CC BY
6SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
ECHINOPS KNORRINGIANUS O'SIMLIGINING MAKRO- VA MIKROELEMENTLAR VA AMINOKISLOTALARI
Tursunova Nilufar
Farg'ona davlat Universiteti kimyo yo'nalishi magistranti https://doi.org/10.5281/zenodo.6496604 Annotatsiya: Echinops knorringianus o 'simligining yer osti va yer ustki qimlarida uchraydigan makro- va mikroelementlari ISP MS usulida tekshirib o 'rganilganda, o 'simlik tarkibida 44 ta element mavjudligi aniqlandi. Elementar tahlilda ko 'rinadiki uning tarkibida hayot uchun muhim bo 'lgan natriy Na va kaliy K elementlari ko 'pligi aniqlandi. Echinops knorringianus o 'simligi tarkibida erkin aminokislotalar miqdori FTK hosilalarini Stiven A, Koen Daviel usuli bo'yicha amalga oshirildi. Aminokislotalarning sifat va miqdor analizlari tekshirildi. Unda 20 ta aminokislotalar borligi aniqlandi.
Kalit so'z: Echinops knorringianus, makro- va mikroelement, aminokislota, ISP MS, Stiven A, Koen Daviel.
МАКРО- И МИКРОЭЛЕМЕНТЫ И АМИНОКИСЛОТЫ РАСТЕНИЯ ЭХИНОПСА КНОРРИНГИАНУС Аннотация: При исследовании методом ИСП-МС макро- и микроэлементов, обнаруженных в подземном и поверхностном слоях растения Echinops knorringianus, в растении обнаружено 44 элемента. Элементный анализ показал, что он богат натрием Na и калием K, которые необходимы для жизни. Количество свободных аминокислот в растении Echinops knorringianus определяли по производным FTK с использованием метода Stephen A, Cohen Daviel. Были исследованы качественные и количественные анализы аминокислот. Было обнаружено, что он содержит 20 аминокислот.
Ключевые слова: Echinops knorringianus, макро- и микроэлементы, аминокислоты, ISP MS, Stephen A, Cohen Daviel.
SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
MACRO- AND MICROELEMENTS AND AMINO ACIDS OF ECHINOPSA KNORRINGIANUS PLANTS
Abstract: In the ICP-MS study of macro- and microelements found in the underground and surface layers of the Echinops knorringianus plant, 44 elements were found in the plant. Elemental analysis showed that it is rich in sodium Na and potassium K, which are essential for life. The amount of free amino acids in the Echinops knorringianus plant was determined from FTK derivatives using the method of Stephen A, Cohen Daviel. Qualitative and quantitative analyzes of amino acids have been investigated. It has been found to contain 20 amino acids.
Key words: Echinops knorringianus, macro- and microelements, amino acids, ISP MS, Stephen A, Cohen Daviel.
Echinops turkumi Asteraceae oilasiga mansub, dunyoda keng tarqalgan bo'lib, 189 turlari botaniklar tomonidan ta'riflangan. Aynan biz o'rganayotgan turi Echinops knorringianus Iljin (mahalliy nomlari -Knorring ko'kboshi, Knorring oqqunduzi, ruscha nomi - MopgoBHHK KHopHHra) Farg'ona vodiysi endemi sifatida ta'riflanadi[1]. Qirg'iziston,Tojikiston, O'zbekiston hududlarida uchraydi. Bo'yi 10-60 sm ga yetadigan bir yillik o't. Ildizi o'q ildiz. Poyasi oddiy yoki shoxlangan, tik poya. Ildiz bo'g'izida va poyasida ketma-ket joylashgan barglari bandsiz, butun
lansetsimon shaklda bo'lib mayin tuklar bilan qoplangan hamda barg chetlarida tikanlari ham mavjud. Sharsimon savatcha to'pgul hosil qiladi. Savatchasining diametri 3-5 sm atrofida. Gullari oqish yoki och pushti rangda. May-iyun oylarida gullab, iyun-iyul oylarida mevasi yetiladi. Bu tur asosan tog' oldi hududlarida keng tarqalgan.
Ekologiyasi - tosh shag'alli, mayin toshli bo'z tuproqlarda o'sadi.
Echinops knorringianus turining kimyoviy tarkibi to'g'risida ma'lumot yo'q, deyarli o'rganilmagan. Ammo turdosh o'simliklarni tarkibi o'rganilmoqda.
Xususan, E. subglaber Shrenk. turida xinolin alkaloidlari, flavonoidlar, triterpenlar
SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
va tiofenlar aniqlanganligi to'g'risida ma'lumotlar mavjud [2]. E. Echinatus turidan esa 28 ta makro va mikroelement, 6 ta yangi turdagi flavonoidlar va 2 ta yangi alkaloidlar borligi aniqlangan[3].
Biz o'rgangan namunalar 2021 yili may-iyun oyilarida Namangan viloyati, Chortoq tumani, Arbag'ish tog'-adirlaridan gullash mavsumida terilgan. O'simlik alohida a'zolarga - guli, poya- bargi va ildiziga ajratib quritilgan. Quritilgan namunalar Toshkent viloyatidagi "Bioorganik ilmiy tekshirish instituti"da elementar tarkibi va aminokislotalari tahlil qilindi. Natijalar quyidagi jadvallarda keltirilgan. Echinops knorringianus o'simligining a'zolarida to'planadigan elementlar
miqdori to'g'risida ma'lumot. ISP MS usulida olingan. Echinops
knorringianus o'simligining turli organlarida induktiv bog'langan plazma (ISP MS) usulida aniqlangan 44 element haqida ma'lumot keltirilmoqda.
ISP MC usulida aniqlangan makro- va mikroelementlar tahlili
natijasi
№ Element Miqdori mg/kg
O 'simlik qismlari Echinops knorringianus Poya-bargi Echinops knorringianus ildizi Echinops knorringianus guli
1 Litiy Li-7 2.359 0.749 0.472
2 Berilliy Be-9 0.052 0.006 0.010
3 Bor B-11 299.337 281.347 201.303
4 Natriy Na-23 28282.386 3231.578 975.733
5 Magniy Mg-24 2888.880 1456.780 1285.088
6 Alyuminiy Al-27 512.074 255.508 146.798
7 Kremniy 8114.020 7645.63 5426.44
SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
Si-28 2 0
8 Fosfor P-31 3637.307 1984.52 8 2686.55 9
9 Oltingugurt S-32 1878.618 617.073 861.650
10 Kaliy K-39 10026.70 1 5405.64 0 8415.53 6
11 Kalsiy Ca-42 21668.43 6 8773.31 7 6079.85 8
12 Titan Ti-48 18.416 6.204 5.059
13 Vanadiy V-51 1.559 0.571 0.212
14 Xrom Cr-52 3.150 1.353 1.411
15 Marganes Mn-55 36.226 18.728 14.813
16 Temir Fe-57 763.195 192.597 124.255
17 Kobolt Co-59 0.364 0.148 0.115
18 Nikel Ni-60 2.529 0.822 0.962
19 Mis Cu-63 8.109 3.347 5.421
20 Rux Zn-66 13.906 12.410 18.231
21 Galliy Ga-69 0.765 0.487 0.216
22 Germaniy Ge-74 0.018 0.016 0.012
23 Mishyak As-75 0.495 0.224 0.055
24 Selen Se-82 1.107 0.435 0.374
25 Rubidiy Rb-85 3.245 0.980 2.378
SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
26 Stronsiy Sr-88 144.387 46.998 26.849
27 SirkoniyZr-90 0.311 0.084 0.248
28 Niobiy Nb-93 0.024 0.008 0.007
29 Molibden Mo-98 6.362 0.913 0.390
30 Kumush Ag-107 0.009 0.004 0.006
31 Radmiy Cd-111 0.094 0.151 0.020
32 Indiy In-111 0.000 0.000 0.001
33 Qalay Sn-118 4.014 2.413 2.608
34 Surma Sb-121 0.026 0.036 0,029
35 Seziy Cs-133 0.041 0.012 0.009
36 Bariy Ва-138 17.218 11.066 4.818
37 Tantal Tа-181 0.001 0.000 0.000
38 Volfram W-184 0.012 0.008 0.003
39 Reniy Re-187 0.028 0.001 0.001
40 Simob Hg-202 0.129 0.407 0.435
41 Тalliy Tl-205 0.005 0.004 0.000
42 Qo'rg'oshin Pb-208 1.590 1.017 1.049
43 Vismut Bi-209 0.007 0.002 0.003
44 Uran U-238 0.142 0.172 0.068
Asosan poya-barg qismida elementlar to'planishi jadvaldan ma'lum bo'ladi. Natriy, magniy, kaliy, kalsiy, temir kabi organizm uchun muhim
SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
elementlar katta miqdorda va ulardan so'ng rux, stronsiy, bariylar ham nisbatan ko'pligini ta'kidlash lozim.
Echinops knorringianus o'simligi tarkibida erkin aminokislotalar miqdori FTK hosilalarini Stiven A, Koen Daviel usuli bo'yicha amalga oshirildi.
Aminokislotalarning nomi O'simlikning poya-bargi mg/g O'simlik guli mg/g
Aspartat kislota 0,250783 0,477108
Glutamat kislota 0,495225 0,279933
Serin 0,53371 0,299739
Glitsin 1,734533 0,608919
Asparagin 1,785549 0,609326
Glutamin 2,169994 3,199734
Sistein 0,974138 0,649648
Treonin 0,433438 0,940996
Argenin 0,623962 0,535142
Alanin 1,694167 0,426791
Prolin 0,379723 1,959789
Tirozin 0,804038 0,557922
Valin 0,857989 0,82962
Metionin 0,954593 0,339904
Izoleysin 0,770104 1,157279
Leysin 0,552672 0,485592
Gistidin 0,774132 0,102852
Triptofan 0,939783 0,943084
Fenilalanin 0,396635 0,347971
Lizin HCl 0,130271 0,197201
SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
Jadvaldan ko'rinib turibdiki o'simlik tarkibida glutamin, asparagin, glitsin kabi aminokislotalar ko'p miqdorda uchraydi. Ular hayot uchun muhim hisoblanadi.
Adabiyotlar:
1. Тожибаев К.Ш., Дехконов Д.Б., Хошимов X. Некоторые вопросы экологии растений аридной зоны Наманганской области//Узбекистон биология журнали 2020, №6, 11-15б.
2. Zharylgasina G.T., Shults E.E., Turmukhambetov A.Zh., Adekenov S.M. Component content of echinops subglaber shrenk. and echinops meyeri (dc.) iljin. Pharmacy & Pharmacology. 2014;2(6(7)):15-17. (In Russ.) https://doi.org/10.19163/2307-9266-2014-2-6(7)-15-17
3. Singh S, Upadhyay RK, Pandey MB, Singh JP, Pandey VB. Flavonoids from Echinops echinatus. J Asian Nat Prod Res. 2006 Apr-May;8(3): 197-200. doi: 10.1080/1028602042000324826.PMID: 16864424
