Научная статья на тему 'ЭКОЛОГИЯ ФАНИНИ ЎҚИТИШДА ИНТЕРФАОЛ УСУЛЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ'

ЭКОЛОГИЯ ФАНИНИ ЎҚИТИШДА ИНТЕРФАОЛ УСУЛЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Химические науки»

CC BY
4
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Область наук
Ключевые слова
Атмосфера / экология / педагогик технология / таълим тизими / ижодий фикрлаш / венн диаграммаси / кластер / синквейн / кубик стратегияси / интерфаол усул.

Аннотация научной статьи по химическим наукам, автор научной работы — Султонов П.С., Мамадалиев А.Т., Мамаджанов З.Н.

Мақолада илғор педагогик технологияларни амалиётда қўллаш имкониятлари Экология фани «Атмосфера ҳавосини муҳофаза қилиш» мавзуси мисолида ёритилган. Фанга доир таянч сўз ва иборалар ёрдамида «Венн диаграммаси», «Кубик стратегияси», «Кластер» ва «Синквейн» интерфаол усулларини қўллаб, мавзунинг мазмуни ва моҳияти очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЭКОЛОГИЯ ФАНИНИ ЎҚИТИШДА ИНТЕРФАОЛ УСУЛЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ»

Султонов П. С.

Геология фанлари университети Мамадалиев А. Т.

Мамаджанов З.Н.

Наманган му^андислик-курилиш институти

ЭКОЛОГИЯ ФАНИНИ УЦИТИШДА ИНТЕРФАОЛ УСУЛЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ИМКОНИЯТЛАРИ

Аннотация. Мацолада илгор педагогик технологияларни амалиётда цуллаш имкониятлари Экология фани «Атмосфера уавосини мууофаза цилиш» мавзуси мисолида ёритилган. Фанга доир таянч суз ва иборалар ёрдамида «Венн диаграммаси», «Кубик стратегияси», «Кластер» ва «Синквейн» интерфаол усулларини цуллаб, мавзунинг мазмуни ва моуияти очиб берилган.

Таянч сузлар: Атмосфера, экология, педагогик технология, таълим тизими, ижодий фикрлаш, венн диаграммаси, кластер, синквейн, кубик стратегияси, интерфаол усул.

Sultanov P.S.

University of Geological Sciences Mamadaliev A. T.

Mamadzhanov Z.N.

Namangan Institute of Engineering and Construction

POSSIBILITIES OF USING INTERACTIVE METHODS IN TEACHING

ECOLOGY

Annotation. The possibility of using advanced pedagogical technologies in practice is highlighted in the article on the example of the topic "Protection of Atmospheric Air" in Ecology. With the help of basic words and phrases related to science, the content and essence of the topic is revealed using the interactive methods "Venn diagram", "Cubic strategy", "Cluster" and "Sinquain".

Key words: Atmosphere, ecology, pedagogical technology, educational system, creative thinking, venn diagram, cluster, sinkvein, cubic strategy, interactive method.

Педогогик инновация таълимотини мамлакатимиз таълим тизимига жорий этишдан кузда тутилган максад, ёшларни миллий мавкура ва мустакиллик маънавияти рух,ида тарбиялашнинг янги шакл ва услубларини яритишдан иборат.

Педагогик инновациялар - укитишга технологик ёндашув, укитишнинг интерфаол моделлари, тестшунослик, шахсга йуналтирилган таълим, масофадан укитиш акмеология ва бошка шаклларда намоён булади.

Укитишнинг педагогик инновация шакллари педагогик жараён сифати ва натижасини аввалгига нисбатан сезиларли даражада ортишини таъминлайди.

Жахон педагогикасида эътироф этилган укитишнинг «Мия хужуми» утказиш, ахборотларни йиFиш ва ёйиш-синквейн кластерлар тузиш, матнни «инсерт» ва «зиг-заг» интерфаол усулларидан амалда кенг фойдаланиш талабаларнинг мустакил фикрлаш кобилятларини ривожлантиришга хизмат килади.

Укитишга технологик ёндашув усулларини деярли барча фанларга, шу жумладан, экология фанига хам куллаш мумкин. Ушбу маколада экология фанида укитиладиган «Атмосфера хавосини мухофаза килиш» мавзуси буйича укув моделлари тузилиб, аниклаштирилган максадлар Блум таксаномияси асосида ишлаб чикилган. «Атмосфера» ибораси мисолида «Венн диаграммаси», «Кубик стратегияси», «Кластер» ва «Синквейн» интерфаол усулларидан фойдаланиб, мавзунинг мазмуни ва мохиятини очиб беришга харакат килинган.

1.«Венн диаграммаси» ёрдамида 2 та тушунчани узига хос ва хар иккиси учун умумий булган белгилари ёки хислатлари аникланади. куйида «Атмосфера» ва «Гидросфера» тушунчалари мисолида Венн диаграммасини тузишга харакат киламиз._

Назарий томонлари Умумий томонлари Иулланма

Атмосфера: 1.Агрегат холати-газ 2.Кимёвий таркиби: азот-78%, кислород-20,9%, аргон-0,98%, карбонат ангидриди-0,03% ва бошкалар 3. Асосан транспорт воситалари ифлослайди 4. Х,осил буладиган чикиндилари газсимон 1.Тирик организм ларнинг яшаш мухити. 2.Ифлосланади. 3.Тоза булиши талаб этилади. Илослантирувчи моддаларнинг рухсат этилган чегара меъёрлари ишлаб чикилган 4.Тозалаш курилмалари ёрдамида тозаланади Гидросфера: 1.Агрегат холати-суюклик 2.Кимёвий таркиби: Н2О 3.Саноат корхоналари, кишлок ва коммунал хужаликлари томонидан ифлосланади 4.Х,осил буладиган чикин-дилари суюк

1. Кубик стратегиясини куллаш.

А) «Таърифланг».

Атмосфера-ернинг газ коботи булиб, унинг ер юзига якин жойлашган каватини 78%ини азот, 20,9%ини кислород, 0,98%ини аргон, 0,03%ини карбонат ангидриди, колган кисмларини эса сув буFлари, неон, ксенон, криптон, озон, водород, озот оксидлари каби газлар ташкил килади.

Б) «Таккосланг».

Бизга маълум булган 9 та сайёранинг хам атмосфера коботи мавжуд булсада, уларда ер атмосферасидаги каби таркиб бутунлай бошкача. Масалан, Меркурий сайёрасида хам атмосфера мавжуд булсада, унинг таркиби асосан гелий ва аргон газларидан ташкил топган. Шунингдек, Венера сайёрасининг

атмосфера таркибини 97%и карбонат ангидридидан, 2%га якини азотдан, 1% атрофида кислороддан, 0,01-0,1%и аммиакдан ташкил топган. Марс сайёрасининг атмосфераси эса асосан карбонат ангидридидан ташкил топган. Шу сабабли уларда хаёт мавжуд эмас. В) «Ассоциация».

Атмосфера деганда одатда, унинг кимёвий таркибига унчалик эътибор берилмайди. Уни кул билан ушлаб, куз билан куриб, мазасини тотиб булмайдиган, лекин тирик организмларнинг нафас олиши учун зарур булган физик холат деб тушинилади. Г)«Та^лил»

Атмосфера ер юзидан космик бушлик томон узига хос хусусиятлари билан бир-бирдан фарк килувчи каватлар(«Етти кават осмон»)дан ташкил топган. Улар куйидагича номланади: -тропосфера -стратосфера -озоносфера -мезосфера -термосфера -мезосфера -экзосфера

Ушбу каватларнинг хар бири ерда хдёт мавжудлигини таъминлашда мухум ахамият касб этади. Д) «куллаш».

Атмосфера хавоси таркибини доимий тоза булишига эришиш, уни турли хил ифлослантирувчи унсурлар билан ифлосланишига йул куймаслик, ердаги тирик мавжудодлар учун, шу жумладан, инсонлар саломатли учун, атроф-табиий мухит учун мухим ахамиятга эга. Бу борада атроф мухитни мухофаза килиш буйича маъсул булган ташкилот ва муассасаларда маълум бир ижобий ишлар амалга оширилмокда. Жумладан, БМТнинг «ЮНЕСКО», «ЮНЕП» ташкилотлари бутун дунёда экологик ахволни яхшилаш буйича амалий ишларни бажариб келмокда. Бутун дунёда булгани каби Республикамизда хам табиат мухофазасига доир унлаб конунлар кабул килинган, табиатни мухофаза килиш, шу жумладан, атмосфера хавосини мухофаза кириш туFрисида» конунлар ишлаб чикилган ва уни бажарилиши Давлат томонидан назоратга олинган. Е) «Асословчи далиллар».

Афсуски, хозирги кунга келиб, автотранспорт воситаларидан, саноат корхоналаридан хавога чикариб юборилаётган 200 дан ортик зарарли моддалар хаво мухитини ифлосланишига олиб келмокда. Бу хол албатта, она табиатга, унда яшовчи мавжудодларга, фауна ва флораларга катта зарар етказмокда. Бобо колонимиз Али Абу Ибн Сино таъкидлаганларидек, «Агар чанг ва Fубор булмаганда эди одам минг йил яшарди». Дархакикат, хаво мухитини тоза булиши узок умр ва схат саломатлик гаровидир. Бугунги кунга келиб, табиий мухитга етказилаётган зарарларни олдини олиш, табиат

мyжизaлaридaн, унинг бойликлaридaн келaжaк aвлодни хдм бaхрaмaнд килишга кодир бyлгaн, уз a^-идроки билaн ердaги бош^ мaвжудодлaрдaн кескин фaрк килиб ярaтилгaн инсоният мaсулиятидa экaнлиги яккол сезилиб колди.

2. Кластер-интерфаол усулини куллаш.

MaB3yra доир иборaни ушбу усулини кУллaш учун Tana6anapra «aтмосферa» сузи билaн «Мия хужуми» yткaзилaди Ba угар томонидaн aйтилгaн хaр бир фикр ёки aхборот йиFилaди. Атмосферa иборaси aйлaнa мaркaзигa олиниб, тaлaбaлaр томонидaн aйтилгaн хaр кaндaй мaзмунгa эта бyлгaн фикрлaр aйлaнa aтрофигa ёзиб чикилaди.

Айни холaтдa бундaй сyзлaр куйидaгичa булиши мумкин: Кузга кyрaнмaйди..., Kислороддaн тaшкил топгaн..., Тиник..., Ундaн нaфaс олинaди..., Усиз тирик мaвжудодлaр бyлмaйди..., кaвaтлaргa бyлинaди..., хaйвонот дунёси учун хдм зaрур..., Усимликлaр учун хдм зaрур..., Ерни yрaб турувчи хдво кобиFи..., Мaзaсини тотиб бyлмaйди... Ba хокозо.

Сyнгрa билдирилгaн бaрчa фикрлaр куйидaгичa туркумлaнaди.

s

5S N S

а

s «

s

5S

а &

í

ин

жaрaёниДa

s

5S

ч s s*

s s s

s

>s s

u a u

^ к

ivijaMMOra

III- и

s

5S

s s

va

5S

N §

.58

S<

У

турЛИЧa ёПдг

S

«a S va a ы

a «8

I

г y

«8

S S'

va

58

s s

£

s >s

58

S

S

s

£

Sí' 58

îi

PO §

шу

в

*

s s

s >s

58

S £

va va s

s s s

5J 58

Щ

s

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

58

s

s

§

5J 58

"S

58 S

S

58

£

s >s

58

S £

va §

PO S S 58

N §

« S

,

PO S

£

aсоCИдa—TaЛaбaЛaрнИЙl—фИкрлaШ

§

PO

S y

s^ s

a s a «8 »s

§

PO

S

s^ y

§

s

>>>

ш

кобилятини ривожлaнтиришгa ёрдaм берaди.

1 ._от (ким, нимa);

2 .__сифaт (кaндaй, кaнaкa);

3 .___фел ^зифси, функцияси);

i

4 .____ассоциация (тасаввур, хаёлга нима келди)

5 ._отнинг синоними(ухшатмаси).

Масалан: «Атмосфера» ибораси буйича синквейн тузамиз:

1. «Атмосфера»;

2. тоза, газсимон;

3. нафас, тириклик, жон;

4. табиат, инсон, усимлик, тоF;

5. хаво.

Фойдаланилган адабиётлар:

1.Гусейнзаде Р.Лятиф угли. Современные образовательные технологии: Уч. пособ. - М., Народное образование, 1998. -198 с.

2. П.С.Султонов. Экология ва атроф мухитни мухитни мухофаза килиш асослари. Дарслик. Мусика нашриёти. Тошкент. 2007й

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.