hosil bo'layotgan qo'shimcha quvvat isrofini aniqlashdir. Tadqiqot predmeti sifatida ekspluatatsiya holatida bo'lgan moyli kuch transformatorining magnit o'zagi va cho'lg'amlari tanlab olindi. Ulanish sxemasi A/A0-11 bo'lgan ТМ-100/10/0,4-У3 moyli kuch transformatorida o'tkazilgan eksperiment tadqiqotlar asosida uningyuqori va quyi qisqichlarida kuchlanish og'ishi mavjud bo'lishi uning aktiv qismlarida qo'shimcha quvvat isrofiga olib kelishiyaratilgan dasturiy ta'minot yordamida hisoblab chiqildi. Bundan tashqari, harxilyuklama rejimida ishlayotgan ushbu kuch transformatorida quvvat isrofi uningyuklanish koeffitsiyentiga bog'liq ekanligi aniqlandi. Kalit so'zlar: kuchlanish og'ishi, kuch transformatori, cho'lg'am, shikastlanishlar, quvvat isroflar, gisteresiz oqim, aktiv va reaktiv tashkil etuvchilar, ishonchlilik, energiya samaradorligi.
1Energetika fakulteti tayanch doktoranti,
e-mail: malaka.energetika@ mail.ru
2texnika fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD), Ilmiy tadqiqotlar, innovatsiyalar va ilmiy pedagogik
kadrlar tayyorlash sektori boshlig'i,
e-mail: tuychievZ.Z@gmail. com
1Farg'ona politexnika instituti
2Toshkent davlat texnika universtiteti Qo'qon filiali
ВЛИЯНИЕ ОТКЛОНЕНИЙ НАПРЯЖЕНИЯ В СЕТЯХ ЭЛЕКТРОПЕРЕДАЧИ НА РЕЖИМ РАБОТЫ ЭКСПЛУАТИРУЕМЫХ СИЛОВЫХ ТРАНСФОРМАТОРОВ
Кабилов Миродил Хамиджон угли1, Туйчиев Зафаржон Закирович2
базовый докторант факультета энергетики;
2доктор философии по техническим наукам (PhD), заведующий сектором научных исследований, инноваций и подготовки научно-педагогических кадров
Ферганский
политехнический институт
2Кокандский филиал Ташкентского государственного технического университета
Аннотация. В результате присоединения электропотребителей возникают отклонения напряжения в линиях электропередачи с разным сопротивлением, являющихся одним из важных элементов энергосистемы, что снижает эксплуатационную надёжность и срок службы силовых трансформаторов, увеличивает вероятность выхода их из строя, а повышение токов гистерезиса в магнитопроводе трансформатора вызывает появление дополнительных условий нагрева и дополнительных потерь активной мощности. Предотвращение возникновения подобных ситуаций и снижение повреждений силового трансформатора в результате отклонения напряжения в линии электропередачи и минимизация потерь мощности в силовом трансформаторе являются сегодня одной из актуальных задач. Целью данного исследования является определение дополнительных потерь мощности, возникающих в силовых трансформаторах в результате отклонения напряжения. В качестве объекта исследования были выбраны магнитопровод и катушки эксплуатируемого масляного силового трансформатора. На основании экспериментальных исследований, проведённых на масляном силовом
H^TH6ocnHK^HTHpoBaHHe/citation: Kobilov, M., & Tuychiev, Z. (2024). Influence ofVoltage Deviations in Transmission Networks on the Operating Mode of Operating Power Transformers (In Uzbek). Science and Innovative Development, 7(1), 67-74. doi:10.36522/2181-9637-2024-1-6 67
трансформаторе ТМ-100/10/0,4-У3 со схемой подключения Л/\0-11, с помощью созданного программного обеспечения рассчитано, что наличие отклонений напряжения в его верхнем и нижнем зажимах приводит к дополнительным потерям рассеиваемой мощности в его активных частях. Кроме того, установлено, что рассеиваемая мощность в данном силовом трансформаторе, работающем в различных режимах нагрузки, зависит от коэффициента загрузки.
Ключевые слова: отклонение напряжения, силовой трансформатор, схема, повреждение, потери мощности, ток гистерезиса, активные и реактивные компоненты, надёжность, энергоэффективность.
^asic Doctoral Student of the Faculty of Power Engineering
2Doctor of Philosophy in Technical Sciences (PhD), Head of Research, Innovation and Training of Scientific and Pedagogical Personnel Sector
Fergana Polytechnic Institute
2Kokand branch of Tashkent State Technical University
Kelib tushgan/ Получено/ Received: 26.12.2023
Цабул цилинган/
Принято/Accepted:
28.12.2023
Нашр этилган/ Опубликовано/ Published: 08.02.2024
INFLUENCE OF VOLTAGE DEVIATIONS IN TRANSMISSION NETWORKS ON THE OPERATING MODE OF OPERATING POWER TRANSFORMERS
Kobilov Mirodil Xamidjon ugli1, Tuychiev Zafarjon Zokirovich2
Abstract. Connecting of electrical devices with different resistances leads to voltage deviation in power transmission lines, which is considered as one of the important elements of a supply power system. Increase in voltage deviation may cause tank heating and excessive loss of active power. Preventing of these situations and reducing the damage to power transformers as a result of voltage deviations in the power transmission lines as well as minimizing the power loss in the power transformer systems are regarded as one of the relevant tasks nowadays. The purpose of this study is to determine additional power loss that occurs in power transformers as a result of voltage deviations. The magnetic core and coils of an oil power transformer in operation were selected as a subject of the research. An experiment carried out on the TM-100/10/0.4-U3 oil power transformer with a connection scheme D/A0-11, with voltage deviation in its upper and lower clamps as an additional factor in its active parts, enabled calculating the power dissipation, using the developed software. Moreover, it was found that the power dissipation in this power transformer, operating in different load modes, depends on its load factor.
Keywords: voltage deviation, power transformer, circuit, damage, power losses, hysteresis current, active and reactive components, reliability, energy efficiency.
Kirish
Yangi avlod texnologiyalari va elektr iste'molchilari hisobiga elektr uzatish tarmoqlarida turli qarshiliklarga ega bo'lgan yuklamalar ortishi energiya tizimi turg'unligi hamda elektr qurilmalari ishlash ishonchliligi va samaradorligiga ta'sir o'tkazadi. Jahonda, birinchi navbatda, energetika tizimlari va ularda ekspluatatsiya bo'lgan kuch transformatorlarining holatiga ko'ra aniqlanadigan elektr energiyasi bilan ta'minlashning ishonchliligi muhim hisoblanib, ushbu elektr uskunalarining xizmat ko'rsatish muddatini oshirish masalalariga alohida ahamiyat berilmoqda. Bugungi energetika tizimida foydalanilayotgan 10/0,4 kV kuchlanishli kuch transformatorlarida hosil bo'ladigan kuchlanish og'ishi holatlarini aniqlash va ularni kamaytirish usullari, uzoq muddat ekspluatatsiyadagi kuch transformatorlarining ishlash davrini uzaytirish va ishonchliligini oshirish, kuch transformatorlarining to'xtovsiz ishlashi uchun o'z vaqtida texnik xizmatlar ko'rsatish, shuningdek, kuch transformatorlarida kuchlanish og'ishi natijasida kelib chiqadigan nuqsonlarni bartaraf etish uchun zamonaviy texnologiyalarni qo'llash dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi.
Respublikamizda iste'molchilarni elektr energiyasi bilan sifatli ta'minlashda yangi texnika va texnologiyalarni ishlab chiqish hamda ularni iqtisodiyot tarmoqlariga tatbiq etish chora-tadbirlari amalga oshirilmoqda. 2022-2026-yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasida "Iqtisodiyotni elektr energiyasi bilan uzluksiz ta'minlash hamda "Yashil iqtisodiyot" texnologiyalarini barcha sohalarga faol joriy etish, iqtisodiyotning
energiya samaradorligini 20 foizga oshirish" vazifalari belgilangan. Mazkur vazifalarni amalga oshirishda uzoq muddat ekspluatatsiya sharoitidagi elektr uskunalarini tadqiq qilish, jumladan, elektr liniyalarida kuchlanish og'ishi jarayoni va ularni yuzaga keltiruvchi omillarni aniqlash; kuchlanishni rostlovchi qurilmaning ulanish sxemasi va matematik modelini ishlab chiqish; kuchlanishni kontaktsiz avtomatik rostlovchi qurilmaning tajriba namunasini yaratish; kuch transformatorlarida kuchlanishni rostlash orqali ishonchliligini oshirish muhim masalalardandir.
Ushbu maqolada ekspluatatsiyadagi kuch transformatorlari samarali ishlashi tashqi ta'sirlar, jumladan, elektr uzatish tarmog'ida hosil bo'ladigan kuchlanish og'ishiga bog'liqligi tahlil qilingan hamda kuchlanish og'ishining kuch transformatorlari ishlash ishonchliligiga texnik-iqtisodiy ta'siri ko'rib chiqilgan.
Kuch transformatorlarida kuchlanishni rostlash usullari va qurilmalarning ishchi sxemalari hamda prinsiplari bir qator olimlar tomonidan o'rganilgan.
E.I. Ratomiskiy RPN qurilmasi mavjud kuch transformatorlari yordamida elektr tarmoqlarida kuchlanishni rostlash bo'yicha ilmiy tadqiqot ishlari olib borgan. RPN qurilmasining mexanik kontaktlari samaradorligini oshirish, umumiy xarakteristikalarini olish va zamonaviy yuklama ostida kuchlanishni rostlovchi qurilmalarni elektr tarmoqlariga tatbiq etish bugungi kunda dolzarb masalalardan biridir. Olim mexanik kontaktli kuchlanishni rostlash qurilmalari elektr ta'minotida keng foydalanilishiga qaramay rostlash jarayonida mexanik kontaktlar orasida elektr yoy hosil bo'lishi, rostlash vaqtining kattaligi va ushbu qurilmalarning narxi ancha balandligi ularning kelajakdagi istiqbolini cheklashi kabi masalalarni ilmiy-tahliliy usulda ko'rib chiqqan (Ratomsky & Sivtsov, 2010).
A.G. Lavrov RPN li kuch transformatorlarining ikkilamchi cho'lg'amlarida kuchlanishni rostlash rejimlarini o'rgangan. Olim tarmoqdagi kuchlanish va quvvat o'zgarganda, kuch transformatorining normal ish rejimini ta'minlash uchun kerakli kuchlanishni rostlash chegaralarini aniqlash usulini ishlab chiqqan (Lavrov & Popov, 2017). Bundan tashqari, u avtotransformatorlarda kuchlanishni rostlash usullarini ham tadqiq qilgan va RPN qurilmasi mavjud uch cho'lg'amli pasaytiruvchi avtotransformatorlarda kuchlanishni rostlash usullarini tahlil qilib, o'zgarmas va o'zgaruvchan magnit oqimlarida magnit oqim koeffitsiyentini o'zgartirish orqali avtotransformator kuchlanishini rostlash usulini ishlab chiqqan (Lavrov, Popov, & Shlyapnikov, 2018).
A.V. Blizniyakov o'z ilmiy ishida transformator kuchlanishini rostlovchi qurilmalarning tok o'tkazuvchi qismlariga o'rnatilgan issiqlik rejimlarini tahlil qilgan. Olib borilgan ilmiy izlanishlar natijasida transformator kuchlanishini rostlovchi qurilmalarda ajralib chiqadigan issiqlik miqdorini tahlil qilish asosida kuch transformatorlarining shikastlanishini baholash imkonini beruvchi dasturiy ta'minot yaratilgan (Bliznyakov & Korablev, 2009).
Y.N. Chung tadqiqotida kuch transformatorlarida yarim o'tkazgichli rele (SSRS) orqali kuchlanishni kontaktsiz rostlashning ishchi sxemasi ishlab chiqilgan va ushbu sxema orqali kuchlanishning garmonik tashkil etuvchilari miqdorini kamaytirish hisobiga tarmoqlarda qo'shimcha quvvat isrofini kamaytirishga erishilgan. Ikki va undan ortiq parallel ravishda ekspluatatsiyada bo'lgan kuch transformatorlarining rostlovchi chulg'amlarida yarim o'tkazgichli relelar (SSRs)ni qo'llash hisobiga kuchlanishni rostlash taklif etilgan. Bunda reaktiv quvvatni kompensatsiya qilish orqali kuchlanishni rostlash talab etilmaydi. Olim inverter va kondensator batareyalaridan iborat an'anaviy kuchlanishni rostlash usullariga qaraganda mexanik shikastlanishlar soni kamayishi hisobiga kuch transformatorlarining ishlash ishonchliligini oshirishning nazariy tahlillarini olib borgan (Chung, 2003).
Energotizimda kuchlanishni rostlashda, asosan, mexanik kontaktli kuchlanishni rostlash qurilmalaridan keng foydalanilmoqda. Bunday qurilmalarning bir qancha kamchiliklari
mavjud bo'lib, ushbu kamchiliklar elektr qurilmalarining ishlash ishonchliligiga salbiy ta'sir ko'rsatadi.
Yuqorida ta'kidlangan bir qator olimlar tomonidan taklif etilgan usullar va ishchi sxemalar yordamida kuchlanishni rostlash aniqligi, tezkorligini oshirish va maxsus turdagi, alohida ulanish sxemasiga ega kuch transformatorlarida kuchlanishni avtomatik kontaktsiz rostlash amaliyotga joriy qilingan. Muvaffaqiyatlarga qaramay, bugungi kunda kuchlanishni kontaktsiz avtomatik rostlash qurilmalarini uch fazali 6,10/0,4 kV kuchlanishli tarqatuvchi kuch transformatorlariga joriy qilish hamda GOST 12965-85 ga asosan, ±2x2,5% oralig'ida ko'p pog'onali kuchlanishni rostlash orqali ishlash ishonchliligini oshirish borasida yetarli ilmiy tadqiqotlar o'tkazilmagan. Ushbu masalalarga e'tibor qaratish bugungi kunda dolzarb hisoblanadi.
Material va metodlar
Tadqiqot ishi Farg'ona politexnika instituti va Farg'ona hududiy elektr ta'minoti Toshloq tumani elektr tarmoqlari korxonasi bilan hamkorlikda 2023-yil noyabr va dekabr oylarida olib borilgan. Toshloq TETKga qarashli Tog'lik fiderida joylashgan ulanish sxemasi A/A0-11 bo'lgan TM-100/10/0,4-Y3 moyli kuch transformatorining parametrlari ma'lumotlaridan foydalanilgan.
Ushbu maqolani shakllantirishda Om qonuni, Krixgofning birinchi va ikkinchi qonuni, Faradey, Amper-Maksvel va Lens qonuni, Nyutonning birinchi va ikkinchi qununlari, Kulon qonuni, energiyaning saqlanish qonuni, zaryadning saqlanish qonuni kabi fundamental qonunlardan foydalanilgan.
Tadqiqot natijalari
Zamonaviy elektr energetika tizimi hozirda, asosan, ikkita dolzarb mummoga duch kelmoqda:
1. Elektr ta'minoti ishonchliligi va elektr qurilmalarning ishonchli hamda uzluksiz ishlashini ta'minlash.
2. Elektr energiyasini sifat ko'rsatkichlari parametrlarining GOST talablariga muvofiq iste'molchilarga yetkazib berish.
Ishonchlilikning kamayishi elektr energiyasi sifat ko'rsatkichlari buzilishi hisobiga yuzaga keladi. Ma'lumki, elektr energiyasi kamayishi hisobiga hosil bo'ladigan iqtisodiy isrof ikkita tashkil etuvchiga bo'linadi: a) texnologik va b) elektromagnit. Texnologik tashkil etuvchi, asosan, elektr qurilmaning ishlash unumdorligi hamda ishlab chiqarilayotgan mahsulot tannarxiga bog'liq. Elektromagnit tashkil etuvchi esa elektr va issiqlik ta'sirida elektr qurilma izolyatsiyasining eskirish tezligi bilan ifodalanadi.
Elektr energiyaning sifat ko'rsatkichlari buzilishi oqibatida kuch transformatorlarining cho'lg'am izolyatsiyasida qo'shimcha issiqlik ajralib chiqishi, teskari ketma-ketlik va yuqori garmonika toklarining hosil bo'lishi tufayli qo'shimcha aktiv quvvat isrofining ortishi xizmat ko'rsatish muddatini kamaytiradi. Shuning uchun kuchlanish og'ishi mavjud elektr uzatish liniyasidan ta'minlanayotgan kuch transformatorlarida qo'shimcha qizish hamda energiya isrofi kuzatiladi. Quyida kuchlanish og'ishining paydo bo'lish sabablari va ekspluatatsiyadagi kuch transformatorlarining ishlash ishonchliligiga ta'siri haqida ma'lumotlar keltirib o'tilgan.
Kuchlanish og'ishi quyidagi sabablarga ko'ra sodir bo'ladi (Goryunov, 2011):
1. Elektr iste'molchilarining tarmoqqa noto'g'ri ulanishi.
2. Elektr tarmoqlarida yuklamaning ortib ketishi.
Elektr tarmoqlarida reaktiv quvvat kompensatsiya qurilmalarini noto'g'ri tanlash oqibatida sutkalik yuklamalarning pik momentida aktiv va reaktiv quvvat yetishmasligi kuzatilib, elektr ta'minotida chastota va kuchlanishning belgilangan nominal qiymatdan og'ishi sodir bo'ladi.
Toshloq tumanida umumiy soni 620 ta 10,6/0,4 kV li kuch transformatorlari mavjud bo'lib, ularning umumiy quvvati 80 579 kVA ni tashkil etadi. Ulardan 523 tasi aholini elektr energiyasi bilan ta'minlashga mo'ljallangan (Tuichiev, 2022).
Olib borilgan tahliliy tadqiqot natijasida tog'lik fiderida joylashgan TP-186 100 kVA moyli kuch transformatorining quyi tomonida faza kuchlanishlari bir kun davomida o'lchandi va A fazada - 219 V, B fazada - 232 V, C fazada - 253 V kuchlanish mavjudligi aniqlandi. Bundan ko'rinib turibdiki, ushbu fiderda joylashgan TP-186 100 kVA moyli kuch transformatorining quyi tomonida kuchlanish og'ishi mavjud va joriy holat uchun kuch transformatorining vektor diagrammasi quyidagicha (1-rasm).
1-rasm. Tog'lik fiderida joylashgan TP-186 100 kVA moyli kuch transformatorining quyi tomonida
06.11.2023 holatidagi vektor diagrammasi
Tog'lik fiderida joylashgan TP-186 100 kVA moyli kuch transformatorining yuqori cho'lg'amiga kirish klemmalarida ham fazalar bo'yicha kuchlanishning oniy qiymatlari o'lchandi. Olib borilgan tadqiqotlar natijasida elektr tarmog'idagi kuchlanish og'ishi transformatorning yuqori tomonidagi kuchlanishning GOST me'yoriy hujjatlarida ko'rsatilgan ± 10 %, ya'ni 1 kV dan oshib ketishi aniqlandi (2-rasm).
9400 9200 9000 8800 8600 8400
■ Umumiy kuchlanish
2-rasm. TP-186 100 kVA moyli kuch transformatorining yuqori cho'lg'amlarida kuchlanishning faza
bo'yicha oniy qiymatlari
A faza В faza С faza
Kuchlanish og'ishi natijasida kuch transformatorlarida hosil bo'ladigan qo'shimcha isroflar
Elektr tarmog'ida kuchlanishning uzoq vaqt davomida belgilangan qiymatidan og'ishi kuch transformatorlarida qo'shimcha quvvat isrofiga sabab bo'ladi (Goritsky, 2018). Kuch transformatorining yuklama va salt ishlash rejimida kuchlanish og'ishi natijasida umumiy yo'qotiladigan quvvat isrofi quyidagicha (Safonov, 2013) hisoblanadi:
AP — APyuk.nom (ioo+5ü) ^salt nom^ ïôô ) " (15)
Bu yerda: AR , „ AR , - kuchlanish nominal qiymatlarida yuklama va salt ishlash
J (yuk.nom) (salt.nom) A J J
rejimidagi isroflar, kWt;
SU - kuchlanishning nominaldan og'ishi, %.
Nominal qiymatga nisbatan qo'shimcha quvvat sarfining ortishi (kamayishi) quyidagi ifoda orqali aniqlanadi (Tuichiev, 2022):
ASP = f (APsalt.nom - APyuk,nom). (16)
Bu yerda: SP - quvvat isrofining o'zgarishi, kWt.
Bundan tashqari, kuchlanish og'ishi mavjud kuch transformatorlarida hosil bo'ladigan qo'shimcha quvvat isrofi kuch transformatorining yuklanganlik darajasiga bog'liq va quyidagicha:
Agar AR , > AR , ■ (K , < 0,4) bo'lganda, kuchlanishni kamaytirish tavsiya etiladi,
° (salt.nom) (yuk.nom) v yuk J ° J J
chunki AU<0 da quvvat isrofi kamayadi (Yusupov & Tuichiev, 2022).
Turli yuklama rejimida ishlayotgan TM-100 kVA li kuch transformatorlarida kuchlanishning og'ishi natijasida hosil bo'ladigan qo'shimcha aktiv quvvat sarfi grafik ko'rinishda egri chiziq hosil qiladi (3-rasm).
Agar AR , , > AR ,, ■ (K , < 0,5) bo'lganda, kuchlanishning nominaldan ortishi
(yuk.nom) (salt.nom) yuk
natijasida transformatorning qo'shimcha quvvat isrofi kamayadi (Qobilov & To'ychiyev, 2023).
Yuklanish koeffitsiyenti < 0,4 < Kyuk < 0,5 oraliqda bo'lganda, kuch transformatori yuklama va salt ishlash rejimlarida hosil bo'ladigan qo'shimcha quvvat isrofi AR , , « APr ,, ,
(yuk.nom) (salt.nom)
bo'ladi (4-rasm) (Yusupov & Tuichiev, 2022).
Kuch transformatorlarida kuchlanish og'ishi natijasida hosil bo'ladigan qo'shimcha quvvat isrofi quyidagi formula orqali aniqlanadi (Qobilov & To'ychiyev, 2023):
SPSII = ARSU - AR (17)
SU SU nom J
Qo'shimcha hosil bo'luvchi quvvat isrofini aktiv quvvatga nisbatan foizlarda quyidagicha ifodalash mumkin (Safonov, 2013):
SPort.su = 100% (18)
r-nom
Tadqiqot natijalari tahlili
C++ Builder 6 dasturi yordamida 6,10/0.4 kV kuchlanishli kuch transformatorlarida kuchlanish og'ishi natijasida hosil bo'ladigan qo'shimcha quvvat isrofini aniqlash imkonini beruvchi dasturiy ta'minot ishlab chiqildi. Tadqiqot ishlari 100 kVA quvvatdagi kuch transformatori uchun olib borildi (3-rasm) (Qobilov & To'ychiyev, 2023).
Kucb transfoiniatorlai'da kucblanisb og'ishi natijasida hosil bo'luvcbi qo'shimcha quvvat isrolini aniqlash
Yuklanianing aktiv quwati, P [W] [яйю
Transformator rho'Ig'aminiug umuiuiy uzualigi, 1[ш] "IMI
Cbo'lg'atnga o'ralgau simuiug ko'ndalaug kesirn yuzasi. S [mm.kv] [з
EL L da kuchlanish og'isb qiyuiati. dU [<И>]; |Й>
Kurh transforniatorining salt ishlash rejimidagi quwat isrofi, dP [W] 270
Quwat koeffisieuti. cosj [w
O'tkazgicbuiug solisbtirma aktiv qarshiligi, 10 [10A-6 Ош/ш] Ь-017
Nominal kurhlanisb, U [V] |i°°oo
Hisoblash Daslurni yopish
Kucblauisb og'ishi natijasida transforniatorda hosil bo'layotgan qo'sbimcba quvvat isrofl dP= 1,685 kW
3-rasm. 100 kVA li kuch transformatorida kuchlanish og'ishi natijasida hosil bo'luvchi qo'shimcha quvvat isrofi
Ulanish sxemasi Д/Л0-11 bo'lgan ТМ-100/10/0,4-У3 moyli kuch transformatorining boshlang'ich parametrlari olindi. Yuqoridagi hisob natijalaridan ko'rinib turibdiki, AU = 10 % kuchlanish og'ishi mavjud 100 kVA li kuch transformatorida salt ishlashdagi quvvatidan tashqari yana AP = 1,68kW quvvat isrofi hosil bo'ladi.
KUCHLANISH OG'ISHI %
■ Kz=l Kz=0,8 Kz=0,6 Kz=0,4 Kz=0,2
4-rasm. TM-100 kVA kuch transformatorida kuchlanish og'ishi natijasida qo'shimcha quvvat sarfining hosil bo'lishi
Bu yerda APSU, APngm - elektr qurilmaning nominal kuchlanishdagi quvvat isrofi va kuchlanishning og'ishida hosil bo'luvchi quvvat isrofi, kWt.
Xulosalar
Olingan natijalarni tahlil qilish asosida quyidagi xulosalar olindi: Toshloq tumanidagi 10-6/0.4 kV kuchlanishli kuch transformatorlarining xizmat ko'rsatish muddati, quvvati, maksimal yuklamasi, ta'mirlash muddati va transformatorlardagi shikastlanish sabablari o'rganildi. Eksperimental tadqiqot natijasida 10-6 kV kuchlanishli elektr tarmog'ida kuchlanish og'ishi mavjudligi aniqlandi. Ta'minlovchi elektr tarmog'ida hosil bo'layotgan
kuchlanish og'ishi transformatorlarning ishlash muddati, shikatlanishi (6 %) va ishonchliligi pasayishiga olib keladi.
Kuchlanishning og'ishi natijasida hosil bo'luvchi qo'shimcha quvvat isrofini kamaytirish uchun elektr uzatish liniyasida kuchlanishni (1 ^ 1,1) oraliqda ushlab turish kerak. Demak, elektr qurilmalarining texnik va iqtisodiy mezonlarga muvofiq ruxsat etilgan kuchlanish og'ishi optimal diapazonda ta'minlanishi zarur.
REFERENCES
1. Bliznyakov, A., & Korablev, V. (2009). Analysis of the steady-state thermal mode of the current-carrying circuit of the selector of the transformer voltage regulation device. Elektrotehnika ta Elektroenergetika, 1, 53-57. ISSN 1607-6761.
2. Chung, Y. (2003). Dynamic voltage regulator with solid state switched tap changer. Proceedings of the IEEE PES International Symposium on Quality and Security of Electric Power Delivery Systems (pp. 05-108).
3. Goritsky, V. (2018, April 26-27). Influence of electricity quality on the operation of asynchronous electric motors. Proceedings of the XVIII International Scientific-Technical Conference of Students, Graduate Students and Young Scientists. Gomel: P.O. Sukhoi State Technical University.
4. Goryunov, V. (2011). Schematic solutions of the active current curve filtering in the four-wire three-phase network to ensure the quality of electrical energy. Omsk Scientific Bulletin, 3(103), 214-217.
5. Lavrov, A., & Popov, E. (2017). Analysis of secondary voltage regulation modes of transformers with tap changers. Izvestiya SPbGETU "LETI", 5, 53-57.
6. Lavrov, A., Popov, E., & Shlyapnikov, A. (2018). Analysis of methods of autotransformer voltage regulation. Izvestiya SPbGETU "LETI", 10, 75-81.
7. Qobilov, M., & To'ychiyev, Z. (2023). Elektr energiyasi sifat ko'rsatkichlari va kuchlanish og'ishi holatlari tahlili. NTJ FerPI, 27(1), 35-38.
8. Qobilov, M., & To'ychiyev, Z. (2023, December 7). Kuch transformatorlarida kuchlanish og'ishi natijasida hosil bo'luvchi qo'shimcha quvvat isrofini aniqlash. Certificate DGU No. 30744. Ministry of Justice of the Republic of Uzbekistan.
9. Ratomsky, E., & Sivtsov, N. (2010). Voltage regulation in the electric network by means of the transformer on-load tap-changer device. Actual problems of power engineering, 131.
10. Safonov, D. (2013). Influence of voltage deviation on power losses in electrical equipment of electric networks and consumers. Omsk Scientific Bulletin, 2, 203-206.
11. Tuichiev, Z. (2022, October 20-22). Y/Y0 connection scheme and the results of experimental studies of symmetrical power transformers. Proceedings of the V International Youth Scientific and Practical Conference within the Decade of Science and Technology in the Russian Federation (ENERGOSTART). Kemerovo.
12. Yusupov, D., & Tuichiev, Z. (2022, October 20-22). Increasing the reliability of power transformers operation by eliminating zero secondary voltage. Proceedings of the V International Youth Scientific and Practical Conference within the Decade of Science and Technology in the Russian Federation (ENERGOSTART). Kemerovo.
