CC BY
0ELEKTR ENERGIYASINI TEJASH VA QAYTA ISHLASH SAMARADORLIGI 1Karimbayeva Aziza Saidazim qizi, 2Bazarbaev Batir Joldasovich, 3Nuraliyev Faxriddin
Murodillayevich
1Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU magistranti, 2Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU. TMT kafedrasi dotsenti, 3Muhammad al-Xorazmiy nomidagi TATU. TMT kafedra
mudiri
https://doi.org/10.5281/zenodo.10721417
Annotatsiya. Yoritishda energiya tejash muommolari va yechimlari bugungi davrida dolzarb masalalardan biri Energiya resurslariga bo'lgan talabning tobora ortib borayotgani va unga bo'lgan ehtiyojlar ortishi bilan energiya resurslaridan oqilonafoydalanish va shuningdek har yili elektr jihozlari soni ortib borishi bilan, ko'proq va ko'proq yoritilgan bilbordlar va katta miqdorda elektr energiyasini talab qiladigan boshqa tuzilmalar mavjud. Elektr energiyasi iste 'molining oshishi tabiatga yukni oshiradi, tabiiy resurslar tugaydi va ekologik muammolarga yuzaga kelishi boshlanadi. Atrof-muhitning og'ir sharoitlarga olib keladi. Energiya va yoritish harajatlarini tejash va qayta ishlash chora-tadbirlarini ishlab chiqish va amalga oshirish yuzasidan yetarlicha e 'tibor berilmayapti. Elektr energiyasini tejash orqali bir necha samarali natijalarni qo'lga kiritish mumkin. Yuqorida ko'rsatilgan resurslar orqali olingan energiya keyinchalik elektr energiyasiga aylantiriladi va tabiiy resurslarni qisman bo'lsada tejashga olib kelishi ko'rsatilgan.
Kalit so'zlar. yoritish, elektr energiya, tejash, muammolar, resurslar,samaradorligi.
Аннотация. Проблемы и пути решения энергосбережения в освещении. Сегодня одним из актуальных вопросов является рациональное использование энергоресурсов при постоянно растущем спросе на энергоресурсы и потребности в них, а также при увеличении с каждым годом количества электроприборов. все больше появляется освещенных рекламных щитов и других конструкций, требующих большого количества электроэнергии. Увеличение потребления электроэнергии увеличивает нагрузку на природу, природные ресурсы истощаются и начинают возникать экологические проблемы. Это вызывает тяжелые экологические условия. Недостаточно внимания уделяется разработке и реализации мер по экономии и утилизации затрат энергии и освещения. Экономя электроэнергию, можно добиться нескольких эффективных результатов. Энергия, полученная с помощью вышеупомянутых ресурсов, затем преобразуется в электричество и, по крайней мере, частично экономит природные ресурсы.
Ключевые слова. освещение, электроэнергия, экономия, проблемы, ресурсы, эффективность.
Abstract. Problems and solutions of energy saving in lighting. Today, one of the urgent issues is the rational use of energy resources with the ever-increasing demand for energy resources and the needfor it, and also with the number of electrical appliances increasing every year, more and more there are more illuminated billboards and other structures that require large amounts of electricity. An increase in the consumption of electricity increases the burden on nature, natural resources are depleted and environmental problems begin to arise. It causes severe environmental conditions. Not enough attention is paid to the development and implementation of measures to save and recycle energy and lighting costs. By saving electricity, you can achieve several effective results. The energy obtained through the above-mentioned resources is then converted into electricity and is shown to save natural resources at least partially.
Keywords. lighting, electricity, saving, problems, resources, efficiency.
Hozirgi kunda elektir energiyasini tejash muammolari dunyoning barcha sohalarida tejash muamosi alohida ahamiyatga egadir. Dunyoning rivojlangan balki rivojlanayotgan deyarli barcha mamlakatlarida yoritish moslamalarida energiya tejash katta ahamiyatga ega bo'lgan.
Ushbu holat yuzasida quyidagi savollar ko'rib chiqiladi:
1. Elektr energiyasi nima?
2. Elektr energiyasini tejovchi talablar qanday amalga oshiriladi?
Elektr energiyasi nima degan savolga uning kelib chiqishini yodga olamiz. Elektr energiya lotincha „electricus" so'zidan olingan bo'lib, zaryadlangan erkin elektron zarralarining o'zaro ta'siri va tartibli harakati natijasida yuzaga keladigan hodisalar majmui hisoblananishiga aytiladi.
Energiya - yorug'lik, issiqlik va harakatdagi o'zgarishlar kabi ishlarni bajarish qobiliyatining umumiy atamasiga aytiladi. Energiya turli shakllarda, jumladan mexanik, yorug'lik, kimyoviy va elektrda mavjud. Issiqlik ishlab chiqarish uchun o'tin yoqish, transport vositalarini quvvatlantirish uchun benzin yoqish yoki elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun turbinalarni aylantirish - bu ish uchun energiyadan foydalanishning barcha usullari kiradi.
Elektr energiyasi hozrda inson faoliyatida deyarli barcha asosi bo'lgan o'ziga hos poydevor deb atasak ham bo'ladi. Elektr energiyasi juda ko'p afzalliklarga ega junladan issiqlik, zavodlar, fabrikalar, avtomabillar, binolar ishlab chiqarish va boshqalarni o'z ichiga oladi.
Ko'pgina davlatlarda ishlatiladigan energiyaning atigi 40 foizi elektr energiyasidan olinadi. Qolgan 60% energiyaning katta qismi to'g'ridan-to'g'ri qazib olinadigan yoqilg'ilar masalan avtomobillarni quvvatlantirish uchun benzin yoki isitish va ovqat pishirish uchun tabiiy gazni yoqish orqali ta'minlanadi. Ko'pgina mamlakatlar 100 yilga kelib 2050% uglerodsiz elektr energiyasini ta'minlash majburiyatini oldi. Iqlim maqsadlariga erishish uchun hozirda elektr energiyasi bilan ta'minlanmay qolgan 60% energiyani ham hal qilishi kerak. Buning bir usuli -elektrlashtirish deb ataladigan jarayon, bu yerda siz qazib olinadigan yoqilg'ida ishlaydigan asboblar va texnologiyalarni elektr energiyasi bilan ishlaydigan texnologiyalar bilan almashtirasiz. Masalan elektr yoki induksiyon pishirgichga o'tish yoki elektr transport vositasini boshqarish. Toza manbalardan ko'proq elektr energiyasini yetkazib berish va mavjud texnologiyalarni elektrlashtirish, butun dunyoni butunlay uglerodsiz kelajakka olib kelishi mumkin. Oddiy qilib aytadigan bo'lsak, kundalik hayotimizda. Birinchi navbatda elektr energiyasini tejashi uy xo'jaligidan boshlanadi. Energiya xarajatlarining eng katta qismi uy xo'jaligiga to'g'ri keladi. Uylarimizda elektr toki chiroqlarni yoritadi, dazmolni isitadi, kompyuter, muzlatgich va boshqa jihozlar ishlaydi. Har yili elektr jihozlari soni ortib bormoqda, ko'proq va ko'proq yoritilgan bilbordlar va katta miqdorda elektr energiyasini talab qiladigan boshqa tuzilmalar mavjud. Bu ko'rinmas ishchi hamma joyda qo'llaniladi. Elektr energiyasi iste'molining oshishi tabiatga yukni oshiradi, tabiiy resurslar tugaydi va ekologik muammolarga "energiya ochligi" tahdidi sola boshlaydi.
Shuningdek Energiya resurslarini tejashning muhim zaxiralaridan biri bu yoritish moslamalarida energiya sarfini ratsionalizatsiya qilishdir. Elektr energiyasini qo'lanilishi sohalari turlicha. Jamoat binolarida, turli sanoat korxonalarida, qurilish va transportda, qishloq xo'jaligi korxonalarida, ko'chalarni yoritishda shuningdek televideniyada deyarli barcha sohalarda zarurdir.
Elektr energiyasidan noratsional foydalanish ko'mir, gaz, neft va suvni iste'mol qiladi, ularning zahiralari cheksiz emas va zararli moddalarning atmosferaga chiqarilishi juda katta, hozirgi kunga kelib yirik shaharlar aholisi tutundan bo'g'ilib qolgan. Yonilg'ini yoqish va er
yuzida o'rmonlarning qisqarishi natijasida atmosferada "issiqxona gazlari" kontsentratsiyasi oshadi, shuning uchun atmosferada tabiiy muvozanat buziladi, bu esa isish va global iqlim o'zgarishiga olib keladi. Shu bilan birga, insoniyat sivilizatsiyasining kelajagi ko'p jihatdan bu muammoni hal qilishdagi muvaffaqiyatga bog'liq, bu nafaqat elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan qazib olinadigan yoqilg'ilarning asta-sekin kamayib borishi, balki atrof-muhitning zararli moddalar chiqindilari bilan tez ifloslanishi tufayli ham atmosferaga (karbonat angidrid va oltingugurt, shuningdek simob) elektr energiyasini ishlab chiqarishda yoqilg'ining yonishi natijasida hosil bo'ladi. Shuningdek elektr, issiqlik va issiq suvning nisbiy mavjudligi ko'plab odamlarda bu imtiyozlar o'z-o'zidan paydo bo'ladi va ular hech qachon o'zlarini tugatmaydilar degan fikrni yaratadi.
Elektr energiyasini tejovchi talablar - qayta tiklanadigan manbalardan foydalangan holda, energiya ishlab chiqarish, qazib olinadigan yoqilg'ilarni yoqishdan ko'ra kamroq emissiya bilan bog'liq. Iqlim inqiroziga qarshi kurashda hozirda emissiyalarning asosiy ulushini tashkil etuvchi qazilma yoqilg'idan qayta tiklanadigan energiya manbalariga o'tish muhim ahamiyatga ega.
Bugungi kunda qayta tiklanadigan energiya ko'pchilik mamlakatlarda arzonroq muqobil bo'lib hizmat qiladi, qazib olinadigan yoqilg'iga qaraganda uch barobar ko'proq ish o'rinlarini yaratadi.
Jumladan quyosh energiyasi - barcha energiya resurslaridan eng boy hisoblanadi va hattoki bulutli havoda ham foydalanish mumkin. Quyosh energiyasini Yer tomonidan qo'lga kiritish tezligi insoniyatning energiya iste'mol qilish tezligidan taxminan 10 000 marta ko'pdir.
Quyosh texnologiyalari turli xil ilovalar uchun sovutish, issiqlik, elektr, tabiiy yorug'lik va yoqilg'i bilan ta'minlashi mumkin. Ushbu texnologiyalar quyosh nurlarini to'playdigan fotovoltaik panellar yoki nometall yordamida quyosh nurini elektr energiyasiga aylantirish imkonini beradi.
So'nggi o'n yillikda quyosh panellarini ishlab chiqarish narxi keskin tushib ketdi, bu ularni nafaqat arzon, balki ko'pincha elektr energiyasini ishlab chiqarishning eng arzon usuliga aylantirdi. Quyosh panellari taxminan 30 yil xizmat qiladi va ularni ishlab chiqarishda ishlatiladigan material turiga qarab turli xil soyalarda bo'ladi. Hozirgi kunda kelib quyosh energiyasidan keng qolanilib kelmoqda va bu energiya tejash samarasini oshiradi.
Shamol energiyasi ham bir qancha avzaliklarga egadir. Quruqlikda (quruqdagi shamol fermalari) yoki dengiz yoki chuchuk suvda (dengiz / qirg'oq shamol stansiyalari) joylashgan yirik shamol turbinalari yordamida harakatlanuvchi havoning kinetik energiyasidan foydalanadi. Shamolning o'rtacha tezligi joylashuvga qarab juda katta farq qilsa-da, kuchli shamollar dunyoning ko'plab mintaqalarida sodir bo'ladi, lekin ba'zida uzoq hududlar shamol energiyasini ishlab chiqarish uchun eng mos joy hisoblanadi. Dengizdagi shamol energiyasi juda katta salohiyatga ega.
Geotermal energiya - Yerning ichki qismidagi mavjud issiqlik energiyasidan foydalanadi. Issiqlik geotermal suv omborlaridan burg'ulash yoki boshqa usullar orqali olinadi.
Yer yuzasida paydo bo'ladigan har xil haroratli suyuqliklar elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun ishlatilishi mumkin. Gidrotermal suv omborlaridan elektr energiyasini ishlab chiqarish texnologiyasi yetuk va ishonchli bo'lib, 100 yildan ortiq vaqtdan beri qo'llanilib kelinmoqda.
Gidroenergetika - suvning yuqori balandlikdan pastroq balandlikka harakat qiladigan energiyasidan foydalanadi. Bunda energiyani suv omborlari va daryolar yordamida olish mumkin. GES va GESlar mavjud daryo oqimining energiyasidan foydalanadi. Gidroelektrik suv ta'minoti
bir nech foydali maqsadlarda qo'llaniladi: ichimlik va sug'orish suvi bilan ta'minlaydi, suv toshqini va qurg'oqchilikka qarshi kurashda yordam beradi, navigatsiya xizmatlari va energiya ta'minotini ta'minlaydi.
Hozirgi vaqtda gidroenergetika elektroenergetika sohasida qayta tiklanadigan energiyaning eng yirik manbai hisoblanadi. Butun barqaror rejim, yog'ingarchilikning bunga bog'liq va iqlim o'zgarishi, bunday rejimlarga ta'sir qiluvchi ekotizimlarning o'zgarishi deb ataladigan. Salbiy ta'sirlarga duchor bo'lishi mumkin. Gidroenergetika ishlab chiqarish uchun zarur bo'lgan infratuzilma ham ekotizimlarga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Shu sababli, ko'pchilik kichik GESlarni ekologik jihatdan qulayroq variant deb hisoblaydi, ayniqsa chekka hududlardagi odamlar uchun mos keladi.
Okean energiyasi - elektr yoki issiqlik ishlab chiqarish uchun dengiz suvining kinetik va issiqlik energiyasidan, masalan, to'lqinlar yoki oqimlardan foydalanadigan texnologiyalardan foydalanadi. Okean energiya tizimlari hali rivojlanishning dastlabki bosqichida. Hozirgi vaqtda to'lqinlar va oqimlaridan foydalanadigan bir qator prototip qurilmalar sinovdan o'tkazilmoqda. Nazariy jihatdan okean energiyasi insonning hozirgi energiya ehtiyojlaridan osongina oshib ketishi kutilmoqda.
Bioenergiya - biomassa deb ataladigan turli xil organik materiallardan, masalan, issiqlik va elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan yog'och, ko'mir, go'ng va boshqa organik o'g'itlar shuningdek suyuq bioyoqilg'i ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan ekinlardan olinadi. Biomassaning ko'p qismi qishloq joylarida ovqat pishirish, yoritish va xonani isitish uchun ishlatiladi va uning asosiy iste'molchilari deyarli ko'p qismi rivojlanayotgan mamlakatlardagi kambag'al aholidir.
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, elektr energiyasi bizni uyimiz va mashinamizni quvvatlash uchun maxsus eneriya turi hisoblanadi. Elektr energiya quyosh, tabiiy materiallardan, yoruglik energiyasidan, kimyoviy yoki suv va shamol harakatidan mexanik energiya orqali ishlab chiqiladi. Shuningdek energiya resurslarini tejashning muhim zaxiralaridan biri bu yoritish moslamalarida energiya sarfini ratsionalizatsiya qilishdir, elektr energiyasi sohalarda jamoat binolarida, turli sanoat korxonalarida, qishloq xo'jaligi va ko'chalarni yoritishda keng qo'llaniladi. Elektr energiyasini tejash orqali bir necha samarali natijalarni qo'lga kiritish mumkin. Yuqorida ko'rsatilgan resurslar orqali olingan energiya keyinchalik elektr energiyasiga aylantiriladi shuningdek uni elektr uzatish liniyalari orqali uzatish mumkin. Bu elektr energiyasi ayniqsa energiyaning foydali shaklidir. Chunki uni uzoq masofalarga tez va samarali uzatish mumkin.
REFERENCES
1. В.Г. Семенов Энергосбережение / Энергосовет М.: 2010 № 6 (11) .- С.11.
2. https://uz.wikipedia.org/wiki/Energetika sanoati
3. Armstrong, Robert C., Catherine Wolfram, Robert Gross, Nathan S. Lewis, and M.V. Ramana et al. The Frontiers of Energy, Nature Energy, 2016.Vol 1, 11 January
4. Сапаев М. Моделирование телекоммуникационых сетей на основе технологии нечеткой логики / Volume 6 of the Philippine Journal of Engineering Sciences /Philippine. Novemmer.2023 .8 -12 p.
5. Elmuradovich E. D. et al. ENERGIYA TIZIMLARIDA INTELLEKTUAL O 'LCHASH VOSITALARINI QO 'LLASH MASALALARI //Science and innovation. - 2023. - Т. 2. -№. Special Issue 8. - С. 430-434.
6. F. A. Hoshimov, I. I. Bakhadirov, M. T. Erejepov, B. A. Djumamuratov Development of method for normalizing electricity consumption. E3S Web of Conferences 139, 010 (2019) https://doi.org/10.1051/e3sconf/201913901074 RSES 2019.
