CC BY
8JffiTALQINVA 1
\-/TADQIQOTLAR No4 2022
«Cl
ilmiy-uslubiy JumaH
^ЪГПТТТТгТУЛ/ГПА ARYTTFfcTTTTT? ATVIWi rVRTVT VA AII AMIVATI
EKOTURIZMDA ARXITEKTURANING ORNI VA AHAMIYATI
#
>
! >Ъ i ! j -
moi
Salimov Otabek
Magistr Farg'ona Politexnika Instituti https://doi.org/10.5281/zenodo.7258584
mQi ЖЖ
тъ
Annotatsiya. Arxitektura ekoturizmda muhim rol o'ynaydi, chunki u fazo orqali tabiiy muhitning ifodasidir. Atrofdagi muhitga yaxshi integratsiyalangan ekologik turar joy va barqaror dam olish maskanlari mahalliy hayot, san'at va madaniyatni tushunadi. Maqolada qulay eko muhitni shakllantirish uchun bartaraf etilishi kerak bo'lgan bir qator muammolar keltirilgan.
Abstract. Architecture plays an important role in ecotourism because it is an expression of the natural environment through space. Well-integrated ecological accommodation and sustainable recreation facilities that understand the local life, art and culture. The article outlines a number of issues that need to be addressed to create
| -ML<{ J>
a comfortable eco-environment.
»
w-
Аннотация. Архитектура играет важную роль в экотуризме, потому что она является выражением природной среды через пространство. Хорошо
1 ^ ж * ! >
интегрированное экологическое жилье и устойчивые объекты отдыха, которые понимают местную жизнь, искусство и культуру. В статье обозначен ряд вопросов, которые необходимо решить для создания комфортной экосреды.
Keywords: Tourism, ecological tourism, landscape, garden, flora, architectural fonms.
Kalit so'zlar: Turizm, ekologik turizm, landshaft, bog'- peyzaj, o'simliklar dunyosi, me'moriy shakllar.
ж
i>»
Ключевые слова: Туризм, экологический туризм, ландшафт, сад-пейзаж, растительный мир, архитектурные формы.
\ ¡>* * ! >
Kirish qismi. Ekologik turizm - o'tgan asrning oxirlaridan boshlab jahon turizmi industriyasiga asta-sekin kirib kela boshladi. Ekoturizm tabiatni muhofaza qilish tadbirlarini to'la-to'kis amalga oshirishga katta hissa qo'shadi hamda sezilarli moliyaviy daromad keltiradi.
Ekologik turizm yoki ekoturizm - tabiiy muhitga nisbatan mas'uliyat bilan sayohat qilish, tabiiy hududlarni ularga ziyon yetkazmagan holda o'rganish hamda tabiatning betakror, o'ziga xos joylaridan zavq olish maqsadida tabiatni muhofaza qilishga, mahalliy aholining ijtimoiy-iqtisodiy sharoitini yaxshilanishiga ko'maklashadi.
Asosiy qism. Ekoturizm quyidagi maqsadlarda amalga oshiriladi:
j >;> m4t>
] q ]> >
_____
*
С Q-g ^ Q > ,
^■^fi^-ffi 61
JffiTALQINVA 1
\-/TADQIQOTLAR No4 2022
¡ImlyuHuOiy jumali i»--r «-W"
miiif-iwuuif juiiian
4 V -'M ]M , "j >
-inson foaliyati natijasida ziyon yetkazilmagan yovvoyi tabiat qo'yniga sayohat
#
>
(piyoda, otda, tuyada, avtomobilda);
-noyob hayvonot va o'simlik dunyosi bilan tanishish; -kino va foto tasvirlar olish;
J > | > ;
-ekosafarlar uyushtirish;
-ilmiy sayohatlar tashkil etish (botanik, zoologik, geologik, etnografik, arxeologik, geomorfologik, ekologik-madaniy); -sport bilan shug'ullanish (alpinizm);
-agroturizm (qishloq hududlari bo'ylab sayohat, mahalliy aholining turmush tarzi, urf-odatlari bilan tanishish, qishloq xo'jaligining hududga xos tarmoqlarini o'rganish).
O'zbekiston tabiatining o'ziga xosligi shundaki, ekologik, sarguzashtli, toqqa ko'tarilish, cho'qqilarni zabt etish, otda, tuyada, velosipedda sayr qilish, tog' chang'isi kabi sayyohlik turlarini uyushtirish hamda qushlarni, gullar ochilishini kuzatish mumkin.
Ilmiy tadqiqot muassasalari va mutaxassislarning ma'lumotlariga ko'ra, bugungi kunda ekoturizmning rivojlanish yo'nalishlari va istiqbollari tabiat qonuniyatlari va geotizimlar barqarorligi bilan bog'liq holda shakllanmoqda. So'ngi yillarda
»
O'zbekistonda ekoturizmning ilmiy va metodologik asoslarini ochib berishga qaratilgan bir qator ilmiy izlanishlar olib borildi, nomzodlik va magistrlik dissertatsiyalari himoya qilindi, ilmiy va o'quv adabiyotlar nashr qilindi. An'anaviy ustoz-shogird tizimida ekoturizm va o'lkashunoslikning nazariy jihatlari o'rganildi. Ammo, bu boradagi tahlillar ekoturizm yo'nalishida tabiatni, geotizimlarni yaxshi biladigan, tabiatda va tabiatning ekstremal sharoitlarida guruhni boshqara oladigan, zurur bo'lganda birinchi tibbiy yordamni ko'rsatish malakasiga ega bo'lgan bakalavr kadrlar tayyorlash dolzarbligini ko'rsatmoqda. Sababi, tarixiy turizm, diniy turizm, tibbiyot turizmi, madaniy turizm kabi turizm turlari asosan shahar joylarda, turistik infrastruktura va servis obektlari yetarli joylarda o'tkazilsa, ekoturlar asosan tabiat qo'ynida va geotizimlarda olib boriladi, aksariyat ekoturlar ekstremalligi bilan xarakterlanadi.
Mamlakatimizning ekoturistik salohiyatini oshirish uchun quyidagi
arxitekturaviy-memoriy yechimlarni qilishimiz kerak:
1. Respublikadagi mavjud turistik zonalarda va kelgusida loyihasi
rejalashtirilayotgan eko turizm hududlarida arxitekturaviy-badiiy ansambllar tashkil
<r 1 > ^^ i "i>
etish, geotizimlarining ekoturistik resurslari va imkoniyatlarinidan yanada samarali
i )m
foydalanib kichik me'moriy shakllar barpo etish;
2. Jahon turistik xizmat bozorida O'zbekistonning ekoturistik salohi yati, tabiiy potensiali va resurslarini namoyish qilish;
; >;> > >q ] q ]> >
62 ^
L> * L ■
JffiTALQINVA 1
\-#TADOIOOTLAR Nod 2022
№4 2022
ilmlyuslubly jurnali
Miiiif-iwuuif juinan
3. O'zbekistonda joriy etilgan turistik faoliyatda ekoturistik xizmatlar sifatini
#
>
tubdan takomillashtirish. Turizm marshrutlarini tashkil etish.
4. Istiqbolda ekoturizmni rivojlantirish uchun zamonaviy arxitektura metodlaridan foydalanish.
Ekoturizm bir nechta diqqatga sazovor joylarga tashrif buyuradigan sayyohlar tomonidan tabiatni saqlashni o'z ichiga oladi. Uning maqsadi yo'qolib ketish xavfi ostida turgan o'simlik va hayvonlar turlarining yashashi uchun tabiatga bog'liq. Bu yerlarning go'zalligi va jozibadorligini saqlab qolish maqsadida asosan sayyohlar
J О О О J Oll 1 JJ
tomonidan amalga oshiriladi. Bu sarmoya kiritishga arziydigan sarmoyadir, chunki natija kelajak avlodlarga foyda keltiradi va davlat daromadlarining barqaror manbasini yaratadi.
Tashrif buyurgan sayyohlar ma'lum bir joyni o'rganib, atrof-muhitni saqlashga da'vat etilganda, bu ular uchun ilhom va zavq manbai bo'ladi. Boshqa tomondan, sayyohlar bu joyni jozibador qiladigan narsa haqida tasavvurga ega bo'lishadi va ular o'z ishlarining natijalarini ko'rish uchun kelajakda xuddi shu joyga tashrif buyurishni
*
xohlashadi. Bu barcha tomonlarga jozibali saytlarni saqlashda ishtirok etish imkonini beruvchi hamkorlikdir.
Ekoturizmning atrof-muhitga va umuman tabiatga ko'p foydasi bor. Bu uzoq
iW -
muddatli iqlimiy foyda keltiradi, bu esa o'z navbatida hududdagi qulay ob-havoni yaxshilaydi. Ekoturizmni barqaror model sifatida qabul qilish orqali o'rmon qoplami ko'payadi, soyabon yaratiladi va pirovardida iqlim yaxshilanadi.
Bu global isish ta'sirini kamaytiradi va suv tanasini yaxshilaydi. Ma'lumki, tabiatni muhofaza qilish tabiatni yo'q qilishning alamli oqibatlari bilan solishtirganda osonroq va arzonroqdir. Shu sababli butun dunyo bo'ylab atrof-muhitni muhofaza
ml Arrrnnlnn ÛIAA+I in Ttv>ti 1 Knmnmt* m A/lzil о 1 in+1 r\ о nnKiil m 1 rill nr
qilish organlari ekoturizmni barqaror model sifatida qabul qildilar.
Ekoturizmga ta'rif berish juda qiyin ekanligi isbotlangan va ekoturizm aslida nima ekanligini ko'plab turli xil ta'riflar mavjud. Ekoturizmga ma'lum bir nuqtai nazar yoki mahsulot nuqtai nazaridan ta'rif berishga urinishdan ko'ra, ekoturizmga turli mahsulotlar majmuasi sifatida qarash mantiqiyroq.
Ekoturizm dastlab nisbatan buzilmagan yoki ifloslanmagan tabiiy hududlarga landshaftni, uning yovvoyi o'simliklari va hayvonlarini, shuningdek, ushbu
J-jt
A W 1-х i i i i /-11 n n tv»rtTrm/i 1л/л '1 rrnv» Кпглил tv>n/4nnixr I г г» ' 1Ч п 1 1-х 1 п -I л'-илтлтм мптгип+ггг» п /л I 1 1-х
hududlarda rnvjud bClgan barcta m«tamy to'rirn^rra Crgrn^h, hayratga solish
va zavqlanish uchun maxsus maqsadda sayohat deb ta'riflangan. Xalqaro ekoturizm
jamiyati ekoturizmni "atrof-muhitni saqlaydigan va mahalliy aholi farovonligini
=41 > ^^ I 1 >
yaxshilaydigan tabiiy hududlar bo'ylab mas'uliyatli sayohat" deb ta'riflaydi.
Bu atrof-muhit madaniyati va tabiiy tarixini tushunish uchun tabiiy hududlar
bo'ylab maqsadli sayohat; ekotizimning yaxlitligini buzmaslikka ehtiyot bo'lish;
tabiiy resurslarni saqlashni mahalliy aholi uchun foydali qiladigan iqtisodiy
imkoniyatlarni yaratish. Ommaviy turizm bilan solishtirganda ekoturizm nafaqat
Ы> 3 ]> <}>
L> * j J ■
JffiTALQINVA 1
\-/TADQIQOTLAR No4 2022
¡ImlyuHuOiy jumali i»--r
M3
Miiiif-iwuuif juman
4 1><M> <] " Д >
baгcha гesuгslaгdan to'g'гi foydalanishga, balki jamiyatning iqtisodiy, ijtimoiy va
#
>
madaniy ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan гivojlanishiga ham щ-g'u beгadi.
Arxitektura ekoturizmda muhim rol o'ynaydi, chunki u fazo orqali tabiiy muhitning ifodasidir. Atrofdagi muhitga yaxshi integratsiyalangan ekologik turar joy va barqaror dam olish maskanlari mahalliy hayot, san'at va madaniyatni tushunadi.
Bugungi kunda mavjud turistik ob'ektlarning muvaffaqiyatli ishlashi va yangilarini loyihalashda tabiiy va rekreatsion ob'ektlardan kompleks foydalanishga yo'naltirilgan turistik majmualarni fazoviy tashkil etish va arxitektura-
J о ■>
rejalashtirishning shunday variantini topish kerak. turizm faoliyatining turli turlarini rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish va eng muhim ekologik funktsiyalarni bajarish uchun hududlar. Tuzilmalarni loyihalashda ularni kontekstga kiritish, hukmron tabiiy muhit va landshaft va iqlim sharoitiga har tomonlama moslashishni hisobga olgan holda amalga oshirilishi kerak.Eng mashhur turistik majmualarni tahlil qilish asosida, joylashuvning asosiy xususiyatlari. aniqlandi: suv manbasiga yaqinlik
rlûtirriT mrn-'Anlnn / 1 nr / лопглтг* 1 пппо no ft Kilon л'^пт m i inrvnnKnf • mi/in/i/inrri
- dengiz qirg'oqlari / ko'llar / daryolar; landshaft bilan o'zaro munosabat; hududdagi
>
jamoatchilik manfaatlari.
* ; !>
W-
Ekologik nuqtai nazardan foydalangan holda, ushbu dissertatsiya madaniyatni mahalliy materiallar va energiyadan foydalanish va ulardan mahsulotlarni ishlab chiqarish va iste'mol qilish orqali bir guruh odamlar yoki jamoani o'z atrofi bilan bog'laydigan tizim sifatida ko'rib chiqadi. Taklif etilayotgan asos ekoturizmni
"} Í ÍW' -X" J <
rivojlantirishning asosiy madaniy natijalarini belgilaydi, masalan, merosni saqlash va mezbon odamlarni o'z madaniy qadriyatlaridan xabardor qilish. Bundan tashqari, u yuqorida ko'rsatilgan natijalarga erishish uchun ijtimoiy tadbirlar, merosni saqlash va
>
mahalliy mahsulotlarni ishlab chiqarish va iste'mol qilish kabi tegishli tadbirlarni
kiritadi.
Xulosa va tavsiyalar.
ül-л nml- fiifi^m пот ооч^глЬ1ог пот тил+оло о1ламс1 л'И"0С1Л0 о+тт miinifrro
Ekologik turizm ham sayyohlar, ham mintaqa aholisi o'rtasida atrof-muhitga
#
e'tibor va g'amxo'rlikni shakllantirish orqali hal qilishni ta'minlaydigan shunday tadbirlardan biridir.
Shuningdek, mahalliy ko'nikmalarni rivojlantirish va o'rganish mumkin. Ilmiy rivojlanish bilan birga an'anaviy va mahalliy bilimlarni o'rganish mumkin.
O'z-o'zidan ekologik turizm markazi, u kontekstning turizm jihatlari haqida gapiradi, qishloq aholisi uchun platforma va sayyohlar uchun xalq tilining mohiyatini
»
mm
taqdim etadigan madaniy markazni yaratadi.
Bundan tashqari, ekoturizm va arxitekturaning barqaror rivojlanishi uchun yaxlit
i -- r
asos barqarorlikning ustuvor siyosati va tamoyillaridan kelib chiqadi. Ushbu tadqiqot
1 1
strategiyalarning joriy misollarini (masalan, rivojlangan mamlakatlarning turizmni barqaror rivojlantirish strategiyasi) va turizmni barqaror rivojlantirish uchun taklif etilayotgan modellarni o'rganadi va ekoturizmning barqaror rivojlanishi uchun ko'prik
L> * j J ■
TALQIN VA TADQIQOTLAR
ilmiy-uslubry jumali
№4 2022
bo'lishi kerak bo'lgan ushbu sohadagi bilimlar bo'shlig'ini aniqlaydi. va unga tegishli arxitekturaviy badiiy yechimlarni soxaga tadbiq etadi.
Arxitektura ekoturizm orqali barqaror rivojlanishga hissa qo'shishi mumkin bo'lgan ekoturizm mahsulotlaridan biri sifatida qaraladi. Ushbu tezisda ma'lum bir qabul qiluvchi manzil yoki jamoa atrof-muhit bilan ruhiy va jismoniy o'zaro ta'sirga ega bo'lgan organizm sifatida tushuntiriladi.
jW^ У
q ж**
!>3*:
i ;••»
Лапоскина В.В.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1. "Экологически туризм: Тенденции развития' Косарева Н.В. 2016 год. Россия.
2. История. Развитие и проблемы экотуризма. Хечошвили Н.Р. 2016 год. Россия.
я*
ы>
} >5>
Ы )>
] >4>
Ы >
ой:
m
ш> »
! >1 l3>-
Ж
Ы j>
Ы > < >j>
*4 >
H W> •
>jl » : 1>
2Й»
65
i+ i >
lé*
q >>
^H >
Ы:> q
Ш >
3 >1*
Ы >
>
q
3*1 >
3>з*
M>
]>Ж
&V*
q
q >si>:
fH>
q H>
Ы >
q щъ q >3*
