Научная статья на тему 'ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯСИНИ БУГУНГИ КУНДАГИ ҲОЛАТИ ВА КЎРСАТКИЧЛАРИ'

ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯСИНИ БУГУНГИ КУНДАГИ ҲОЛАТИ ВА КЎРСАТКИЧЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Энергетика и рациональное природопользование»

CC BY
21
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Жаҳонда / истеъмолчилар / электр энергияси / талаб ва таклиф / субъектлари / бухгалтерия ҳисоби / долзарблиги ва меъёрий-ҳуқуқий асослари.

Аннотация научной статьи по энергетике и рациональному природопользованию, автор научной работы — Нурниёзов Ф.А.

Жаҳонда аҳоли ва иқтисодиёт тармоқларининг электр энергияси таъминотига эҳтиёжини тўлиқ ва узлуксиз қондириш, қайта тикланувчи энергия манбаларини ишлаб чиқаришни ошириш ва унинг таъминоти ҳисобини юритишни такомиллаштиришга алоҳида эътибор қаратилмоқда. Жаҳон энергетика агентлиги маълумотларига кўра, «2021 йилда жаҳонда қайта тикланадиган электр энергияси ишлаб чиқариш ҳажми янги рекордни қайд этиб, жами яратилган электр энергиянинг 6 фоизини ташкил қилиб, деярли 295 ГВтга етди».

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯСИНИ БУГУНГИ КУНДАГИ ҲОЛАТИ ВА КЎРСАТКИЧЛАРИ»

Нурниёзов Ф.А. ассистенти

Самарканд иктисодиёт ва сервис институти "Бухгалтерия щсоби" кафедрасининг

ЭЛЕКТР ЭНЕРГИЯСИНИ БУГУНГИ КУНДАГИ ХОЛАТИ ВА

КУРСАТКИЧЛАРИ

Аннотация. Жауонда ауоли ва ицтисодиёт тармоцларининг электр энергияси таъминотига эутиёжини тулиц ва узлуксиз цондириш, цайта тикланувчи энергия манбаларини ишлаб чицаришни ошириш ва унинг таъминоти уисобини юритишни такомиллаштиришга алоуида эътибор царатилмоцда. Жауон энергетика агентлиги маълумотларига кура, «2021 йилда жщонда цайта тикланадиган электр энергияси ишлаб чицариш уажми янги рекордни цайд этиб, жами яратилган электр энергиянинг 6 фоизини ташкил цилиб, деярли 295 ГВтга етди».

Калит сузлар. Жауонда, истеъмолчилар, электр энергияси, талаб ва таклиф, субъектлари, бухгалтерия уисоби, долзарблиги ва меъёрий-ууцуций асослари.

Nurniyazov F.A. assistant "Accounting" department Samarkand Institute of Economics and Service

CURRENT STATUS AND INDICATORS OF ELECTRICITY

Annotation. In the world, special attention is being paid to the complete and continuous satisfaction of the needfor electricity supply of the population and economic sectors, to increase the production of renewable energy sources and to improve the accounting of its supply. According to the World Energy Agency, "in 2021, the volume of renewable electricity production in the world set a new record, accounting for 6% of the total electricity generation and reaching almost 295 GW."

Key words: In the world, consumers, electricity, supply and demand, entities, accounting, relevance and regulatory framework.

Кириш: Электр энергияси таъминоти субъектларига катта хажмдаги инвестицияларни жалб килиш ва улар молиявий фаолиятини асосли бахолашни такомиллаштириш, электр энергия таъминоти субъектларида бухгалтерия хисобини самарали йулга куйиш оркали уларнинг молиявий холатини бахолаш шаффофлигини оширишни такозо этмокда.

Жахонда истеъмолчиларга электр энергиясини узлуксиз етказиб беришни таъминлаш максадида электр энергияси таъминоти корхоналарида уларнинг молиявий баркарорлигини таъминлашга оид изланишларга алохида эътибор каратилмокда. Ушбу изланишларда электр энергияси таъминоти корхоналарнинг хисоб сиёсатини ишлаб чикиш, активларни таснифлаш, уларни тан олиш, бахолаш, хисобини ташкил этиш ва юритиш белгилаб берилган. Электр энергиясига талаб ва таклифнинг узгарувчан булиб колаётгани, электр энергиясини товар сифатида катта хажмда саклаб туриш имкониятининг йуклиги каби таъминот корхоналарида фаолиятнинг узига хос хусусиятларини инобатга олиб, мажбуриятлар, хусусий капитал, даромад ва харажатлар хисобини ташкил килиш, молиявий хисоботнинг халкаро стандартларига утаётган энергетика сохасидаги хужалик субъектларида ушбу стандартларни куллаш каби йуналишларда илмий тадкикотлар олиб борилмокда.

Узбекистонда электр энергияси таъминоти корхоналарини трансформация килиш хамда уларга инвестицияларни жалб этишни кенгайтириш, ахолининг жон бошига ишлаб чикарилган электр энергиясини узлуксиз ошириб бориш масалаларига устувор йуналиш сифатида каралмокда. «2030 йилга кадар электр энергетика тармогида, шу жумладан тугридан-тугри хорижий инвестицияларни жалб этган холда ишлаб чикариш кувватларини ривожлантириш ва йирик инвестиция лойихаларини амалга ошириш белгиланган».54 Мазкур вазифалар ижросини таъминлаш янги электр энергия ишлаб чикариш кувватларини куриш ва мавжудларини модернизация килиш, эскирган асосий воситаларни янгилаш, элект энергияси саноатига бозор механизимларини кенг жорий этиш, элект энергияси тамиъноти корхоналарида молиявий хисоботнинг халкаро стандартлари самарали жорий килиш оркали уларнинг инвестицион жозибадорлигини ошириш зарур. Ушбу вазифаларни амалга оширишда илмий таклиф ва амалий тавсиялар ишлаб чикиш долзарб масалалардан биридир.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 18 июндаги ПФ-6010-сон «Табиий газ ва электр энергиясини сотиш механизмини такомиллаштириш буйича кушимча чора-тадбирлар тугрисида»ги, 2017 йил 29 майдаги ПФ-5059-сон «Электр энергияси ва табиий газ етказиб бериш хамда истеъмол килиш сохасида тулов интизомини янада мустахкамлаш, шунингдек, ижро иши юритиш тизимини тубдан такомиллаштириш чоратадбирлари тугрисида»ги фармонлари, 2019 йил 27 мартдаги ПК-4249-сон «Узбекистон Республикасида электр энергетика тармогини янада

54 Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 27 мартдаги ПК-4249-сон «Узбекистон Республикасида электр энергетика тармогини янада ривожлантириш ва ислох килиш стратегияси тугрисида»ги карори. Конун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 28.03.2019 й., 07/19/4249/2840 -сон;

08.07.2021 й., 06/21/6258/0651-сон

ривожлантириш ва ислох килиш стратегияси тугрисида»ги 2017 йил 14 ноябрдаги П^-3384-сон «Электр энергияси ва табиий газ назорати ва хисобининг автоматлаштирилган тизимини жадал жорий этиш чоратадбирлари тугрисида»ги, 2017 йил 26 майдаги П^-3012-сон "20172021 йилларда кайта тикланувчи энергетикани янада ривожлантириш, иктисодиёт тармоклари ва ижтимоий сохада энергия самарадорлигини ошириш чоратадбирлари дастури тугрисида»ги карорлари, Вазирлар Махкамасининг 2018 йил 26 декабрдаги ВМ-1050-сон «Электр тармоги хужалиги объектларини мухофаза килиш коидаларини тасдиклаш тугрисида»ги карори ва 2020 йил 28 февралдаги ВМ-111-сон «Тадбиркорлик субъектларини электр тармокларига улаш тартибини соддалаштириш ва бизнес мухитини янада яхшилаш чора-тадбирлари тугрисида»ги карорлари шунингдек, мазкур сохага тегишли бошка норматив-хукукий хужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишда мазкур диссертация тадкикоти муайян даражада хизмат килади.

Тахлил ва натижалар: Электр энергияси саноатининг Узбекистон Республикаси иктисодиётида тутган урни ва уни ривожлантириш зарурлигини асослаш; электр энергияси таъминоти корхоналарида бухгалтерия хисобинининг ахамияти, долзарблиги ва меъёрий-хукукий асослари тадкик этиш; электр энергияси таъминоти корхоналарида бухгалтерия хисобига оид хорижий тажрибадан фойдаланиш истикболларини тахлил килиш; электр энергияси таъминоти субъектларида бухгалтерия хисоби ва солик хисоби хисоб сиёсатини шакллантиришни такомиллаштириш;

электр энергияси таъминоти корхоналарининг активлари, хусусий капитали ва мажбуриятлари хисобини ташкил этишни такомиллаштириш;

электр энергияси таъминоти субъектларида бухгалтерия хисобини юритишда молиявий хисоботнинг халкаро стандартларини куллаш йуналишларида таклифлар бериш;

электр энергияси таъминоти корхоналарида бухгалтерия хисобини такомиллаштириш.

Электр энергия таъминоти субъектларида молиявий хисоботлар ва айланма-колдик кайднома маълумотларидан фойдаланиб, харажатлар хусусиятига кура фойда ва зарарлар тугрисидаги хисобот тузишнинг «Ишчи трансформация жадваллари» ишлаб чикилган;

0120 - «Бино, иншоот ва утказувчи мосламалар» ни хисобга олувчи счёт таркибида электр энергияси таннархини ва бошка товар хамда хизматлар таннархини тугри шакллантириш учун 0123 - «Узатиш симлари», 0124 - «Таянчлар» ва 0125 - «Изоляторлар» ишчи счётларини очиш таклиф этилган;

0130 - «Машина ва асбоб-ускуналар» ни хисобга олувчи счёт таркибида асосий воситаларнинг электр энергиясини узатишдаги иштироки ва хусусиятларидан келиб чикиб, 0131 - «Кучлантирувчи

трансформаторлар», 0132 - «Кучлантирувчи машина ва ускуналар» ва 0132 - «Улчов ва бошкарув мосламалари» ишчи счётларини очиш таклиф этилган;

электр энергияси таъминоти субъектларида «франко-истеъмолчи» асосида таннархни электр узатишнинг турли тармоклари буйича хисоблаш тизими ишлаб чикилган.

Соханинг хусусиятларидан келиб чикиб, электр энергияси таъминоти корхоналарида молиявий хисоботнинг халкоро стандартлари асосида хисоб юритиш учун счётлар режаси амалиётга жорий этилган;

асосий воситаларнинг тури ва жойлашган жойидан келиб чикиб, хар бир объект (предмет)га ун икки белгидан иборат инвентар раками бериш усули таклифи амалиётда куллаш учун кабул килинган;

электр энергияси ишлаб чикарадиган тадбиркорлик субъектларидан харид килинган электр энергияси учун карздорликни 6011 - «Тадбиркорлик субъектларига электр энергия учун карз» алохида ишчи счётида хисобга олиш таклифи амалиётга жорий этилган;

халкаро стандарт талабларига кура мехнат таътиллари учун улар бошланмасидан аввал ходимларга мехнат таътили учун резерв яратиш формуласи ишлаб чикилган ва амалиётга жорий этиш учун кабул килинган.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 27 мартдаги П^-4249-сон «Узбекистон Республикасида электр энергетика тармогини янада ривожлантириш ва ислох килиш стратегияси тугрисида»ги карори. ^онун хужжатлари маълумотлари миллий базаси

2. Узбекистон Республикаси Президентининг "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси тугрисида"ги Фармони, 2017 йил 7 феврал, № ПФ-4947.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг «Узбекистон Республикасининг 2017 йилги асосий макроиктисодий курсаткичлари ва давлат бюджети параметрлари тугрисида»ги Кдрори. 2016 йил 27 декабрь. № Щ-2699.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.