Научная статья на тему 'EHTIMOLLIK STATISTIKASI FANNI ASOSIDA TALABALARNI LOYIHALASH FOLIYATGA TAYYORLASH'

EHTIMOLLIK STATISTIKASI FANNI ASOSIDA TALABALARNI LOYIHALASH FOLIYATGA TAYYORLASH Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

26
28
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «EHTIMOLLIK STATISTIKASI FANNI ASOSIDA TALABALARNI LOYIHALASH FOLIYATGA TAYYORLASH»

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

EHTIMOLLIK STATISTIKASI FANNIASOSIDA TALABALARNI LOYIHALASH FOLIYATGA TAYYORLASH

B.Y. Hayitov

TATU Qarshi filiali Dasturiy injiniring kafedrasi

Mamlakatimizda olib borilatotgan tuib islohipotlar, matematika faniga qiziqishni oshirish bo'yicha Ta'limning barcha bosqichlarida matematika fanini o'qitish tizimini yanada takomillashtirish, pedagoglarning samarali mehnatini qo'lab -quvvatlash , ilmiy-tatqiqot ishlarining ko'lamini kengaytirish va amaliy ahamiyatini oshirish xalqaro hamjamiyat bilan aloqalarini mustahkamlash , huningdek 2017-2021-yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasini "Ilim ma'rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili"da amalga oshirishga oid davlat dasturida belgilangan vazifalar ijrosini ta'minlash maqsadida talim berishning onlayin platformasini yaratish va amaliyotga tatbiq etish, masofadan o'qitish tizimini samaradorligini oshirish bo'yicha ishlar belgilab berilgan

[ 4]

Shu nuqt'ayi nazardan Matematik va tabiiy-ilmiy fanlar bilan ixtososlik fanlari ilmiy va nazariy bog'liqlikni ta'minlash shuningdeg Ta'lim vazrligining malaka ta'lablarda ko'rsatilganindeg ta'labalar ta'biiy-ilmiy fanlarning asosiy qonunlaridan foydalana olishi matematik analiz modellash nazariy va ekespremental tatqiqotlarni qullay olishini shakellantirishini o'rganishi lozim ya'ni dasturiy ta'minot yaratishda axborot bilan ishlash jarayonlari bo'yicha matematik modellarni qullash va dasturiy ta'minot yaratish, algoritimlari va matematik ta'minotlarni ishlab chiqishni o'rganishi lozim shuning uchunn biz ushbu maqolada "Dasturiy injiniring" misolida qaraymiz. [1.2]

"Dasturiy injiniring" bakalavriat ta'lim yo'nalishi talabalariga "Ehtimolli va statistika" fanini o'qitishda ularning kasbiy faoliyat turlariga mos holda o'qitish, fanlararo integratsiyani ta'minlash muhim ahamiyatga ega.

Ehtimollar nazariyasining muhum tushunchalaridan biri tasodifiy miqdor tushunchasidir. Tajriba natijasida u yoki bu qiymatlarni qabul qilshi oldindan ma'lum bo'lmagan miqdor tasodifiy miqdor deyiladi Tasodifiy miqdorlar lotin alifbosining bosh hariflari X,Y,Z,...(yoki Gerk alifbosining kechik hariflari £ (ksi) , ^(eta) , ç (dzeta),...) bilan qabul qiladigan qiymatlarni esa kichik hariflar x1. x2....y1. y2....z1. z2.... bilan belgilanadi

Zamonaviy ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va yutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

Agar tasodifiy miqdor chekli yoki sanoqli qiymat qabul qilsa , bunday tasodifiy miqdor diskirit tipdagi tasodifiy miqdor deyiladi

Agar tasodifiy miqdor qabul qiladigan qiymatlari biror oraliqdan iborat bo'lsa uzuliksiz tipdagi tasodifiy miqdor deyiladi.

Uzluksiz tasodifiy miqdorni asosiy xarakteristikasi Zichlik funksiyasi hisblanadi. Uzluksiz tasodifiy miqdorning zichlik funksiyasi deb shu tasodifiy miqdor taqsimot funksiyasidan olingan birnchi ta'rtibli hosilasiga aytiladi. Uzluksiz tasodifiy miqdor zichlik funksiyasi f (x) bilan belgilanadi. Demak

f(x) = F (x) (1)

Zichlik funksiyasi quydagi xossalarga ega :

1. f (x) funksiya manfiy emas, ya'ni f (x) > 0

2. X uzuluksiz tasodifiy miqdorning [a, b] oraliqqa tegishli qiymatini qabul qilishi

ehtimolikgi zichlik funksiyaning a dan b gacha olingan aniq integiraliga teng, ya'ni

b

P {a < x < b} = J f (x)dx (2)

a

3. Uzuluksiz tasodifiy miqdor tqsimot funksiyasi zichlik funksiya orqali quydagicha ifodalanadi:

x

F (x )=J f (t )dt (3)

—w

4. Zichlik funksiyadan —w dan +w gacha olingan xosmas integiral birga tengdir.

+w

J f (x) = 1 (4). Agar uzuluksiz X tasodifiy miqdor zichlik funksiyasi

—w

—1—, agar x e[a, b] F (x) = ^b — a L J

0, agar x e [a, b]

Ko'rinishda berilgan bo'lsa, u [a, b] oraliqda tekis taqsimlangan tasodifiy miqdor deyiladi Bu tasodifiy miqdorning grafigi 1-rasmda berilgan. [a, b] oraliqda tekis taqsimlangan xtasodifiy miqdorni XI R[a,b] ko'rinishda belgilanadi. X R[a,b] uchun taqsimot funksiyasi topamiz (3) formilaga ko'ra agar a <x <b bo'lsa

dt t

x

F ( x ) = J

b — a

a

x — a b — a

b—a

a b ij x .

m m dt t t

agar x < a bo'lsa , F(x)= 0 va x > b bo'lsa F(x)= I 0dt + I-+ 10dt = —

J J h-n j h —

b — a { b — a

b

b

= 1

Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan

Academic Research, Uzbekistan 492 www.ares.uz

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

bo'ladi. Demak

F(x) taqsimot funksiyasi yordamida matematik kutilma va dispersiyalarni

hisoblay olish mumkin va talabalarni matematik funksiyalar yordamida , Excelda

loyihalash ishlarida qullash mumkin.

REFERENCES:

1. O'zbekiston Respublikasi Ta'lim vazirligining malaka ta'lablari "Dasturiy injiniring" yonalishi -2018 yil.

2. O'zbekiston Respublikasi Ta'lim vazirligining malaka ta'lablari "Dasturiy injiniring" yonalishi -2020 yil.

3. Abdushukurov.A.A. EHTEMMOLLAR NAZARIYASI VA MATEMATIKA

SITATISTIKA. O'zMU, 2010. Toshkent sh.,2020-yil 7-may, [pQ-4708-son].

4. А.Ж. Сейтов, Ф.Х. Абдумавлонова. Решение геометрических задач с помощью математического пакета MAPLE. Academic research in educational sciences, 2021. T.2 №6 Pp.933-941.

5. S.Kh.Khasanova A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenovю. Optimal control of pumping station operation modes by cascades of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology, 2021. Tom 8. №4. Pp. 17177-17185.

6. А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 2 | 2021 ISSN: 21811385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 DOI: 10.24411/21811385-2021- 00193. Стр. 265- 273.

7. А.В. Кабулов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. Стр. 6-8

8. АЖ Сейтов, БР Ханимкулов, М Гаипов, О Хамидуллаева, НК Мурадов. Численные алгоритмы решения задач оптимального academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 8 | 2021 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor 2020-21: 0.89 DOI: 10.24412/2181-1385-2021-8-153-160 Academic Research, Uzbekistan 159 www.ares.uz Управления объектами каршинского магистрального канала. Academic research in educational sciences. T. 2 № 3 pp. 1145- 1145.

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologiyalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

9. А.Ж. Сейтов, Б.Р. Ханимкулов, М.А. Гаипов, М.Р. Юсупов. Зарафшон дарёси окимининг хосил булишига атмосфера ёгинлари ва хаво хароратининг таъсири. Academic research in educational sciences. T.2 №5. Стр. 156-162.

10. A.A. Kudaybergenov A.J. Seytov, A.R. Kutlimuradov, R.N. Turaev, N.K. Muradov. Mathematical model of optimal control of the supply canal to the first pumping station of the cascade of the Karshi main canal. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 № 3 pp. 1679016797.

11. A.J.Seytov, A.J. Khurramov, S.N.Azimkulov, M.R.Sherbaev, A.A.Kudaybergenov. S.Kh.Khasanova. International Journal of Advanced Research in Science, Engineering and Technology. T. 8 №2 ISSN: 2350-0328. Pp. 17177- 17185.

12. Рахимов Ш.Х., Сейтов А.Ж. Теоретико-множественная модель насосной станции, оснащенная осевыми поворотно-лопастными насосными агрегатами. Материалы республиканской научной онлайн конференции молодых ученых «современные проблемы математики и прикладной математики» посвященной 100 летию академика С.Х.Сираждинова (21 мая 2020 г.) Стр. 78-82.

13. Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А., Хонимкулов Б. Р. Моделирования двумерного неустановившегося движения воды на открытых руслах на основе проекционного метода. сборник докладов Республиканской научнотехнической конференции «Инновационные идеи в разработке информационно-коммуникационных технологий и программных обеспечений» 15-16 мая 2020 года. САМАРКАНД. Стр. 60-63.

14. Рахимов Ш. Х., Сейтов А. Ж., Кудайбергенов А. А. Критерии управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. Abstracts of IX International Scientific and Practical Conference Kharkiv, Ukraine 2-4 August 2020. Стр. 125-131.

15. Mekhriban Salaeva, Kakhramon Eshkaraev, Aybek Seytov. Solving mathematical problems in unusual ways with excellent limits. European Scientific Conference. Пенза, 17 мая 2020 года рр. 254-257.

16. А.Сейтов. Оптимальные методы управления водных ресурсов в крупных магистральных каналах ирригационных систем. AGRO ILM -O„ZBEKISTON QISHLOQ VA SUV XO „JALIGI. Махсус сон. 2020. Ташкент. Стр. 84-86.

Zamonaviv ta'limda matematika, fizika va raqamli texnologivalarning dolzarb muammolari va vutuqlari

Toshkent viloyati Chirchiq davlat pedagogika instituti

17. Ш.Х. Рахимов, А.Ж. Сейтов, А.А. Кудайбергенов. Оптимальное управление распределением воды в магистральных каналах ирригационных систем. ILIM ham JAMIYET. SCIENCE and SOCIETY Scientific-methodical journal Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes. pp. 8- 10.

18. А.В.Кабулов, А.Ж.Сейтов, А.А.Кудайбергенов, Критерий управления задач оперативного управления водными ресурсами объектов водохозяйственных систем. ILIM ham JAMIYET. science and society Scientific-methodical journal Series: Natural-technical sciences. Social and economic sciences. Philological scienes №2 2020. Pp.6-7.

19. Ш. Х. Рахимов, А. Ж. Сейтов, М. Р. Шербаев, Д. Жумамурадов, Ф. Ж. Дусиеров. Структура базы данных и программные модули для моделирования управления водными ресурсами каскада насосных станций каршинского магистрального канала. Мелиорация 2019 3(89) стр. 85-91. (№5, web of science IF=0.144)

20. А. Ж. Сейтов А. Р. Кутлимурадов Р. Н. Тураев Э. М. Махкамов Б. Р. Хонимкулов. Оптимальные управления водных ресурсов крупных магистральных каналов с каскадом насосных станций ирригационных систем. academic research in educational sciences volume 2 | ISSUE 2 | 2021 ISSN: 2181- 1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: (№5, web of science IF=5.723)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.