CC BY
24
D01:10.12845/bitp.31.3.2013.4
mgr inz. Mariusz K. KOPANSKI1
Przyjçty/Accepted: 25.06.2013; Zrecenzowany/Reviewed: 28.08.2013; Opublikowany/Published: 30.09.2013
WPLYW BARWNIKOW NA WLASCIWOSCI POZAROWE
POLIAMIDU 6
Dyes Influence on Fire Properties of Polyamide 6
Streszczenie
W ponizszej pracy przedstawiono wyniki badan reakcji barwionych poliamidow PA 6 na ogien. Badania przeprowadzono w oparciu o normy zapalnosci materialow poddawanych bezposredniemu dzialaniu plomienia (PN-EN 11925-2) i intensywnosci wydzielania ciepla (ISO 5660-1/2). Uzyskane wyniki badan (intensywnosci wydzielania ciepla, emisji masowej tlenku i dwutlenku w?gla, dlugosc zniszczenia probki) wskazuj^na znacz^cy wplyw substancji barwi^cej na wlasciwosci pozarowe poliamidu 6.
Summary
The following paper presents reaction results of colored/stained polyamides PA 6 to fire. Materials testing was conducted according to the standards ISO 5660-1/2 and PN-EN 11925-2. The results (heat release rate, emission monoxide carbon and dioxide carbon, length of burning) show the significant influence of the dye on the properties of fire-colored polyamide.
Slowa kluczowe: poliamid, barwnik, pozar, cieplo spalania, produkty spalania; Keywords: polyamide, dye-stuff, fire, heat ofcombustion, combustion products; Typ artykulu: oryginalny artykul naukowy; Type of article: original scientific article;
1. Wprowadzenie
Swiatowa produkcja poliamidu osi^gnçla po-ziom 4,6 mln ton rocznie. Poliamidy to polimery, ktore maj^ szeroki wachlarz zastosowan. Nagroma-dzenie produktow z poliamidow w otoczeniu zycia codziennego sprzyja powstawaniu zagrozenia poza-rowego.
Ilosc wydzielonego ciepla i intensywnosc jego wyzwalania, sklad fizykochemiczny produktow roz-kladu termicznego oraz spalania materialow z two-rzyw sztucznych zalezy od szeregu czynnikow okreslaj\cych prawdopodobienstwo rozkladu termicznego, a takze od zapalenia siç materialow i ich podstawowego skladu chemicznego, natury chemicz-nej roznego rodzaju dodatkow, barwnikow, plastyfi-katorow oraz wypelniaczy uzytych w celu osi^gniç-cia poz^danych wlasciwosci uzytkowych [1,2,3].
1 Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie, Wydzial Techniki Morskiej i Transportu Katedra Inzynierii Bezpieczenstwa i Energetyki Laboratorium Badan Cech Pozarowych Materialow, 71-065 Szczecin, al. Piastow 41, Polska; mkopanski@zut.edu.pl / West Pomeranian University of Technology in Szczecin, Faculty of Maritime Technology and Transport; Poland;
O stabilnosci termicznej polimeru decyduje [2], zalezna od ich budowy chemicznej, energia wi^zan pomi?dzy atomami tworz^cymi makrocz^steczk?. Jej miar^ posrednio jest energia dysocjacji wi^za-nia na rodniki. Energia wi^zan z udzialem hetero-atomow cz?sto przewyzsza energi? dysocjacji wi^-zan alifatycznych C-C, wyst?puj^cych w lancu-chach glownych wielu polimerow. Termostabilnosc polimerow zawieraj^cych wi^zania, np. C-F, B-O, B-N czy Si-O, jest wi?ksza. Na podkreslenie zaslu-guje rowniez duza wartosc energii dysocjacji wi^zan wielokrotnych (np. C^N, C^C, C=N, C=C).
Moc wi^zania pomi?dzy dwoma atomami w ma-krocz^steczkach polimeru zalezy rowniez od rodzaju otoczenia (charakteru podstawnikow, rodzaju ato-mow s^siaduj^cych, itp.):
• zast^pienie atomow wodoru przez atomy fluoru znacznie polepsza termostabilnosc (np. wartosc temperatury czasu poltrwania polimeru dla PTFE jest o 103°C wyzsza od wartosci dla polietyle-nu); wi^ze si? to nie tylko z wi?ksz^ energi^ dysocjacji wi^zania C-F w porownaniu z wi^zaniem C-H, ale rowniez z tym, ze promien atomowy fluoru jest znacznie wi?kszy niz atomu wodoru, co dodatkowo ekranuje wi^zanie C-C w makrocz^-
D01:10.12845/bitp.31.3.2013.4
steczkach PTFE; wynikiem tegojest takze bardzo dobra odpornosc chemiczna, odpornosc na dziala-nie swiatla i zewn?trznych zrodel podpalania, obecnosc w polimerach niektorych grup atomow (np. OH, Cl, RCO, NH2), ktore stosunkowo latwo odszczepiaj^ si? w postaci wody, chlorowodoru, alkoholu i amoniaku, znacznie zmniejsza ich ter-mostabilnosc; st^d wynika np. mala stabilnosc termiczna polialkoholu winylowego, polioctanu winylu czy polichlorku winylu, wprowadzenie do lancucha glownego polime-ru pierscieni aromatycznych i heterocyklicznych zwi?ksza jego termostabilnosc (np. wartosc tem-peratury czasu poltrwania dla polietylenu wynosi 406°C, a poli-p-ksylilenu 432°C); duza stabilnosc termiczna polimerow z cyklicznymi ugrupowania-mi jest zwi^zana z duz^ energi^ wi^zan atomow w strukturach cyklicznych, mal3.wrazliwosci3.tych struktur na wysok^ temperatur?, duz^ odpornosci^ chemiczn^ na dzialanie tlenu oraz rownomiernym rozmieszczeniem energii wi^zan w calym ukla-dzie, na skutek duzej ruchliwosci elektronow, na popraw? termostabilnosci polimeru wply-wa zwi?kszenie stopnia stereoregularnosci przez wbudowanie do glownego lancucha polimeru grup, ktore przeszkadzaj^ w jego swobodnej ro-tacji; zahamowanie rotacji w lancuchu polimeru mozna uzyskac, np. w wyniku wprowadzenia do lancucha grup polarnych, grup duzych obj?toscio-wo, wi^zan podwojnych lub struktur cyklicznych (nast?puje zwi?kszenie bariery energetycznej dla rotacji swobodnej),
nast?puje zahamowanie rotacji w wyniku usiecio-wienia polimeru.
9 NH,
S03Na
NHCOCH2CH3
C.I. AcidBlue41 (II)
O N1-12
SQ3Na
S02NHCHpHpH
C.I. Acid Blue 277 (III)
OCH, N=N
OCH,
S02Na
C.I. Acid Yellow241 (IV)
S02Na
C.I. Acid Orange 12 (V)
Do barwienia wlokien poliamidowych stosuje si? nast?puj^ce grupy barwnikow [4]:
• zawiesinowe (dyspersyjne),
• metalokompleksowe typu 1:2 - ktorych cz^stki zawieraj^ atomy metali ci?zkich chromu lub ko-baltu zwi^zanych w postaci kompleksow,
• kwasowe.
Wspolczesnie dominuj^c^ grup^, barwnikow do barwienia tworzyw termoplastycznych s^, monosul-fonowe barwniki kwasowe. Ponizej przedstawiono wzory strukturalne wybranych barwikow od (I) do (VII) [4, 5]:
O NH,
S03Na
MHOOCH
N=N
OC2H5
N=N
S03Na
C.I. AcidOrange 116(VI)
S03 H—^^—NUA^—N=N C.I. Acid Yellow199(VII)
Barwienie tworzyw poliamidowych zmienia struktur? polimeru. Zmiany te zalez^, od struktury barwnikow. W zwi^zku z tym nalezy spodziewac si? wplywu barwnika na stopien palnosci, dymotwor-czosc oraz emisj? wlasciw^, tlenkow w?gla barwio-nych wyrobow poliamidowych.
C.I. Acid Blue 324 (I)
2. Opis materialu
Badaniu cech pozarowych poddano jeden typ tworzywa sztucznego - niewzmocniony, roznokolo-rowy poliamid 6 - stabilizowany na UV i podwyz-szon^ temperaturç. Poliamid 6 jest wysokiej jako-sci termoplastycznym tworzywem konstrukcyjnym otrzymywanym poprzez polikondensacje s-ami-nokaprolaktamu. Charakteryzuje siç miçdzy innymi: dobrç wytrzymalosci^ mechaniczn^, zdolnosci^ tlu-mienia drgan mechanicznych, odpornosci^ chemicz-n^ oraz dobrymi wlasnosciami elektroizolacyjnymi i optycznymi. Podstawowe fizyczne wlasciwosci ba-danego poliamidu 6-MHLS przedstawiono w tabe-li 1.
Tabela 1.
Parametry fizyczne poliamidu 6- MHLS [6]
Table 1.
Physical parameters of polyamide 6- MHLS [6]
Poliamid 6
Wlasciwosci / Trait Jednostka/ T-27 MHLS /
Unit Polyamide 6 T-27 MHLS
Temperatura topnienia / Melting temperature °C 220
Gastóse / Density g/cm3 1,14
Temperatura mi^kni^cia / Vicat softening °C 180
temperature
Temp, ugi^cia pod obci^zeniem (HDT), nie mniej niz / Temp, of deflection under load °C 55
Napr^zenie zginaj^ce, nie mniej niz / Flexural MPa 80
modulus
Udarnose z karbem wg
Charpy, 23°C / Charpy notched impact strength kJ/m2 <4
Firma produkuj^ca badane tworzywa sztuczne ma opracowan^ wlasn^ podstawow^ bazç barwni-ków. Sklad chemiczny barwnikówjest chroniony ta-jemnic^ handlow^.
3. Metoda badawcza
Poliamid 6 naturalny i jego odmiany barwione poddano badaniom reakcji na ogien metodami:
• PN-EN 11925-2: Badanie reakcji na ogien. Zapal-nosc materialów poddawanych bezposredniemu dzialaniu plomienia - czçsc 2: Badanie przy dzia-laniu malego plomienia [7],
• ISO 5660-1:2002: Badanie reakcji na ogien
- czçsc 1. Intensywnosc wydzielania ciepla (kalo-rymetr stozkowy) [8],
• ISO 5660-2:2002: Badanie reakcji na ogien
- czçsc 2. Badanie intensywnosci wydzielania dymu metod^ dynamiczn^ [9].
D01:10.12845/bitp.31.3.2013.4
Badanie reakcji na ogien materialów metod^wg PN-EN ISO 11925-2 przeprowadza siç w komorze zbudowanej z plyty ze stali nierdzewnej z zarood-pornymi przeszklonymi drzwiami. Umozliwiaj^ one dostçp do komory oraz obserwacjç próbki od fron-tu i na jednej z bocznych scian. Stosuje siç wymu-szon^ wentylacjç komory. Próbk^ w pozycji piono-wej poddaje siç dzialaniu plomienia znormalizowa-nego zródla podpalania o wysokosci 20 mm. Czas oddzialywania plomienia 15 s, 30 s, 60 s lub wedlug wymagan zleceniodawcy. Po uplywie czasu oddzialywania odsuwa siç palnik ruchem ci^glym i równo-miernym. Badanie przeprowadzono dla ekspozycji krawçdziowej. Dla kazdej z badanych próbek reje-struje siç: wyst^pienie zapalenia, osi^gniçcie przez wierzcholek plomienia wysokosci 150 mm powyzej punktu przylozenia plomienia i czas, po którym to nast^pilo, wyst^pienie zapalenia papieru filtracyjne-go oraz obserwacje wizualne fizycznego zachowa-nia siç próbki.
Wyniki badan poliamidów poddanych krawç-dziowemu podpalaniu dla czasu oddzialywania 60 s przedstawiono na ryc. 1.
Badanie intensywnosci wydzielania ciepla i ma-sowej szybkosci spalania poliamidów metod^ wg ISO 5660-1, 2 [8] [9] polega na spalaniu próbki materialu poddanego dzialaniu promieniowania ciepl-nego od stozkowego promiennika cieplnego w za-kresie 0 kW/m2 ^ 100 kW/m2 w obecnosci lub bez iskry zapalarki elektrycznej. Na podstawie zmian stçzenia tlenu, tlenku wçgla i dwutlenku wçgla okre-sla siç intensywnosc wydzielania ciepla. W czasie badan materialów mierzy siç równiez stopien zady-mienia ich produktów rozkladu termicznego i spalania.
4. Wyniki badan poliamidu 6 w wybranej ekspozycji cieplnej
Badania poliamidów wykonano dla strumienia ciepla oddzialywuj^cego na prébkç o gçstosci 25 kW/m2 i 50 kW/m2. Wyniki w postaci graficznej dla badanego poliamidu przedstawiono na ryc. 2 do ryc. 6.
5. Analiza wyników badan
Ze wstçpnej analizy wynika, ze dla wiçkszo-sci zmierzonych wielkosci dla barwionego poliamidu 6 barwnik ma wplyw na ich wartosci. Potwier-dzenie slusznosci wstçpnej oceny przeprowadzono metod^ badan równosci parametrów badanej cechy w dwóch populacjach [10]. Przyjçto wartosci poliamidu PA6 niebarwionego (naturalny) za poziom od-niesienia w analizie porównawczej.
Testy istotnosci pozwalaj^na porównanie w spo-sób obiektywny dwóch zbiorów wyników.
D01:10.12845/bitp.31.3.2013.4
Rye. 1. Wplyw rodzaju barwnika na dlugosc zniszczenia pröbki poliamidu Fig. 1. Impact dye on the length of the destruction of the sample of polyamide 6
Rye. 2. Wplyw rodzaju barwnika na maksymaln^ szybkosc wydzielania si? ciepla w zaleznosci od nat?zenia
zewn?trznego strumienia ciepla Fig. 2. The influence oftype ofdye on the heat release rate in function density external heat offlux
D01:10.12845/bitp.31.3.2013.4
Rye. 3. Wplyw rodzaju barwnika na maksymaln^ sredni^ szybkosc wydzielania si? ciepla w zaleznosci od nat?zenia
zewn?trznego strumienia ciepla Fig. 3. The influence oftype ofdye maximum average on the heat release rate in function density external heat offlux
12
■■25 kW/mJ 50kW£nJ
Rye. 4. Wplyw rodzaju barwnika na maksymaln^ szybkosc zmian zadymienia w zaleznosci od nat?zenia zewn?trznego
strumienia ciepla
Fig. 4. The influence oftype on the ofdye maximum rate ofchange ofopacity smoke in function density external heat
offlux
D0I:10.12845/bitp.31.3.2013.4
■ 2? IcWArf SO kWni*
Ryc. 5. Wplyw rodzaju barwnika na emisj? wlasciw^ C02 w zaleznosci od nat^zenia zewn^trznego strumienia ciepla Fig. 5. The influence oftype ofdye on the emissions carbon dioxide in function density external heat offlux
Ryc. 6. Wplyw rodzaju barwnika na emisj? wlasciw^ CO w zaleznosci od nat^zenia zewn^trznego strumienia ciepla Fig. 6. The influence oftype ofdye on the emissions carbon monoxide in function density external heat offlux
Na ich podstawie mozna stwierdzic, ze nie ma statystycznie istotnych róznic miçdzy wartoscia-mi srednimi porównywanych zbiorów mierzonych wielkosci dla poliamidu barwionego i naturalnego.
Weryfikacjç hipotezy o równosci parametrów badanej cechy w dwóch populacjach przeprowadzono przy pomocy testu F (Fishera-Snedecora) i testu t-Studenta.
Na podstawie wyników testu F-istotnosci rózni-cy precyzji w dwóch seriach pomiarowych stwier-dzono, ze rozrzuty wyników dwóch badanych zbiorów (PA6 naturalny, PA6 barwnik xx) nie rózni^ siç
w sposob istotny, a precyzje obydwu metod s^ po-dobne. Dozwolone jest zbadanie istotnosci roznicy wartosci srednich przy pomocy testu t-Studenta. Test t byl badaniem spelnienia hipotezy zerowej Ho, ze x1Sr = x2.r przy hipotezie alternatywnej, ze xisr Ф x2Sr. Obliczona wartosc t byla porownywana z warto-sci^krytyczn^tar dla poziomu ufnosci a= 0,05. Dla t < t , przyjçto, ze roznica miçdzy wartosciami srednimi z obydwu zbiorow niejest istotna statystycznie
(Xisr-X2sr=0).
Do ilosciowej analizy wplywu barwnika na wlasciwosci pozarowe poliamidu przyjçto tylko roznice
D01:10.12845/bitp.31.3.2013.4
wartosci srednichzmierzonychwielkoscimiçdzybar- dodatnia roznicy oznacza pogorszenie wlasciwo-wionym i niebarwionym (naturalnym) poliamidem sci pozarowych badanych poliamidow i odwrotnie dla kryterium hipotezy alternatywnej t > ta r. Wartosc - wartosci ujemne oznaczaj^ polepszenie (dzialanie
Tabela 2.
Wyniki badan zgodnosci wartosci srednich dla poziomu ufnosci 95 % przy napromienieniu cieplnym
pröbek 25 kW/m2
Table 2.
The results ofcompatibility studies, the average measured values for a confidence level of95% for
samples heat irradiation of 25 kW/m2
Wielkosc zmierzona poröwnywana Barwnik /Dye
Bialy 9016 Bialy 9017 Czerwony 308 Zielony 371 Zielony 377 Zielony 583 Zielony 584 Zielony 6029 Zielony 7485
Maksymalna intensywnosc wydzielania ciepla, kW/m2 Maximum heat release rate,kW/m2 * * +204,7 * * +89,1 * +143,7 *
Srednia maksymalna intensywnosc wydzielania ciepla, kW/m2 Maximum average heat release rate, kW/m2 +26,1 * * +30,6 * * +33,8 +31,1 *
Cieplo wydzielone przez probkç, MJ/m2 Heat generated, MJ/m2 * -6,3 -2,7 -7,7 -10,4 -17,6 -5,1 -1,5 *
Emisja masowa tlenku wçgla, mg/g Emissions of carbon monoxide, mg/g * * * * * * * * *
Emisja masowa dwutlenku wçgla, g/g Carbon dioxide emissions, g/g -1,1 -0,3 * * * * * * *
Calkowita emisja dymu, m2/m2 Smoke emission, m2/m2 -449,2 +28,0 -252,9 -36,9 -128,2 -288,1 -386,1 -115,8 -130,6
Zasiçg plomienia wg PN-EN ISO 11925-2, mm Length of destruction PN-EN ISO 11925-2, mm -45,5 -46,3 +102,7 +141,9 +111,0 -40,3 -29,9 -37,7 +87,1
Legenda: * (brak zaleznosci)
Tabela 3.
Wyniki badan zgodnosci wartosci srednich dla poziomu ufnosci 95% przy napromienieniu cieplnym
pröbek 50 kW/m2
Table 3.
The results ofcompatibility studies, the average measured values for a confidence level of95% for
samples heat irradiation of 50 kW/m2
Barwnik / Dye
Wielkosc zmierzona porownywana Bialy/ White 9016 Bialy/ White 9017 Czerwony / Red 308 Zielony / Green 371 Zielony / Green 377 Zielony / Green 583 Zielony / Green 584 Zielony / Green 6029 Zielony / Green 7485
Maksymalna intensywnosc wydzielania ciepla, kW/m2 Maximum heat release rate,kW/m2 * * * +323,5 * * * +357,9 *
Srednia maksymalna intensywnosc wydzielania ciepla, kW/m2 Maximum average heat release rate, kW/m2 -88,7 -177,3 -93,5 * +213,4 * * + 178,4 *
Cieplo wydzielone przez probkç, MJ/m2 Heat generated, MJ/m2 * -67,7 -35,3 * * -31,0 -34,0 +10,3 *
Emisja masowa tlenku wçgla, mg/g Emissions of carbon monoxide, mg/g +2,0 * +2,4 +0,8 * +0,9 +17,1 +2,7 +1,8
Emisja masowa dwutlenku wçgla, g/g Carbon dioxide emissions, g/g * -0,7 * * * -0,9 -0,7 * *
Calkowita emisja dymu, m2/m2 Smoke emission, m2/m2 -38,7 +241,7 -185,8 -30,0 -147,2 -282,8 -287,9 -22,0 -24,6
Zasiçg plomienia wg PN-EN 11925-2, mm Length of destruction -45,7 -46,5 +102,5 +141,6 +110,8 -40,5 -30,1 -37,9 +86,9
Legenda: * (brak zaleznosci)
ogniochronne) tychze wlasciwosci. Wyniki analizy ilosciowej przedstawiono w tabeli 2 i tabeli 3.
Analiza zgodnosci metod^ badan równosci pa-rametrów badanej cechy w dwóch populacjach wy-kazala, ze wartosci srednie wlasciwosci pozarowych dla poliamidu niebarwionego (naturalny) w wi?k-szosci przypadków rózni^ si? od wartosci srednich tych samych wielkosci dla poliamidu z dodatkiem barwnika. Wplyw jest rózny zalezny od warunków rozkladu termicznego i spalania. Przy malym na-promienieniu cieplnym próbki - 25 kW/m2 doda-nie barwnika zwi?ksza emisj? ciepla. Potwierdza-j^to badania zapalnosci od malych zródel podpala-nia PN-EN ISO 11925-2 (podstawowa metoda badan zapalnosci materialów).
Przy napromienieniu cieplnym próbki - 50 kW/m2 obserwuje si? jednoznaczny wplyw barwnika na emisj? wlasciw^tlenku w?gla. Najwi?cej wydzielila próbka zielona 584.
W wielu przypadkach obserwuje si? zmniejsze-nie wartosci zmierzonych parametrów w porówna-niu z wartosciami uzyskanymi dla poliamidu niebarwionego. Na uwag? zaslugujejednoznaczne obnize-nie w analizowanych przypadkach dymotwórczosci poliamidu PA 6.
6. Wnioski
Istotny wplyw na stan bezpieczenstwa pozaro-wego obiektów technicznych oraz obiektów uzy-tecznosci publicznej ma specyfikacja kolorystyczna uzytego materialu w procesie wyposazania. Dobór powyzszych materialów nie moze byc dzielem przy-padku, st^d w niniejszej pracy przedstawiono wyniki badan, które potwierdzaj^ wplyw barwnika poliamidu na intensywnosc wydzielania ciepla, emisj? dymu, tlenku i dwutlenku w?gla oraz na odpornosc na zapalenie od malych zródel podpalania (metoda PN-EN ISO 11925-2). Oznacza to w praktyce ko-niecznosc badan cech pozarowych tworzyw polia-midowych z uwzgl?dnieniem ich kolorystyki. Uzy-skane kompleksowe wyniki badan poliamidu 6 z za-wartosci^ róznych barwników wskazuj^, iz analiza porównawcza potwierdzila znacz^cy wplyw barwnika na powstaj^ce cieplo podczas spalania oraz po-wstaj^ce dymy. Dodanie barwnika zwi?ksza emisj? ciepla przy 25 kW/m2, co potwierdza badanie zapalnosci materialów od malych zródel podpalania. Za-uwaza si? spadek dymotwórczosci w porównaniu do naturalnego poliamidu PA6, tylko próbka z zawarto-sci^ barwnika bialego wykazywala przeciwne ten-dencje.
Badania wykazaly równiez pozytywny wplyw niektórych barwników na wlasciwosci pozarowe poliamidu PA 6 (dzialanie ogniochronne). Ma to rów-
D01:10.12845/bitp.31.3.2013.4
niez praktyczne znaczenie przy opracowywaniu no-wych bezpiecznych materialow.
Kontrola wlasciwosci pozarowych materialow/ wyrobow jest obowi^zkowa. Opracowanie i wy-produkowanie w Polsce materialow/wyrobow bezpiecznych z punktu widzenia stwarzanego przez nie zagrozenia pozarowego dla obiektow technicznych uzytecznosci publicznej jest mozliwe. Przy opracowywaniu nowych bezpiecznych materialow ko-nieczna jest biez^ca kontrola wlasciwosci pozaro-wychjuz w fazie projektowania uwzgl?dniaj^ca wy-magania stawiane materialom/wyrobom, pozwala na identyfikacj? czynnikow wplywaj^cych, ich fi-zyczn^interpretacj?, itd.).
Literatura
1. Sychta Z., Bezpieczenstwo pozarowe stadionu. Odpornosc na dzialanie ognia siedzisk z tworzyw sztucznych, „Ochrona przeciwpozarowa", 2008, 25.
2. Sychta Z., Spowolnienie procesu rozkladu termicznego i spalania materialow podstawowym warunkiem bezpieczenstwa pozarowego obiektow technicznych, „Prace naukowe", Politechni-ka Szczecinska, 2002, 570.
3. Polka M., Analiza szybkosci wydzielania ciepla i dymu z materialow epoksydowych nie-modyfikowanych i modyfikowanych srodkami ogniochronnymi, „Polimery", 2011,10,734.
4. Zollinger H., Color Chemistry, syntheses, properties and applications of organic dyes and pigments, Wiley-VCH, Zurich 2003, s. 132 -295.
5. Hunger K., Industrial dyes. Chemistry, properties and applications, Wiley-VCH, 2003.
6. Azoty Tarnow, Material Data Sheel Polyamide 6, DK/02.2010 edition 4.
7. PN-EN 11925-2, Badanie reakcji na ogien. Zapalnosc materialow poddawanych bezposred-niemu dzialaniu plomienia Cz?sc 2: Badanie przy dzialaniu malego plomienia.
8. ISO 5660-1,2:2002, Badanie reakcji na ogien -cz?sc 1. Intensywnosc wydzielania ciepla.
9. ISO 5660-1,2:2002, Badanie reakcji na ogien - cz?sc 2. Badanie intensywnosci wydzielania dymu metod^ dynamiczn^.
10. Piotrowski J., Kostyrko K., Wzorcowanie apara-tury pomiarowej. Podstawy teoretyczne i trasa-bilnosc wedlug norm ISO 9000 i zalecen miqdzy-narodowych, PWN, Warszawa 2000, s. 23-58.
mgr inz. Mariusz K. Kopanski - doktorant w Ka-tedrze Inzynierii Bezpieczenstwa i Energetyki Laboratorium Badan Cech Pozarowych Materialow Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technolo-gicznego w Szczecinie (Politechnika Szczecinska).
