3E-TURIZM UCHUN INGLIZ TILINI O'QITISH TEXNOLOGIYALARI
Sarvarbek Ilmiddinovich Quziyev
Farg'ona davlat universiteti Ingliz filologiyasi kafedrasi o'qituvchisi
ANNOTATSIYA
Ingliz tili eng keng tarqalgan va dominant biznes tili bo'lib, agar odamlar global ishchi kuchiga qo'shilishni xohlasalar, ingliz tilini bilishlari majburiy bo'lib qoldi. Bir qator tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, biznes aloqalari ko'pincha ingliz tilida olib boriladi. Muayyan auditoriyaga murojaat qilish va muayyan ehtiyojlarni qondirish orqali, maxsus maqsadlar uchun ingliz tili (ESP) bu toifaga misoldir. Ushbu maqola e-turizm uchun ingliz tiliga va kursni talabalar ehtiyojlariga moslashtirish uchun amalga oshiriladigan o'qitish strategiyalariga qaratilgan.
Kalit so'zlar: Maxsus maqsadlar uchun ingliz tili (ESP); E-turizm uchun ingliz tili; Axborot va kommunikatsiya texnologiyalari.
АННОТАЦИЯ
Английский является наиболее распространенным и доминирующим деловым языком, и людям стало необходимо знать английский, если они хотят присоединиться к глобальной рабочей силе. Ряд исследований показывает, что деловое общение часто ведется на английском языке. Примером этой категории является английский для специальных целей (ESP), ориентированный на конкретную аудиторию и отвечающий конкретным потребностям. В этой статье основное внимание уделяется английскому языку для электронного туризма и стратегиям преподавания, реализованным для адаптации курса к потребностям студентов.
Ключевые слова: английский для специальных целей (ESP); английский для электронного туризма; Информационные и коммуникационные технологии.
ABSTRACT
English is the most common and dominant business language and it has become imperative for people to know English if they want to join the global workforce. A number of studies show that business communication is often conducted in English. By addressing specific audiences and meeting specific needs, English for Special Purposes (ESP) is an example of this category. This article focuses on English for e-tourism and the teaching strategies implemented to adapt the course to the needs of students.
Keywords: English for Special Purposes (ESP); English for e-tourism; Information and communication technologies.
416
Hozirgi kunda ingliz tili butun dunyoda eng ko'p qo'llaniladigan tildir. Ushbu hodisa ingliz tilini o'qitish vositasi sifatida amalga oshirish orqali ma'lum bir mavzuni tushunishdan iborat bo'lgan turli xil ingliz tili kurslarining rivojlanishiga turtki beradi. Bulardan biri maxsus maqsadlar uchun ingliz tili amaliyoti (ESP) - bu biznes uchun ingliz tili, turizm uchun ingliz tili va boshqa kasblarni o'z ichiga olgan ma'lum maqsad uchun o'tkaziladigan kurs. Ushbu kurs talabalarga an'anaviy tarzda murojaat qilmaydi. U ingliz tilining grammatika, lug'at, sintaksis, til ko'nikmalari kabi barcha jihatlarini ma'lum bir fanni o'qitish va o'rganish jarayoniga birlashtiradi. Afzali hamda Katalunlar ta'kidlaganidek, ESPni aniq topshiriqlar va materiallarga emas, balki o'quvchi birinchi so'zni aytadigan tilni o'rgatishga asoslangan, mazmuni va dars davomida qo'llaniladigan strategiyalarga asoslangan usul sifatida qaralishi kerak[1].
Yuqorida aytib o'tilganidek, ESP kurslari bir qancha turli fanlarni o'z ichiga oladi, xususan, texnik ingliz tili, tibbiy ingliz tili, biznes ingliz tili, turizm uchun ingliz tili va boshqalar. Har bir kurs o'quvchilarning qiziqishlari va ta'lim sohalariga qarab yo'naltirilgan. Bugungi kunda turizm uchun ingliz tili alohida qiziqish uyg'otadigan sohadir. Ingliz tilining dunyoda shunday hurmatli mavqega ega ekanligi va "savdo", "turizm", "texnologiya" va "biznes" bilan bog'liq ishlarda muzokaralar olib borish uchun qo'llaniladigan eng keng tarqalgan tillardan biriga aylanganligi uning bilimlarini yetarli darajada bo'lishi shart. [2].
Bunday globallashgan davrda o'z maqomiga ko'ra, ingliz tili ko'pincha ona tili bo'lmaganlarga o'rgatiladigan birinchi chet tili bo'lib, u asosan sayohatchilar tomonidan qo'llaniladi va shuning uchun turizm sektoridagi asosiy element hisoblanadi.
Ingliz tilining asosiy aloqa vositasi sifatida e'tibor bermaslik va bilim almashishning etishmasligi tufayli turizmning tashkiliy va boshqaruv rivojlanishidagi resurslarni yo'qotishi va cheklovlarga olib kelishi mumkin. Vazifani amalga oshirish uchun turizm sohasini rivojlantirish uchun tillar bo'ylab muloqot qilish kerak. Shuning uchun turizmda ingliz tilini zarur aloqa vositasi sifatida ta'riflash mumkin. Lauring aytganidek, turizmning muvaffaqiyatli rivojlanishi xalqning ingliz tilini darajasi va muloqotni boshqarish qobiliyati bilan bog'liq. Shuning uchun sinfda ESPni o'rgatishda qo'llaniladigan aniq vazifalar va strategiyalarga e'tibor berish katta ahamiyatga ega; an'anaviy sinfda qo'llaniladigan strategiyalarga o'xshamaydigan strategiyalar, ayniqsa turizm bilan bog'liq mavzularni o'rgatishda. Amaldagi mashg'ulotlar, ayniqsa, kurs maqsadi va o'quvchilarning turizm sohasiga samarali tayyorlanishi uchun zarur bo'lgan bilimlarga e'tibor qaratishlari kerak. Aniqrog'i, ESP kurslari faqat o'z kareralarida chet tilidan foydalanmoqchi bo'lgan "mutaxassislar" uchun mo'ljallangan.
417
Ma'lumki, turizm axborot-kommunikatsiya texnologiyalari rivojlanishidan foyda oladigan tarmoqlardan biri hisoblanadi. Turizm sektor AKTdan foydalangan holda katta auditoriyaga ma'lumotlarni oson tarqatishlari mumkin. Texnologiya turizm sanoatining elektron tijorat muvaffaqiyatida katta rol o'ynaydi.
Garchi turizm bilan shug'ullanadigan talabalar ingliz tilini mukammal bilishlari kerakligi tabiiy deb hisoblansa-da, ta'kidlashicha, "Turizm sanoati bilan bog'liq ishlar bilan shug'ullanadigan ESL talabalari [...]ushbu kontekstdagi mijozlar bilan muloqot qilishda samarali ishlamaydilar. ". Shuning uchun, turizm uchun ingliz tilini o'rganish uchun, ayniqsa, kurs maqsadiga qaratilgan aniq vazifalarni bajarish va o'quvchilarning turizm sohasiga samarali tayyorlanishi uchun zarur bo'lgan bilimlarni bajarish kerak. Ingliz tilida turizm uchun qo'llaniladigan ba'zi strategiyalar quyidagilardir.
Task-based approach- o'quvchilar bilimini oshirishda foydalaniladigan loyihalarga asoslangan strategiyalardir. Aniqrog'i, ular raqamli hikoya qilishni nazarda tutadi, bu "an'anaviy ko'nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi, asosan gapirish va yozish, shuningdek tadqiqot va hamkorlik vazifalari va kompyuterlar bilan ishlash" qobiliyatini ham rivojlantiradi. Demak, o'quvchilar o'z fikrlarini faqat yozma shakllar orqali emas, balki audiovizual shakllar orqali ham kengroq ifodalaydi. Ular o'zlarining barcha g'oyalarini yozib olishadi, ularni ijodiy loyihalarga aylantiradilar va o'sha ijodiy loyihalarga erishish uchun kompyuterlar ko'rinishidagi texnologiyadan foydalanadilar. Bu orqali o'quvchilar texnologiyaga o'rganadilar va ular odamlar bilan suhbatlashish, tadqiqot o'tkazish va muammolarini hal qilish uchun bir nechta strategiyalarni qo'llash bo'yicha o'qitiladi.
Veb-kvestlar e-turizm uchun ingliz tilini o'rgatish jarayonida yana bir samarali strategiyani o'z ichiga oladi. Jesus G ta'kidlaganidek, "veb-kvestlar turli mavzularni tadqiq qilish uchun veb-resurslardan foydalanishning juda keng tarqalgan usulidir". Ushbu manbalar orqali o'quvchilar real vazifalarga asoslangan o'zlarining loyihalarini qurishlari mumkin. Jumladan, loyihalar mijozlar bilan o'zaro munosabatlar, o'quvchilar o'z ishlariga ko'proq moslashishi uchun sayohatlarni tashkil etish va muayyan sohadagi mutaxassisning vazifalarini aks ettiruvchi boshqa turli vazifalar kabi real vazifalarga asoslanadi. Garchi veb-kvestlardagi topshiriqlar to'liq hajmda haqiqiy vaziyatlarni aks ettirmasa va hamma narsa o'quvchilar muayyan muloqot vazifalari orqali sinf muhitida bajarishi kerak bo'lgan loyihalarga asoslangan bo'lsa-da, ular baribir o'quvchilarning ehtiyojlarini qondiradi va ularga qadam qo'yishga imkon beradi. Shunday qilib, o'quvchilar turizm sohasida, agar ular yangi o'rganuvchilar bo'lsa va ushbu sohaga kirmoqchi bo'lsalar yoki bir necha yillik
418
tajribaga ega bo'lgan va yangilashni xohlaydigan mutaxassislar bo'lsa, atamalar va muammolarga duch kelishadi. ko'nikmalarini mashq qilish orqali amalga oshiring.
Internetni kundalik hayotdan ajratib bo'lmasligi sababli, o'quvchilarni o'qitish va o'rgatish jarayonida imkon qadar haqiqiy ish bilan shug'ullanishga undash tavsiya etiladi. Yaqqol misollardan biri shundaki, Internetdan mijozlar bilan muloqot qilish va muomala qilish uchun foydalanish jahon turizm va mehmonxona sanoatida tez sur'atlar bilan o'sib bormoqda. Mehmondo'stlik va sayyohlik sanoatida onlayn band qilish tez sur'atlarda o'sdi, masalan, mehmonxona xonalarini, aviachiptalar, sayohat paketlari va boshqalar elektron band qilish. Bundan tashqari turizm sanoatida internetdan bir nechta xizmatlardan foydalaniladi, ma'lumotlar so'rash va onlayn buyurtma berish oson va qulay tarzda aloqa qilish, Internet orqali elektron shaklda yetkazib berish va ularni tekshirish mumkin. Ushbu odatiy va keng tarqalgan onlayn tadbirlarga asoslanib, talabalar qo'llarida bo'lgan texnologiyadan to'g'ri foydalanishga chaqiriladi. Ulardan internetda o'z bilimlarini imkon qadar puxta amalga oshirishlari so'raladi
ESP talabalari e-turizm sinfida ingliz tilida duch kelishi mumkin bo'lgan qiyinchiliklarga kelsak, lug'at eng keng tarqalganlardan biri hisoblanadi. Shuning uchun uni o'qitish va o'rganish uchun aniq strategiyalarni amalga oshirish kerak. Biroq, lug'atni o'rganish va mashq qilish o'qituvchilar va talabalarning umumiy mas'uliyatli vazifalaridandir. Talabalarga lug'atni osonroq o'rganishga yordam berish uchun "mavhum so'zlarga qaraganda aniq so'zlarni o'rganish osonroq" shu strategiyaga e'tibor berish muhimdir. Va nihoyat, yana bir usul shundan iboratki, o'qituvchilar lug'atni o'rgatish o'rniga, o'quvchilar kontekstda qo'llanilgan so'zlarni tushunishlarini tekshirishlari mumkin.
Yana bir ta'kidlanishi kerak bo'lgan element o'qituvchilarning roli. Ma'lumki, o'quvchilarning harakatlaridan tashqari, o'qituvchilar muhim rol o'ynaydi, chunki ular talabalarga kerakli materialni o'rgatadilar. Biroq, maxsus mutaxassislikni tushunmagan o'qituvchilarning malakasi oddiy ingliz tili o'qituvchisidan unchalik farq qilmaydi. ESP o'qituvchilari "ESP mazmuni" ga ijobiy munosabatda bo'lishlari va ular o'qitadigan muayyan fanni yaxshi bilishlari kerak. Aniqrog'i, o'qituvchilar dars berish jarayonida o'quvchilarga yoqimli bo'lishi, shuningdek, o'quvchilarda yuzaga keladigan har qanday savol va qiyinchiliklarni yechish uchun yaxshi tayyorgarlik ko'rishlari kerak.
Bundan tashqari, ularning vazifasi faqat o'qitish emas. ular "ESP kursi" ni boshqarish va tashkil etish uchun javobgardir. Bundan tashqari, ularning roli o'qitish uchun zarur bo'lgan barcha materiallarni to'plash va uni ma'lum bir kurs ehtiyojlariga, balki talabalarning ehtiyojlari va o'rganish uslublariga moslashtirish uchun "analitik"
419
usullarni tekshirishdan iborat. O'qituvchilar ham o'quvchilarning mashqlarini baholaydilar va ularga fikr bildiradilar.
Ta'kidlanishi kerak bo'lgan yana bir jihat - ESP talabalarining kasbiy mas'uliyatidir. Talabalar muayyan kasbga qiziqishlari kerak, chunki bu ularning kelajakdagi ishlari bilan bog'liq. Shunday qilib, ular kursdan zavqlanishganda, ular o'zlarining sa'y-harakatlarini davom ettirishga va nafaqat ingliz tilini, balki kelajakdagi ishlariga oid ko'nikmalarini oshirishga ko'proq motivatsiya bo'lishadi. Talabalarni nafaqat ingliz tilini, balki turizm va texnologiya bilan bog'liq boshqa fanlarni ham o'z bilimlarini rivojlantirish uchun o'z dunyoqarashini kengaytirishga undash kerak. Buning sababi shundaki, asosiy bilim talabalarning ESPni o'rganish qobiliyatini oshirishning muhim jihatlaridan biridir, ayniqsa turizm sohasida.
Bundan tashqari, o'quvchilar ingliz tilini o'rganish sabablarini bilishadi va bu ularni o'z maqsadlariga ko'proq e'tibor berishga majbur qiladi. Ishlarni osonlashtiradigan narsa shundaki, ular ingliz tilini "mexanik mahorat" sifatida emas, balki "asl kontekstda" o'rganishlari mumkin, ular darsdan keyin darhol unutib qo'ymaydilar.
Yuqoridagilardan kelib chiqqan holda, ESP kursi o'quvchilarni o'z ishlariga samarali tayyorlashga qaratilgan ko'plab turli fanlarni o'z ichiga olgan yondashuvdir. ESP va EFL o'rtasidagi katta farqlar - bu o'quvchilarning yoshi va har bir holatda ingliz tiliga qanday yondashish va o'rgatish bilan bir qatorda ularning har ikkala sinfga yozilish maqsadi, ya'ni birinchi holatda ko'proq e'tibor beriladi. Ingliz tili orqali o'qitiladigan fanning konteksti va mazmuni bo'yicha, ikkinchisida esa ingliz tili uning barcha jihatlari va shakllarini qamrab olgan holda ko'proq tuzilgan. Bundan tashqari, ESP kurslari an'anaviy kurslardan farqli o'laroq, faqat darslikdan foydalanmaydi, balki o'rganish ham veb-kvestlar va professionallar uchun haqiqiy hayot vazifalarini taqlid qiluvchi ko'plab texnologiya integratsiyasi orqali amalga oshiriladi. Va nihoyat, o'qituvchi va talabalar mos ravishda o'qitish va o'qitishda qo'llaniladigan usullar uchun teng javobgarlikka ega.
REFERENCES
1. Afzali, Katayoon, Rezapoorian Davood (2014). Pragmatic Aspects of English for Tourism Course Books and ESL Learners Pragmatic Needs: A Speech Act Theory Perspective. Elsevier 98:52-59.
2. Alcantud-Diaz, Maria; Vaya, Alicia R.; Gregori-Signes, Carmen (2014). "Share your Experience. Digital storytelling in English for Tourism". Iberica 27:185-204.
3. Altenreiter, Monika (2012). Swap Roles: Students as Teachers:A Practical Example of Student Participation in ESP Classrooms" In Tatzl, Dietmar; Millward-
420
Sadler, Adrian; Casey Annete. English for Specific Purposes Across the Disciplines: Practices and Experiences. Leykam Graz: FH Joanneum.
4. Fiorito, Lorentzo (2005). Teaching English for Specific Purposes (ESP). http://www.usingenglish.com/articles/teaching-english-for- specific-purposes-esp.html (12 September 2018).
5. Gavioli, Laura (2005). Exploring Corpora for ESP Learning. Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
6. Hutchinson, Tom; Waters Alan (1987). English for Specific Purposes: A learning-centred approach. (1st edition). New York: Cambridge University Press.
7. Jonathan, Claresta; Tarigan, Riswan Efendi (2016). The Effects of e- Tourism to the Development of Tourism Sector in Indonesia. CommIT (Communication & Information Technology) Journal 10(2), pp 59-62.
421
