Научная статья на тему 'ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМ ВА ЭКОЛОГИК ТАРБИЯНИНГ УЙҒУНЛИГИ'

ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМ ВА ЭКОЛОГИК ТАРБИЯНИНГ УЙҒУНЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

78
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Экология / тарбия / таълим / табиат / экологик маданият / экологик маърифат.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Умида Аматбаевна Юсупова

Мақолада экологик таълим ва экологик тарбиянинг уйғунлиги масаласи қисқача илмий нуқтаи-назардан муҳокама этилдади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМ ВА ЭКОЛОГИК ТАРБИЯНИНГ УЙҒУНЛИГИ»

ЭКОЛОГИК ТАЪЛИМ ВА ЭКОЛОГИК ТАРБИЯНИНГ УЙГУНЛИГИ

Умида Аматбаевна Юсупова

Чирчик давлат педогогик институти магистранти

АННОТАЦИЯ

Маколада экологик таълим ва экологик тарбиянинг уйгунлиги масаласи кискача илмий нуктаи-назардан мухокама этилдади.

Калит сузлар: Экология, тарбия, таълим, табиат, экологик маданият, экологик маърифат.

Экологик муаммоларнинг тобора глобал ахамият касб этиб бораётганлиги инобатга олиниб, сунгги йилларда мухим устувор вазифалар билан бир каторда атроф мухит мухофазаси, экологик маданият, экологик таълим-тарбия, экологик маърифат масалаларига алохида эътибор берилмокда.

Экологик таълимнинг долзарблиги мамлакатимиз табиати, экотизимлари, атроф мухитни бекарорлик ва издан чикишдан асраш, ахолининг экологик маданиятини ошириш, ушбу ута жиддий, хаётий масалаларга ахолининг барча катламлари, айникса, ёшлар хисса кушиши зарурлиги билан белгиланади.

АДАБИЁТЛАР ТАХДИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Бирок, экологик таълимни амалга ошириш жараёнининг тизимли тахлили экологик таълимни ташкил этишда бу борадаги ислохотларни тулик руёбга чикаришга тускинлик килувчи жиддий муаммо ва камчиликлар сакланиб колаётганлигини курсатмокда. Хусусан:

- барча турдаги таълим муассасаларида Узбекистон Республикасининг «Табиатни мухофаза килиш тугрисида»ги Крнуни 4-моддасида назарда тутилган экология укувининг мажбурийлигига оид талаблар етарли даражада бажарилмаяпти;

- амалдаги давлат таълим стандартлари ва укув дастурлари мазмунан экологик билим, куникма, малака ва компетенциялар билан зарур даражада бойитилмаган;

экологик таълим йуналишида илгор миллий ва хорижий тажрибани урганиш, улар асосида таълим олувчиларда экологик маданиятни шакллантиришнинг аник параметрлари ишлаб

КИРИШ

чикилмаган;

June, 2022

- таълим тизимининг барча боскичларида амалда булган таълим дастурлари бугунги кундаги глобал экологик муаммоларни бартараф этиш, мавжуд экологик хавф-хатар даражасини камайтириш, табиий мухитни кайта тиклашга каратилган умуммиллий тадбирлар мохияти билан мувофиклаштирилмаган;

мактабгача таълим ташкилотлари ва умумий урта таълим мактаблари таълим дастурларининг мавзулари бугунги кун талабларига жавоб бермайди, жумладан, уларда таълим олувчиларда экологик онгни шакллантирувчи экология ва атроф мухитни мухофаза килиш, она табиатни асраб-авайлаш, табиий ресурслардан окилона фойдаланиш сохасига оид мавзулар етарли эмас;

- таълим муассасаларида экологик таргибот тизими хам коникарсиз ахволда, бу борада экологик таргиботни амалга ошириш механизмларини йулга куйиш ва ушбу механизмларни муносиб рагбатлантириш тадбирлари етарли даражада амалга оширилмаяпти;

- экологик таълимга оид электрон-методик воситаларни яратиш ва инновациялардан фойдаланиш имкониятини кенгайтириш юзасидан аник таклифлар ишлаб чикилмаган;

- таълим хамда экология ва атроф мухитни мухофаза килиш сохасидаги давлат бошкаруви органлари уртасида экологик таълим тизимини такомиллаштириш борасидаги амалий хамкорлик етарли даражада йулга куйилмаган, хусусан, утган йиллар давомида экологик таълим тизимини ислох килиш юзасидан факат таклифлар билдирилган холос;

- экологик таълим сохасида укитувчиларнинг фаолиятини методик жихатдан таъминловчи укув материаллари, шу жумладан, экология ва атроф мухитни мухофаза килиш сохасига оид укув кулланмалари, укувчи ва талабалар учун зарур дарсликлар етарли эмас;

- таълим дастурлари тулик кайта куриб чикишга мухтож, жумладан, улар республикада сунгги вактларда экология ва атроф мухитни мухофаза килиш сохасида амалга оширилган ислохотлардан келиб чикиб тубдан такомиллаштирилиши лозим.

Шу муносабат билан 2017 йил 30майда аник максад ва вазифаларни хамда йуналишларни назарда тутувчи Узбекистон Республикасида Экологик таълимни ривожлантириш концепциясини кабул килди.

Концепциянинг асосий максади усиб келаётган ёш авлодда экологик билим, онг ва маданиятни шакллантириш хамда ривожлантириш, экологик таълим-тарбия жараёнини самарали ташкил этиш, шунингдек, экология сохасидаги илм-

June, 2022

148

$aHHH ^axpHHHHr ugFop нннoвaцнoн TexHogoruagapuHu ®:agS этган xogga aHaga TaKOMHnnamTHpnmgaH uSopaT.

Yrn6y MaKcagra эpнmнm, yHu aMagga pyeSra HuKapum yHyH KyHugaru acocan Ba3H^anapHH aMagra omupum TagaS этнgagн:

«TatguM TyrpHCHga»rH Ba «TaSuarnu Myxo$a3a Kugum TyrpHCHga»rH Y36eKHCTOH PecnySnHKacn KoHyHgapura MyBo^uK y3nyKCH3 TatguM TrouMuga экogoгнк TatguMHu puBo^gaHTupumHuHr acocan TaMonuggapuHu Segrugam, ygapHu H3HHnnHK SugaH SocKuHMa-SocKuH TatguM-TapSua ^apaeHura TaTSuK Kugum Ba my acocuga экogoгнк TatguMHuHr caMapagopguruHu aHru SocKuHra oguS HH^Hm;

экogoгнк TatguM-TapSua SepumHu, экogoгнк SuguMgapHu TapFuS KugumHu, HomupnuK ^aonuaTHHH, KypuK-TaHnoBnap yTKa3umHH, h^thmohh peKnaMa Ba my KaSunapHH Tammg этнm;

-TatguM gacTypnapuHH MaB^yg экogoгнк MyaMMogapHu SapTapa^ этнm Ba 3aMOH TagaSgapugaH KenuS HuKKaH xogga TaKOMunnamTupum;

-TatguM ogyBHugapHuHr эtтнSopннн yMyMSamapuñ экogoгнк MyaMMogapra Kaparnm opKagu ygapHuHr oHa TaSuarnuHr Kama T^gaHMac MaHSagapuHu ca^gaS Kogum Ba ygapgaH oKugoHa ^oñgagaHum SyñuHa MactyguaTuHu ^HanT^um;

экogoгнк TatguMHuHr caMapagu ma^gapu Ba ycyggapuHu umgaS HuKum xaMga ^opuñ этнm;

^ogorm TatguMHuHr cu^araHu, ^gpgap Tañepgam тнзнмн caMapagopguruHu, SapKapop puBo^gaHumu кa$ogaтgapннн Ba ycTyBopguruHu TatMuHnoBHu HopMarnB-xyKyKuH, мoggнн-тexннкa Ba axSopoT Sa3acuHu aparam;

^ogorua Ba aTpo^ MyxuTHu Myxo$a3a Kugum SyñuHa gaBgaT opraHgapu TatguM coxacuHuHr y3apo MaH^aarau xaмкopgнгннн puBo^gaHTupum.

Кoнceпцнaga SegrugaHraH Ba3u$agapHu aMagra omupum Sopacuga SyryHru кyнga ogunroxgapga Sup Karop Ba3u$agap SegrugaS oguHraHro^yMgagaH

Ogunroxgapga TaSuaT Myxo$o3acura oug KucKa MeTpa^gu кннo$нgbмgap ^pcaraS Sopum xaM кarтa axaMuaTra era.TaSuaT Ba yHuHr jamurara oug caHtaT acapgapu, pacMgap ^p^Macu ,metp Ba x^oagap ,xaM TagaSagapga TaSuarra axmu MyHocaSaTga Sygum TyHrycuHu yHroTagu.

Ogunrox xygyguga Ta^puSa SoFHacu ryraop MaH3apagu gapaxTgap экнgгaн MangoH SyTa3op Sygumu 3apyp.TaSuaT Myxo$o3acura oug umgap ymSy Ta^puSa yнacткacн era SoFuga ouS Sopugagu.TagaSagap SygapHu caKgam .napBapum Kunum SugaH myFyggaHagugap.

Ouñroxgapga TaSuarau Myxo^o3a Kugum ^aMuaTuHuHr SomgaHFuH Tamm^oTu тamкнg этнgнS ,yHra TagaSagap,

June, 2022

149

yкдтyвчилaр aъзо 6ули6 кириши лозим.Тaълиим мyaссaсaлaридa экологик мaркaзлaр, экология клyблaри тaшкил этиш ,мунтвзом рaвишдa экофестевaллaр хомдо тaнловлвр уткозиш яхши caMapa берaди.Тaбиaт мyxофозaсигa бaFишлaнгaн Maxcyc кечaлap уткозилиши .yлapдa "Тобитои мухофозо килиш ""Экотypизм"."Экотaълим"."Экотapбия"."Жaмият Ba yндa экологиянинг роли"."Узбекистон кypикxонaлapи Ba yлapнинг фоолияти" кaби мaвзyлapдa дaклaдлap .cyxбaтлap.тaдбиpлap утквзили6 турилиши кеpaк.Тaдбиpлapдa тaлaбaлapнинг экологик Ba эстетик мaдaниятини юксадтириш .тaбиaт хо^дот билим Ba солохиятини ошириш .онa тaбиaт Ba унинг неъмaтлapигa мехр-мухоббот рухини шокллонтириш.экологияго оид билимлорни улор шуурига сингдириш доркор.

Тaлaбaлapдa тобштга мухдббот нисботж Ba Faмxypлик тyЙFyлapи оило Ba мокто6до шaкиллaнaди.Болaлapни тобтатга мухдббот pyxидa торбиялошни ëшликдaн бошлош зорурлигини мошхур пpогpеccив педогоглap уз осорлоридо тоъкидлоб утишгвн.6унго мисол 17-осрдо яшоган мaшxyp педогог Я.А.Коменскийнинг "Сезирорли нapcaлapни росмлордо ифодо этиш "номли китобидир.Бу китоб болотар тушутадиган энциклопедиядж иборот 6ули6 .бололорго тобтатни cевишгa унинг xaëra Ba тузилиши билон тонишишлорига ëpдaм беродигж шоклдо ëзилгaн.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Умумон олгандо инсоннинг тaбиaт.aтpоф-мyxитгa нисботон окдлота мунособотини шокллонтириш дaвлвт.жyмлaдaн.тaълим тизими олдидоги мухим вaзифaлapдaн бири 6Ули6 колди.Эндиликдо Укyвчилapдa боркдрор экологик моджиятни шокллонтириш Ba pивожлaнтиpиш уст^ор вaзифaгa ойлонди.

Шу моънодо Узбекистон Республикоси Кодрлор тaйëpлaш миллий достуридо хом узликсиз тоълим олyвчилapнинг хукукий .,иктисодий.,экологик Ba сонитория-гигиеник тоълими хомдо торбиясини токомиллоштириш нозордо тутиши тоъкидлоб угилган.

Булор узликсиз тоълим тизими.шу жyмлaдaн.мaктaб Ba моктобдон тошкдри тоълим жapaëнидa Укyвчилapни экологик торбиялош .улордо боркдрор экологик моджиятни шокллонтириш Ba ртожгантириш зорурлигини курсотоди.

Шу уриндо тоъкидлош зорурки ./таълим мyaccacaлapидaги экологик таълим-тарбия жapaëни фокотгино yкyвчилapгa берилодиган нозорий билимлор билон чегоролонмослиги лозим.Экологик таълим жapaëнидa нозориядон aмaлиëтгa -глобол

June, 2022

150

MyaMMonapHH MyxoKaMa KunumgaH yKyBHHnap öunaH aManufi catfi-xapaKaraapHH öa^apumra yTHm gaBp Tanaöura afinaHgu.

TaöuaT öunaH hhcoh opacugaru MyHocaöaraap MypaKKaö Tapuxufi xapaKTepra эгa.Hнcoннaтнннг acpnap gaBOMEga TaönaT yHcypnapngaH ^ofiganaHHÖ KenHmH.,TaöHaTra öynraH MyHocaöaTHHHHr Typnu gaBpnapga Typnuna y3rapumHra caöaö öynraH.KagHMga oTa-öoöonapuMH3HHHr TaöHaTra ,TaöHaT yHcypnapnra, öynraH MyHOcaöarn unoxufi öynraH.CyB.,xaBo.,TynpoK Ba ohobhh My^aggac caHamraH.CyBHH эtзoзпaö .,xaTTOKH yHra TynHpHm.,H$nocncm ,ryHox Hm экaнпнгн.,тyпpoкнн My^aggac öunHm.^acagHH xaM TynpoKKa KyMHm MyMKHH эмacпнгн .,öyHHHr ynyH ®;a3O MaB^ygnnrn xaKuga 3agymTHfinHKHHHr My^aggac khtoöh ABecToga anoxnga TatKHgnaö yranraH.fflyHgaH Kenuö hhkhö afiTHm

MyMKHHKH ЭKOПOГHK TatHHM Ba ЭKOПOГHK TapÖHa öH3HHHr K£H-K;oHHMH3ra CHHrHÖ KeTraH TymyHHanapgaH caHanagn.

XY.HOCA

Xynoca ypHHga myHH afiTHm MyMKHHKH hhcohhat KaHHanuK y3OK yMp KeHHpHmHH.,cornoM 6ynHmHH.,^ap3aHggapHHHHr cor-canoMar öynHmHHH.,TO3a xaBogaH Tyfiuö Ha^ac onHmHH.,aTpo$Hra öoKKaHga ry3annHKHH KypumHH xoxnaca ,aBBano TaöHaTra MyHocaöaTHHH y3rapTHpumH.,oHa TaöHarau ceBHmu.,y3H Ba Kena^aK aBnogra oHa TaöHarnHHr Ha^agap My^aggac экaнпнгннн cHHrgHpa onHmH no3HM.ByHHHr ynyH эca xap öupHMH3 экoпoгнк TatnHM Ba экoпoгнк TapöHAHHHr

öup-öupH ÖHnaH yfiFyHHHrHHH aHraaö eTHmHMH33KonorHK TatnHM op^anH экoпoгнк TapÖHHHH maKmamupHö öopumHMH3 3apyp.

^yHeHHHr энг To3a gaB^BTnapu HopBeraa, fflвeцнa, abctpha, HcnaHHA, repMaHHa, ^exua, CHHranyp, ABTpanua, ^WKceHÖypr, fflBe^pua Kaöu gaB^BTnapu y3HHHHr amoc^epacu Ba экoпoгнacннннг TO3anu öyfiHHa eTaKHH ypHHnapga TypagH.Ey MaMnaKaraapra xap finnu amoc^epacu Ba экoпoгнacн TO3anHrugaH öaxpaMaHg öynum ynyH gyHeHHHr Typnu MaMnaKaraapugaH cafiexnap Tampu^ öyropumagH.

A®;a6naHapnHcH myKH ,To3a MyxHT,coFnoM Ba thhh xaeTHH TatMHHnafigH Ba öy To3a gaBHBT axonucHHHHr ypTana yMp Kenupum gaBoMHfinurHHHHr y3yHnurHHH xaM öenrunaö öepagu

fflyHgafi экaн öu3 xaM wpTHMH3H To3a xygyg.To3a MaMnaKaTra afinaHTHpafinHK.3epo öy y3HMH3HHHr xaeTHMH3HHHr ^apoBoH öynHmura caöaö öynagu

June, 2022

REFERENCES

1. Узбекистонда экологик таълимни ривожлантириш консепсиясини тасдикдаш тугрисида.Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг П^-434 сонли карори.27.05.2017 йил

2. Б.М.Очилова Экология ва дунёкараш.Тафаккур нашрёти.Т-2013 йил

3. https/cyberleninka.ru Экологик таълим ва тарбия тушунчаларини шакллантириш тамойиллари 2020 йил

4. hittps//syberleninka/ru Холмуминова Ойгул Жумаевна "Укувчиларда экологик хукукий тарбияни такомиллаштиришнинг педогогик омиллари" Мактаб таълими журнал 2019 йил

5. https/yuz.uz Дунёнинг энг тоза мамлакатлари топ 10 талиги

June, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.