CC BY
18К.ЫЛМЫСТЫК, К.УК.ЫК, Ж6НЕ К.ЫЛМЫСТЫК, ПРОЦЕСС
УДК 343.97
ЭКОЛОГИЯЛЫК КЫЛМЫСТЫЛЫККА КАРСЫ КУРЕС ЖУРГ1ЗУДЕГ1 КЫЛМЫСТЫК САЯСАТ
Фарида Сатбергенкызы Жаксыбекова
М.С. НэрЫбаев атындагы «ЦазГЗУ Университет¡» Кылмыстыц сот тврел1г1 департаменттщ доцент1, з.г.к., Цазацетан Республикасы, Нур-оултан ц.; е-таИ: zaksybekovafarida@gmail.com
ТYйiн свздер: цылмыстылыц, экологиялыц цылмыстылыц, экологиялыц криминология, экологиялыц цылмыстылыцтыц себептерг, цылмыстылыццо щрсы iс-цимыл.
Аннотация. Бул мaцaлaдa о.втор экологиялыц цылмыстылыцпен курес силисынди цыл-мыстыц-цуцыцтыц сaясaттыц aлaтын орнын зерттеген. K,aзaцстaн Республитсыныц Конституциясыныц 31-бaбындa «Мемлекет aдaмныц вмip суру мен дeнсaулыгынa цоло^ лы цopшaгaн opтaны цopгaуды мaцсaт етт цояды» деп бетттген. Ел1м1зд1ц экологиялыц жагдайы, цоршаган ортаныц ластануы пpoблeмaлары мемлекеттщ дaмуынa оразан зор кeдepгi кeлтipeтiнi белгш. Барлыц елдерде сияцты б1зд1ц ел1м1здщ де экономикасыныц да-муыныц бiр багыты реттде цолайлы цоршаган ортаныц болуын ескере келе, Казацстан Республикасыныц Ата зaцындa aдaмныц вмipi мен денсаулыгына цолайлы цopшагaн орта-ны цоргау туралы мэсeлeлepдi зaц жузтде бетттген.
Кецес одагы цурамында болган кезецде Казацстан Республикасы квптеген жылдар бойы оныц негiзгi внеркэст орталыгы болганы мэлiм. Солуацыттарда елiмiздегi цopшaган opтaныц, экологиялыц жагдайдыц нашар болуы кецес одагындагы жoспapлы экономит-ныц тшмЫздтмен тжелей бaйлaнысты болып отыр деп айта аламыз.
Сол кeздeгi ipi мемлекеттердщ ядролыц зepттeулepi мен шрыш кещсттн игеруге лaнысты тэжipибeлepi экологиялыц жaгдaйдыц нашарлауын жэне табиги peсуpстap-ды аяусыздыцпен пaйдaлaнуды буpынгыдaн дa удете тyстi. Kазiргi тацда да цвптеген тaбиги ресурс объектшертщ apзaн багалануы, заманауи талаптарга сэйкес келмейтт цурылгылардыц цoлдaнылуы, экологиялыц цауiпсiздiктi цамтамасыз ету, цopшaгaн opтa-ны цоргау туpaлы нормативтт цуцыцтыц актшердщ тиiстi децгейде орындалмауы жэне opындaлуыныц толыц бaцылaнбaуы, взге де квптеген жaгдaйлap судыц, ауаныц жэне тoпыpaцтыц эpi цapaй лaстaнуынa, вЫмдттер мен жaнуapлapдыц кeйбip турлертщ жoйылуынa алып келдi. Бул жагдайлардыц барлыгы елiмiздiц жалпы экологиялыц жyйесi-не керi эсерт тигiзетiнi аныц. о Мaцaлaдa осы экологиялыц цoлaйсыз жaгдaйлapмeн курес жypгiзу бapысындa жол-о пы мемлекеттж сaясaттыц бip бaгыты реттде цылмыстыц сaясaттыц мaцыздылыгы
гм о гм
IX
< IX
О в х
< СО
ь .0
х
кврсетыген.
УГОЛОВНАЯ ПОЛИТИКА В БОРЬБЕ С ЭКОЛОГИЧЕСКОЙ ПРЕСТУПНОСТЬЮ
о Жаксыбекова Фарида Сатбергеновна
Доцент Дeпapтaмeнтa Уголовного провосудия
Унивepситeтa КАЗГЮУ имени М.С. Нapикбaeвa, к.ю.н.,
Республит Кaзaхстaн, г. Нур-Султт; е-тт1: zaksybekovafarida@gmail.com
Ключевые слова: преступность; экологичестя преступность; экологичестя криминология; причины экологической преступности, противодействие преступности. Ь Аннотация. В дaннoй стaтьe aвтop исслeдoвaл место угoлoвнo-пpaвoвoй политики в oблaсти борьбы с экологической преступностью. В стaтьe 31 Конституции Республики
Кaзaхстaн зaкpeплeнo, чтo «гoсудapствo стaвит свoeй целью oхpaну oкpужaющeй сpeды, блaгoпpиятнoй для жизни и здopoвья чeлoвeкa». Как известно, экологическое состояние страны, проблемы загрязнения окружающей среды оказывают огромное влияние на развитие государства. Учитывая наличие благоприятной окружающей среды, как и во всех странах, в качестве одного из направлений развития экономики нашей страны, в Законе Республики Казахстан законодательно закреплены вопросы об охране окружающей среды, благоприятной для жизни и здоровья человека.
Как известно, за период существования Советского Союза республика Казахстан на протяжении многих лет являлась его основным промышленным центром. Можно сказать, что в те времена плохая экологическая обстановка, экологическая обстановка в стране были напрямую связаны с неэффективностью плановой экономики в Советском Союзе.
Ядерные исследования и эксперименты крупных государств того времени, связанные с освоением космического пространства, как никогда ускорили ухудшение экологической обстановки и бесконфликтное использование природных ресурсов. Низкая оценка существующих и сегодня объектов природных ресурсов, применение устройств, не соответствующих современным требованиям, ненадлежащее исполнение и неполный контроль за исполнением нормативных правовых актов об обеспечении экологической безопасности, охране окружающей среды, многие другие условия привели к дальнейшему загрязнению воды, воздуха и почвы, уничтожению некоторых видов растений и животных. Очевидно, что все эти условия негативно влияют на общую экологическую систему нашей страны.В стaтьe oтpaжeнa знaчимoсть угoлoвнoй шлитики тк oднoгo из нaпpaвлeний oбщeгoсу-дapствeннoй пйлитики в бopьбe с этими экoлoгичeски нeблaгoпpиятными услoвиями.
CRIMINAL POLICY IN THE FIGHT AGAINST ENVIRONMENTAL CRIME
Zhaxybekova Farida Satbergenovna
Associate Professor of the Department of Criminal Justice of the University Е
of KAZGUU named after M. S. Narikbayev, Candidate of Law, §
Republic of Kazakhstan, Nur-Sultan, e-mail: zaksybekovafarida@gmail.com щ
И
Keywords: crime; environmental crime; environmental criminology; causes of environmental q
crime, combating crime. У
Abstract. In this article, the author has investigated the place of criminal law policy in the field 5
of combating environmental crime. Article 31 of the Constitution of the Republic of Kazakhstan щ
stipulates that "the State aims to protect the environment favorable for human life and health". §
As you know, the ecological state of the country, the problems of environmental pollution have ДА
a huge impact on the development of the state. Taking into account the presence of a favorable Л
environment, as in all countries, as one of the directions of the development of the economy of q
our country, the Law of the Republic of Kazakhstan legislatively fixes the issues of environmental 5
protection, favorable for human life and health. П
As you know, during the existence of the Soviet Union, the Republic of Kazakhstan for many В
years was its main industrial center. We can say that at that time, the poor environmental situation g
in the country was directly related to the inefficiency of the planned economy in the Soviet Union. 5
Nuclear research and experiments of large states of that time, related to the development of ф
outer space, accelerated the deterioration of the environmental situation and the conflict-free Р
use of natural resources as never before. Low assessment of existing natural resources, the use Ц
of devices that do not meet modern requirements, improper execution and incomplete control 5
over the implementation of regulatory legal acts on ensuring environmental safety, environmental 5
protection, and many other conditions have led to further pollution of water, air and soil, and the 1
destruction of some plant and animal species. It is obvious that all these conditions negatively 4
affect the overall ecological system of our country.The article reflects the importance of criminal 2
policy as one of the directions of national policy in the fight against these environmentally 1 unfavorable conditions.
КЫЛМЫСТЫК, К,¥К,ЫК, Ж6НЕ К.ЫЛМЫСТЫК, ПРОЦЕСС
Юр1спв. 2021 жылы ^азакстан Респу-бликасыньщ Тэуелаздшнщ 30 жылдыгы атап етшедь Осыган орай Елiмiзiдiц Президент ^асым-Жомарт Токаев экономика, элеуметтiк сала, бшм, гылым жэне баска да багыттар бойынша тыц жобалар колга алынатынын атап керсетп. Тиiсiнше кыл-мыстылыкпен кYрес жYргiзу барысындагы кылмыстык саясаттыц жаца багыттары ай-кындалатыны анык.
Соцгы жылдары eлiмiздeгi экологиялык жагдай ете кYPдeлi. Халыктыц емip CYPуi Yшiн колайлы экологиялык жагдайдыц бол-мауы экологиялык кылмыстарды аныктау мYмкiндiгiн темендетедь Бул ез кeзeгiндe, экологиялык кылмыстылыктыц летенттш-гшщ жогары eкeнiн керсетедь Латенттiлiгi жогары кылмыстылыктар катарында экологиялык кылмыстылыктыц да латенттшш ете жогары жэне статистикалык мэлiмет-тер жасалган экологиялык кылмыстардыц шынайы керша бершмейпш анык. Со-нымен бiрге, экологиялык кылмыстардыц тек жасырын гана емес, жасырылып жYp-ген тYрлерi де жеткiлiктi: коршаган орта-£ ны коргау саласында ашылган кылмыстык ¡3 к¥кык бузушылыктар бойынша козгалатын 2 кылмыстык iстepдiц жалпы кершю та-^ бигатты коргау саласындагы к¥кык коргау ^ органдарына мэлiм кылмыстык к¥кык ^ бузушылыктардыц кершюше сэйкес кел-з- мeйдi. Сондыктан экологиялык кылмы-Е стылыктыц сeбeптepi мен жагдайларын, е оган карсы iс-кимыл шараларын терец зерт-¿Е теу кaжeттiлiгi туындайды. оо Жогарыда керсетшген мэсeлeлepдi шешу жолында кылмыстык саясаттыц орны ерек-с ше. ^aзipri кезецде кылмыстык саясат <1 мэселелерш гылыми тургыдан дамыту одан Ь эpi жандандыруды кажет eтeдi.
^ылмыстык саясатты кaзipгi жагдай-да кылмыска карсы ^респ жандандыру х Yшiн мeмлeкeттiц кызметше негурлым § накты тYзeтулep енпзудщ оцтайлы жол-< дарын iздeугe багдарлау тургысынан кара-р* стыратын болсак, бiздiц мемлекет жYp-гiзiп отырган кылмыстык саясатты кайта :Е карастыруга байланысты проблемаларды | эзipлeудiц болашагы зор, сондай-ак гылы-Ь ми жэне практикалык кундылыгы жогары. 00 Эз кeзeгiндe, кaзipгi емip шындыктары
DOI: 10.52026/2788-5291_2021_64_1_184
кaзipгi уакытта кылмыстыц сандык жэне сапалык кеpсeткiштepiндe нeгiзiнeн кылмыстыц жаца турлершщ пайда болуымен, уйымдаскан кылмыстыц, оныц iшiндe тран-султтык уйымдаскан кылмыстыц кYшeюi мен кeцeюiмeн байланысты айтарлыктай ез-гepiстep болган объективт жагдайды ескеру кaжeттiлiгiн алга тартады. Муныц бэpi кылмыстык к¥кык пен криминология гылы-мында тутастай алганда кылмыстык саясат мэсeлeсiн, сондай-ак кылмыстыц жекелеген топтары мен санаттарына катысты кылмыстык саясатты дамыту жаца тэсшдер мен шeшiмдepдi iздeудi кажет eтeдi [1].
^ылмыстык саясат дeгeнiмiз - кылмы-стылыкка карсы ^рес шараларымен жэне оны тудыратын сeбeптepдi жоюдыц руха-ни-кукыктык, элеуметпк-экономикалык жэне саяси-кукыктык куралдар мен эдютермен адам мен азаматтыц кукыктары мен бостандыктарын сактау жэне коргау саласындагы мемлекеттщ саясаты.
^ылмыстык саясат мемлекеттщ элеумет-тiк саясатыныц курамдас белш болып та-былады, ол мемлекеттщ шю жэне сырткы саясатымен байланысты. Мазмундык жагынан кылмыстык саясат кылмыстылыкка карсы жэне оны тудыратын себептерге ^рес багдарламасымен жэне оныц алдын алудыц элeумeттiк-экoнoмикaлык жэне саяси-зац-дык шараларыныц кeшeндi багдарламасымен айкындалатын саясаттыц багытын бiлдipeдi.
Кецес дэуipiндeгi кылмыстык саясаттыц кец магынадагы тYсiндipугe токтала отырып, Э.Ф. Побегайлоныц пiкipiн кел-тipемiз. Бул птр бойынша, кылмыстык саясат кылмыска карсы ^рес аясындагы мeмлeкeттiк саясат болып табылады. кылмыстык саясаттыц эр алуан туршщ оныц iшiндe кылмыстык-кукыктык саясаттыц болуын ескере отырып, автор сонымен бipгe «накты емipдe кылмыстылыкка карсы ^рес аталган саясаттардыц эркайсысыныц мYм-кiндiктepiн пайдалана отырып кeшeндi тYPдe жYзeгe асырылады», «элеуметпк саясат багыттарыныц бipi peтiндe кылмыстык саясат бул - кылмыска карсы ^рес саласындагы мемлекетпк саясат» [2] деп атап етп.
Мемлекеттщ кылмыстык саясатты уй-ымдастыру жэне жYpгiзу саласындагы
кдгидатты устанымын к;ылмыстык; бузушылы^тарга ;арсы кYpeстi одан api i3-гiлeндipугe, мeмлeкeттiк органдардыц жэне когамды; уйымдардыц дайындалатын тepiс ;ылы;тар мен ;ылмыстардыц профилак-тикасы, олардыц алдын алу жэне жолын кесу жeнiндeгi жумысын жандандыруга багытталган на;ты шараларды юке асыруга багытын ;урайды [3].
Агымдагы жагдай. Экологиялы; ;ылмы-сты; кукык; бузушылыктардыц кукыкты; та-бигатын зерттеп, гылыми тургыда нeгiздeгeн жeтeкшi галымдардыц бipi, профессор Э.Н. Жевлаков экологиялы; ;ылмыстылы;ка келесiдей тYсiнiгiн бередi: «Адамзаттыц биологиялы; нeгiздepiн бузатын, бeлгiлi аумакта не накты облыста немесе мем-лекетпк тарихи дамудыц аныщталган бip сатысындагы экологиялы; ;ылмыстардыц жиынтыгынан туратын сипаты бойынша жагымсыз, эpi тepiс те кYPдeлi элеумет-;убылыс экологиялы; ;ыл-мыстылы; деп танылады» [4].
Экологиялы; ;ылмыстылы; деп эколо-гиялы; ;ылмыстардыц, ягни адамныц, ха-лыщтыц, ;огамныц, улттыц экологиялы; ;аушаздтн жэне мемлекеттщ тура;ты да-муын ;амтамасыз етудi ;оса алганда, адам-ды ;оршаган табиги ортаны ;оргау жэне табиги ресурстарды утымды пайдалану женшдеп ;огамды; ;атынастарга ;ол суга-тын, ;ылмысты; зацга сэйкес тыйым са-лынган жэне жазаланатын ;огамды; ;аушт^ кiнэлi, ;арсы, цоршаган табиги
ортага жэне адам денсаулыгына зиян кел-тiретiн ю-эрекеттердщ кYPделi жиынтыгын тYсiнeмiз.
Экологиялы; ;ылмыстылы;;а ;арсы ю-;имылды нэтижeлi жYзeгe асыру Yшiн ;ылмыстылы;тыц сeбeптepiн де аны;тау-дыц мацызы зор. Экологиялы; ;ылмы-стылы;тыц элeумeттiк сeбeптepiнe:
1) экологиялы; ^цы; бузушылы;тардыц адамдарга, ;огамга типзетш ^ут^ц тиiстi децгейде багаланбауы;
2) халыщтыц eмiр CYPУ жагдайыныц на-шарлауы, жумыссыз адамдарыц кeбеюi, зац-ды тулгалардыц телем ^бшетаздЫ;
3) халы;;а экологиялы; тэрбие беру жэне бшм беру децгешнщ тeмeндiгi;
4) пары;сызды; дэрежесшщ жогарылыгы, зацдарды жетш бiлмeуi, сeнiмсiздiгi, зацга толы; багынбауы;
5) мемлeкеттiц жэне элеуметпк
саясатынан кеткен ол;ылы;тарды жат;ы-зуга болады.
Экологиялы; ;ылмыстылы;тыц себеп-терiнiц бiрi ретшде экологиялы; ^цы; бузушылы;тарды ашуда, тергеуде, аны;тау-да жэне алдын алуда табигат ;оргау ор-гандары мен ^цы; ;оргау органдары ;ы-змeттерiнiц тиiстi децгейде Yйлeстipiлмeуi. Мемлекетпк органдар тарапынан ба;ылау-дыц элаздш мен ы;пал ету шараларыныц тшмаздш ^цы; бузушылы;тардыц кебе-юiне алып келетiнi белгiлi.
Цоршаган ортаныц жай-^йнщ нашар-лауы, экологиялы; дагдарыстыц жекеле-ген кepiнiстepiнiц шиeлeнiсуi, экологи-ялы; ;ылмыстардыц eсуi жэне олардыц ^теген бас;а елдер мен eцipлepдe, сол сия;ты ^аза;станга кeлтipгeн залалы-ныц улгаюы табиги ресурстарды туты-ну ау;ымыныц eсуiмeн жэне ;оршаган ортага терю эсер етумен ;атар оны ;оргау-дыц жаца ;уралдарын iздeудi талап eтeдi. Кeптeгeн сала мамандары - экологтар, зац-герлер, саясаткерлер - осы салада арнайы тужырымдамаларды жасауга жэне жYзeгe асыруга тырысады. Эдетте, бул саяси ;урал-дардыц кeмeгiмeн тужырымдалган эpтYpлi ш децгейдеп ма;саттар жэне уй- Н
ымдастырушылы;, ;аржылы; жэне бас;а ^ да iс-шapaлapдыц эpтYpлi топтарын ;амти- Н тын ;уралдар ;арастырылган кeшeндi И ;ужаттар. Олар жYЙeлi, кeлiсiлгeн жэне Т эpтYpлi децгейде жYзeгe асырылуы тиiс. 3 Оларды жYзeгe асырудыц тиiмдiлiгi кeптe- g ген факторларга байланысты: билiк пен о ;огамныц экологиялы; мэсeлeлepдi шешу- Т ге деген ;ызыгушылыгы, экономиканыц Ь мен экономикалы; даму басымдыщтары- В ныц тура;тылыгы, эскери жэне ултаралы; И ;а;тыгыстардыц болуы, peттeудi Р
жeтiлдipу, экологиялы; саясаттыц гылыми о нeгiздepiн жэне оныц жекелеген багыттарын о дамыту [5]. н
Айта кету керек, жогарыда аталган g жагдайлардыц соцгысы жа;ында галымдар А мен пpaктиктepдiц назарын аудара баста- И ды. То;саныншы жылдардан бастап эколо- р
К
гиялы; саясаттыц ма;саттары мен прин- ^ циптepiнe бipкaтap арнайы зерттеулер ( жYpгiзiлдi; оныц саясаттыц бас;а тYpлepiмeн — - кылмыстык-кукыктык, кeлiк, сауда, о eнepкэсiп, энергетика, ауыл шаруашылыгы ""
жэне т.б. байланыстарын оцтайландыру бойынша б1рк;атар шаралар эзipлeндi, 6ipa^ ic жузшде элi icKe асырылмаган; экологиялык саясатты негурлым тиiмдi камтама-сыз ету Yшiн экономикалык куралдарды пайдаланудыц зацнамалык мYмкiндiктepi кезделген; калдыктармен жумыс icтeу кeзiндe, зацдык жaуaпкepшiлiк шараларын колдану кeзiндe оны калаларда icKe асыру epeкшeлiктepiн ecкepeтiн шаралар эзipлeн-ген. ^aзipri уакытта доктринада, зацда жэне практикада экологиялык саясаттыц мазму-ны мен курылымы, оныц жекелеген багыттары, кукьщтьщ жэне институционалдык нeгiздepi, мiндeттepi мен оларга кол жеткь зу куралдары туралы жеткшкп тYPдe тутас тYciнiк калыптасты деп айтуга болады. Со-нымен бipгe, экологиялык саясаттыц кeйбip элeмeнттepi оныц курамдас белiктepi ретш-де, тутастай алганда экологиялык саясатка эcepi жэне оныц жекелеген багыттарыныц тиiмдiлiгi жеткшкп тYPдe танылмаган жэне дамымаган. Бipiншi кезекте бул кылмы-стык-экологиялык саясатка катысты.
^азакстан Республикасындагы кылмы-стык-экологиялык саясат туракты кызмет-тiц эpтYpлi cубъeктiлepiнiц кылмыстык ^ жэне экологиялык зацнама шецбершде
4 жYзeгe асыратын кылмыстык жэне экологи-
5 ялык кукык дepeктepiнe нeгiздeлгeн кешен-^ дi кызмет болып табылады. ^урылым-| дык жагынан кукыктык саясаттыц баска s тYpлepiнe сиякты кылмыстык-экологиялык
< саясат бipкaтap элeмeнттepдi камтиды:
-кылмыстык-экологиялык саяси
£ шeшiмдepдi эзipлeу, кабылдау жэне icкe асыру субъектшер^ оныц iшiндe мiндeттepi g кылмыстык-саяси шeшiмдepдi эзipлeу жэне
< кабылдау не icкe асыру болып табылатын ^Е зац шыгарушылар, когамдык бipлecтiк-
< тер, арнайы бшм беру уйымдары (мысалы, Ь табигат коргау прокуратурасы, соттар) ш не оларды icкe асыру женiндeгi уйымда-;§: стыру кызмeтi (коршаган ортаны коргау-g ды баскару органдары, экологиялык кукык
< бузушылыктардыц профилактикасын жYзe-ге асыратын жэне коршаган ортаны коргау
Р саласындагы органдар);
- кылмыстык жэне экологиялык зацнама;
- камтамасыз ететш ресурстар (каржылык, ^ материалдык жэне т.б.);
Ь - экологиялык кылмыстарды аныктау, m олардыц жолын кесу жэне алдын алу
женiндeгi шаралар жиынтыгы. Алайда, бул элементтер, эдетте, кылмыстык-экологи-ялык саясатты оцтайландыру жэне оны юке асырудыц тшмдшгш арттыру мiндeтiнe катысты емес, зацнаманы, баскару жYЙeciн сипаттау кeзiндe карастырылады.
Кррытынды. ^ылмыстык-экологиялык саясаттыц калыптасуын эзipгe аякталган деп тануга болмайды: тутастай алганда жэне ^азакстанга катысты кылмыстык-экологиялык саясат саясаттыц туракты тда ретш-де элi калыптаспаган. Муныц ceбeптepi кeлeciдeй: экологиялык кылмыстыц тез дамуы, соныц iшiндe кaуiптi кукыкка карсы мiнeз-кулыктыц жаца турлершщ пай-да болуы; кептеген жылдар бойы эколо-гиялык кылмыстылыкка карсы куресу мiндeттepi eлeулi тYPдe орын алмады, бYгiн-де терроризмге, зорлык-зомбылыкка, сыбай-лас жемкорлыкка жэне кылмыстылыктыц езге де тYpлepiнe карсы курес жYpгiзу экологиялык кылмыстылыкка караганда ба-сымдыкка ие болды; экологиялык кылмы-стылыктардыц жолын кесу жэне алдын алу болып табылатын арнайы курылымдарды уйымдастыруга жэне олардыц жумысын эpi карай жYpгiзугe комакты каражат жумсауга дайын болмауы; ^азакстан мeмлeкeтi мен ^азакстан Республикасы азаматтарыныц экономикалык жэне экологиялык салауат-тылыгы арасындагы байланыстардыц мэнiн тиicтi дешейде тYciнбeу жэне экологиялык кылмыстылык пен одан келпретш залалдыц эcepiн темендетш керсету; тиicтi гылыми камтамасыз етудщ болмауы жэне т. б.
Сонымен бipгe, ^азакстан Республика-сында кылмыстык-экологиялык саясаттыц жекелеген кoмпoнeнттepi соцгы жылдары ете каркынды дамыганын мойындау керек. Бул бipiншi кезекте кылмыстык зацнамада ез кершю тауып отыр.
^азакстан Республикасыныц колданы-стагы ^ылмыстык Кодека экологиялык кылмыстык кукык бузушылыктармен тиiмдi кYpecу Yшiн кукыктык непз болып табылатын табигатты коргау нормаларыныц кец аукымды жYЙeciн камтиды. кукыктык коргау oбъeктiciнiц бipтeктiлiгi мен мацы-здылыгына CYЙeнe отырып, ^азакстанныц кылмыстык зацнама тарихында алгаш рет 1997 жылы кабылданган ^азакстан Республикасыныц ^ылмыстык кoдeкciнiц Ерек-ше белiмiнiц жYЙeciндe экологиялык кыл-
мыстардьщ курамын аныктайтын нормалар топталган жеке тарауга бeлiндi. Ал кaзipгi ^ылмыстык кодесте бул eзiшц жалгасын тапты.
2014 жылы кабылданган ^ылмыстык кодекстщ 13 тарауы Экологиялык кылмы-стык кукык бузушылыктардыц тYpлepiнe арналган. Бул тарауда 20 кылмыстык кукык бузушылык тYpлepi кepсeтiлгeн.
^азакстан Республикасыныц коршаган ортаны коргау саласындагы кылмыстык саясаты туралы эцпме козгаган-да осы саладагы нeгiзгi багыттарды атау керек. Осы непзп багыттардыц шшде кылмыстык-кукыктык проблема peтiндe козгалатыны - ол криминализация жэне декриминализация мен пенализация жэне депенализация мэсeлeсi [6].
Сез болып отырган нeгiзгi багыттар ец алдымен eскi жэне жаца кылмыстык зацды салыстыра талдау нэтижесшде кepiнiс таба-ды. Eндi 1997 жэне 2014 жылгы ^ылмыстык кодекстеп экологиялык кылмыстык кукык бузушылыктарга кыскаша салыстырмалы зерттеу жYpгiзeйiк.
1997 жылдыц 16 шiлдeсiндe кабылданып, 1998 жылдыц 1 кацтарынан бастап кYшiнe енпзшген ^азакстан Республикасыныц ^ылмыстык кoдeксiндe «еамд^ер мен жануарлар дYниeсi» эр тарауда, сэйкесш-ше эр тYpлi текпк oбъeктiлepдiц аясында карастырылган. Мысалга, «еамдштер ДY-ниеа» мен «жануарлар дYниeсi» тipкeстepi ^Р ^К 161-бабында, 277-бабында, 278-бап-тыц 2-бeлiгiндe, 279-баптыц 2-белшнде, 281-баптыц 1, 2-бeлiктepiндe, 283-бап-тыц 2-бeлiгiндe, 286-баптыц 2-бeлiгiндe кeздeсeдi.
Ал 2014 жылы 03 шшдеде кабылданган ^ылмыстык кoдeкстi карайтын болсак, «^амд^ер дYниeсi» мен «жануарлар ДY-ниесЬ» деген тipкeстep, тиiсiншe 324-ба-бында, 325-баптыц 2-бeлiгiндe, 326-баптыц 2-бeлiгiндe, 328-баптыц 1, 2-бeлiктepiндe, 330-баптыц 2-бeлiгiндe, 333-баптыц 2-бeлi-гiндe алынып тасталган [6] .
2014 жылы кабылданган ^ылмыстык кодексте есю зацнамада орын алган барлак кылмыстык кукык бузушылык курамдары кepiнiс тапты жэне жаца ею кылмыстык кукык бузушылык курамы жер кой-
науын eз бетшше пайдалану (334-бап), балык корларын коргау кагидаларын бузу (336-бап) [7] пайда болды.
Экологиялык кылмыстык кукык бузушылыктар Yшiн кeздeлгeн жазалар-дыц шeктepiнe кeз жYгipтсeк, колданы-стагы зацнамада жазаныц мeлшepi мен мepзiмдepi катацдату жагына eзгepдi деп айта алмаймыз. Сeбeбi, кeйбip кылмыстык кукык бузушылыктар Yшiн жаза катацдату жагына eзгepсe, баска кылмыстык кукык бузушылыктар Yшiн Yшiн кepiсiншe жагдай орын алган.
^орытындылай келе, экологиялык кыл-мыстылыкпен кYpeс жYpгiзудiц тшсп децгей-де жYpгiзiлмeуiнiц сeбeптepiн бeлiп ^рсету-ге болады: eндipiстi уйымдастыру мен баскарудагы кeмшiлiктep; халыктыц экологиялык мэдениет мен экологиялык санасы дeцгeйiнiц тeмeндiгi; кaуiпсiздiк epeжeлepiн сактауда бакылаудыц жeтiспeушiлiгi; жаза-сыздык; кукыктык peттeудeгi кeмшiлiктep; арнайы профилактикадагы жэне кшэлшщ жазадан бултартпаушылыкты камтамасыз eтудeгi кeмшiлiктep; мeмлeкeттiк экологиялык бакылау органдарыныц eз кызметтерш тиiсiншe орындамауы; коршаган ортаны коргау жэне табигатты пайдалану саласын- ш дагы баскару органдары кызмeтi тшмдш- Н гiнiц тeмeндiгi; табигатты коргау жeнiндeгi ^ кызмeттi жeткiлiксiз каржыландыру. Н
Осы аталган проблемаларды шeшудi зац И шыгарушы экологиялык кылмыстар туралы Т зацнамаларды «жандандыруга» жэне олар- 3 ды жYзeгe асыруга мYмкiндiк бepeтiн бел- ° гш бip жацалыктар eнгiзуi аркылы жYзe- о ге асыра алады. Бipiншiдeн, кaзipгi кYнгe Т дeйiн кылмыстык зацнамаларда ^ртю Ь таппаган экологиялык кылмыстык кукык В бузушылыктар Yшiн зацды тулгаларды И кылмыстык жауаптылыкка тарту мэсeлeсiн Р eнгiзу кажет. Eкiншiдeн, экологиялык кыл- О мыстык кукык бузушылыктар Yшiн санкци- о яларды катацдату орынды болар едь Yшiн- н шiдeн, экологиялык кылмыстылыктармен о кYpeсу барысында мeмлeкeттiк органдар, А когамдык уйымдар мен азаматтартардыц И эpeкeттepiн Yйлeстipiп, кылмыстылыктыц р алдын алу шараларын кeшeндi турде жYp- № гiзуi тиiс.
6
)
2
ЭДЕБИЕТТЕР
1. Белаев H.A. Уголовное право на современном этапе. - С-Пб., 1992. - 608 с.
2. Побегайло Э.Ф. Кризис современной российской уголовной политики //Преступность уголовное законодательство: реалии, тенденции и взаимовлияние: Сб. научных трудов. -Саратов, 2004. - С. 87-88.
3. Нуртаев P. Т., фанатов A.K,. К,аз1рг1 замангы Казацстанныц цылмыстыц саясатыныц взект1 проблемалары // Вестник Института законодательства PK. - №4 (45). - 2016. -C. 102-110.
4. Жевлаков Э.Н. Общие вопросы квалификации преступлений в области охраны окружающей среды. - М., 1996. - 98 с.
5. Дубовик О.Л., Жалинский А.Э. Экологическая преступность в России: состояние, тенденции и средства борьбы. -М., 2010. - 352 с.
6. Жаксыбекова Ф.С. 2014 жылгы Казахстан Республикасыныц Кылмыстыц кодекс бойынша экологиялыц цылмыстыц цуцыц бузушылыцтар: жаца квзцарастар. // «Кылмыстыц цуцыцтыц криминологиялыц нег1здер1н цалыптастыру мэселелер1: тарихи жэне за-манауи цырлары» профессор Жекебаев Узгке СYйкiнбайулыныц 90 жылдыгына арналган халыцаралыц гылыми-тэжгрибелгк конференцияныц материалдары. Астана, 03 наурыз 2017 ж. - Астана, 2017. - 92-94 бб.
7. Бакишев K.A. Экологические правонарушения в новом УК Республики Казахстан. // https://cyberleninka.ru/article/n/ekologicheskie-pravonarusheniya-v-novom-uk-respubliki-kazahstan/viewer
REFERENCES
1. Belaev N.A. Ugolovnoe ppavo na sovpemennom jetape. - S-Pb., 1992. - 608 s.
2. Pobegajlo Je.F. Kpizis sovpemennojpossijskoj ugolovnojpolitiki //Ppestupnost' ugolovnoe ™ zakonodatel'stvo: pealii, tendencii i vzaimovlijanie: Sb. nauchnyh tpudov. - Sapatov, 2004. -ü) S. 87-88.
sa 3. Nyptaev P. T., Kanatov A.K,. Kazipgi zamamy K,azaцstannyц цуlmysЩ sajasatynyц ezekti ^ ppoblemalapy // Vestnik Instituta zakonodatel'stva PK. - №4 (45). - 2016. - C. 102-110. g 4. Zhevlakov Je.N. Obshhie vopposy kvalifikacii ppestuplenij v oblasti ohpany okpuzhajushhej 1 spedy. - M., 1996. - 98 s.
< 5. Dubovik O.L., Zhalinskij A.Je. Jekologicheskajappestupnost' v Possii: sostojanie, tendencii g i spedstva bop'by. -M., 2010. - 352 s.
i 6. Zhaksybekova F.S. 2014 zhylzy Kaza^stan Respublikasynyц Kylmystyц kodeksi bojynsha >s jekologijalyц ^lmys^ цуцуц byzushyly^ar: zhaцa kezцarastar. // «Kylmystyц ЦYЦyцtyц g kriminologijalyц negizderin цalyptastyru mdseleleri: tarihi zhane zamanaui ^¡yrlary» professor
< Zhekebaev Yzike SYjkinbajylynyц 90 zhyldysyna arnalsan halyцaralyц zylymi-tdzhiribelik ^E konferencijanyц materialdary. Astana, 03 nauryz 2017 zh. - Astana, 2017. - 92-94 bb.
7. Bakishev K.A. Jekologicheskie ppavonapushenija v novom UK Pespubliki Kazahstan. // k https://cyberleninka.ru/article/n/ekologicheskie-pravonarusheniya-v-novom-uk-respubliki-
ш kazahstan/viewer
<
о
X
о <
cn
s
ь
X
s ы s
X
ь
ш in
