CC BY
9
Vestnik KazNMU №2-2020
K.S. Zhakipbekov, Z.M. Turysbekov, B.Sh. Kaldybay, Sh.Zh. Zhumanov, A.K. Zhumabek, A.B. Ospan Asfendiyarov Kazakh National medical university
ANALYSIS OF BURN INDICATORS IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN AND FOREIGN COUNTRIES
Resume: Burn is the most common type of skin injury and a very dangerous injury that can be sustained at any time. Severe burns are second only to road accidents in terms of the number of
deaths after an accident. Treatment of burns is difficult and requires a multi-faceted event.
Keywords: Republic of Kazakhstan, foreign countries, burn, indications, analysis, Almaty
ЭОЖ 615.371:616-084
Екпеге иммунитеттщ кернеултн Ta^ayAaFbi Fылыми непзделген жолдары (эдеби шолу)
М.К. Калыкова1, А.К. Изекенова1, А.М. Раушанова2
С.Ж. Асфендияров атындат Казак ¥лттык медицина университет11 Эл - Фараби атындат Казак ¥лттык Университетi2
Бул макалада эдеби шолу материалдары усынылFан, сон^ы жылдардаFы вакциналардын ти1мд1л1г1 мен олардын иммунитетке кернеулИне талдау жасап кетем1з. Дуниежуз1нде эпидемиялык жаFдай ешкашан б1ркалыпты болмаFан. СонFы 10 жылда "ескГ жукпалы аурулардын кайта келу1 орын алуда. Вакциналардын сапасы артуда жэне олардын жана турлер1 шыFyда, б1рак кандай вакцина болмасын онын аFзаFа эсер1н ету керсетк1ш1н байкау уш1н, б1здер иммунитетт1н кернеул1г1н (yзактыFын) немесе серологиялык мониторингт1 талдай отырып кана корытынды бере аламыз. Халыктын денсаyлыFын ньтайтуда вакцинопрофилактика баFытындаFы б1ршама киындыктар мен сурактар келт1р1лген. Персоналды жэне коллектива иммунитетт1н калыптасуы. Гипериммунизациянын алдын алу жэне таFы баска.
Туй1нд1 сездер: иммунопрофилактика, екпе, вакцина, иммунитет кернеулИ, иммунитет, гипериммунизация
6зект1л1г1
Елбасы Н.Э. Назарбаевтын «Казакстан-2050» Стратегиясы калыптаскан мемлекетт1н жана саяси баFыты, К,азакстан халкына жолдауында айтып кетт1: «Профилактикалык медицина аурудын алдын алyдаFы басты куралFа айналуы ти1с. Халыкпен акпараттык-тус1нд1рмел1к жумыс жург1зуге баса ден кою керек»- деп жетк1зд1. [1]
АлFашыкыда «иммунитет» термин1не токтала кетсек. Иммунитет туралы Fылым - иммунология, антиген атты бетен субстанциялардын эсер ету1не организмн1н жауап беру1н1н генетикалык, молекулалык жэне клеткалык механизмдер1н зерттейд1. [2] Ал эпидемиологиялык процест1н уш1нш1 белтне (звеносына) - кабылдаушы халыкка эсер ету макроорганизмшн жалпы карсы туру кабшетплИн кетеру жэне адамдарFа иммунитет тузуд1н нег1з1 жатады. Организмн1н жукпалы аyрyларFа карсы туру каб1летт1л1г1 осы Ыдетке тэн алдын алу вакциналарын колдану жэне химиялык препараттарды пайдалану аркылы аткарылады. [3] Осы казырп заманнын ен ти1мд1 жукпалы аyрyларFа карсы профилактикасы вакцина жайлы б1р1нш1 жазбаларды жазып кеткен 0тебойдак Тшеукабылулы, ол кызылша мен шешектен айыккан адамдарда "кенд1рмел1 куаттык тетемел1к пайда болады" деп, буг1нг1 т1лмен айтканда, табиFи иммунитетт1н дамуын айткан жэне шешекке карсы вакцинаны ойлап тапкан. ЯFни вакцина егуд1 аFылшын Fалымы Э.Женнерден (1796) 320 жыл бурын жазып, зерттеп кеткен. [2-3] Жукпалы аурулардын алдын алудын ен ти1мд1 эд1стер1н1н б1р1 -вакцинация жэне де бул салада букш элем улкен жет1ст1ктерге жет1п жатыр. Дуниежузшк Денсалык сактау ¥йымынын пайымдауынша, каз1рг1 Fасыр вакцинация (иммунизация)
Fасыры деп санайды. [4] Алайда, екпеден бас тартушылыкта жок емес, ел1м1зде 2014 жылдан берг1 жург1з1л1п жаткан мониторинг бойынша, екпеден бас тарткандар саны 15353 - ке жеткен. Онын ¡шЫде кызылшаFа карсы екпеден 6355 адам, ареспе, кул жэне кекжетелге карсы АКДС - тан 9000 адам бас тарткан. БЦЖ - да бас тарткандар жок емес екен. Халыктан жиналFан п1к1рлер1 бойынша нег1зг1 себептер - жеке нанымдар (50%), д1ни нанымдар (32%) жэне де калFаны Букаралык Акпараттык КуралдардаFы негативт1 акпараттары. [5] Егшмеген балалар эркашанда вакцина бар жукпалы аурулармен ауыратын кау1п тобына к1ред1. [4] Алайда, халыкты ти1мд1 жэне кау1пс1з вакцинациямен камтамасыз ету уш1н елде вакциналарды кадаFалаyдын мемлекетт1к жуйеа жумыс 1стейд1. Дэр1л1к заттарды сараптаудын ¥лттык орталыFынын мэл1меттер1 бойынша вакциналардын сапасын тексеру уш кезеннен турады: бастапкы, аналитикалык жэне мамандандырылFан сараптама. Сынак орталыFынын зертханаларында физикалык-химиялык, токсикологиялык жэне микробиологиялык зертханалармен катар дэршк заттардын иммунобиологиялык сынактары жург1з1лед1. [10] АлматыдаFы зертханалары бар сынак орталы^ы — Орталык АзиядаFы иммунобиологиялык препараттардын сараптамасын жузеге асыратын алFашкы зертхана. Ал дэршк заттармен медициналык буйымдардын мемлекетт1к т1з1м1нде 1р1 фармацевтикалык компаниялардын вакциналарынын 58 атауы т1ркелген. Олар: 1 - Отандык вакцина, 30 - Белгия, Франция, Ирландия жэне Нидерландыдан, 1 - Жапония, 11 -АКШ, 5 - Ресей, 1 - Корея, 2 - Кытай, 6 - Yндiстан жэне 1 -Израиль. [10] 2020 жылдан бастап ел1м1зде ¥лттык кунтабедеп екпелерд1 ек1ге белд1. ЯFни, мЫдетп эр1 ер1кт1 деп. М1ндетт1
турде алынатын BaKU^Ha.napFa мыналар жатады: ВГА, ВГВ, b типтi гeмофильдi инфекция, кул, жатыр мойны iciri, кекжетел, кызылша, кызамык, пневмококкты инфекция, полиомиелит, cipecne, туберкулез жэне эпидемиялык паротит. Эдеби деректерге суйену барысында Германия мысалында, оларда 2020 жылдан бастап мiндeттi болып саналатын вакцина KызылшаFа карсы вакцина. Кызылша сиякты ете KYштi жукпалы ауpулаpFа карсы вакцинациямен камту, кебЫесе аурудын алдын алу Yшiн тым темен. 2018 жылы ДД¥-ныц Еуропалык аймаFында Fана 80 000-нан астам адам осы ауруды жуктырды, ал 2019-2020 жж. Самао калаcындаFы Ыдет 80-нен астам адамнын, нeгiзiнeн балалардын, елiмiнe алып кeлдi. [20] Сондыктанда мундай мiндeттi деген вакцинаны барынша аумаFын кенейту керек, яFни Yлкeн - кiшiнi барынша жоFаpы камту керек. Зерттеу максаты
Иммунопрофилактиканын тиiмдiлiгiн жоFаpылату максатында жYpгiзiлгeн зepттeулepдi камтып, талдау жасау. 1здеу стратегиясы
Рылыми эдeбиeттepдi iздeудe MEDLINE(PubMed), Science Direct, Web of Science, Scopus жэне Отандык эдебиеттерге жYгiндiм. Мына кiлт сездер бойынша iздeдiм, олар: «иммунопрофилактика», «екпе», «иммунитет кернеулт», «иммунитет», «гипериммунизация».
ЖиналFан мэлiмeттepдiн жалпы баpлыFы вакцинадан кeйiнгi иммунитета барынша узак сакталуын (яFни кернеултн арттыру), барынша кауыпciз болуын, вакцинадан кeйiнгi аскынулардын кеpceткiшi темен болуы максатында жэне де иммунитеттке эсер етушл фактоpлаpFа зерттеулер жYpгiзiлeгeн. Зерттеу нэтижес
Эдеби шолу барысында, эдeбиeттepдi ipiктeй отырып, вакцинация(иммунизация) такырыбына жаcалынFан зерттеулер мен экпepимeнттepдi нeгiзгe ала отырып, мына нэтижелерге кез жYгipттiк.
Екпешн барынша тиiмдiлiгiн арттырып, repi эcepлepiн темендету максатында жылдан жылFа жоFаpFы дэрежеде зерттеулер жYpгiзiлiп келе жатыр. ЯFни жукпалы ауpулаpFа карсы екпелерд^ барынша тиiмдiлiгiн жэне де ^6íp жукпалы аурулардын, вакцинанын аркасында барынша жойылFаныда вакцинанын тиiмдiлiгiн дэлелдейдк Бipак та кeйбip жукпалы ауpулаpFа eкпeнiн тиiмciздiлiгi элi де байкалады, мыcалFа ала келсек (АИТВ, Грипп, гонорея, сифилис, геморрагиялык кызба, паразитарлык аурулар жэне таFы баска). [6-7] Кептеген адамдарда вакцинадан кешнп KYpдeлi аскынулардын болуы синтетикалык рекомбинантты гендмнженерлк, антиидиотипиялык, ДНК-вакциналар жэне баскада вакциналарды жасаудын жана каFидаттаpын iздecтipудi, сондай-ак вакцинациянын жана схемаларын эзipлeудi ынталандырады. [6] ЯFни екпеге катысты барлык маFлумат эркашанда езeктi болып келедк Екпeнiн тиiмдiлiгi эркашанда иммунитeттiн кернеултн зерттеу аркылы аныкталады. Ал иммунитетпн кepнeулiгi дeгeнiмiз -иммунологиялык реакциялармен баFаланатын, жукпалы аурулардын бeлгiлi б i р коздь^ышына катысты аFзанын накты иммунитетке спецификалык кабылдамау денгеш. Екпеден кeйiнгi каннын куpамындаFы кандай да б i р жукпалы аурудын KоздыpFышына карсы иммуноглобиндepдiн пайда болуын немесе болмауын тYciну. [7] ЯFни бiз иммунитeттiн екпеге кернеултн каннын серологиялык талдауын жасау аркылы Fана бiлeмiз жэне де бул талдау эдici екпе пайда болFаннан бepi бар бeлгiлi эдic. Жалпы айтканда иммунитeттiн кepнeулiгiн талдауда дербес(жеке) жэне ужымдык(коллективтО иммунитет деп белт каpаcтыpуFа болады. Екeуiнiн де иммунитетпн кepнeулiгiн талдауда артыкшылыктары мен кемшшкл^ жэне де айырмашыктары жeткiлiктi.
Дербес иммунитет. Адамдар б i р вакцинаFа бipдeй жауап бepмeйдi, сонымен катар эр адам эр тYpлi вакuиналаpFа эр
тYрлi жауап бередк Олардын бiреуiне кYштi, ал еюншлане элсiз эсер етуi мYмкiн. Дербес (жеке) тэсш жок немесе жеке вакциналар жок. Б i р кездерi зерттеушiлер созылмалы жукпалы ауруларды емдеуге арналFан аутовакциндердi зерттедi, вакциналар накты пациенттерде белЫген микроорганизмдерден дайындалды. [25] Бiрак принцип керемет жэне шын мэнiнде жеке, бiрак бул эдк техникалык KиындыктарFа жэне осындай жеке вакциналарды тэуелсiз бакылауды уйымдастырудын мYмкiн еместiгiне байланысты тэжiрибеге енбедк Вакцинацияны жекелендiрудiн ен тиiмдi эдiсi, ол вакцинацияны иммунологиялык тYзету эдiсi болып табылады. Вакцинацияны жекелендiру (дербес) бул вакцинацияны тYзету, вакциналарды енпзу, иммунологиялык тYзетудiн спецификалык емес куралдарын колдану немесе кажет болFан жаFдайда вакцинация схемасын езгерту аркылы эрбiр егiлетiн адамFа кауiпсiз жэне тиiмдi иммунитет жасау. Вакцинацияны жекелендiрудiн артыкшылыктары мыналар:
- неFурлым рационалды жэне тиiмдi вакцинацияны камтамасыз ету;
- кыска мерзiмде ужымдык иммунитетке кол жетюзу;
- вакцинациядан кейiнгi реакциялар мен аскынулардын даму каутн азайту;
- жеткiлiксiз немесе шектен тыс иммундауFа байланысты этикалык мэселелердi шешу. [12]
Бул жерде вакцинацияны жекелендiру барлык жаFынан тиiмдi екенiн керселп отыр. 0йткенi кейбiр зерттеулерде бiрiншi вакцинациядан кейiн аFзада антиденелердiн кажетп мелшерi пайда болады, оFан кайта ревакцинация жYргiзгенде кейбiр адамдардын аFзасында антиденелердiн мелшерi сол калпы калып, ал кейбiреулерiнде олардын мелшерi тым азайып кеткен. Сол Yшiнде вакцинацияны жекелендiрудiн зор нэтижесi болады. Ол мына жоFарыда керсетiлiп кеткен артыкшылтары. [26] Ал антиденелердiн жоFары титрлерi аясында вакцинаны кайта енгiзудiн кемшшктерк жана антиденелердiн пайда болуын темендетед^ тiрi вакциналардын курамына кiретiн тiрi микроорганизмдердiн тамырлануына жол бермейд; иммундык кешендердiн пайда болуына ыкпал етед^ вакциналардын жаFымсыз эсерлерiн кYшейтедi; медициналык этика талаптарына сэйкес келмейдi; -экономикалык шыFындарды арттырады.[4] Бул жерде гипериммунизацияFа тYсiнiк бере кету керек, ол екпе кунтабеанщ барлык вакциналарына арналFан колдану женiндегi нускаулыкка сэйкес, талап етшетЫ кайта вакцинациядан кейiн жи пайда болатын жаFдай. Антиденелерi жоFары денгейдегi адамдар, ревакцинацияFа нашар жауап бередк Мысалы: кейбiрiнде вакцинациядан бурын кYл ауруына карсы жоFары денгейде гi титрлерi болса, АДС-М - анатоксижн енгiзгенде 12,9% - да антиденелер саны езгерказ кaлFaн, ал 5,6% - да бастапкы денгейден элдекайда темендеп кеткен. Баскаша айтканда 18,5% aдaмдaрFa кYлге карсы ревакцинациянын кажет емес екенiн керсетедi.[14] Кептеген эксперимент^ жэне клиникалык зерттеулер вакцинацияны дараландыру кaжеттiлiгiн керсетедi. ЯFни вaкцинaFa иммундык жауапты тYзету мына максатта жYзеге асады:
- вaкцинaFa элаз эсер ететiн адамдарды корFaу;
- антиденелерд^ жоFaры корFaныш титрлерi бар адамдарды кайта иммундaуFa жол бермеу;
- барлык егшген aдaмдaрFa иммунитетпн кажетп денгешн
куру. [26]
Спецификалык иммунитета тYзетудiн негiзгi эдiсi антиденелерд^ титрлерiн немесе баяу реакция титн аныктау болып табылады. СонFы 150 жыл iшiнде адамнын иммундык жYЙесiн тYсiнуде Yлкен жетiстiктерге кол жетюзмдк Пол Эрлих, Эли Метников, Луи Пастер, Роберт Кох жэне Уолтер Рид сиякты осы сaлaдaFы iзaшaрлaр, aдaмдaрдaFы гуморальды
жэнe жacyшaлыкl иммyнитeттi тYciнyгe нeгiз бoлFaн мукият зepттeyлep жYpгiздi.[11] Иммyнитeттi тYзeтyдeгi киындыктapдын eH мaныздыcы oл - иммyнитeттiн eKi тYpiнiн бoлyы: гyмopaльды жэнe жacyшaлык. Gcынын нeгiзiндe Т жэнe В вaкцинaлapы aжыpaтылaды. Mундaй вaкцинaлapдa бapлык жaFынaн эpтYpлi: aнтигeндepi, Т - xeлпepлepi, эpтYpлi цитoкиндep жиынтыFы, эpтYpлi эффeктopлык жacyшaлap жэнe тiптi эpтYpлi ecтe caктay жacyшaлapы. [13] ¥жымдык иммyнитeт. Дoктop Apтyp в. Xeдpичтiн тeopияcы бoйыншa, ужымдык иммyнитeт бул ужымнын мYшeлepi жу^лы aypyFa Kap™ вaкцинaциялaнFaн жэнe oFaн Kap™ иммyнитeттi дaмыткaн caйын, aypyдын бYкiл ужымFa кayiп тeндipyiнiн aз бoлyы.[15] MыcaлFa, кызылшa жукпaлы aypybrn aлaтын бoлcaк, бул кayiптi жу^лы aypyFa eтe тиiмдi дeгeн вaкцинaлap oйлaп тaбылып, oл aypyды мeйлiншe кeзiн жoйды. [30] Бipaк coHFbi жылдapы кызылшaнын эпидeмияcы жoFapы дeнгeйдe бaйкaлyдa. Keйбip жaFдaйлapдa кызылшaнын кaйтaлaнyы жaкындa «Aypyлapды бaкылay жэнe aлдын-aлy жeнiндeгi» Eypoпaлык opтaлыктapдa бaйкaлFaн. Бул жaFдaйдa иммyнитeт дэpeжeciн Yнeмi бaкылay eтe мaнызды, эcipece ужымдык иммyнитeт пoпyляцияcын. MыcaлFa aлa кeлceк cepoлoгиялык зepттeyлep apкылы. Дeмeк, cepoлoгиялык дepeктepдi дэл мoдeльдey, жукпaлы apyды жoю жocпapлapынын мaнызды кeмeкшi куpaлынa aйнaлaды. [17] Mынa ужымдык гyмopaльды иммyнитeткe жacaлынFaн зepттey бoйыншa кызылшa, пapoтит пeн кызaмык виpycынa ужымдык иммyнитeттi зepттey Yшiн 1 жacтaн 15 жacкa дeйiнгi 682 бaлaFa cepoлoгиялык тeкcepy жYpгiзiлгeн. Yш виpycтык инфeкцияFa кapcы иммyндay Yшiн, Peceйлiк жэнe шeтeлдiк мoнo - жэнe бipлecкeн пpeпapaттapды кoлдaнылFaн. Зepттey Kopытындылapынын нэтижeciндe кызылшa виpycынa гyмopaльдык иммyнитeт вaкцинaциядaн кeйiн 5 жыл бoйы жэнe peвaкцинaциядaн кeйiн 9 жыл бoйы caктaлaтыны aныктaлFaн: вaкцинaциялaнFaндapдын caны, aнтидeнeлepдiн eндipiлyiнe жayaп бepмeгeндep нeмece иммyнизaциядaн кeйiн 1 жыл бoйы туpaкты бoлып кaлFaн (вaкцинaциядaн кeйiн 10,8 -12,7% жэнe peвaкцинaциядaн гешн 13,7 - 17,1%). [16-30] Aнтидeнeлep тYзiлyiнe жayaп бepгeн eгiлгeндepдeгi пapoтит виpycынa гyмopaльды иммyнитeттiн кepнeyi, вaкцинaция мeн peвaкцинaциядaн кeйiн 5 жыл бoйы бipдeй дeнгeйдe кaлFaн. Aл cпeцификaлык aнтидeнeлepдiн eндipiлyiнe жayaп бepгeн бaлaлapдaFы кызaмык виpycынa дeгeн ^кы^ы пocтфyнкциoнaлды иммyнитeт 5 жыл бoйы eзгepicciз кaлFaн (бaкылay мepзiмi). Бeлгiciз жукпaлы aypy жэнe eгy тapиxы бap 1-14 жacтaFы бaлaлapдa кы^мык виpycынa ужымдык иммyнитeттiн дeнгeйi жacынa кapaй ecкeн. Жукпaлы aypy бoлмaFaн cepoпoзитивтi бaлaлapдын бacым кeпшiлiгiндe (99,6%) жoFapы титpлepдe epeкшe aнтидeнeлepдiн бoлyы, oлapдын буpын бacкa диaгнoздapмeн eткeн кызaмыкпeн ayыpFaнын жэнe кызылшaнын бapлык жaFдaйлapын
зepтxaнaлык pacтay кaжeттiлiгiн Kepce^e^ [16-28] Сepoлoгиялык мoнитopинг мaнызды эпидeмиoлoгиялык KaдaFaлayдын куpaмдac бeлiгi бoлып тaбылaды. Gнын нeгiзгi мiндeттepi мынaлap бoлып тaбылaды: жoFapы Kayiптi тoптapды aныктay, тoлык кaдaFaлay жYЙeciн aныктay жэнe иммyндayды бaFaлayдын бaлaмa тэciлдepiн зepттey. [18] ДД¥-нын уcынымдapынa cэйкec, эpбip экiмшiлiк opгaндa вaкцинaмeн бacкapылaтын инфeкциялapFa кapcы xaлык apacындa, мeмлeкeттiк caнитapлык-эпидeмиoлoгиялык KaдaFaлayды жYзeгe acыpaтын opгaндapдa ipiктeмeлi cepoлoгиялык бaкылayды уйымдacтыpy, бaFaлay мaкcaтындa xaлыктын эpтYpлi жac тoптapынын ужымдык иммyнитeтiнiн жaй-KYЙiн, иммyнитeттiн дeнгeйiнe бaйлaныcты eгyдeн кeйiнгi мepзiмдepдe зepттeлy KepeK.[18] ЯFни бул зepттeyдi Kopытындaй ^ceK, ужымдык иммyнитeттi туpaкты кaлыптa уcтaп туpy Yшiн, вaкцинaция aлдындa жэнe кeйiндe cepoлoгиялык тaлдayлap жYpгiзiп, интepпpитaция жacaлынып î¥py KepeK. Сepoлoгиялык cкpинингтiн мaнызы ocындa. Бaлaлap бoлcын нeмece epeceicrep бoлcын, вaкцинaция тиiмдiлiгi жэнe кayiпciздiгi Yшiн cepoлoгиялык cкpининг жacaп, иммyнитeттiн eкпeгe кepнeyлiгiн aныктay e!e мaнызды. [27] Gнын apтыкшылыктapы жeтepлiк, aйтa кeтceк: кapжылык шыFын aзaяды, eкпeдeн кeйiнгi ayыpcынyлap кeмидi, xaлыктын eкпeгe дeгeн кeзкapacтapы дa жaкcы жaккa eзгepyi мYмкiн. MыcaлFa мынa зepттeyдi aлcaк, Yндicтaндa вaкцинaциядaн буpын cepoлoгиялык cкpинингтeн кeйiн дeнгe бeзгeгiнe кapcы вaкцинaциянын бюджeткe эcepi мeн пaйдaлылыFы бaFaлaнFaн. Нэтижeciндe, зepттeyдe кepceткeндeй, вaкцинaциядaн буpын cepoлoгиялык cкpининг бaFдapлaмacы бap дeнгe вaкцинacы, кoнcepвaтивтi бaFaлayмeн экoнoмикaлык тиiмдi apaлacy бoлып тaбылFaн, яFни экoнoмикaлык шыFынды тeмeндeткeн. [18-19] Pязaнь oблыcындaFы туpFындapFa KYл aypyi^a кapcы ужымдык иммyнитeттiн кepнeyлiк динaмикacын тaлдayдa мынa эдicтepдi кoлдaнFaн. 3eprrey cтaндapттaлFaн эpитpoциттiк дифтepия диaгнocтикyмын кoлдaнa oтыpып, пaccивтi гeмaгглютинaция peaкцияcы apкылы opындaлFaн. Eгy кужaты pacтaлFaн aнaмнeзi бap xaлыктын индикaтopлык тoптapы aдaмдapынын кaн capыcyынын cынaмaлapын зepттeдi. [25] Сepoлoгиялык мoнитopинг нэтижeлepi бoйыншa бaлaлapдaFы KYл aypyынa кapcы иммyнитeттiн жaй-KYЙiн тaлдay (3-4 жac, N = 300), жacecпipiмдep (16-17 жac, n = 302) жэнe epeceK ■^i^ap (30-39 жac, N = 323; 40-49 жac, N = 305) 2015-2017 жж. Сepoлoгиялык мoнитopинг нэтижeлepiн тaлдay бapыcындa, cepoпoзитивтi aдaмдapдa дифтepияFa Kap™ иммyнитeт ecyiнiн oh динaмикacын Kepcern. Сepoлoгиялык мoнитopинг дepeктepi ужымдык имyннитeттiн жoFapы eкeнiн кepceтiп oтыp. Буpын жapиялaнFaн эпидeмиoлoгиялык зepттeyлepгe cэйкec, мундaй жaFдaйлapдa пoпyляциядaFы дифтepия aypyы ^peK кeздeceдi. (1 KeCTe) [19]
Kecie 1 - EnrnnehAep мeн ayHpHn жaзылFaндapдын иммyниIeIIepiнiн ca^ra^y узaкIЫFы
Инфeкция тYpi Иммyнитeттiн caктaлy узaктыFЫ
AyыpFaндap Baкцинa eгiлгeндep
Сipecпe Kaлыптacпaйды 10 жылдaн кeм eмec
KYл 5-10 жыл 5-10 жыл
Keкжeтeл Иммундык туpaктылык, eмip бoйы бoлyыдa
мYмкiн 5 жылFa дeйiн
Пoлиoмиeлит 0мip бoйынa, тeк типocпeцификaлыктaн
бacкa Бapлык виpycтын типiнe eмip бoйынa
^выло^ 20 жылдaн кeм eмec (кeйбip дepeктepгe cYЙeнceк
0мip бoйынa eмip бoйынa)
Klызaмык 0мip бoйынa 20-25 жыл ^ip бoйы бoлyыдa мYмкiн)
Пapoтит <eбiндe eмip бoйынa 20 ж теп (eмip бoйы бoлyыдa мумюн)
Poтaвиpycты
инфeкция Тeк типocпeцификaлык Бapлык виpycтын типiнe eмip бoйынa
Гепатит В 0мiр бойына (шбЫде хронизация) 5-8 ж теп (заманауи деректерге сYЙенсек eмiр
бойына)
Грипп 4-12 ай (типоспецификалык,) 4-12 ай (вирустын 3 титне Faнa)
Пневмокоокты Типоспецификалык, тасымалдаушы Полисaхaридтi вакцина - 5 жылдан теп емес,
инфекция Коньюгировандык вакцина - eмiр бойына
Ал мына зерттеуде, HbsAg вирус антигежне карсы егшген балалар мен ересектердщ, иммунитеттерУн кернеултмен узакты^ына зерттеу жYргiзген. Зерттеуд^ максаты VHB - на карсы екпе aлFaндaрдын иммунитетЫщ кернеулiгi мен узакты^ын аныктау болды яFни ревакцинация жасаудын колайлы уакытын бакылау жэне антидене титрi минималды кeрсеткiшi (корFаныш денгеш) 10 мМЕ/мл каншалыкты калыпты екежн зерттеу болды. Ересектердiн кеп белт медицина кызметкерлерi болFан, яFни кауып тобындаFылар. Ал жалпы барлыFынын саны 503 адамды к¥рады. Зерттеу барысында ересектердi 3 топка жэне де балаларды 3 топка бeлiп салысты^ан. [20-28] ЯFни 2001, 2002, 2003 жылдарда екпе алFандар. Ал зерттеудi 2009 жылы жасаFан. Екпенiн иммунитетке кернеултмен узакты^ын аныктауды Иммуно-ферментт талдау эдiсiмен «Векто HbsAg» - антидене тест жYЙесiн колданFан. [21-29] Зерттеудi корытындылай келгенде, В гепатитЫе карсы вакцинациядан кейiн корFаныш денгешнен жоFары антиденелер титрлерi 8 жыл бойы егiлген балалардын 34,9% - ында жэне ересектердiн 45,1% - ында Fана сакталFан. Ал вакцинациядан кешн 3 жылдан сон, балаларда корFаныш титрiндегi иммунитет 81% - да, ал ересектерде 75,5% - да аныкталFан. Сонымен, В гепатитЫе карсы ревакцинация мерзiмiн аныктау Yшiн, вакцинациядан кейiнгi иммунитеттiн кернеулiгiн бакылаудын теракты жYЙесiн вакцинациядан кейiн 7-9 жылдан сон енгiзудi усынуFa болатынын корытындылап кеттi. [21] ЯFни иммунитетпн кернеултне жасалFан кай зерттеу болмасын, кeпшiлiк Fалымдар серологиялык мониторингтiн маныздылы^ын кeрсетiп жатыр жэне ревакцинациянын ен колайлы деген уакыт аралыFын дэлелдеп беруде. Айта кетерлк жаFдай, эр аFзаFа эр екпе тYрi эртYрлi эсер етедi жэне Австралиялык Fалымдардын зерттеуi бойынша келтiрiлген факторларFа байланысты антиденелер дурыс калыптаспайды жэне иммунитетпн кернеултн тудырмайды. Иммунитетке екпенщ эсерiне келтiрiлген кейбiр факторлар, олар:
1шк факторлар: Жас, жыныс, ген, созылмалы аурулар; Перинатальды факторлар: жYктiлiк мерзiмi, баланын туылFандаFы салмаFы, ана сYтi, аналык антидене жэне баскада аналык факторлар; [23] Сырткы факторлар: жукпалы аурулар, паразиттер, антибиотиктер, пробиотиктер мен пребиотиктер; Зиянды эдеттер: темею, алкоголь eнiмдерiн кабылдау; Жаттмулар жасау, жедел жэне созылмалы психологиялык бузылыстар, уйкы. Тамактану факторы: дене салмаFынын индексi, тамактану статусы. Кррш^ан орта факторлары: географиялык орналаскан жер^ жыл мезгiлi, токсиндер. Екпеге катысты факторлар: Екпе тYрi, штамы, адьюванттары, дозасы.
¥йымдастырылу жаFынан факторлар: екпе егу кестеа, екпенi енгiзу тYрi, бiрлесiп сaлынFaн екпе, бiрлесе таFайындалFан препараттар. [24]
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Стратегиялар мен бaFдaрлaмaлaр URL: https://www.akorda.kz/kz/official_documents/strategies_and_pro grams
2 «Шипагерлк баян», Жалын, Алматы, 1996 ж. 19-20 бет
3 С.Э. Эмiреев, Ж.Т. Темiрбеков Эпидемиология. Жалпы эпидемиология. 1-т. Алматы: ЖАК-тын баспа орталы^ы, 2000. 398-399 б.
Генетика, жынысы, вакцинация сэтiндегi жасы жэне шеспе аурулар сиякты iшкi факторлар, сондай-ак вакциналык eнiмдердi тандау, адъюванттар жэне екпе кестеа сиякты вакциналармен байланысты факторлар вакцина реакциясына катты эсер ететЫне сенiмдi дэлелдер бар. Ана aнтиденелерi мен бaлaлaрдaFы вакцина жауаптары aрaсындaFы eзaрa эрекеттесу Yшiн жаксы дэлелдер де бар. [8-24] Керiсiнше, туу кезiндегi салмак немесе тамактандыру эдiсi сиякты баска перинаталдык факторлардын эсерi туралы немесе инфекциялардын, антибиотиктердн микробиоталардын жэне тамактанудын эсерi туралы колда бар деректер сенiмдi емес. Темек шегу, алкоголь тутыну, психологиялык стресс жэне дене жатты^уларына катысты эртYрлi зерттеулердiн деректерi карама-кайшы келедг [23] Кeптеген зерттеулерде географиялык аймакка байланысты вaкцинaлaрFa жaуaптaрдaFы айырмашылыктар туралы хабарланады. Дегенмен, бурын болFaн иммунитет, тамактану жaFдaйы жэне баска да МЫез-кулык факторлары, сондай-ак генетика мен микробиот сиякты тептеген баска факторлар осы бaкылaуFa кYмэн келтiруi мYмкiн. Сондыктан жекелеген зерттеулердiн нэтижелерiн барынша бaFaлaудын кaжетi шамалы.[8,9] Корытынды
ЖинaктaлFaн материалдарды корытындылай келгенде, XXI Faсыр Иммунизация (вакцинопрофилактика) Faсыры болып тур. Медицинанын ен мыкты саласына айналды. Елiмiзде эпидемиология саласын дамыту, ол ужымдык иммунитеттi дамытып, жукпалы аурулардын санын барынша тeмендету деп тYсiну керек. Со^ы кездерi Казакстанда азаймай турFaн жэне оны тек вакцинамен Faнa алдын алатын кызылша ауруы. Тек елiмiзде Faнa емес, баска дамытан елдерде де кездесiп жаткан жукпалы ауру. Эрине бул жерден ен алдымен вакцинацияны барынша Yлкен масштабта жYргiзiп, барлык профилактикалык шараларды колдану керек. Одан баска да жукпалы аурулардын алдын алу y^iH барынша дербес жэне ужымдык иммунитеттке ш^л бeлу керек. ЯFни, серологиялык мониторинг, серологиялык скринингтер жYргiзу аркылы иммуноглобулиндерге бакылау жасау керек. Ол бакылаусыз кайта - кайта вакцинация жYргiзудiн тшмдЫп жоFaры денгейде бола бермейдг Айта кетсек, жаппай вaкцинaцияFa эсер ететЫ бiрнеше факторлары да бар болып шыкты. Ол вакцинанын eзiне катысты бiрнеше факторлар: тасымалдануы (суык тiзбек) сакталуы, егу техникасы жэне т.б. Ал, адамнын aFзaсынa байланысты тaFы бiрнеше факторлар келтiрiлген, олар: жасы, жынысы, иммундык статусы, eмiр сYру денгейi, жYктiлiк жэне де тaFы да баска кeп факторлар. Дегенменде халыктын денсaулыFын ныFaйту жэне жукпалы аурулардан мейлЫше корFaу, ол бiрiншiден эпидемиология саласынын тiкелей мЫдетк
4 Медуницын Н.В., Олефир Ю.В., Меркулов В.А., Бондарев В.П. Персональный и коллективный иммунитет при вакцинации // БИОпрепараты. Профилактика, диагностика, лечение. - 2016; - №16(4). - С.197 - 200.
5 Информбюро URL: https://informburo.kz/novosti/1200-kazahstancev-otkazalis-ot-vakcinacii-s-nacha la-goda-ezhegodno-eta-cifra-rastyot.html
6 Шортанбаев А.А., Кожанова С.В. Общая иммунология: Учебник /Алматы. Эверо, 2014, 503с
Vestnik KazNMU №2-2020
7 Словарь URL: https://dic.academic.ru/dic.nsf/medic2/29449
8 Zimmermann P, Curtis N. 2019. Factors that influence the immune response to vaccination. Clinical Microbiology Reviens. 32:e00084-18.
9 DOI URL: https://doi.org/10.1128/CMR.00084-18.
10 Новостной сайт capital.kz URL: https://kapital.kz/gosudarstvo/77422/kak-proveryayetsya-bezopasnost-vaktsin-v-kazakhstane.html
11 Электронные диссертации 2004-2019 URL: https://stars.library.ucf.edu/etd/2386
12 Брюко Н.И. Оценка качества и эффективности вакцинации // Медицинский вестник. - 2015; - (9). - С. 1-6.
13 Егорова Н.Б., Мирошниченко И.В., Крейнин Л.С. Иммунологическая реактивность людей к нескольким одновременно вводимым анатоксином. В кн. // Иммунологические аспекты эпидемиологии. Кишинев. - 1977. С 15-6.
14 Медуницын Н.В., Яковлева Т.В. Совершенствование подходов к вакцинопрофилактике // Эпидемиология и вакцинопрофилактика. - 2012; - №3(64). - С. 74-75.
15 Теория коллективного иммунитета URL: https://medalternativa.info/entry/kollektivniy-immunitet/
16 Заргарьянц А.И., Яковлева И.В., Селезнова Т.С., Свиридов
B.В., Белевская А.А. Длительность и напряженность поствакционального иммунитета к вирусам кори, паротита и краснухи // Эпидемиогия и вакципрофилактика. - 2005; -№5(24). - С. 16-18.
17 Towards measles elimination in Italy: Monitoring herd immunity by Bayesian mixture modelling of serological data URL: https://doi.org/10.1016/j.epidem.2012.05.001
18 Короткова В.А., Хомичук Т.Ф. Серологический мониторинг состояния коллективного иммунитета к инфекциям, управляемым средствами специфической профилактики, среди населения Приморского края // Здоровье.Медицинская экология.Наука. - 2016. - №3(66). - С. 103-107.
19 Котолевец Е.П., Максимова О.А. Анализ динамики на напряженности коллективного иммунитета к дифтерии в разных возрастных группах привитого населения Рязанской области в 2015-2017 // Российский медико-биологический вестник имени академика И.П.Павлова. - 2019. - Т. 27. - №1. -
C. 30-34
20 DOI URL: https://doi.org/10.1016/j.eclinm.2020.100352
21 Сафьянова Т.В., Орлов В.И., Лукьяненко Н.В. Длительность и напряженность поствакционального иммунитета против вирусного гепатита В у населения Алтайского края // Эпидемиология. - 2010. - №3 (12). - С. 134 - 137.
22 Карсы профилактикалык, егу журпзшетЫ аурулардын, тобеан, оларды журпзу ережеан жэне халыктын жоспарлы еплуге жаткызылатын топтарын беюту туралы URL: http://adilet.zan.kz/kaz/docs/P090002295_
23 GIVS: Global Immunization Vision and Strategy 2006-2015. Geneva, World Health Organization & United Nations Children's Fund, 2005.
24 Nakaya HI, Hagan T, Duraisingham SS, Lee EK, Kwissa M, Rouphael N, Frasca D, Gersten M, Mehta AK, Gaujoux R, Li GM, Gupta S, Ahmed R, Mulligan MJ, Shen-Orr S, Blomberg BB, Subramaniam S, Pulendran B 2015. Systems analysis of immunity to influenza vaccination across multiple years and in diverse populations reveals shared molecular signatures // Immunity. -43:1186-1198. doi:10.1016/j.immuni.2015.11.012.
25 Брико Н.И. Оценка качества и эффективности иммунопрофилактики // Иммунология. -2017. -№3. 148-154.
26 Katharina T. PaulKathrin Loer Cite as Contemporary vaccination policy in the European Union: tensions and dilemmas // Journal of Public Health Policy. - 2019. - №2, - P 166-179
27 Rumke HC, Loch HP, Hoppenbrouwers K, Vandermeulen C, Malfroot A, Helm K, Douha M, Willems P. 2011. Immunogenicity and safety of a measles-mumps-rubella-varicella vaccine following a 4-week or a 12-month interval between two doses // Vaccine 29:3842-3849. doi:10.1016/j.vaccine.2011.02.067
28 Москвичева М.Г., Попов Е.А., Злакоманова О.Н. Анализ иммунологической эффективности вакцинации АКДС и заболеваемости дифтерией, коклюшом и столбняком у детей на территории РФ // Педиатрический вестник Южного Урала. -2017. - №1. - С. 57-63.
29 Ballet JJ, Agrapart M, Monjour L, Bourdillon F, Karam M, Kyelem JM, Stoeckel P. 1982. Humoral and cellular immunity following antitetanus vaccination in malnourished and malaria-induced African children. 2. In vitro study of non-specific and specific cellular responses to tetanus anatoxin. Bull World Health Organ 60:597-604.
30 Колесин И.Д., Воробьева А.А., Циберная А.Ю. Модельный анализ эффективности ранней иммунизации населения // Эпидемиология и вакцинопрофилактика. - 2015. -№5. 21-6.
М.К. Калыкова1, А.К. Изекенова1, А.М. Раушанова2 Казахский Национальный Медицинский Университет имени С.Д. Асфендиярова1 Казахский Национальный Университет имени аль - Фараби2
НАУЧНО - ОБОСНОВАННЫЕ ПОДХОДЫ НА НАПРЯЖЕННОСТЬ ИММУНИТЕТА К ВАКЦИНАЦИИ
(ЛИТЕРАТУРНЫЙ ОБЗОР)
Резюме: В данной статье представлены материалы литературного обзора, анализируем эффективность вакцин последних лет и их напряженность на иммунитет. Эпидемическая ситуация в мире никогда не была умеренной. За последние 10 лет происходит переезд "старых" инфекционных заболеваний. Повышается качество вакцин и появляются новые их виды, но мы можем дать заключение только, анализируя напряженность иммунитета, чтобы
увидеть, как бы ни была какая вакцина повлияла на организм. В укреплении здоровья населения приводятся серьезные проблемы и вопросы в направлении вакцинопрофилактики. Формирование персонального и коллективного иммунитета. Профилактика гипериммунизации и другие. Ключевые слова: иммунопрофилактика, вакцина, напряженность иммунитета, иммунитет, гипериммунизация.
M.K. Kalykova1, A.K. Izekenova1, A.M. Raushanova2 Asfendiarov Kazakh National Medical University1 al- Farabi Kazakh National University2
SCIENTIFIC-BASED APPROACHES TO THE INTENSITY OF IMMUNITY TO VACCINATION
(LITERATURE REVIEW)
Resume: This article presents the materials of the literature review, analyzes the effectiveness of vaccines in recent years and their impact on the immune system. The epidemic situation in the world has never been moderate. Over the past 10 years, "old" infectious diseases have been moving. The quality of vaccines increases and new types of them appear, but we can only give a conclusion by analyzing the intensity of the immune system to see how any
vaccine affected the body. Serious problems and questions in the direction of vaccination are presented in improving the health of the population. Formation of personal and collective immunity. Prevention of hyperimmunization and others. Keywords: immunoprophylaxis, vaccine, immunity tension, immunity, hyperimmunization
ЭОЖ 614.2:364
Медико экономикалык стандарттарды енпзу жаFдайында мегаполис турFындарына амбулаторлы хирургиялык кемек керсету сапасын сараптамалык баFалаy
1А.К. Илимова, 2М.А. Булешов, Т.К. Каусова, 1А.М. Ауезова
1«КДСЖМ» Казакстандык медицина университетi, Алматы каласы.
2Кожа Ахмет Яссауи атындат Халыкаралык Казак-ТYрiкуниверситетi, ТYркiстан каласы
Рылыми жумыста мегаполис турFындарына амбулаторлык-хирургиялык кемек керсетуд1н медициналык-экономикалык стандарттарын енпзу нэтижелер1 талкыланады. МЭС аясында керсетшген амбулаторлык-хирургиялык кемект1н келемЫ сараптамалык баFалаy осы эд1сп енпзгенге дешн алынFан мэл1меттермен салысты^анда медициналык кызметтердщ келем1 мен сапасы айтарлыктай ескен1н керсетед1. Бул жаFдай колданылFан эд1ст1н АХО кызметЫе он эсер1н тиг1зген1н керсетед1, медициналык-профилактикалык кемект1н накты керсетк1штер1н медициналык-экономикалык стандарттардын параметрлер1не жакындатады. Сараптамалык баFалаy нэтижесЫде медициналык-экономикалык стандарттардаFы кемш1л1ктер де аныкталды, бул оны одан эр1 жетшд1ру жен1ндег1 1с-шараларды жалFастырy кажеттЫпн талап етед1. МЭС аясында керсетшетЫ наyкастарFа медициналык кемек керсетуд1 одан эр1 жаксарту жэне АХО кызметЫде белг1ленген медициналык стандарттардын ауыткуын болдырмау уш1н мерз1мд1 мониторингт1к зерттеулер журпзу жэне амбулаторлык-хирургиялык кемект1н сапасына сараптамалык баFа беру кажет. Кызметт1н медициналык-экономикалык стандарттарында карастырылFан критерийлерге сэйкес, каланын АХО кызмет1н1н сараптамалык баFасы уш1н нег1зг1 керсетк1штер белг1ленд1.
Туй1нд1 сездер: амбулаторлык хирургия орталыFы, медициналык-экономикалык стандарт, сараптама, экономикалык тшмдмк, медициналык кемект1н сапасын жаксарту
Зерттеу такырыбынын езектЫп
Денсаулык сактау жуйес1н реформалау жаFдайында емдеу-профилактикалык уйымдарындаFы наyкастарFа курылымдык кайта куру жэне медициналык кемект1 уйымдастырудын инновациялык эд1стер1н енг1зу жузеге асырылуда. Хирургиялык медициналык кемект1 сапалы кайта куру нег1з1нен клиникалардын стационарлык бел1мшелер1н1н кадрлык жэне материалдык-техникалык элеуелн жаксартyFа баFытталды. Сонымен б1рге амбулаторлык хирургиялык кызмет жет1лд1р1лмеген куй1нде калды. Халыкка медициналык кемек керсетуд1н амбулаторлык жэне стационарлык кезендер^н езара эрекеттесу1 кажетт1 технологиялар ете нашар дамытан. 2016 жылы Казакстан Республикасынын медициналык уйымдарынын кызмет1нде жузеге асырылFан б1ры^ай ¥лттык денсаулык сактау жуйес1н1н баFдарламасында (Казакстан Республикасы Yкiметiнiн 2015 жылFы 25
желтоксандаFы № 1082 каулысы) алFашкы медициналык-санитарлык кемект1 олардын материалдык жэне кадрлык элеует1н кушейту аркылы жаксарту шаралары, сонымен катар денсаулык сактау уйымынын пациенттер1не медициналык кемек керсету кезЫде медициналык-экономикалык стандарттарды колдану денсаулык сактау уйымдарынын жуйеа халыкка медициналык кемек керсетуд1, атап айтканда медициналык-экономикалык стандарттарFа (МЭС) непзделген наyкастарFа амбулаторлык-хирургиялык кемек керсетуд1 уйымдастырyFа баFытталFан. МЭС-ды енг1зу денсаулык сактау саласында колданылатын стандартты нормалар, ережелер, технологиялар, жумыстар, кызметтерд1 колдану аркылы денсаулык сактау саласындаFы онтайлы дэрежеге жетуге баFытталFан [1,2]. Жеке авторлардын п1к1р1 бойынша [3,5] денсаулык сактау саласындаFы медициналык-экономикалык стандарттар жуйес1 саланы баскаруды жет1лд1руге, жоспарлау,
