Научная статья на тему 'ДУНЁ ТАРҒИБОТ СИСТЕМАСИ ЭВОЛЮЦИЯСИ'

ДУНЁ ТАРҒИБОТ СИСТЕМАСИ ЭВОЛЮЦИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
64
18
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
тарғибот / тарғибот эволюцияси / қадимги давр тарғиботи / воизлик санъати / тарғибот мақсади / тарғибот усули. / propaganda / the evolution of propaganda / ancient propaganda / the art of preaching / the purpose of propaganda / the method of propaganda.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Чориев, С.А., Рустамов, Р.Р.

Мақолада тарғиботнинг юзага келиши ва эволюцияси таҳлил қилинади. Муаллифнинг фикрига кўра, тарғибот системаси эволюцияси бир неча даврни босиб ўтган ва ҳар бир давр тарғиб қилинган ғоялари ва тарғибот воситалари билан бир-биридан тафовутлананади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

EVOLUTION OF THE WORLD PROPAGANDA SYSTEM

The article analyzes the types of propaganda, its goals and objectives. According to the author, the main goal of any propaganda is to form public opinion and a life position that meets the interests of a particular subject.

Текст научной работы на тему «ДУНЁ ТАРҒИБОТ СИСТЕМАСИ ЭВОЛЮЦИЯСИ»

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

ДУНЁ ТАРГИБОТ СИСТЕМАСИ ЭВОЛЮЦИЯСИ

С.А. Чориев, КарДУ профессори Р.Р. Рустамов, КарМИИ доценти

АННОТАЦИЯ

Мацолада таргиботнинг юзага келиши ва эволюцияси таулил цилинади. Муаллифнинг фикрига кура, таргибот системаси эволюцияси бир неча даврни босиб утган ва уар бир давр таргиб цилинган гоялари ва таргибот воситалари билан бир-биридан тафовутлананади.

Калит сузлар: таргибот, таргибот эволюцияси, цадимги давр таргиботи, воизлик санъати, таргибот мацсади, таргибот усули.

АННОТАЦИЯ

В статье анализируется возникновение и эволюция пропаганды. По мнению автора, развитие пропагандистской системы прошло несколько эпох, и каждая эпоха отличается от идей и средств пропаганды.

Ключевые слова: пропаганда, эволюция пропаганды, древняя пропаганда, искусство проповеди, цель пропаганды, метод пропаганды.

ABSTRACT

The article analyzes the types of propaganda, its goals and objectives. According to the author, the main goal of any propaganda is to form public opinion and a life position that meets the interests of a particular subject.

Keywords: propaganda, the evolution of propaganda, ancient propaganda, the art of preaching, the purpose of propaganda, the method of propaganda.

KIRISH

Муайян гоя, караш, фикр, факт, аргументни таркатиш, уни жамоатчилик онгига сингдириш ва шу йул билан жамоатчилик фикрини шакллантириш зарурияти инсоният тараккиётининг барча боскичларида мавжуд булган. Аксарият холларда жамиятни бошкариш, баркарорликни саклаш, ижтимоий тараккиёт суръатларини жадаллаштириш, маълум ижтимоий, иктисодий, сиёсий масалалар ечими шуни таказо этган. "Чунки жамоатчилик фикрисиз жамият тараккиётини амалга ошириб булмаслиги оддий хдкдкатдир." 1 Таргибот системасининг шаклланишига сабаб булган асл муддао хам шундан иборат.

1 Язданов У. Узбекистонда жамаоатчилик фикрини ривожлантириш масалалари.- Т.: Нишон-ношир, 2015.- Б.3.

48

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

Кишилик жамияти тараккиёти давомида ижтимоий-иктисодий, сиёсий ва маданий тараккиёт парадигмалари узгара боргани, тараккиётнинг янги ва янги моделлари вужудга келгани, диний карашлар, гоя ва мафкуралар ривожлангани, манфаатлар тукнашуви кескин тус олгани сайин таргибот системаси хам мураккаблашиб борди.

Таргиботнинг бу мураккаб таркиби фавкулодда пайдо булиб колгани йук. У бир неча минг йиллар аввал юзага келиб, инсоният тарихий тараккиёти давомида шаклланиб ва такомиллашиб борди.

Таргиботнинг юзага келиши хакидаги мулохазаларда ягона ёндашув мавжуд эмас. Айрим манбаларда таргибот урта асрларнинг охирларида миссионерлик фаолияти туфайли юзага келгани эътироф этилади.2 Аслида урта асрларнинг охирларига (аникроги XVII асрга) келиб, Гарбда "таргибот" тушунчасининг мукобили -"пропаганда" сузи илмий муомалага киритилди, холос. Лекин бундан "таргибот" ("пропаганда") деб номланган ижтимоий фаолият тури урта асрларга келибгина пайдо булган, деган хулоса келиб чикмайди. Бошка манбаларда эса таргибот дин инкирозга юз тута бошлаган XVШ-XIX асрларда Гарбий Европада юзага келгани таъкидланади1 .

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Мантикан фикрлаганда, жамиятда гоя, фикр бор экан, уни таркатиш, жамоатчилик онгига етказиш механизми хам, мазкур механизм асосида фаолият олиб борадиган кишилар гурухи хам мавжуд булади. Шуни назарда тутган холда америкалик социолог Ч. Симман таъкидлайдики, таргибот социумда кишилар нуткдан фойдалана бошлаганлари захоти вужудга келган.2 Бинобарин, таргибот инсоният тарихининг дастлабки боскичидаёк мавжуд булган, бирок орадан неча минг йил утганидан кейингина бу фаолиятга ном берилган.

Бизнинг фикримизча, таргибот системаси эволюцияси бир неча даврни босиб утган. Бу даврларни инсоният цивилизацияси боскичларига мутаносиб равишда бешга булиш мумкин:

а) Кадимги дунё таргиботи;

б) Урта асрлар таргиботи;

в) Уйгониш даври таргиботи;

2 Каранг, мас.: Патрихина Т.Н., Шламова Д.А. Пропаганда: сущность научной дефиниции, подходы к класси -фикации.// Молодойученый, 2015, №4.-С. 305-308.

1 Каранг: Bell D. The End of Ideology.- N.Y.,1967.- P. 396-397.

2 Каранг:Siepmann C. The Nature of Propaganda.- N.Y., 1969.- P.12.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

r) ^Hrn 3aMOH TapFHöoTH;

g) X,o3Hprn 3aMOH TapFHöoTH.

By gaBpnap öup-öupugaH TapFHö KunHHraH Foanap, TapFHöoT BocHTanapn önnaH Ta^oByraaHagn.

Цадимги dyne mapsuöomu acocaH эзryпнк, h^thmohh TeHraHK Ba agonaT roanapHHH ^aMoaTHHHHK oHrnra cHHrgnpnm önnaH öofhhk эgн. By gaBp эpaмнзgaн aBBanrn III MHHr HHnnHKgaH topthö эpaмнзнннr VI-VII acpnapnra Kagap öynraH gaBpHH KaMpaö onagn. KagHMrH gyHega MaB^yg öynraH TapFHöoT KypTaKnapHHH axnHT cncTeMa geö öy^Mafign, anöaTTa. BnpoK, myHra KapaMacgaH, 6y gaBpga ^aMoaTHHHHK ^hkphhh maKmaHTHpnm, yHra MatnyM FoaHH cHHrgnpnm Ma^cagnga aparanraH acapnap Kumunap gyHe^apamu Ba pyxuarara KaTTa Tatcnp KypcaTgu.

TapFuöoTHHHr hhk H3napHHH эpaмнзgaн aBBanrn III MHHr finnnapgaeK KaguMru MucpgaH Tonum MyMKHH. MaHöanap TaxgnnH myHH KypcaTaguKH, öy gaBpgaru TapFHöoT acocaH Mucp xyKMgopnapn eKH ateHnapu ToMoHugaH onuö öopunraH. TapFuöoT oöteKTH cn^arnga эca ^aMuaTgaru w^opu Ba Kyfiu Taöa^anap, emnap TaHnaHraH. ^aguMru Mucp TapFHÖoTHHUHr acocufi MaKcagH ®;aMHaTga Kapop TonraH h^thmohh MyHocaöaraapHH caKgaö Konnm, yHH napoKaHganuKgaH acpamgaH uöopaT эgн.. ByHH эpaмнзgaн aBBanru III MHHr fiunnuKga ömunraH "HraxoTen HacHxaraapnga" KypumuMH3 MyMKHH.1 HraxoTen y3 gaBpuga MaMnaKaTHHHr ^aTucu (Ba3Hpu) öynuö, öyTyH MatMypHfi-öomKapyB cucTeMacura paxöapnuK KH^raH. y y3 Hacnxaraapnga MaMnaKaTgarn öapKapopnuKHH caKgamra naKupagu. ByHHHr ynyH Kyfiu TaöaKa BaKunnapuHH y3 ^apoFaraapn WKopu TaöaKanap upogacura öoFnHKguruHH nyKyp aHraamra, WKopu TaöaKa BaKunnapuHH эca Kyfiu TaöaKa BaKunnapuHH xypnaMacnuKKa TapFHö этagн.

TapFuöoTHHHr hhk HaMyHanapuHH "XaMMypanu KoHyHnapn" Ma^MyngaH xaM Tonum MyMKHH.1 yHga afiTHnumuna, Ma3Kyp KoHyHnap ryeKH MaMnaKaTga agonaTHH Kapop Torcrapum, MyxTo^napHH Myxo$a3a KH^um MaKcaguga umnaö HHKH^raH эмнm. BupoK, TaöuHfiKH, acnuga öapna KoHyHnapHHHr Ma3MyHH xyKMpoH gonpanap Ba MynK эraпapннннr MaH^aaraapnra MoHaHg paBumga TanKUH kh^hö

HHKH^raH.

KagHMrn XuHgncTOHga xaM TapFHöoTHHHr önp KaHna эtтнöopra hohhk KypHHHmnapn ^aonnaT KypcaTraH. y^ap opacnga öpaxMaHH3M Ba öyggH3M gHHHfi-^anca^HH TatnHMoTnapn önnaH öofhhk TapFHöoT anoxnga a^pannö TypagH.

^aparn-: BparuHcKufi H. Hgeu ryMaHH3Ma b ^HTepaTypax BocToKa.// CöopHHK cTaTefi.- M., 1967.- C.5-6.

1 ^apaHr: 3aKoHbi XaMMypanu.- M.:^HTPec,2015.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

MatnyMKH, SpaxMaHH3M guHHH-^anca^HH TatnuMoT cu^arnga ^aguMru X,HHgucTOHga эpaмнзgaн aBBanru 1 MHHr HunnHKHHHr ypTanapura KenuS Kapop TonraH. TatnHMoTHHHr acocuft FoanapugaH Supu ^oHHHHr KynuS ropumu foach экaнпнrннн xaM axmu SunaMH3. ^oh Sup TaHagaH hkkhhhh-cura Kynumuga KapMaHHHr xapaKTepu MyxuM axaMuaTra эгa. Arap KapMa xaeT gaBoMuga axmu aMarnap SunaH SohhthS SopunraH Synca, y KeftuHru xaeTHHHr MyBa^aKuarau KenumuHH TatMHHnaftgH. ffly 6ohc hhcoh yMpu эзгy aMarnap SunaH yTKa3Hmra hhthhmofh no3HM. EpaxMaHH3M TapFuSoTH aftHaH aHa my foahh ^aMoarnunHK oHrura CHHrgupumra KaparanraH эgн.

3Hr эtтнSopпнсн, 6paxMaHH3M Heru3uga SpaxMaHnap KacTacu By^ygra Kengu. Ym6y KacTa BaKunnapuHH hhk npo^eccuoHan TapFuSoTHunap cu^arnga Saxonam xaM MyMKHH. EpaxMaHnapHHHr энг acocun Sypnu KpumHaHH eggaH HH^apMacnuKgaH uSopaT SynraH. YHHHr 6yTyH ^HKpu-xaenu KpumHa SunaH 6aHg Synca, эзryпнк Ba eBy3nuK xaKugaru SunuMnapHH y3namTHpumH ocoh Kenagu, ge6 XucoSnaHraH. EpaxMaHnapHHHr SyHgaft SunuMnapu goupacu SomKanapHHKura KaparaHga KeHrpoK SynraHH 6ohc ynapHHHr ^aMH^Tgaru acocuft Ba3H$anapugaH Supu SomKa TaSaKa BaKunnapuHH эзryпнккa na^upum, goHumMaHgguKKa yHgam, SomKana aftTraHga, TapFuSoT SunaH Sofhhk SynraH.1 EpaxMaHnap ^aguMru ^HHgucToH axonucuHHHr 2 $oh3hhh TamKun эт-raнннн Ha3apga TyraguraH SyncaK, MaMnaKaT TapFuSoT cucTeMacu aHna KeHr ungro oTraHura, ynap TapFuS этraн TatnuMoT SyryHra Kagap eTuS KenraHura эtтнSopнн KaparcaK, 6y CHCTeMa aHna caMapanu ^aonuaT KypcaTraHura umoHH xocun KunaMH3.

KaguMru X,HHgucTOHga эpaмнзgaн aBBanru VI acpga W3ara KenraH Ba SpaxMaHH3MHHHr MyKoSunu SynraH guHHH-^anca^HH TatnuMoT -Syggu3M xaM caMapanu TapFuSoT ftynnapugaH ^oftganaHraH. Eyggu3M ynyFnaraH MapKa3HH foa HupBaHa -ocofiumTanHK Ba xoTup^aMnuKgup. TatKugnaHumuna, hhcoh y3 xaeTuga ocofiumTanHK Ba xorap^aMnuKKa hhthhmofh, yHra эpнmнmra xanan SepyBHH oMunnapHH SapTapa^ этнmra ypuHMoFH no3HM. fflyHHHrgeK, Ma3Kyp TatnuMoT yHH TatMHHnamra xu3MaT KunaguraH h^thmohh MyaMMonapHH MyxoKaMa Kunumra, yHH my ocofiumTanuKgaH MaxpyM KunaguraH MyaMMonapHH aTpo^nuna Taxnun этнmra xaM HHTunraH. ffly Tap3ga gaBnaT, xokhmh^t BaKunnapuHH TaHnam, h^thmohh Ty3yMHH TamKun этнmra goup Macananapra xaM MyHocaSaT SungupunraH.

1^аранг:Джавахарлал Неру. Открытие Индии.// Открытие Индии. Философские и эстетические воззрения Индии ХХ века. - М.: Художественная литература, 1987.- С. 61-63; Паршиков Ю.Четыре сословия общества (брахманы, кшатрии, вайшьи и шудры.//www.sambandha. ru.

51

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

TatnHMoTHHHr acocufi TapFHöonucH CuggxapTxa rayTaMa, atHH ByggaHHHr y3H öynraH. Bygga yTTH3 emura Kagap y3 TatnuMoTHHHHr acocufi ^uxaraapuHH maKnnaHTHpnö öynraHHgaH cyHr yHH TapFHö Kn^um ynyH morupgnapugaH uöopar KaTTarHHa ®;aMoa Ty3agu. ycTo3ugaH nyxTa Taxcun onraH öy ^aMoa Kumunap opacuga эpкннпнк Ba h^thmohh TeHrauK FoanapuHH, axnoKnfi KagpuaraapHH TapFHö KH^a öomnafigu, ynapHH yFpunHK, enFoH Ba 3ypaBoHHHK Kaöu unnaraapgaH caKgaHHmra naKupagu. Ma3Kyp Foanap TapFuöoTH caMapanu fiynra KyfiunraHH Ty^afinn öyggH3M Te3 opaga Typnu h^thmohh KaraaM BaKunnapu opacnga Mamxyp öynuö KeTgH Ba öpaxMaHH3Mra MyKoöun öynraH Ky^nu TatnuMoT cu^araga Kapop TongH.

BpaxMaHH3M Ba öyggu3M Heru3uga maKrnaHraH TapFHöoT Ta^puöacu öyryHnafi fiyK öynuö KeTMagu. TyFpu, Ma3Kyp Ta^puöa xanu axnuT cucreMa cu^araga maKrnaHMaraH Ba y3 gaBpuHHHr KaMHunHKnapugaH xpnu эмac эgн. ^eKHH, myHra KapaMacgaH, ymöy TatnuMoT BammapH y3 FoanapuHH TapFHö KH^Hm önnaH öofhhk aHna-MyHna HnMHfi-Ha3apHfi, MeraronorHK Ba aManufi axaMHaTra mohhk ManaKanapHH ^aMnamra MyBa^aK öynumgH. y KefiHHHanuK XHHgyH3M TapKuöura KupraH KaTop aHtaHaBHfi TatnuMoraap ToMoHugaH y3namTHpnngH Ba öofiHTHngu.

KagHMrn MHoHHcTOHga TapFHöoT MyraaKo aHruna xapaKTep Ba h^thmohh axaMHaT Kacö этgн. ByHHHr acocufi caöaöuHH KaguMru MHoHHcTOHga MatnyM MyggaT xyKM cypraH geMoKpaTHK öomKapyB maKnugaH ronaMoK 3apyp. X,ap yH KyHga öup öopa yTKa3HnraH XanK fiHFHHHga Typnu H^THMonfi Macananap arpo^uga öaxc-MyHo3apaHHHr aB^ onumn ogarufi öup xpn эgн. yHga umTupoK этraн xap öup ^yKapo y3 ^hkphhh acocnaö öepumra, yHHHr Tapa^gopnapuHH KynafiTupumra HHTHnapgn. ffly MyHocaöaT öunaH y3 ^hkphhh h3hhh Ba acocnu öaeH kh^hö öepumra эxтнe®; W3ara Kengu. By эxтнe^гa ^aBoöaH co^ucraapHHHr öup rypyxu TapFuöoTHHHr TatcupnaH ycynu - hothk^hk caHtaTHHH ypraryBHH MaKTaönapHH (puTop MaKTaönapu) W3ara KenTupgunap. By MaKTaönapga puTopuKa - hothk^hk caHtaTugaH Taxcun öepunapgu

3paMH3gaH aBBanru V acpga roprufi morupgu HcoKpaT A^HHaga puTopuK MaKTaöra acoc congu. yHHHr y3H hothk^hk öunaH myFynnaHMac, morupgnap Tafiepnam Ba HyTKgap e3um öunaH KH^oanaHapgu. MaKTaöga THHrnoBHunapHHHr эtтнöopннн y3oK MyggaT TopTuö Typumra epgaM öepaguraH HyTK^ap Ty3umra anoxuga эtтнöop öepunraH. TuHrnoBHunap Typnu MaB3ynapga geкпaмaцнaпap -cya3opuanap (öupop öup cuecufi MaB3yra öaFumnaHraH HyTK) Ba KoHTpoBepcuanap (cyg ^apaeHuga KH^HHaguraH HyTK) Ty3umHH MamK KH^umap, yHH H^po этнmra

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

O

R

VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

ogaraaHumap эgн. EyHgaH ramKapu, HcoKparHuHr e3raH HyrKgapu xaM Karra ratcupnaH Kynra эгa эgн. y y3 HyrKgapuga roprgomnapuHu xaM^uxarauKKa naKHpap, h^thmohh SapKapopnuKKa xH3Mar Ku^yBHu roanapHu rapruS Kunapgu.1 PuropnuK MaKraSuga raxcun onraH oparopnap y3 3aMOHacuHHHr npo^eccuoHan rapruSorHunapura afinaHap эgн, gecaK aHraum SynMac.

Ypma acpmp mapsuöomu y3 gaBpu KaSu rеoценrpнк xapaKrepra эгa SynraHu Souc guH aKuganapu Ba guHufi ratnuMornap Moxuaru Ba Ma3MyHuHu rymyHrupuS Ba acocnaS Sepum, yHu ^aMoarnunuKKa cuHrgupum Bocuracura afinaHgu. Ey gaBp эpaмнзнннг VI-VII acpnapugaH ropruS XIV acpra Kagap SynraH gaBpHu KaMpaS onagu. ypra acpnap oxupura KenuS, rapruSor axnur cucreMa cu^aruga ryran maKnnaHuS Syngu.

FapSga rapruSor cucreMacuHuHr maKmaHumu xpucruaH guHuHuHr M3ara Kenumu Ba rapKanumu SunaH yfiryH xonga Kengu.2 XpucruaH guHu fiyKcun Ba KaMSaran KumunapHuHr эxrнe®; Ba MaH^aaraapuHu xuMoa Ku^yBHu guH cu^aruga W3ara Kengu. Hco anafixuccanoMHuHr unK Bat3napugaeK Pum uMnepuacuga xyKM cypraH н:m,нмoнfi-cнecнfi Ba3uar, reHrcronuK Ba agonarcronuK KecKuH KppanaHgu, xageMafi Sy Ba3uar y3rapumu Ba Xygo upogacu Kapop ronumu ratKugnaHgu. TaSuufiKu, umuMoufi axBonuHu yзгaprнpнmgaн xeH KaHgafi yMugu fiyK KumunapHuHr Karra rypyxu yHuHr oprugaH эpramgнпap. Te3 opaga Hco anafixuccanoM ratnuMoru ^uggufi umuMoufi Kynra эгa SynraH Ma^Kypara afinaHa Somnagu, yHuHr rapa^gopnapu cohu KecKuH Kynaa Sopgu. X,arro xp^ruaHnuKHu rapruS Ku^yBHu unK acap - "AnoKanuncuc" nafigo Syngu.

XpucruaH reonoraapu afiHu nafirga xp^ruaHnuKHu rapruS Ku^um MeroguKacuHu aparumra xaM xapaKar Ku^umgu. Haru^aga xpucruaH guHu xyKMpoH Ma^Kypa KypuHumuHu ongu Ba y3 gaBpu KumunapuHuHr gyHeKapamu Ba pyxuarura Kynnu ratcup Kypcarumra Kogup Bocurara afinaHgu. XpucruaH guHuHuHr y3u н:m,нмoнfi-нк;rнcogнfi, ^e^fi-x^y^™, MatHaBufi-MagaHufi HopMa Ba пpннцнппap, Kagpuar Ba aHtaHanapHu rapruS Ku^yBHu Kygparnu MexaHu3Mra afinaHgu.

fflapKga ucnoM guHu maKmaHumuHuHr unK gaBpugaHoK yHu rapruS Ku^um Macananapura anoxuga эtrнSop Kaparungu. nafiraMSapuMu3 MyxaMMag (c.a.B.)HuHr ucnoMHuHr Ma3MyHu xaKugaru gacraaSKu Bat3napuHuHr y3ueK rapruSor HaMyHacu эgн. VIII acpHuHr ypranapu- IX acpHuHr Somnapuga

1^apaHr: HcaeBa B.H. ÄHrnHHaa Гpeцнн b 3epKa^e puropuKu. HcoKpar.- M.:HayKa, 1994.

2 ^apaHr: HBaHaH Э. Ä. Сoцнa^bнaa po^b cpegHeBeKoBofi peflнгнoзнofi nponaraHg^i// http://libmonster.ru/m/articles/ view.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

o

R

VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

cy^ufinuK homuhu onraH 3oxugnuK okumu maKrnaHa Somnagu. Ey okum BaKunnapu opacuga Kyccocnap (Hacuxarryfi Boronap) anoxuga ypuH ryrapgunap. KyccocnapHuHr gatBar Ba xyrSanapu Ännoxra acrofigun MyxaSSar Kyfium, yHra uHrunum ryfirynapuHu yfirorapgu. y^apHu Kumunap gyHeKapamu Ba pyxuarura KecKuH ratcup yrKa3um ycnySnapuHu nyxra y3namrupraH rapruSornunap эgн, gecaK xaro SynMac.

yMyMaH onraHga, gatBar exyg Bat3 afirum ucnoM rapruSoruHuHr acocufi ycynu эgн. Ey Sopaga XycafiH Bou3 Komu^ufi, MytuHygguH Bou3, Bou3 X,apaBufi, 3afiHugguH Bocu^ufi, Kp3u ymaHufi cuHrapu WKopu Maxoparra эra cy3 ycranapu MaB^yg эgн. Ypra acpnapga ^yMa Ba xafiur HoMo3napu ongugaH ®;aMoar onguga Bat3 afirum ogar rycuHu ongu. ffly MyHocaSar SunaH Bat3 afirum caHtaruHu ypraryBHu KanoM uhmu maKmaHgu. Ey uhm rapruSorHu aManra omupumga yH Macanara anoxuga эtrнSop Sepum зapypпнrннн yKgupagu:

a) Bat3 afirum ynyH Bou3 raHnamga agamMacnuK KepaK; SyHgafi Kumu xymoBo3, ratcupnaH ranupaguraH, umoHrupa onaguraH Kumu SynMoru ho3um;

S) Bat3 MarHnapu rypnu raSaKanapHuHr xycycuarnapura KapaS, racHu^naHraH xonga rafiepnaHumu KepaK; KanoM uhmu WKopu raSaKa BaKunnapu ynyH rafiepnaHraH HyrKHu cynroHuer, xapSufinap ynyH rafiepnaHraH HyrKHu xyrySy ^uxogua, oggufi xa^K ynyH rafiepnaHraH HyrKHu FapuSoHa MaKoM geS arafigu;

b) Bat3nap Ma3MyH ^uxarugaH xaM racHu^naHMoFu gapKop; arnMga gaBnar axaMuarugaru e3umManapHu uHmo эrнm Ba yKuS Sepum HugaSupnuK, guHufi eKu cuecufi Mafingaru hotuk^ukhu xaruSnuK, guHufi-axnoKufi MacananapHu mapxnaS SepumHu My3aKKupnuK geS HoMnaHagu.

Ypra acpnap uHruxocura KenuS xaM xpucruaHnuK, xaM ucnoM guHnapu Heru3uga Kartufi SenrunaHraH Kouganap acocuga ^aonuar KypcaraguraH, y3 Ha3apuacu Ba Merogonoruacura эгa SynraH rapFuSor cucreMacu maKmaHuS Syngu. Pum nanacu rpuropufi XV roMoHugaH "Congregatio de Propaganda Fide" ("^uh aKuganapuHu rapKarum кoнrperaцнacн") homhu KaronuK ramKunorra acoc conuHumu opKanu rypnu $uKp Ba FoanapHu ^aMoarnunuK oHrura cuHrgupum, ^aMoarnunuK ^uKpuHu yзraprнpнm, Kumunapga MaKSyn xaerufi пoзнцнaнн maKnnaHrupum, ynapHu MatnyM umuMoufi Myn^arnapra fiyHanrupum SunaH Sofhuk u^ruMoufi ^aonuar rypu uhk Sopa y3 HoMura (nponaraHga) эгa Syngu.

Yüsohum öaepu mapsuöomu acocaH ryMaHu3M FoanapuHu ^aMoarnunuK oHrura cuHrgupum SunaH Sofhuk эgн. Ey gaBp XIV acp oxupuga SomnaHuS, XVI acpga Huxoacura ergu. yfiFoHum gaBpuga EBponaHuHr Sup Karop MaMnaKarnapuga ceкyпapнзaцнa ^apaeHu SomnaHgu. Ey ®;apaeH umuMoufi rypMymHuHr Sapna

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

жабхаларига уз таъсирини утказди, диннинг кишилар дунёкарашига таъсирини камайтирди. Унинг окибатида мазкур давр таргиботи характери хам узгарди. Бунинг устига хайкалтарошлик, театр, адабиёт каби санъат турлари таргиботнинг кудратли воситасига айланди.

Гуманизм гоялари узининг илк боскичида Италияда антик адабиётни, санъатни, тил ва маданиятни урганиш шаклида намоён булди. Тез орада бу гоялар даврнинг атокли файласуфлари томонидан ривожлантирилди, кенг таргиб килина бошланди. Хусусан, Ренессанс даврининг буюк шоири, публицисти, файласуфи ва сиёсий арбоби Данте инсон уз такдирини уз кули билан яратади, бунинг учун у уз шахсининг имкониятларига таянмоги лозим, деган фикрларни таргиб килди. Буюк итальян файласуфи ва шоири Петрарка уз ижодида антик маданиятни таргиб килишга купрок эътиборни каратди. У туплаган лотин тилида ёзилган кулёзмалар, классик матнлар уз замонасининг ноёб кутубхонасини ташкил этди. Гуманистик анторопоцентризм италиялик машхур файласуф аллома Пико Делла Мирандола асарларида узининг энг баланд чуккисига кутарилди.1

Гуманизм гоялари таргиботи Италиядан Европанинг бошка мамлакатларига утди. Роттердамда Эразм узининг хавас килса арзигулик ижодий фаолияти билан христиан эътикодини турли беъманиликлардан озод килиниши, унинг негизида инсонпарварлик гояларининг шаклланиши, ижтимоий адолат ва тенглик гояларининг системалаштирилиши учун шарт-шароит яратиб кетди. Францияда Мишель Монтень хар бир киши хаётда маълум ахлокий коидаларга амал килиши, табиат билан узвий алокадорликда яшаши, акл-заковат хукмига буйсуниши зарур, деган фикрларни асослаб берди.2

Янги замон таргиботи асосан маърифатпарварлик гояларини жамоатчилик онгига сингдириш билан боглик эди. Бу давр XVI асрнинг охири-XVII асрнинг бошларида бошланиб, XX аср бошларига кадар давом этди. Янги замон таргиботи кишилар дунёкараши ва рухиятини тубдан узгартирди, таргиботнинг характери жихатидан янги услублари ва усуллари, омиллари ва воситаларини вужудга келтирди.

XVI асрнинг охири - XVII асрнинг бошларида Гарбий Европада туб уз-гаришлар содир була бошлади. Хусусан, 1640 йилда Англиядаги революция окибатида мутлак монархия урнини буржуа республикаси эгаллади. Бу жараён

1Каранг: Чориев А., Чориев С. Ренессанс даври Европа фалсафаси.- Т.: Тафаккур каноти, 2015.

2Каранг: уша ерда.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

аста-секинлик билан Европанинг бошка мамлакатларини хам камраб олди. Унинг шарофати билан нафакат жамиятнинг сиёсий сохасида, балки ишлаб чикариш жараёнида, хусусан мехнат таксимотида узгаришлар юзага келди. Ишлаб чикариш жараёнини окилона ташкил этишга булган интилиш кучайиб борди, ишлаб чикаришга илм-фан ютукларини татбик этиш тенденция даражасига кутарилди. Шубхасиз, бу жараёнлар таргибот характерига хам уз таъсирини утказди. Янги замон таргиботи, биринчидан, илм-фанни, баркамолликни ва маърифатпарварликни таргиб килувчи, иккинчидан эса, таргибот ишларини илм-фан ютуклари асосида йулга куювчи системага айланди. Бундай хусусият энг аввало Англия, Франция ва Германияда кузга ташланди.

Баркамол инсон ва маърифатпарварлик гоялари илк бор Англияда вужудга келди ва шу мамлакатда таргиб этила бошланди. Бу гоялар таргиботи намуналарини инглиз файласуфлари Ф. Бэкон, Т. Гоббс ва Ж.Локк ва бошкаларнинг асарларида куриш мумкин. Улар инсон тугрисидаги христиан дини карашларини кескин танкид килдилар, инсон борлиги ва дунёкарашини шаклланиши конуниятларига доир мутлако янгича фикрларни илгари сурдилар. Бу даврда Англияда китоб ноширчилиги жадаллик билан ривожлангани туфайли мазкур гоялар зудлик билан оммалашиб бордилар.

Шундай килиб, Европа маърифатпарварлари уйгониш даври гуманизмини хар томонлама ривожлантирдилар. Инсон нафакат Худо олдида, балки конун олдида хам тенг булмоги даркор; инсон инсоннинг кули, чуриси эмас, биродари булмоги зарур; ахолининг айрим табакалари -зодагонлар ва рухонийларга берилган табакавий имтиёзларни бекор килиш лозим, деган гояларни таргиб килдилар.1 Ушбу гоялар таргиботнинг шарофати билан тор илмий доиралардан чикиб, кенг халк оммаси орасида ёйилди.

XIX асрнинг иккинчи ярми ва XX асрнинг бошларидаги маърифатпарварлик гоялари Марказий Осиёда хам таркалди. Бунинг катор ижтимоий ва сиёсий сабаблари бор эди. Чунончи, XIX асрнинг иккинчи ярмига келиб, минтакадаги ижтимоий-иктисодий тузум инкирозга юз тутди, фукароларнинг турмуш даражаси кескин пасая бошлади. Чор Россияси томонидан амалга оширилган мустамлакачилик сиёсати эса вазиятни унглаш учун хеч кандай имконият колдирмади. Шунинг учун хам жамиятнинг илгор вакиллари мамлакатни колоклик боткогидан олиб чикиш, ижтимоий

1^аранг: Чориев А. Инсон фалсафаси. Инсон тугрисидаги фалсафий фикрлар тараккиёти.Биринчи китоб.- Т.: Чинор, 1998.- Б.145.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

MyaMMonapHH SapTapa^ этнmнннr aroHa HynuHH Matpu^argaH ronaH Somnagunap. HnFop 3HenunapHHHr Sy HHTHnumnapu KHCKa MyggaTga MHHTaKagaru Matpu^amapBapnuKHH KaTTa FoaBHH-Ha3apHH oKHMra aHnaHTHpgu.

MapKa3HH Ocue MatpH^amapBapnurHHHHr SupuHHH SocKunuga MaB^yg h^thmohh Ty3yM TaHKugura KaTTa эtтнSop Sepungu, H^THMouH-HKTHcogHH Ba MatHaBHH-MagaHHH KonoK^HKgaH KyTynumHHHr aroHa fiynu Matpu^ar SunaH SoF^HKHuru acocnaS Sepungu. Hkkhhhh SocKunga эсa Matpu^arnapBapnuK FoanapuHH xa^K opacuga TapFuS Kunum umnapura эtтнSop Kaparangu. EyHga ^agugnunuK xapaKaruHHHr ponu HuxoaTga KaTTa Syngu. "^agugnunuK - ^axoH цнвнпнзaцнaсн WTyKgapu, xycycaH HHFop HHM-^aH, MagaHuaT-MatHaBuaTra, mhmhh Ba yMyMHHcoHHH Kagpuaraap Supnurura acocnaHraH, h^thmohH-HKTHcoguH, MagaHHH-MatHaBHH KonoK^HKKa, ^op PoccuacuHHHr MycTaMnaKanunHK HCTuSgogura Kapmu, mhmhh MycTaKHmHKHH SapKapop этнmra KaparunraH geMoKpaTHK xapaKaT эgн."1

^agugnunuK xapaKaru ToMoHugaH aManra omupunraH TapFuSoT Kumunap gyHeKapamu Ba pyxuaTHHH TySgaH y3rapTHpumga, Matpu^amapBapnuK FoanapuHHHr ^aMuaT xaeTugaH ypuH onumuga, mhmhh MycTaKHnnHKHHHr MatHaBHH-MagaHHH Ba FoaBHH-Ha3apHH acocnapuHH aparumga MyxuM axaMuaTra эra Syngu.

^озирги 3aMOH mapsudomu y3HHHHr nnropanucTHK xapaKTepu, TapFuS этнпaeтraн FoanapHHHr Typnu-TyMaHnuru SunaH a^panuS Typagu. Ey gaBp XX acpHHHr SomnapugaH (SupuHHH ^axoH ypymu HunnapugaH) SomnaS SyryHru KyHra Kagap SynraH gaBpHH KaMpaS onagu. HurupMaHHH acp gaBoMuga TapFuSoT oMMaBHH Tatcup Kypcarumra Kogup SynraH axaMuaTHH cucreMara Ba Kygparau Kynra annaHgu, TapFuSoT wpuTumHHHr y3ura xoc Ha3apuacu maKrnaHgu. OaH Ba TexHHKa, caHtaT Typnapu, oMMaBHH axSopoT BocHranapuHHHr puBo^naHumu эсa TapFuSoT cucTeMacHHHHr Tatcup goupacu Ba HMKoHHaraapuHH HuxoaTga KeHraHTupgu.

EupuHHH ®;axoH ypymu HunnapugaeK TapFuSoTHHHr Typnu maKmapugaH KeHr ^onganaHungu. Ypym Hunnapu ^aMuaT Ba maxc ypTacugaru anoKanapHH MycTaxKaMnam, ®;aMHaTHHHr Sapna HMKoHHaraapuHH FanaSara ca^apSap Kunum, KumunapHH aroHa MaKcag arpo^uga SupnamTupum 3apypuaTH W3ara Kengu. TapFuSoT ymSy Ba3H$anapHH Sa^apumra HyHarrapHngH. BaraHnapBapnuK,

1^apaHr: ^opueB A. HHCOH $anca$acu. HHCOH TyFpHCHgaru $anca$HH ^HKpnap TapaKKHeTH.EupHHHH KHTOS.- T.: ^HHop, 1998.- E.151-152.

Oriental Renaissance: Innovative, p VOLUME 2 | ISSUE 5/2

educational, natural and social sciences ISSN 2181-1784

Scientific Journal Impact Factor Q SJIF 2022: 5.947

Advanced Sciences Index Factor ASI Factor = 1.7

кахрамонлик, жасоратни таргиб килувчи рисолалар, плакатлар, варакалар купайди.

Йигирманчи асрнинг иккинчи ярмида таргиботнинг куплаб назариялари илгари сурила бошланди. Мазкур назариялардан бири Нью-Йоркдаги Сиёсий фанлар маркази директори лавозимида ишлаган Гарольд Дуайт Лассуэлл томонидан ишлаб чикилган. Олимнинг фикрича, таргибот нейтрал мазмунга эга, у уз олдига куйган максадига караб, ижобий хам, салбий хам булиши мумкин. Х,ар кандай фукаро таргиботга ута берилувчан булади, ижтимоий муаммолар, иктисодий инкироз ва сиёсий зиддиятларнинг кескинлашиши улардаги бу хусусиятни янада кучайтиради. Кишилар таргиботни рухий хотиржамлик манбаи деб кабул кила бошлайдилар. Шу боисдан таргиботдан унумли ва максадга мувофик фойдаланиш зарур. Г.Лассуэлл таргиботнинг максади кишиларни ягона муддао атрофида бирлаштиришдан иборат деб хисоблайди. Олим таргибот воситалари фукароларнинг хам акл-заковатига, хам хис-туйгуларига таъсир килишга интилиши кераклигини укдиради. Бунинг учун оммавий ахборот воситаларини илмий технократияга буйсундиришни, таргибот жараёнида сиёсий мифлардан, сиёсий стереотиплардан кенг фойдаланишни таклиф этади.1

Ёзувчи ва журналист Уолтер Липпман уз давридаги ижтимоий ва сиёсий жараёнлар нихоятда мураккаблашиб кетганини кайд килади. Жараёнлар шу кадар мураккаб ва синоатли тус олдики, оддий фукаро унинг мохиятини мустакил равишда англаб ета олмайди.

ХУЛОСА

Xулоса киладиган булсак, таргибот эволюцияси 5 минг йилдан купрок давом этган жараённи уз ичига олади. Х,ар бир даврда маълум гоя ва таълимотлар таргиботи марказий уринни эгаллаган, хар бир давр таргиботи узига хос таргибот услублари ва усуллари, омиллари ва воситалари асосида амалга оширилган. Таргибот эволюцияси хакидаги назарий-гносеологик билимлар бугунги кундаги таргибот технологияларининг генезиси ва асл максадларини чукуррок англаб олишда кул келади.

REFERENCES

1. Язданов У. Узбекистонда жамаоатчилик фикрини ривожлантириш масалалари.- Т.: Нишон-ношир, 2015.- Б.3.

^аранг: Гнатюк О.Л. Из истории американской коммуникологии и коммуникативистики: Гарольд Лассуэлл (1902-1978).// Актуальные проблемы теории коммуникации.- СПб.: Изд-во СПбГУ,2004.- С. 11-20.

58

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences Scientific Journal Impact Factor Advanced Sciences Index Factor

О

R

VOLUME 2 | ISSUE 5/2 ISSN 2181-1784 SJIF 2022: 5.947 ASI Factor = 1.7

2. Каранг, мас.: Патрихина Т.Н., Шламова Д.А. Пропаганда: сущность научной дефиниции, подходы к классификации.// Молодой ученый, 2015, №4.-С. 305-

3. Каранг: Bell D. The End of Ideology.- N.Y.,1967.- P. 396-397.

4. Каранг:Siepmann C. The Nature of Propaganda.- N.Y., 1969.- P.12.

5. Каранг: Брагинский И. Идеи гуманизма в литературах Востока.// Сборник статей.- М., 1967.- С.5-6.

6. Каранг: Законы Xаммурапи. - М.:ЛитРес,2015.

7. Каранг:Джавахарлал Неру. Открытие Индии.// Открытие Индии. Философские и эстетические воззрения Индии XX века. - М.: Xудожественная литература, 1987.- С. 61-63; Паршиков Ю.Четыре сословия общества (брахманы, кшатрии, вайшьи и шудры.//www.sambandha. ru.

8. Каранг: Исаева В.И. Античная Греция в зеркале риторики. Исократ.-М.:Наука, 1994.

9. Каранг: Иванян Э. А. Социальная роль средневековой религиозной пропаганды// http://libmonster.ru/m7articles/ view.

10. Чориев А., Чориев С. Ренессанс даври Европа фалсафаси.- Т.: Тафаккур каноти, 2015.

11. Каранг: Чориев А. Инсон фалсафаси. Инсон тугрисидаги фалсафий фикрлар тараккиёти. Биринчи китоб.- Т.: Чинор, 1998.- Б.145.

308.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.