Научная статья на тему 'ДОРИВОР РОЗМАРИН (ROSMARINUS OFFICINALIS L.)НИНГ ДОРИВОРЛИК ХУСУСИЯТЛАРИ ВА КЎПАЙТИРИШ ЙЎЛЛАРИ'

ДОРИВОР РОЗМАРИН (ROSMARINUS OFFICINALIS L.)НИНГ ДОРИВОРЛИК ХУСУСИЯТЛАРИ ВА КЎПАЙТИРИШ ЙЎЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Сельскохозяйственные науки»

70
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
доривор розмарин / хом аше / яшил бута / эфир мойи / хушбуй / кайнатма. / Лекарственный розмарин / сырая зола / зеленый куст / эфирное масло / ароматизатор / отвар.

Аннотация научной статьи по Сельскохозяйственные науки, автор научной работы — Х. Хомидов, И. Ў. Мукумов, З. А. Расулова

Дунѐ давлатларида доривор ўсимликлар етиштириш, мавжуд генофондини сақлаш ва бойитиш, доривор ўсимликларни табиий захираларини тиклаш ҳамда маданий ҳолда кўпайтириш масаласи энг муҳим йўналишлардан бири бўлиб, ўз навбатида табиий препаратларни кўпайтиришда асосий восита ҳисобланади

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по Сельскохозяйственные науки , автор научной работы — Х. Хомидов, И. Ў. Мукумов, З. А. Расулова

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Выращивание лекарственных растений в странах мира, сохранение и обогащение существующего генофонда, восстановление природных запасов лекарственных растений и размножение в культурной форме является одним из важнейших направлений, а в свою очередь, основным инструментом воспроизведение натуральных препаратов.

Текст научной работы на тему «ДОРИВОР РОЗМАРИН (ROSMARINUS OFFICINALIS L.)НИНГ ДОРИВОРЛИК ХУСУСИЯТЛАРИ ВА КЎПАЙТИРИШ ЙЎЛЛАРИ»

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

ДОРИВОР РОЗМАРИН (ROSMARINUS OFFICINALIS К)НИНГ ДОРИВОРЛИК ХУСУСИЯТЛАРИ ВА КУПАЙТИРИШ ЙУЛЛАРИ

Х. Хомидов

Тошкент давлат Аграр университети, Самарканд филиали, магистр

И. У. Мукумов

Самарканд давлат университети, доцент

З. А. Расулова

Самарканд давлат университети, катта укитувчи

АНТОТАЦИЯ

Дуне давлатларида доривор усимликлар етиштириш, мавжуд генофондини саклаш ва бойитиш, доривор усимликларни табиий захираларини тиклаш хдмда маданий холда купайтириш масаласи энг мухдм йуналишлардан бири булиб, уз навбатида табиий препаратларни купайтиришда асосий восита хдсобланади.

Калит сузлари: доривор розмарин, хом аше, яшил бута, эфир мойи, хушбуй,кайнатма.

АННОТАЦИЯ

Выращивание лекарственных растений в странах мира, сохранение и обогащение существующего генофонда, восстановление природных запасов лекарственных растений и размножение в культурной форме является одним из важнейших направлений, а в свою очередь, основным инструментом воспроизведение натуральных препаратов.

Ключевые слова: Лекарственный розмарин, сырая зола, зеленый куст, эфирное масло, ароматизатор, отвар.

Айни пайтда хал; табобати ва расмий тиббиётда доривор усимлик хом ашёларидан кенг фойдаланилмокда, бу эса уз урнида доривор усимликлар хом ашёсига булган талаб юкори эканлигини билдиради.

Доривор усимликларни хом ашёлари дунё давлатларида хам кенг кулланилади. Дориворлик хусусияти юкори булган

May 12-13

1018

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xo'jaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

шифобахш усимликларни дунё давлатларида кенг кулланилиши буйича оддий райхон - Ocimum basilicum L., оддий чингил - Lycium barbarum L., дугбуй (жигарут) - Codonopsis clematidea (Schrenia ex Fisch. & C.A.Mey.) С.В. Clarke., кизилмия - Glycyrrhiza glabra L., дарахтсимон алоэ - Aloe arborescens Mill, зирк турлари - Berberis, тиканли ковул - Capparis spinosa L., экма заъфарон - Crocus sativus L., доривор розмарин - Rosmarinus officinalis L. ва бошкаларни киритиш мумкин [1].

Узбекистан худудида 4380 га якин ёввойи усимликлар усади, шундан тахминан 1200 якин доривор усимликлар хисобланади [2].

Rosmarinus officinalis L. (Lamiaceae - ялпиздошлар оиласи) - доривор розмарин, буйи 50 - 100 см гача етадиган доим яшил бута, пояси тик усувчи, шохланган, ёш нодалари турт киррали. Илдиз тизими яхши тараккий этиб, тупрокка 3-4 м гача кириб боради. Баргларининг узунлиги 4 см., эни 0,3 см., чузинчок калами шаклда, бандсиз ёки киска банди билан пояда карама - карши жойлашган. Гуллари икки лабли майда, оч бинафша рангда. Уруги тухумсимон, жигарранг, усти силлик, узунлиги 2-2,5 мм., эни 1 - 1,5 мм. Меваси думалок - силлик, жигарранг ёнгок Розмариннинг 1000 дона уруг вазни 1,2 - 1,4 г.

Розмарин усимлиги Африкада (Тунис, Марокко, Ливия, Жазоир), Туркия, Кипр, Европанинг шимолий кисми, Франция, Португалия, Италия, Греция, Хорватия, Сербия, Словения, Македония, Черногория, Босния ва Герсеговинада табиий холда усади [3].

Аксарият холларда, таркибида охак куп булган тупрокларда, курук кояларда, тогларнинг жанубий ёнбагирларида, куёш яхши тушадиган жойларда учрайди.

Розмарин навларининг юкори кисмида, гулида, баргида эфир мойи саклайди. Эфир мойи таркибида L- пинен (30 %), камфен (20 %), цинеол (10 %), борнеол, L - камфора, кариофиллен, борнилацетат, лимонен, емил (смола) ва бошка моддалар мавжуд.

Розмарин кучли хушбуй ва ёкимли хидга эга. Барги, гули, ёш новдалари курук холда балик махсулотларига ишлов беришда кулланилади. У оз микдорда ковурилган гушт, ковурилган товук, кийма гушт, кузикоринли салатлар, сабзавотли кайнатма ва бошка таомларга таъм берувчи зиравор сифатида кушилади [4].

May 12-13

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introduci^g^mmt^griculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishningnazariyva amaliy asoslari

jy

Расм 1. Доривор розмариннинг дала шароитида усиши.

Халк табобатида розмариндан тайёрланган кайнатма билан стоматит, нафас йуллари касалликлари, яралар даволанади. Кайнатмасидан яна экзема ва бошка тери касалликларида ванна килинади, ёш болалар кайнатмасига чумилтирилади.

Розмарин усимлигини плантациясини ташкил этиш учун аваломбор, кучат тайёрлаш зарур, бизнинг шароитда усимлик уруг бермайди. Шу сабабли вегетатив усулда каламчалардан купайтирилди (Самарканд тумани, Охалик кишлоги шароитида). Етилмаган (хали ёгочланмаган) каламчаларга ишлов бериш учун паст, чала етилганлари учун урта, ёгочланган каламчалар учун эса юкори даражадаги устирувчи моддалар (гетероауксин) аралашмаси ишлатилади. Каламча тайёрлашда гетероауксиндан фойдаланишимизда илдиз отишини 10 - 15 % оширди. Оз микдорда марганцовка эритмаси ёрдамида ишлов бериш хам илдиз отишни тезлаштириб, тупрокдаги чириш жараёнини пасайтирди.

Каламчалар июль - август ойларида пояси ёгочланган новдалардан 20-25 см узунликда кесилди. Каламчалар 25 тадан килиб богланди ва боги - боги билан шиша идишга жойладик. Эритма катлами 3,0-3,5 см. дан зиёд ва 1,5-2 см дан кам булмаслиги керак. Каламчаларга

May 12-13

1020

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

соат 16.00 - 16.30 да ишлов берилди, туни билан колдирилди, эрталаб ичимлик сувида яхшилаб ювилди ва экилди.

Илдиз оттириш учун каламчаларни иссикхонада (СамДУ) махсус тайёрланган субстратларга кададик. Иссикхонада чириган гунг (пори) билан угитладик (1 м2 га 2 челак микдорида) ва яхшилаб чопилган, текисланган ер устига 15 см калинликда дарё куми тушалган тупрокга каламчалар 5-10 см чукурликда киялатиб экилди (1.08.2022 й.).

Кунига 3 марта, хар 4 соатда сугорилиб турилди. Каламча экилганидан 20-30 кун утгач, илдиз отиш нукталари буритиши намоён булди (30.08.2022 й.). Бу вактда келиб кундалик сугориш микдори 2 мартагача камайтирилди (эрталаб ва кечкурун). Октябрь ойида сугориш микдори 1 гача камайтирилди. Сунгра хафтасига 1 марта кучат тайёр булганга кадар сугорилди. Каламчалар иссикхонада эрта бахорда тайёр кучат булиб етилди (илдиз отиши 85-90 % ни ташкил этди).

Тайёр булган кучатлар Самарканд тумани Охалик кдшлогига туплар оралиги 40 см масофада кучатлар экилди ва захлатиб сугорилди. Йил давомида розмарин 8-9 марта сугорилди. Х,ар 2-3 сугоришдан кейин бегона утлардан тозаланди, усимликнинг усиши ва ривожланиши талаб даражасида булди.

Хулоса

Шундай килиб, доривор розмарин усимлигининг ер устки барглари ва ёш пояларидан тайёрланган дамлама ва спиртдаги эритмалари бош огригида, ошкозон - ичак касалликлари, шамоллашда ва бошка фойдали жихатларидан самарали фойдаланган холда, розмарин усимлигини етиштиришимиз ва янада кенг майдондаги плантацияларни яратишимиз зарур.

REFERENCES

1. Мукумов И.У., Хасанов М.А.//Пряно - ароматические растения во флоре Китабского государственного геологического национального парка (Кашкадарьинская область, Узбекистан).// Интродукция, сохранение ии использование биологического разнообразия флоры. Материалы международной научной конференции. (28 июня - 1 июля 2022 года, Минск). С 207 - 210.

2. Умурзакова З.И., Мукумов И.У.// Род Elwendia во флоре Кашкадарьинской области// Хоразм Маъмун академияси ахборотномаси. Хива 2022, 9/1, с. 130 - 135.

May 12-13

1021

Samarkand branch of Tashkent State Agrarian University Theoretical and practical foundations of introducing smart agriculture in Uzbekistan

O'zbekistonda aqlli qishloq xojaligini joriy etishning nazariy va amaliy asoslari

3. A6gyHa3apoB 3.3. // CypxaHgapëHHHr gopHBop ycHM^HKnapu // TepMH3, 2017, 139 öeraap.

4. XoMHgoB X., MyKyMOB H.Y.//Mop$onorHHecKue ocoöeHHocrn po3MapHHa neKapcTBeHHoro h eenone3Hbin cocTaB. //O'zbekistonda agrar sohani innovatsion rivojlantirishning nazariy va amaliy asoslari. Samarqand filiali. 5-6 oktyabr, 2022, 418 - 421 betlar.

May 12-13

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.