Научная статья на тему 'ЭКИШ МУДДАТЛАРИНИНГ НЎХАТНИНГ ЎСИБ-РИВОЖЛАНИШИГА ТАЪСИРИ'

ЭКИШ МУДДАТЛАРИНИНГ НЎХАТНИНГ ЎСИБ-РИВОЖЛАНИШИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Экологические биотехнологии»

CC BY
2
1
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Нўхат / экиш / муддат / фаза / дакада / оптимал / нав / вегетация даври. / Peas / sowing / term / phase / dakada / optimum / variety / growing / season.

Аннотация научной статьи по экологическим биотехнологиям, автор научной работы — Осербаева Тамарахан, Халдурдиева Динара Саламатовна

Мақолага Қорақалпоғистонннинг кам шўрланган тупроқлари шароитида нўхат навларининг ўсиб-ривожланишига экиш муддатларининг таъсирини ўрганиш юзасидан олинган маълумотлар киритилган. Тадқиқотлар апрел ойининг I, II, III декадаларида экилган «Палвон», «Суплик» ва «Юлдуз» навларида ўтказилиб, тадқиқот натижаларига кўра апрел ойи I-ўн кунлигида экилган «Суплик» нави бошқа навларга нисбатан юқори кўрсаткичларга эгалиги ҳамда мазкур муддат «Суплик» нави учун мақбул эканлиги келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE EFFECT OF PLANTING DATES ON THE GROWTH OF PEAS

The article includes information on the study of the influence of planting dates on the growth and development of pea varieties in the conditions of low salinity soils of Karakalpakstan. Resarches were conducted on varieties “palwan”,“Suplik” and “Yulduz” planted in the 1st,2st and 3st decades of april. According to the results of the study, the variety “Suplik” planted in the 1st-10st of Aprel has higher performace compared to other varietiesand this term “Suplik” it is stated that is acceptable for the variety.

Текст научной работы на тему «ЭКИШ МУДДАТЛАРИНИНГ НЎХАТНИНГ ЎСИБ-РИВОЖЛАНИШИГА ТАЪСИРИ»

ARTICLE INFO

EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.921 www.in-academy.uz

THE EFFECT OF PLANTING DATES ON THE GROWTH OF

PEAS

Oserbaeva Tamarakhan

Ph.D., Professor V.B. Khaldurdieva Dinara Salamatovna

2nd year graduate student oserbaevat@mail.ru Nukus, Karakalpakstan Institute of Agriculture and Agrotechnologies https://doi.org/10.5281/zenodo.12650924

ABSTRACT

Received: 25th June 2024 Accepted: 29th June 2024 Online: 30th June 2024

KEYWORDS Peas, sowing, term, phase, dakada, optimum, variety, growing, season.

The article includes information on the study of the influence of planting dates on the growth and development of pea varieties in the conditions of low salinity soils of Karakalpakstan. Resarches were conducted on varieties "palwan", "Suplik" and "Yulduz" planted in the 1st,2st and 3st decades of aprilAccording to the results of the study,the variety "Suplik" plan ted in the 1st-10st of Aprel has higher performace compared to other varieties and this term "Suplik" it is stated that is acceptable for the variety.

ЭКИШ МУДДАТЛАРИНИНГ НУХАТНИНГ УСИБ-РИВОЖЛАНИШИГА

ТАЪСИРИ

Осербаева Тамарахан

;.х.ф.н., профессор в.б. Халдурдиева Динара Саламатовна

2-курс магистранти. oserbaevat@mail.ru Нукус, Кора;алпогистон ;ишло; хужалиги ва агротехнологиялар институти https://doi.org/10.5281/zenodo.12650924

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Received: 25th June 2024 Accepted: 29th June 2024 Online: 30th June 2024 KEYWORDS

Нухат, экиш, муддат, фаза, дакада, оптимал, нав, вегетация даври.

Ма цолага Цорацалпогистонннинг кам шурланган тупроцлари шароитида нухат навларининг усиб-ривожланишига экиш муддатларининг таъсирини урганиш юзасидан олинган маълумотлар киритилган. Тадцицотлар апрел ойининг I, II, III декадаларида экилган «Палвон», «Суплик» ва «Юлдуз» навларида утказилиб, тадцицот натижаларига кура апрел ойи I-ун кунлигида экилган «Суплик» нави бошца навларга нисбатан юцори курсаткичларга эгалиги уамда мазкур муддат «Суплик» навиучун мацбул эканлиги келтирилган.

Кириш. Узбекистон Республикаси Президентининг 2024 йил 16-февралдаги ПФ-36-сонли «Республикада ози;-овк;ат хавфсизлигини таъминлашнинг кушимча чора-тадбирлари тугрисида»ги Фармонининг 2-иловасида Узбекистон Республикасининг ози;-ов;ат хавфсизлиги ва соглом ов;атланишни таъминлашнинг 2030 йилгача

EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.921 www.in-academy.uz

My^^a^aHraH cTpaTeruncuga öe^ru^aHraH Ba3H^a^apHH aMa^ra omupum öyfiuHa «My^ xapuTacu» öe^ru^eö öepu^raH öy^uö, Ma3Kyp «My^ xapHTacH»HHHr 45-öaHguga OyH^uoHa.« xycycHHT^apra эгa 6y^raH xoMamë (K^RAMUH экстрaктн, ^aKT03a, r^roK03a CHponH, HHBepT cuponu, HyxaT yHH, ^aBgap yHH, экcтpygнpoвкa ^H^HHraH yH, cTeBuH, apTumoK Ba KymuMHa^ap) öu^aH napx,e3, gнa6eтнк Ba теpaпевтнк rçaHgo^aT MaxcyflOTflapHHH um^a6 HH^apumHH ^nafirapum öyfiuHa rçaTop Ba3H^a^ap öe^ru^aö 6epu^raH [1].

^oH-gy^a^^u s^H^ap opacuga HyxaT ycuM^uru 6eHHX,on a^aMHHT^u ^Hco6^aHu6, ^KuHru fiu^apga ^öe^cTOH Реcпy6^нкacн mapouTuga HyxaT ycuM^urura 6y^raH s^Tuöop Toöopa opTHÖ 6opMo^ga. HyxaT o^ch^hhh eramrapum xapa^aT^apu ^yga ^m 6y^raHH 6u^aH, гeктap xucoöugaH o^uHum Me^ëpu кyп. HyxaT o^cu^ugaH o3u^-oB^aT caHoaTuga экo^oгнк T03a Ma^cy^oT o^uHagu. HyxaT s^^raH MafigoH^ap Tynpo^Hu T03a a30T 6u^aH Ta^MuH^aö, Tynpon; мнкpo^^opacннн ^xmu^afigu. AfiHurçca, öyTyH gyHëga o^cu^ TaH^uc^uru xy^M cypaëTraH öyryHru ^Hga, HyxaT goHuga 19-33 $ou3 okjcra öy^umu, HyxaT goHuHuHr o3y^aBufi a^aMuHTuHu HHaga omupagu.

HyxaT eTumTupumHu fiy^ra ^yfium 6u^aH o^cu^ TaH^uc^ur MyaMMocuHu öapTapa^ STum мyмкнн. ffly 6u^aH öupra, HyxaT ycuM^uru s^^aH TynpoK^apHuHr yHyMgop^uruHu yHuHr н^gнз^apнgaгн a3oT fiuFyBHu тyгaнaк 6aктepнн^apннннг ^ao^u^ra Hara^acuga Tynporçga 50-70 кг 6нo^oгнк a3oT Tyn^amura spumum мyмкнн [2].

TagrçHrçoTHHHr Marçcag Ba Ba3H$a.napH. Marçcagu - HyxaTHuHr вeгeтaцнн gaBpuga HyxaTHuHr ycuâ-puBo^^aHumura Ba rorçopu x,ocu.fl Tyn^amura Ta^cup STaguraH экнm MyggaTuHu aHu^^am.

^opa^a^norucToH mapouTuga gy^a^u goH ycнм^нк^apн öyfiuHa TagnurçoT^ap кaм yткaзн^гaн^нгн öouc HyxaT HaB^apuHu TyFpu TaH^am, y^apgaH rorçopu Ba cu^aT^u x,ocu.fl o^um TexHo^oruncu, afiHurçca, экнm MyggaT^apu cuHrapu oMu^apHu ypraHum кeнг ^.«aM^u u^muh Tag^u^oT um^apuHu o^uö öopumHu Tarço3o STagu. MaB^yg MyaMMogaH ^^uö HurçrçaH ^o^ga ^opa^a^norucToH ^um^o^ xy^a^uru Ba arpoTexHo^orun^ap uHcTuTyTuHuHr кнннк Ta^puöa ga^acuga u^muh TagrçurçoT um^apu o^uö öopu^gu. Ta^puöaga HyxaTHuHr 3 Ta HaBu («na^BoH», «Cyn^u^» Ba «W^gy3») x,aMga 3 Ta s^m MyggaTu (anpe^ ofiuHuHr I, II Ba III yH ^R^^apu) ypraHu^gu.

TagrçurçoT oöieKTH Ba yc^yö^apH. Tag^urçoT oö^e^u goн-gyккaк^н^apнннг вaкн^н ^ucoö^aHraH HyxaT ycuM^uruHuHr «na^BoH», «Сyn^нк» Ba «W^gy3» HaB^apu ^ucoö^aHagu. Yc^yöu - HyxaT HaB^apuHuHr ga^a mapouTugaru yHyBHaH^uru, Tyn coH^apu, ycнм^нк^apнннг 6нoмeтpнк y^HaM^apu ga^a экнн^apннннг gaB^aT HaB cuHam yc^yöu 6yHuHa aHu^^aHgu. Tynpo^HuHr myp^aHum gapa^acu А.Е.Аpнymкннa (1970) Ba B.A.KoBge (1983) yc^yöu 6u^aH Ba öapr ro3acu MafigoHu А.А.Hнннnopoвнн (1971) yc^yöu 6u^aH aHu^^aHgu.

Tag^H^OT HaTH^a^apu. Ta^puöaga ypraHu^raH экнm MyggaT^apu вeгeтaцнн gaBpuHuHr yTumura Ma^^yM gapa^aga Ta^cup STagu. Yhu6 nu^um ^a3acu HyxaTHuHr «na^BoH» HaBuga 9-11 кyн, «Сyn^нк» HaBuga 9-10 кyн Ba «W^gy3» HaBuga sca 9-10 кyн gaBoM STgu. KeH экн^гaнga öy ^apaëH BapuaHT^ap opacuga 1-6 кyнгa кaмafiнmн кyзaтн^gн. ffloHa^am ^a3acu «na^BoH» HaBuga s^m MyggaT^apuHuHr ^aMMacuga ^aM 20 ^h gaBoM stuö, экнm MyggaT^apu opacuga ^ap^ кyзaтн^мaгaн 6y^ca ^aM, numum

EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.921 www.in-academy.uz

$a3acuga BapuaHT^ap opacuga 6upo3 $apn; KypumuM^ MyMKHH. BupuHHu экнm MyggaTuga ym6y ^a3aHHHr yramu y^yH 49 KyH Ta^a6 этн^gн. By MyggaTgaH 10 KyH KefiuH экн^гaнga numum $a3acu 47 KyHga yTraH, 20 KyH KefiuH экн^гaнga 46 KyH yTraHfluru Ky3aTH^gu. Ken экн^гaн BapuaHT^apga numum $a3acu 4-6 KyHra KaMafiraH^HrH aHHK^aHgH (1-^:agBa^). ^agBa.fl-1

HyxaT HaB.apuHHHr puBo^flaHum gaBOMHH.HrH, KyH

BapuaHT.ap PHBom^aHHm $a3a.napH

№ HaB.ap BKHm MyggaTH YHH6 HH^um ffloHa^am Ty.fl.flam numum BereTa^a gaBpu

1 10.04 11 20 18 49 88

2 «na^BoH» 20.04 10 20 17 47 84

3 30.04 9 20 16 46 82

1 10.04 10 20 18 49 84

2 «Cyn^uK» 20.04 10 20 18 47 82

3 30.04 9 20 18 45 81

1 10.04 10 16 14 39 79

2 «W^gy3» 20.04 9 16 13 39 77

3 30.04 9 15 13 39 76

Вeгeтaцнн gaBpu 6hphhhh экнm MyggaTuga 88 KyHra Hy3H^gH, hkkhhhh экнm MyggaTuga 84 KyH 6y^H6, 4 KyHra KaMafigu, yHHHHH экнm MyggaTuga эca 82 KyH 6y^H6, 6hphhhh BapuaHTra HHc6aTaH 6 KyHra KaMafiraH^HrH aHuK^aHgu. Экнm MyggaT^apu HyxaT HaB^apHHHHr 6Ho^orHK xycycuHT^apura y^apHHHr puBo^aHumura, вeгeтaцнн

gaBpHHHHr Hy3H^HmHra Ma^yM gapa^aga Ta^cup KypcaTu6, вeгeтaцнн gaBpu «Cyn^uK» HaBuga Ken экн^гaнga 2-3 KyHra KaMafiraH^uru aHuK^aHgu.

«W^gy3» HaBuga x,aM numum gaBpuga 6up K;aHHa $apn; Ky3aTu^u6, 6нpнннн экнm MyggaTuga 6y $a3aHu yTam y^yH 39 KyH Ta^a6 этн^gн. Anpe^ ofiuHuHr II Ba III yH KyH^uK^apuga экн^гaнga x,aM 39 KyH Ta^a6 этн^гaн^нгн aHuK^aHgu. YMyMufi вeгeтaцнн gaBpu 76-79 KyHra нyзн^н6, 6om^a HaB^apgaH Te3numap^uru 6u^aH a^pa^u6 Typgu. Вeгeтaцнн gaBpuHu yTumga «na^BoH», «Cyn^uK» Ba «W^gy3» HaB^apura Huc6aTaH 6нpнннн экнm MyggaTuga 9 KyH, ukkuhhu экнm MyggaTuga 7 KyH Ba ynuHHu экнm MyggaTuga 6 KyH эpтa numu6, экнm MyggaT^apuHuHr Ta^cupu, myHuHrgeK, HaB^apHuHr y3ura xoc 6uo^oruK xycycuHT^apu aHuK^aHgu.

Ta^pu6aga HyxaT HaB^apuHuHr ycumura экнm MyggaT^apuHuHr Ta^cupu Уpгaнн^н6, moHa^am $a3acuga 6нpнннн экнm MyggaTuga aihu, 10-anpe^ga экн^гaнga «Cyn^uK» HaBuHuHr noH 6a^aHg^uru 20 cm ra eTraH 6y^ca, 20-anpe^ga экн^гaнga noH 6a^aHg^uru 21 cm ra era6, 6нpнннн MyggaTga экн^гaн ycuM^uK^apgaH 1 cm 6a^aHg 6y^гaн^нгн aHu^^aHgu. Yhuhhu MyggaTga экн^гaн BapuaHTga ycuM^uK^ap noHcuHuHr 6a^aHg^uru 20 cm 6y^u6, 6нpнннн экнm MyggaTugaru ycuM^uK^ap 6upgeK 6y^гaн^нгн aHuK^aHgu.

ffloHa^am $a3acuga 6нpнннн экнm MyggaTuga «W^gy3» HaBuHuHr noH 6a^aHg^uru 18 cm 6y^gu. Ym6y HaB 20-anpe^ga экн^гaнga noH 6a^aHg^uru 17 cm ra era6, 6нpнннн MyggaTga экн^гaн BapuaHTgaru ycuM^uKKa Huc6aTaH 1 cm Ka^Ta 6y^raH 6y^ca, KefiuHru

EURASIAN JOURNAL OF MEDICAL AND NATURAL SCIENCES

Innovative Academy Research Support Center UIF = 8.3 | SJIF = 7.921 www.in-academy.uz

муддатда экилган усимликларнинг баландлиги 18 см булиб, биринчи муддатда экилган усимликларнинг баландлиги билан бир хил булди.

Гуллаш даврида биринчи экилган муддатида «Юлдуз» навининг поя баландлиги 36 см булди. Ушбу нав 20 апрелда экилганда поясининг баландлиги 35 см га етиб, биринчи муддатда экилган усимликлардан 1 см калта булган булса, кейинги муддатда экилган усимликларнинг баландлиги 34 см булиб, биринчи муддатда экилган усимликлардан 2 см калта булганлиги ани;ланди.

Дуккакнинг шаклланиш фазасида биринчи экиш муддатида «Суплик» нави поясининг баландлиги 48 см га етти. Бу нав 20-апрелда экилганда поясининг баландлиги 46 см булиб, биринчи муддатда экилган увариантга нисбатан 2 см га камайди. Кейинги учинчи муддатда экилган вариантдаги усимликларнинг поясининг баландлиги 44 см булиб, биринчи муддатда экилган вариантдаги усимликларнинг поясининг баландлигидан 4 см га камайганлиги маълум булди.

Экишнинг 1-2 муддатларида шоналаш фазасидан бошлаб дуккакнинг шаклланиш фазасигача кеч экилган вариантларда поя баландлигининг пасайиб борганлиги кузатилди. «Суплик» навининг курсаткичлари тажрибада урганилган бош;а навларга нисбатан барча параметрлари буйича яхши булиб, навлар орасида ма;бул эканлиги исботланди.

Хулоса ;илиб айтганда, экиш муддатлари нухат навларининг усиб-ривожланишига, вегетация даврининг узайишига таъсир курсатиб, нухат навларининг ^ора;алпогистон шароитида апрелнинг I ун кунлигида экишнинг ма;бул булиши ани;ланди.

References:

1. Мирзиёев Ш.М. Узбекистон Республикаси Президентининг 2024 йил 16-февралдаги ПФ-36-сонли «Республикада озик;-овк;ат хавфсизлигини таъминлашнинг кушимча чора-тадбирлари тугрисида»ги Фармони. -Тошкент, 2024. -95 б.

2. Умарова Н.С. Роль сроков сева при возделывании сои. // Ж. Агро илм. -Тошкент, 2010. -№1. -С. 17-18.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.