CC BY
17
imtIyaz SahIbI | Proprietor Burhan CAGLAR
SORUMLU Yazi I$LER| MüDÜRÜ | Managing Editor Ömer Faruk CAN
SS
-a
Osmanli aragtirmalarina münhasir, alti ayda bir (Nisan ve Ekim) negredilen, agik erigimli, gift kör hakem sistemli akademik dergi
Double-blind peer-reviewed open access academic journal published semiannually (April and October) in the fields of Ottoman Studies ^
S 8
SAYI | ISSUE 1 • NISAN | APRIL 2021 ^ ^
a
£
IrtIbat | Contact Kadim • Sakarya Üniversitesi
Esentepe Kampüsü, Fen-Edebiyat Fakültesi, C Blok, Ofis: 113,
Serdivan/Sakarya (Turkey) 54050
Telefon | Phone • 00 90 264 295 60 15
Internet Adresi | Webpage • dergipark.org.tr/kadim
E-posta | E-mail • kadim@sakarya.edu.tr
Tasarim | Design Hasan Hüseyin CAN
Baski | Printed by
MetinCopyPlus • Arti Dijital & Baski Merkezi
Turkocagi Cad. 3/A Cagaloglu/Fatih/lstanbul
Basim TaRiHi | Print Date • NiSAN | April 2021 ISSN 2757-9395 • e-ISSN 2757-9476 UcRETSiz | Free of Charge
Kadimdeki makaleler, Creative Commons Alinti-Gayriticari 4.0 Uluslararasi Lisansi ile lisanslanmigtir. Bilimsel aragtirmalari kamuya ücretsiz sunmanin bilginin küresel paylagimini artiracagi ilkesini benimseyen dergi, tüm igerigine aninda agik erigim saglamaktadir. Makalelerdeki fikir ve görüglerin sorumlulugu sadece yazarlarina ait olup Kadim'in görüglerini yansitmazlar.
Articles in Kadim are licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License. Kadim provides immediate open access to its content on the principle that making research freely available to the public supports a greater global exchange of knowledge. Authors are responsible for the content of contributions; thus, opinions expressed in the articles belong to them and do not reflect the opinions or views of Kadim.
Dergi Park
Editor Editor-in-Chief
Yayin Kurulu Editorial Board
Yazim ve DIl EdItOrlerI Writing and Language Editors
TOrkçe DIl EdItOrG Turkish Language Editor
INGlLlZCE DIL EdITORG English Language Editor
Yayin SekreterI secretariat
Daniçma Kurulu Advisory Board
Arif BILGIN | Prof. Dr., Sakarya Üniversitesi
Necmettin ALKAN | Prof. Dr., Sakarya Üniversitesi Fatih BOZKURT | Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi Ömerül Faruk BÖLÜKBA?! | Doç. Dr., Marmara Üniversitesi Kerim llker BULUNUR | Doç. Dr., Sakarya Üniversitesi Bü§ra ÇAKMAKTAÇ | Dr. Ogr. Üyesi, Sakarya Üniversitesi M. Talha ÇlÇEK | Doç. Dr., istanbul Medeniyet Üniversitesi Filiz D!G!ROGLU | Doç. Dr., Marmara Üniversitesi Miraç TOSUN | Dr. Ogr. Üyesi, Karadeniz Teknik Üniversitesi
Ömer Faruk CAN | Sakarya Üniversitesi Burhan ÇAGLAR | Sakarya Üniversitesi Bünyamin PUNAR | Sakarya Üniversitesi
Sedat KOCABEY | Sakarya Üniversitesi
¡rem GÜNDÜZ-POLAT | Sakarya Üniversitesi
Yusuf ¡slam YILMAZ | Cumhuriyet Üniversitesi
Houssine ALLOUL | Dr. Ogr. Uyesi, University of Amsterdam
Muhammet Zahit ATÇIL | Dr. Ogr. Uyesi, istanbul Medeniyet Universitesi
Mukerrem Bedizel AYDIN | Prof. Dr., Sakarya Universitesi
Feridun BÎLGÎN | Doç. Dr., Mardin Artuklu Universitesi
Roger DEAL | Doç. Dr., University of South Carolina Aiken
Randi DEGUILHEM | Prof. Dr., Aix-Marseille Université
Umit EKÎN | Prof. Dr., Sakarya Universitesi
Davut HUT | Prof. Dr., Marmara Universitesi
Kezban ACAR KAPLAN | Prof. Dr., Celal Bayar Universitesi
Michalis N. MICHAEL | Dr. Ogr. Uyesi, University of Cyprus
Ali Fuat ÔRENÇ | Prof. Dr., istanbul Universitesi
Erol ÔZVAR | Prof. Dr., Marmara Universitesi
Kazuaki SAWAI | Prof. Dr., Kansai University
Andelko VLASIC | Dr. Ogr. Uyesi, University of Osijek
Francesco VIOLANTE | Dr. Ogr. Uyesi, Université degli Studi di Bari Aldo Moro
Sadik YAZAR | Prof. Dr., istanbul Medeniyet Universitesi
Hale YILMAZ | Doç. Dr., Southern Illinois University
Îlhami YURDAKUL | Prof. Dr., Bilecik $eyh Edebali Universitesi
Don Kazaklari'nin Osmanli Topraklarina Gögü ve ignat Nekrasov'un Vasiyeti
the migration of the don cossacks to the ottoman lands and the will of ignat nekrasov
YUSUF ISLAM YILMAZ*
OZ ABSTRACT
Bu makalede Kazaklarin Karadeniz'in kuzey steplerinde bir topluluk olarak ortaya ^iktiklari 15. asirdan itibaren yafadikla-ri cografyanin gü^lü devletleri olan Qarlik Rusyasi, Lehistan, Kirim Hanligi ve Osmanli Devleti'ne siyasi ve sosyal manada nasil etkileri oldugu ele alinmaktadir. Qalifmanin girif kis-minda Kazak ve Ataman kelimelerinin etimolojisine odaklanil-mif Don Kazaklari ile Osmanli-Rus münasebetleri incelenmif-tir. Don Kazaklari, atamanlari Ignat Nekrasov liderliginde an-lafmazliga düftügü Rusya'dan Osmanli topraklari olan Kuban bölgesine ve sonrasinda Anadolu'ya ve Rumeli'ye gö^müflerdir. Ignat Nekrasov, Osmanli Devleti topraklarinda yafadiklari dö-nemde kimliklerini ve inan^larini korumak i^in siki kurallar i^e-ren bir vasiyetname kaleme almif ve onun liderligindeki Don Kazaklari da bu kurallara siki sikiya uymuflardir. Böylece iki yüz elli yildan fazla Anadolu'da yafayip dillerini, kültürlerini koru-muf ve i96o'li yillarda, hem nüfuslarinin azalmasi hem de evlilik problemleri gibi bazi nedenlerle Amerika ve Rusya'ya gö^ ederek Anadolu topraklarini terk etmiflerdir. Bu ^alifma Osmanli bel-gelerinde Ignad, Agnad ve Inat Kazaklari olarak adlandirilan bu topluluklarin iki bu^uk asirlik yafayiflarina Türk ve Rus kaynak-lari üzerinden genel bir ^er^eve ^izmeyi ama^lamiftir.
Anahtar Kelimeler: Don Kazaklari, Ataman, Qarlik Rusya, Osmanli Devleti, Ignat Nekrasov.
(E3
MAKALE BILGISI | ARTICLE INFORMATION
Makale Turu: Ara§tirma Makalesi | Article Type: Research Article Geli? Tarihi: 10 Jubat 2021 | Date Received: 10 February 2021 Kabul Tarihi: 20 Mart 2021 | Date Accepted: 20 March 2021
ATIF | CITATION
This article studies the Cossacks, a group of people that emerged in the northern steppes of the Black Sea during the fifteenth century. It mainly focuses on the community's political and social effects on the powerful states of the geography, namely Tsarist Russia, Poland, the Crimean Khanate and the Ottoman Empire. After examining the etymology of Cossack and Hetman in the introductory part, it analyzes Don Cossacks' relations with the Ottomans and the Russian state. Don Cossacks migrated from Russia, where they had a dispute under the leadership of their Hetman Ignat Nekrasov, to the Ottoman lands. Nekrasov's will strictly asked Don Cossacks to protect their identity and beliefs after his death during the period. In this manner, they lived in Anatolia for more than two hundred and fifty years and preserved their language and culture. In the 1960s, they migrated to the USA and Russia due to some customary reasons related to marriage and population decrease. By scrutinizing Don Cossacks' changing contexts, this study aims to draw a framework for the life of the community through the lens of Ottoman documents and Turkish and Russian sources.
Keywords: Don Cossack, Hetman, Russian Empire, Ottoman Empire, Ignat Nekrasov.
YILMAZ, Yusuf Islam. "Don Kazaklari'nin Osmanli Topraklarina Gö^ü ve ignat Nekrasov'un Vasiyeti", Kadim 1 (Nisan 2021), 37-52.
* Doktora Ögrencisi, Cumhuriyet Üniversitesi, Tarih Bölümü, yusufiy88@gmail.com, ORCID: 0000-0002-1628-5907.
GiRi§
T O Asrin sonlarinda Osmanli Devleti ve Qarlik Rusyasi arasinda Karadeniz'in kuzey steplerinde ba^layip Balkanlar ve Dogu Anadolu'da devam eden hakimiyet mü-cadelesinin ilk safhasinda Ruslar, ba^langi^ta Nogay ve Kalmuklar'i nihayetinde ise kendine has özellikler göstererek bir topluluk haline gelmi^ olan Kazaklari kullanarak üstünlük kur-maya ^ali^mi^tir. Rusya, Osmanli hakimiyetinin gü^lü oldugu Kirim'da ise hanedan i^i ^atij-malari körükleyerek Kirim Hanligi'ni yipratmaya ve bölgede de hakimiyet kurmaya giri^mi^-ti. Ortodoks hiristiyan olan bu Kazak gruplari ya^adiklari bölgeye göre Don, Terek, Dinyeper olmak üzere ü^ ana gruptan müte^ekkil idi. Bu gruplardan Dinyeper Kazaklari Lehistan kont-rolünde iken Don ve Terek Kazaklari üzerinde Rus hakimiyeti bulunmaktaydi. Ruslar bu haki-miyeti Kazaklarin malzeme ve silah gibi ^egitli ihtiya^larini kar^ilamak suretiyle elde tutuyor-du. Ancak Kazaklarin merkezi otoriteye kar^i kural tanimaz tutumlari bu iki grup arasindaki ili^kinin kirilgan olmasina sebep olmu^tu. Kazaklarin Osmanli, Leh ve Rus devletlerinin Kuzey Dogu Avrupa topraklarindaki egemenlik mücadelesinde önemli bir rol oynamalari ve zaman zaman taraf degi^tirmeleri bölgede istikrarsizliga ve siyasi gelgitlere sebep oldu.
Fatih Sultan Mehmed döneminde Osmanli Devleti'nin Kefe ve Azak fetihleriyle ba^layan hakimiyeti Kazaklarin yipratici akinlariyla zayiflami^, hatta Istanbul ve Kuzey Anadolu bu akinlardan ciddi bi^imde etkilenmi^ti. Osmanli Devleti bu tehlikeyi savu^turmak i^in özellikle Kirim Hanlari nezdinde seferler tertip etmi^se de netice elde edememi^ti.1 Kazaklarin yaptigi bu cüretkar akinlar adeta Ruslarin bölgedeki yayilmaciliginin habercisi idi. Ruslar bizzat saldirilara ba^layana kadar Kazaklari aktif olarak kullanmi^ ve 17. asir Osmanli Devleti i^in kuzeyde Lehistan ve Rusya ile sava^larla ge^mi^ti.
18. asrin ba^larinda Kazaklar Osmanli Devleti i^in büyük bir tehdit olmuj ve Osmanli Devleti'nin Rusya ve Lehistan ile yapilan diplomatik yazi^malarda ana gündem maddele-rinden birisini te^kil etmi^ti. Ba^kanlik Osmanli Ar^ivi'nde bulunan ^ok sayida belgenin yaninda mühimme, name-i hümayun gibi önemli defterlerde Kazaklar, Osmanlilarin Rusya ile ger^ekle^tirdigi yazi^malarda Kazaklara kapsamli bir ^ekilde yer verilmi^tir. Bu defterlerden 70 numarali mühimme defteri2 Kazaklar'in Azak civarinda ger^ekle^tirdigi akinlarla alakali Azak beyine yazilan hükümleri i^erirken; 7 numarali Name-i Hümayun Defteri3 ise 1714/15 yilinda yapilan bari^ ve ate^kes antla^malarinin yenilenmesi, özellikle Don Kazaklarinin Qerkes ve Nogaylara tacizlerinin sonlandirmalarini, o güne kadar verilen zararlarin ise kar^ilanmasini isteyen mektuplardan olu^maktadir.
1. Kazak Adinin Etimolojisi ve Rus Kazaklari
Kazak kelimesinin dil bilimi a^isindan incelenmesinde Türk ve Rus literatüründe farkli görü^ler bulunmaktadir. Türk kaynaklarinda Kazak; kendi ba^ina buyruk hareket eden
1 ilk olarak 16. asrin ortalarinda ba^layan Kazak akinlari bu asrm sonlarinda Osmanli hakimiyetindeki tüm Karadeniz sahillerini tehdit etmi^, 1614 yilinda Sinop, 1615 yilinda istanbul, i6i6da Kefe, 1624'te yine istanbul'a, 1625'te Trabzon'a ugrami^ ve devlet bu saldirilarda ^aresiz kalmi^ti. Kazaklar bu akinlarda yalniz yagma yapmami^ ahaliyi de esir alarak geri dönmü^lerdi.
2 Ba^kanlik Osmanli Ar^ivi (BOA), Bab-i Asaf Name-i Hümayun Defteri (A.{DVNSNMH.d), 70/503, 1001 (1592/1593).
3 BOA, A.{DVNSMHM.d, nr. 7de kayitli defterle alakali bk. Havvanur Sari, "Osmanli Diplomasisinde Bir Kaynak: Name-i _ Hümayun Defterleri ve 7 Numarali Defterin Tanitimi ", Osmanli Medeniyeti Ara^tirmalari Dergisi 6 (2020), 1 - 26.
yigit, cesur, bagimsiz, bekar, yurtsuz olarak açiklanmiçtir. Halil inalcik, Kazak kelimesini açiklarken "kaçak" kelimesinden türedigini ve Moldova'dan Hazar Denizi'ne uzanan geniç sahada otoriteden kaçan köylü ve askerlerin sigindigini ve zamanla bunlarin hepsinin Kazak olarak adlandirildigini belirtmiçtir. Inalcik'a göre Hanlarin otoritesini tanimayip bu bölgeye siginan kaçak kimseler müslüman olmakla birlikte Türk-Mogol kültürüne bagli idiler. "Deçt-i Kipçak" olarak adlandirilan cografyanin bati bölgelerinde ise Lehistan ve Rusya'dan gelen çejitli kökenden insanlar yaçamiçtir. Bunlar da kendilerinden önce bölgeye gelmiç olan Türk-Tatar ve Çerkes Kazaklarin kalintilari ile kariçmiç ve onlarin adet ve göreneklerini kabul etmiçlerdir.4
Rus araçtirmacilar Kazak kelimesinin tanimlanmasi konusunda görüj ayriligina sahiptir. Araçtirmacilarin önemli bir kismi Kazak kelimesinin Turani kökenden oldugunu kabul ederken kimi çaliçmalar kelime kökenini Avrupa ile iliçkilendirmektedir. Turani kökeni kabul eden araçtirmacilar kelime manasini gözüpek, özgür adam, hafif silahli savaççi olarak açiklarken, Avrupa baglantisi kuran araçtirmacilar beyaz anlamina gelen "kos" ve geyik anlamina gelen "sahi" kelimelerinden türedigini iddia etmektedir.5 Çarlik döneminde kaleme alinan "Istorya ili povestvovania o Donskikh kozakakh" isimli çaliçmada ise Kazaklarin baçlangiçta Kafkaslarin kuzey bölgesinde yaçayan Çerkes ve Dagli halklardan oldugunu ancak zamanla Ortodoks hiristiyanligin bunlar arasinda yayilmasi neticesinde Moskova ve Rusya ile yakinlaçma baçladigi iddia edilmiçtir.6 Rus araçtirmaci S. Sagnaeva ve Y. Frayonova Kazak toplumunu oluçturan halklar arasinda Belarus, Güney Slavlari, Tatar, Mordvinler, Baçkir, Kalmik, Nogay, Çeçen, Ermeni, Türkmen, Buryat gibi Mogol, Türk, Slav ve Kafkasya bölgesinin yerli kavimlerinden kabilelerin yer aldigini ancak 15. asrin baçlarinda Ortodoks Hiristiyanlik ve Çarlik Rusya'sinin etkisiyle bunlarin tek bir inanç ve dil etrafinda kümelen-digini yazarak Aleksandr Rigelman'in iddiasina ekleme yapmiçlardir.7 Rus yazar Platanov'a göre Kazaklik toprak köylülügünün kölelik ile istismarindan dogmuçtur. Kljuçevski ise serf yani toprak köylüsü iken yerleçik hayattan göçebe, hür ve baçiboç bir hayata geçen Ruslar'a Kazak denildigini kabul etmiçtir.8
Türk ve Rus literatüründe yapilan karçilaçtirma ekseriyetle göstermektedir ki Kazak adi etimolojik olarak Türk^e kökenlidir. Kipçak bozkirlarinda otorite tanimadan yaçayan gruplar zamanla inanç birligi etrafinda kümelenmi^tir. Onlarin tamamina "Kazak" adi verilmesi 15. asrin baçlarinda gerçekleçmiçtir. Farkli etnik kökenden insanlar otorite olmadan yaçamanin cazibesiyle bölgeye göçerek tarim, hayvancilik, balikçilik, yagma gibi farkli meçgalelerle ugraçmiçlardir.
4 Halil inalcik, "Karadenizde Kazaklar ve Rusya: Istanbul Bogazi Tehlikede", Qanakkale Sava^lari Tarihi, ed. Mustafa Demir (Istanbul: Degi^im Yayinlari, 2008), 59; Keith Hitchins, "Kazaklar", Türkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi (DlA) (Eri^im 08 §ubat 2021); Mustafa Kalkan, "Sovyetler Döneminde Kazaklarin Gö^ Hareketleri ve Anadoluda (Altay Köyü'nde) iskan Edili^leri", Türklük Bilimi Aratfirmalari 21 (Nisan 2007), 125.
5 A. Skrilov ve G. Gubarev'in ^ali^masinda "Kos" ve "Sahi" kelimelerinin iskit kökenli oldugunu isa döneminde kaleme alinan eserlerde Yunan cografyacilarinin Karadeniz'in kuzey steplerinde ya^ayan kavimleri "Kossahi, Gasakos, Kazagos, Kasakos" kelimeleriyle tanimladiklarini kaleme almi£, özellikle Don nehri etrafinda bu kavmin ya^adigini iddia etmi^tir. A. i. Skrilov - G.V. Gubarev, Kazagiy Slovar-Spravo^nik (Ohio 1966), 1/173-174.
6 Aleksadr Rigelman, Istoriya ili Povestvovania o Donskikh Kozakakh (Moskva 1846), 1.
7 S. Sagnaeva - Y. Frayonova, "Kazaki", Bol^aya Rossiyskaya Entsiklopediya (Eri^im 1 Ocak 2021).
8 Ziyaeddin Findikoglu, "Rus Kazaklari Etrafinda Nazariyeler ve Bir Ek", Istanbul Üniversitesi Iktisat Fakültesi Mecmuasi 23/3-4 (Agustos 2015), 152.
Qali^manin ba^inda temas edildigi gibi Don, Terek ve Dinyeper olmak üzere ü^ ana gruba ayrilan Kazaklar ya^adiklari bölgelerdeki nehirlere göre isimlendirilmekteydiler. Terek nehri etrafinda ya^ayan Terek Kazaklari, Don nehri boyunca ya^ayan Don Kazaklari ve Dinyeper nehri etrafinda ya^ayan Dinyeper (Zaparog) Kazaklari olarak adlandiriliyordu. Bu grupla-rindan en büyügünü Dinyeper Kazaklari olu^turmaktaydi. Bugünkü Rusya, Beyaz Rusya ve Ukrayna sinirlarindan 2290 km yol ge^erek Karadenize dökülen Dinyeper veya Türk^e adiyla Özi/Özü nehiri etrafinda bölgede büyük bir gü^ olarak yer alan Kazak grubu Lehistan'a bagliydi. Dinyeper Kazaklari kendi i^erisinde Barabaj, Sarikami^ ve Potkali diye ü^ gruba ayrilmi^tir. Bunlar zaman zaman Leh ve Rus topraklarina da saldirmaktan ve ge^imlerini yagma ve ^apuldan kazanmaktan geri durmami^lardir.9 Don ve Terek Kazaklari ise Rusya'ya baglidir. Rusya, Don ve Terek Kazaklarini malzeme, silah ve özellikle barut tedarikiyle kontrol altinda tutmaktadir.10 Don ve Terek Kazaklari özellikle ate^li silahlari etkin kulla-narak yagmacilikla me^gullerdir. Ate^li silahlarin etkin kullanilmasi atli gö^ebelere kar^i üstünlük kurulmasini saglami^ ve bin yillik Türk-Mogol egemenligi bölgede sona ermesine ermi^ti.11 Merkezi otoriteyi önemsemeyen, özgürlügüne dü^kün Kazaklar her ne kadar erzak, silah, barut ve sair tedarikler i^in Rusya'ya bagimli olsalar da bazen taraf degi^tirmeleri veya bagimsiz hareket etme ^abalari bölgede istikrarsizliga sebep olmu^tur.
2. Don Kazaklari ve Osmanli-Rus Münasebetleri
Don nehri, Ruslarin toprak köylülerine uyguladigi agir politikalardan ka^anlarin ve bölgede ba^iboj ya^ayan gruplarin 15. asir sonlarinda toplanmaya ba^ladigi bir bölge olmu^tur. Zamanla Don Kazaklari adini alacak bu insanlar otoritenin olmadigi topraklarda tarim, hayvancilik ve avcilikla ve bunlarla da yetinmeyerek yagmayla ge^imlerini saglami^-lardir. Rusya yönetiminden ho^nut olmayan gruplarin zamanla bölgeye gelmesiyle askeri anlamda önemli bir gü^ haline gelen Don Kazaklari, Kirim Hanligi ve Osmanli Devleti'ne kar^i yagma hareketleriyle savaj tecrübelerini geli^tirerek 16. asrin ikinci yarisinda bölgede büyük bir tehdit haline gelmi^lerdir. Özellikle IV. Ivan zamaninda Ruslarin Kazaklara tahil, silah ve barut temin etmesi Kazaklari Rusya'nin emri altina itmi^tir. Ruslar ^ejitli tedarik saglamanin yaninda ticarette de özel imtiyazlar taniyarak Kazaklarin Rusya baglarini gü^len-dirme gayreti gütmüj; vergisiz ticaret imtiyaziyla beraber para, ekmek, kumaj, barut, kur^un yardimi yapmi^tir. 12
Kazaklarin, Azak Kalesi ve ^evresinde akinlari 17. asirda da devam ederek Ker^ ve ^evresine, 1614'te Zaporog Kazaklariyla beraber Sinop'a, bir yil sonra da Trabzon'a kadar gelerek Kirim Hanligi ve Osmanli Devleti i^in büyük problemlere sebep olmu^tur. Osmanli Devleti ise bu durumda Rusya'yi sert dille uyarmi^, Kazak akinlarina ^özüm bulmamalari halinde bunun iki devlet arasinda sava^a sebep olacagini dile getirmi^tir. Osmanli Devleti Rusya'ya jayet Kirim Hanligi ve Osmanli Devleti topraklarina Kazak akinlari devam ederse Tatar akinlariyla kar^ilik verilecegi uyarisini yaparak Rusya'yi zora sokmu^tur. Rusya,
9 Memet Yeti^gin, "Ruslarin Türk Topraklari Üzerinde Yayilmasinin Sebepleri Üzerine Bazi Dü^ünceler", Sel^uk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 16 (2006), 693.
10 Akdes Nimet Kurat, Türkiye ve Rusya (Ankara: Kültür Bakanligi Yayinlari, 1990), 7.
11 inalcik, "Karadeniz'de Kazaklar ve Rusya", 59.
__12 Sinan Yüksel, "Don Kazaklarinin Azak'i i§galleri (1637-1642)", Tarih Aratfirmalari Dergisi 30/49 (Mayis 2011), 207-208.
Kazaklara kendi menfaatlerine aykiri hareketlerini sona erdirmelerini, aksi halde Tatar akinlariyla ortaya ^lkacak zararin sorumlulugunun Kazaklara ait olacagini söylemelerine ragmen Kazaklar saldirilarina son vermemijlerdir. Bu durumda Rusya, Osmanli Devleti'yle yaptigi yazijmalarda Kazaklarin eylemlerinin sorumlulugunu üzerlerine almayip, onlarin kendilerini dinlemedigini, tüm sorumlulugun Don Kazaklarina ait oldugunu bildirmijtir.13 Özellikle Azak Kalesinin iggali Don Kazaklarinin askeri gücünü ve Osmanli Devleti'nin bölgedeki ^aresizligini göstermesi bakimindan önemlidir. Rusya 16. asrin bajindan 18. asra kadar dönem dönem kirilganlik gösterse de Don Kazaklarini özellikle Azak ve ^evresinde kullanip Osmanli Devleti'nin bölgedeki hakimiyetini yipratirken; Kazaklar yajam bi^imleri sebebiyle yagma amaciyla Rusya'nin amacina hizmet etmijlerdir.14
Rus ^ari I. Petro'nun reformlari ülke i^inde pek ^ok bölgede hojnutsuzluklara sebep olmujtur. Özellikle Kü^ük Kaynarca Antlajmasiyla Ruslarin Karadeniz'in kuzeyinde ellerinin gü^lenmesiyle sik^a Moskova'nin emirlerine aykiri hareket eden bu gruba ihtiya^ kalmamij ve Rusya, Kazaklara karji tutumlarini degijtirmijtir.15 Bu da Kazak gruplari arasinda Bulavin, Puga^ev16 gibi isimlerle anilan isyanlara sebep olmujtur. Bulavin isyaninin önemli liderleri arasinda yer alan Ignat Nekrasov zamanla isyanin lideri haline gelecek ve isyandaki bajarisizlik sonrasi Türk topraklari olan Kuban boyuna; oradan da Anadolu ve Balkanlara uzanan gö^ün ilk adimini atacaktir.
Qarlik Rusyasi'nin merkezi otoritesine saygi duymayan Kazaklar kendi ideallerine siki sikiya baglidir. Qarlik Rusya'si ile kirilgan ilijkileri Qarlar ve Qari^elere karji ajagilayici, alayci ifadeler kullanmalarinda kendini göstermektedir. Nekrasov Kazaklari I. Petro'ya, kü^ümseyen, ihmal gösteren ^ar anlamina gelen "Qar Yerokhoy" adini vermijlerdir. Bu tavir gelenek halini almij ve sonraki dönemlerde II. Katerina i^in de ajagilayici isimler takilan mektuplar gönderilmijtir. 17
Kazaklar Rusya ile ilijkilerinde karmajik ve ^elijkili bir seyirde ilerleyip kimi zaman yakinlajirken kimi zaman uzaklajmij ve "kardej" Rusya ile ilijkiler koparken "düjman" Türkler veya Lehler ile ij birligine girijmekten ^ekinmemijlerdir. Bunun temel sebebi Kazak toplumunun siyasi anlayijlarinin kendine has birtakim özellikler göstermesidir. Monarji ve cumhuriyet^i hükümet bi^imlerinin her ikisinin de özelliklerinin görüldügü Kazak toplumu otoriteye hizmet etme fikrine uzak bir tutum sergilemijtir. 18
3. Ataman adi ve Ignat Nekrasov
Kazaklarin liderlerine verilen unvan "Ataman" dir. Fransiz Türkolog Rene Giraud'un ^alijmalarini kaynak alan arajtirmacilarin eserlerinde Ataman kelimesinin kökeninin
13 Aleksey Andreyevich Novoselskiy, Borba Moskovskogo Gosudarstva S Tatarami V Pervoy Polovine XVII. Veka (Moskva, 1948), 130-132.
14 D. V. Sen, "Pereseleniye Kubanskikh Kazakov-Nekrasovtsev v Osmanskuyu Imperiyu v 18. VT, Lipovane Istoriya i Kultura Russkikh-Staroobryadtsev 5 (2008), 23-25.
15 Mehmet Qetin, "Osmanli Devleti'nde Sava^i Topluluklarin Sosyo-Ekonomik Analizi: Agnad Kazaklari", Uluslararasi Sosyal Aratfirmalar Dergisi 10/51 (2017), 895.
16 Puga^ev isyani ayrintilari i^in bk. Telli Korkmaz, "Rusyada Osmanli'nin Yararlanamadigi Bir Isyan Puga^ev Isyani (17731775)", OTAM 43 (2018), 97-108.
17 i. Erokhin, Kaza^iy Monarkhizm Kak Yavleniye Osobogo Poryadka, Armiya i Ob^chestvo (Moskva: 2015), 1/59.
18 Erokhin, Kazachiy Monarkhizm, 61.
Orhon Yazitlari'ndan Bilge Kagan Yaziti'nda19 geçen "Taman Tarkan" oldugunda birlejil-mijtir. R. Giraud'a göre bu bir jahis ismi degil, iki unvandan kurulu bir terkiptir. Bunlardan birincisi taman veya ataman unvani olup Tûrkçe "ata" sözüne mübalaga eki "man" ilavesiyle yapilmijtir.20
"Taman" kelimesinin Osmanli Devleti kurucusu olan Osman Gazi'nin ismi de olma ihtimali tartijilan bir meseledir. Osman Gazi döneminde yajayan Bizans kaynaklarindan olan Georgios Pachymere ve Nikophoras Gregoras, Osman Gazi'nin ismini Atman-Atuman jeklinde kaydetmijlerdir. Osman Gazi öncesi ve sonrasi hanedan üyelerinde kullanilan isimlerin Tûrkçe olmasi Osman isminin tarihçiler arasinda Atman, Tuman ve Ataman jeklinde oldugu varsayimina sebep olmujtur. Timurname'de geçen Tuman Bahadir, Ibni Batttuta'ya göre Erzurum'da bulunan Ulfati Ahi Tuman, Memlûk Devletinde sultan olan Tumanbay, Akkoyunlu tarihinde görülen Tuman Bajan, Hun hükümdari Tuman gibi örnekler ataman kelimesinin Türk tarihinde kullanilan örnekleridir.21 Özellikle milattan önce 209 yilinda öldügünü bildigimiz Tuman, Ataman kelimesinin en eski örnegini oluj-turmakta ve kelimenin T&kçe'den Slav dillerine geçtigini göstermektedir. Ataman unvani Mogolcaya ve Ruslarin, Mogol-Tatar Çagi22 olarak adlandirdiklari dönemde Rusça üzerinden diger Slav dillerine geçtigi görülmektedir. Rus kazaklarinda askeri yöneticilere verilen bir unvan oldugu gibi bölge, bölüm ve köy liderlerine de ataman unvani verilmijtir.23 Büyük Sovyet Ansiklopedisi gibi pek çok çalijmada kelimenin kökeninin Tür^e oldugu kabul edilirken bazi Rus kaynaklarinda Got-Germen kökenli bir kelime olan "atta" kelimesinin ataman kelimesinin orijinali iddialari24 ortaya atilmijsa da pek çok akademik çalijmada kelimenin Türkçe oldugu kabul edilmijtir.
Kazak köylerinin atamanlari arasinda Ignat Nekrasov ismi Osmanli tarihini de ilgilendi-ren sonuçlariyla öne çikmaktadir. Esaulovo köyünün atamani iken Çarlik Rusya'si aleyhinde ayaklanan ve Bulavin isyani olarak adlandirilan isyanin üst yöneticilerinden birisidir. I. Petro ve politikalarindan memnuniyetsizlik duyan toprak köylülerinin katilimiyla tehlikeli bir hale gelen isyanda Kazak asileri arasinda önemli liderlerinden olan Ignat 1708 yilinda Rus kuvvetleri karjisinda yenilince Kuban tarafina çekilmek zorunda kalmijtir. Bulavin'in yenil-mesinden ve vefatindan sonra etrafina topladigi asilerin liderligine yükselen Ignat Nekrasov zaman içerisinde etrafindaki isyanci gruplarin Nekrasov Kazaklari olarak anilmasini sagla-yacak jekilde liderligini pekijtirmijtir. Çarlik rejiminden kurtulmuj, bagimsiz bir Kazak devleti hayali etrafinda toplanan kimseler bugün dahi istikrarli bir topluluk olarak Nekrasov
19 Bilge Kagan Yaziti'nin güney cephesinin 12. satirinda "...önde Tölis beyleri; bu ... Taman Tarkan, Tonyukuk.. ." Muharrem Ergin, Orhun Abideleri (Hisar Kültür Gönüllüleri, 2003), 32.
20 F. Nagiyev, "Hatman", DÍA (Eri^im 1 §ubat 2021); Abdülkadir Donuk, Eski Türk Devletlerinde Idari ve Askeri Unvan ve Terimler (Istanbul: TDAV Yayinlari, 1988), 37.
21 Adnan Erzi, "Osmanli Devleti'nin Kurucusunun ismi Meselesi" TürkiyatMecmuasi 7 (1942), 325-326.
22 Mongolo-Tatarskogo igo olarak adlandirilan 1242-1472 yillari arasinda Rus beylikleri üzerinde Mogollar ile Altin Orda ve ardillari döneminde süren hakimiyet dönemine verilen isimdir. Bu dönemde Rus diline Tür^eden çok sayida kelime girmi^tir. Entsiklopediya Vsemirnaya istoriya, "Mongolo-Tatarskogo Igo" (Eri^im 1 §ubat 2021).
23 Kelimenin Kazaklar arasinda yayginla^tigi ilk zamanlarda bagimsiz ve düzensiz askerî müfrezenin seçilmiç komutanina verilen unvan 18. asir ba^larindan itibaren çar tarafindan atanan ki^ilere verilen bir unvana dönü^tü. Unvanin ilk kullanildigi tarihle-rde askeri yöneticilerin yani sira idari liderler de ataman olarak adlandirildilar. 1917 Ekim Devrimi'nden sonra unvan kaldirildiysa da 'iç Sava^' esnasinda bazi komutanlar tarafindan kullanilmaya devam edildi. Günümüzde Kazak kültürünün ya^atilmasi amaciyla tekrar canlandirilmasina kar^in modern atamanlarin askeri veya idari bir yetkisi bulunmamakta, yalnizca sembolik olarak ataman seçilmektedir. Bk. Lingvostranovedçeskiy Slovar, "Ataman" (Eri^im 01 §ubat 2021).
__24 A.i. Skrylova - G.V. Gubareva, Kazaçiy Slovar, "Kazaki" 2. (Eri^im 01 §ubat 2021).
Kazak toplulugunu yaratmi^tir. Kuban topraklarinin Osmanli topraklari olmasi sebebiyle Qar, Sultan'dan Ignat Kazaklarinin teslim edilmesini istemi^tir. 8 bin kadin ve 8 bin erkekle Kuban'a yerle^en Ignat buradan etrafa adamlar göndererek yagma yapmi^, adam toplami^tir.25 Rusya Nekrasov'un faaliyetlerini önlemek i^in kar^i hamle yaptiysa da fazla etkili olmami^-tir. 1719'dan 1727'ye kadar 200 binden fazla Kazak ve toprak köylüleri Rusya'dan ka^mi^tir. 1727'den 1741'e kadar Rusya'dan ka^anlarin sayisi 300 bini ge^mi^tir. Ignat'in faaliyetlerinin 1737 sonrasinda sona erdigi görülmektedir. Ya^adigi devirde yaptiklarindan ziyade sonrasina olan etkileri sebebiyle Kazak atamanlari arasinda ayri bir yere koyulan Ignat Nekrasov, Kazak toplumunu derinden etkileyen "Vasiyetname" denilen kanunlari yazmi^ ve uygulami^tir. Bu vasiyetnamenin orijinal metinleri günümüze ula^mami^tir. Ancak sözlü olarak Kazaklar arasinda 170'e yakin maddeden olu^an bu vasiyetname ya^ami^ ve toplumun sosyal hayatinda önemli rol oynami^tir.
4. Kazaklarin Osmanli Topraklarina Gö^ü ve Nekrasov'un Vasiyeti
Kuban civarina yerle^en Don Kazaklari Ignat sonrasinda Nekrasov Kazaklari olarak adlandirilmaya ba^lami^tir. Osmanli belgelerinde ise Ten, Don Kazaklari, Agnat, Inat, Ignat Kazaklari gibi farkli isimlerle anilan bu Kazak grubu 1736-1739 Osmanli-Rus sava^inda Kuban bölgesinin Rusya eline ge^mesi sebebiyle buradan nakille Anadolu'da Manyas, Bandirma, Gönen ve Balkanlar'da Tirnova26, Be^tepe27 gibi yerle^im yerlerine ve bir kismi da Kibris adasina yerle^tirilmi^lerdir.28
29 Zilhicce 119 5 (Miladi 1780) tarihli bir belgede Agnat Kazaklarinin yakla^ik yüz yildan bu yana Kuban sahillerinde oturduklarini ancak bölgede Rus varliginin ortaya ^ikma-siyla buradan gö^ ederek Tuna sahillerinde bulunan Tirnova ve Be^tepe bölgelerine ta^inmak zorunda kaldiklarini ve bazi vergilerden muaf tutulmalarina karar verildigi belirtilmi^tir.29
1 Temmuz 1779 tarihli belgede Kuban ve Kirim taraflarinda iken Be^tepe ve Donavi^ mevkilerine yeniden iskan edilen Nekrasov Kazaklarindan vergi alinmamasi emri Kili, Tulca ve Babadagi kadilarina gönderilmi^tir.50 Gö^ ile alakali bir ba^ka belgede 24 Haziran 1835 tarihinde Hüdavendigar sancagina bagli Manyas ve Mihali^'te iskan ettirilen Don Kazaklarinin bölgede tarim yapabilecegi arazi bulamamasi ve asil ustaliklarinin balik^ilik olmasi sebebiyle balik^ilik ile me^gul olma arzusuyla bir takim vergilerden de muaf tutularak Ilyon Mermer gölü tarafina gitmek istediklerine dair talepleri incelenmi^ ve bir kismi Rumeli'ye, bir kismi ise Manyas, Mihali^ ve Gönen taraflarina iskan ettirilerek bazi gümrük vergilerinden muaf tutulmasi hususunda emir gönderilmi^tir.31 °
k <
Z <
25 P.P. Korolenko, Nekrasovskie Kazaki: tstori^eskie O^erk. Sastavlenniy Po Pe^atnim i Arkhivym Dannym (Yekaterinodar, 1899), g
18.
26 Silistre eyaletine bagli sancak merkezi olan Tirnova bugün Bulgaristan sinirlari i^erisinde kalmaktadir. ^
27 Romanyada Tulca yakinlarinda bulunan kazanin adidir. «
28 Vedat Kanat, "XVIII. Yüzyilda Don Kazaklarinin (Agnadlar) Tuna Deltasi'na Yerle^tirilmeleri", Akademik Sosyal Aratfirmalar ^ Dergisi 6/67 (Mart 2018), 334-335.
29 BOA, Cevdet Hariciye (C.HR), 78/3855, 16 Cemaziyelahir 1193 (1 Temmuz 1779).
30 BOA, Cevdet Maliye (C.ML), 619/25513, 16 Cemaziyelahir 1193 (1 Temmuz 1779).
31 BOA, Cevdet Dahiliye (C.DH), 31/1534, 27 Safer 1251 (11 Temmuz 1783). _
Nekrasov Kazaklari, Rus Qarligina tutumlari ve ^ember dedikleri meclislerinin mutlak baglayiciligini kabul etmesiyle zaman i^erisinde kendi kurallarina göre yajayan özgür bir topluluk olujturmujlardir. ignat Nekrasov'un vasiyetinde yer alan "Qarliga boyun egme", "Qarlar var olduk^a Rusya'ya dönme", "Kazak toplumunun en yüksek devlet gücü Kazak Qemberidir" ve benzeri yasalarla pekijtirdigi bu düjünce Rusya hükümdarlarinin Kazaklari geri getirme girijimlerinin uzun süre bajarisiz olmasinda en mühim sebeptir.32 11 Temmuz 1783 tarihli bir belgede Rusya'nin iadesini talep ettigi Don Kazaklarinin hi^birisinin Silistre civarinda bulunmadigini, jayet firari Kazaklara burada tesadüf edilirse bunlarin derhal iade edilecegi Silistre kadisi tarafindan taahhüt edilmijtir.33
II.Katerina döneminde Rusya'nin güneye yayilmasi esnasinda Nekrasov Kazaklarinin bulundugu bölgede cezalandirma seferi emri vermijtir. Bu emir sonucunda pek ^ok Kazak öldürülmüjtür. Kazak Mantoev yapilan bu katliami "Ovalar ve Kuban boyunda geceleri gizlice ka^maya ^alijan Kazaklar aglayan bebekleri, yerini belli eder diye annesiyle birlikte suya atarak bogulmaya mahkum etmijlerdir. Böylece Osmanli topraklarina kapj bajlamij ve Kazaklar Anadolu'da sosyal hayatin canli bir figürü olarak yerini almijtir. Manyas bölgesinde yajayan Kazaklar yanlarinda getirdikleri fasulyeyi ekerek bugün dahi "Kazak Fasulye" olarak bölgede temin edilebilir ürünü getirmijlerdir. 34 Bölgede balik^ilik ve tarim konusunda farkli usulleri tanitan Kazaklar 1962 yilinda son grubun dagilmasina kadar bölgenin kültür zen-ginliginde önemli bir aktör olarak rol almijlardir. 1700'lü yillarin bajlarinda bajlayip 1962 yilinda bir grubunun Sovyetler Birligi'ne, bir kisminin da Amerika ve Avrupa'ya gitmesine degin Kazak unsurlari iki bu^uk asir kadar Anadolu'da sosyal hayatin i^erisinde yer almij-lardir. Ignat Nekrasov'un vasiyeti onlarin nesiller boyunca kendilerine has kültürlerini ve ritüellerini muhafazada büyük rol oynamijtir.
Ataman ignat Nekrasov'un vasiyetleri günümüze bir belge veya kitap olarak gelememesi-ne ragmen Kazak atamanlari ve halk bu vasiyeti madde madde ezberlemij, jarkilarinda türkü-lerinde yajatmijlardir. Don Kazaklari üzerine arajtirma yapan Rus tarihli F.V. Tumilyevi^'in nesilden nesile ezberlenen ve aktarilan bu vasiyetleri Kazak atamani Semen Fotiyevich ve oglundan edinerek derlemijtir.35
5. Ignat Nekrasov'un Vasiyeti
ignat Nekrasov'un vasiyetinde Qarlik Rusyasi ile alakali maddeler:
• Qarlik Rusyasi var oldugu müddet^e Rusya'ya geri dönme! Rejime asla boyun egme.
• Qarlarin uzun bir eli var, Moskova Qarindan uzaga gidin. Ya kendinizi kurtarmak i^in
ayrilacaksiniz ya da Moskova sizi ortadan kaldiracak.
• Qarlar ve boyarlar bizim rakiplerimizdir. Qarlara ve boyarlara dua et ama saygini yalniz
Tanri'ya sun.
32 Erokhin, Kazapy Monarkhizm, 60.
33 BOA, C.HR, 155/7713, 10 §aban 1197 (11 Temmuz 1783).
34 Findikoglu, "Rus Kazaklari", 165.
35 F.V. Tumilyevi^, Kazaki Nekrasovtsy: Yazyk Istoriya, Kultura (Rostovna Donu 2012), 195.
Çarlardan uzaklaçmak ihanet degildir. Kazakiar, yasalardan degil çarlardan korkun. Ölene kadar çar ile savarin.
Çember/Krug ile alakali maddeler:
Kazaklar, çembere hizmet eder, çara degil! Topragin sahibi çemberdir.
Çemberin karari olmadan ataman özgürce karar alamaz, tüm içler için çembere daniçilir. Yaçlilar çemberini dinleyin!
Ataman yanliç yaparsa, çember onu dogru yapmaya zorlayabilir veya görevinden alabilir. Atamanlar 3 defadan fazla seçilemez; gûç insani yozlaçtirir.
Kazak meclisi (krug/çember) toplumdaki en yüksek gûçtûr. 18 yaçini dolduran Kazak erkekleri bu meclise katilmalidir.
Kararlari ataman alir ve herkes onun emrine itaat etmelidir.
Ataman seçimleri her sene yapilacaktir. Eger ataman suçlu ise seçim zamanindan önce ataman degiçtirilecektir.
Kazaklar 18 yaçini doldurunca meclise katilmak zorundadir. Iki defa mazeretsiz katilma-yana para; ûç defa katilmayana kirbaç cezasi verilmelidir.
Alinan kararlara herkes katkida bulunmali ve karar alindiktan sonra herkes buna uymalidir.
Ataman seçimleri Paskalya'dan sonra ilk Pazar günü yapilir. Muhafiz askerler 30 yaçindan sonra, albay ve atamanin tören alayi komutanlari 40 yaçindan sonra, atamanin askerleri ise 50 yaçindan seçim sonrasinda ataman olabilir.
Yeni seçilen ataman, Ignat'in vasiyetlerini degiçtirmeye kalkarsa cezalandirilmali ve ata-manliktan dü^melidir. Eger ataman verilen cezadan sonra meclise "ders için" te^ekkür etmezse kirbaçlanmali ve asi ilan edilmelidir.
Her türlü suç için meclis toplanmalidir.
Din adami meclisi yönetmeye kalkarsa cezasi sürgün veya hain olarak idamdir.
Ignat'in vasiyetlerine uymayan kimsenin cezasi yok edilmektir.
Atamanin ve meclisin izni olmaksizin Kazaklar köyünü terk edemez.
Ataman da balikçi da çaliçmak zorundadir. Gelirler ataman ve balikçilar arasinda eçit paylaçtirilir.
Suçlar ve cezalari ile alakali maddeler:
Koca eçini rahatsiz edemez. Kadin, meclis onayiyla eçinden ayrilabilir; bu durumda meclis kocayi cezalandirir.
• Haydutluk, soygun ve cinayet su^lari meclis karariyla ölümle cezalandirilir.
• Savaj esnasinda soygun yapan veya cinayet ijleyen meclis karariyla ölümle cezalandirilir.
• Bir Kazak bajka bir Kazak'i öldürürse, katil canli olarak topraga gömülür.
• Bajka memleketlerde ticaret yapanlar kazan^larinin yirmide birini Koj'a vermelidir.
• Sadakatsiz kocanin cezasi 100 kirba^tir.
• Sadakatsiz kadinin cezasi kafasina kadar topraga gömmedir.
• Hirsizin cezasi ölene kadar dayaktir.
• Bir kadina veya kiza tecavüz edenin cezasi dövülerek öldürülmektir.
• Ordu malini ^almanin cezasi kirba^ ve kafasina kadar kizgin kazanda ölümdür.
• Anne babaya el kaldiran ^ocuklarin cezasi ölümdür. Kendinden büyükle dargin olanin cezasi kirba^tir. Büyük kardeje el kaldiran kü^ük kardejin cezasi meclis karariyla kam^ilanmaktir.
• Orduya ihanet ve dine küfrün cezasi ölümdür.
• Savaj esnasinda Ruslari öldürme. Kaninin (irkdajinin) karjisinda olma!
• Orduda herkesin japkasi yoksa akina gitmek yasaktir.
Türklerle alakali maddeler:
• Türklerle karijiklik ^ikaranin cezasi ölümdür.
• Türklerle tüm iligki ticaret, savaj, vergi gibi ihtiya^lar i^in olsun. Onlarla kavga etmek yasak!
• Türklere kadin verilmez, Türklerden kadin alinmaz. Buna uymayanin cezasi ölümdür.
• Toplum i^erisinde yapilacak evliliklere onay verilir. Kafirlerle yapilan evliligin cezasi - ölüm!
• Köylere Türklerin ve yabancilarin girmesine izin verme. Sosyal hayat ile alakali maddeler:
• Kazaklar yaptiklari iji sevmeli; ^ok ^ali^mak ve ^ali^arak para kazanmak lazim.
• Meyhane, yerlejim yerlerinde bulunamaz.
• Kazak, Kazak'i kiralayamaz. Para kardejlerin elini tutamaz.
• Oru^ tuttugunda din diji jarkilar söylemek yasaktir. Eski ozanlarin jarkilari söylenebilir.
• Kazaklar sözünü tutmalidir. Tüm yetijkinler ve ^ocuklar geleneksel dili konujmalidir.
• Genfer büyüklere saygili olmak zorundadir. 18 yajina gelen kiz evlendirilmelidir.
• Köylerde para karjiliginda ticaret yasaktir. Dükkan ve hapishane köylerde kurulamaz.
• Bütün Kazaklar geleneksel Ortodoksluk inanci yolunda devam etmelidir.
• Kazaklarin tüm kazanci askeri hazineye teslim edilmelidir. Kazancin ü^te ikisi sahibine geri verilir. U^te biri ise "Ko^ Hazinesi"ne gider.
• K05 Hazinesi ü^ gruba ayrilir. 1. Grup askerler ve silahlar; 2. Grup kilise okulu ve 3. Grup dullar, yetimler, öksüzler, ya^lilar ve diger ihtiya^ sahipleri i^indir.
• Akina ^lkmak yerine para kar^iligi i^ yapan korkak ve hain olarak idam edilmelidir.
• Öksüz ve yetimlere yalniz askerler yardim edebilir. Öksüz ve yetimler rencide edilemez.
• Kazaklar dul ve yetimlere yardimi gizli yapmalidir. Yalnizca Qember a^iktan yardim yapabilir.
• Kazak köylerinde dilenciler bulunamaz.
• Temizlik ^arligin yarisidir.
süNug
Hür ve ba^iboj bir hayat ya^amak adina merkezi otoritenin olmadigi Karadeniz'in kuzey bölgelerinde toplanan kimselerin zaman i^erisinde kendine ait kültürel ögelere sahip bir topluluk olan Kazaklari meydana getirdigi görülmektedir. Kendilerine meslek olarak tarim, balik^ilik ve yagmayi se^en otorite tanimaz bu gruplar bulunduklari bölgelere göre Terek, Dinyeper ve Don Kazaklari olarak adlandirilmi^lardir. Bu gruplar zaman i^erisinde etrafinda hakimiyet mücadelesi veren büyük devletlerin siyasi mücadelerinin bir par^asi olmuj ve bölgenin tarihinin yazilmasinda mühim rol oynami^lardir. Bu gruplardan birisi olan Don Kazaklari Bulavin, Puga^ev isyani gibi isyanlarla Rusya'nin sosyal hayatini da derinden etki-lemi^tir. Otoriteyle olan sorunlari onlari farkli dönemlerde farkli devletlerle yakinla^tirmi^-tir. 18. asrin ba^larinda Rusya'nin politikalarinin degi^mesi Kazaklari Osmanli Devleti'yle yakinla^tirmi^ ve Rusya kar^isinda ba^arisiz isyan sonrasinda Ignat Nekrasov liderliginde Osmanli hakimiyetinin bulundugu Kuban bölgesine, orasinin da tehdit altina girmesiyle Balkanlara ve Anadolu'ya uzanan bir gö^e sebep olmu^tur. Ignat Nekrasov her iki devleti de kendileri i^in dü^man görmüj ve bagimsiz bir Kazak ulusu te^kil etmenin yöntemini hazirla-digi vasiyetnamesiyle Kazak toplumuna miras birakmi^tir.
c
k <
z <
z £
KAYNAK^A
1. Ar^iv Belgeleri
BOA, Bajkanlik Osmanli Arjivi. Bab-i Asaft Name-i Hümayun Defteri (A.{DVNSMHM.d), nr. 7; 70; Cevdet Dahiliye (C.DH); Cevdet Hariciye (C.HR); Cevdet Maliye (C.ML).
2. Ara^tirma-Inceleme Eserleri
Qetin, Mehmet. "Osmanli Devleti'nde Savaj^i Topluluklarin Sosyo-Ekonomik Analizi: Agnad Kazaklari". Journal of International Social Research 10.51 (2017), 892-906.
Donuk, Abdülkadir. Eski Türk Devletlerinde Idari ve Askeri Unvan ve Terimler. istanbul: TDAV Yayinlari, 1988.
Durali, §aban Teoman. "Toplum-Devlet Ülküsü Olarak Tarihte Türklügün Olujmasi". Türkler. 1/335349. Ankara: Yeni Türkiye Yayinlari, 2002.
Ergin, Muharrem. Orhun Abideleri. Hisar Kültür Gönüllüleri, 2003.
Erokhin, i. Kazafiy Monarkhizm Kak Yavleniye Osobogo Poryadka, Armiya i Ob^chestvo 1. Moskva: 2015.
Erzi, H. Adnan. "Osmanli Devleti'nin Kurucusunun ismi Meselesi". Türkiyat Mecmuasi. (1942),
323-326.
Findikoglu, Ziyaeddin. "Rus Kazaklari Etrafinda Nazariyeler ve Bir Ek". Istanbul Üniversitesi Iktisat Fakültesi Mecmuasi. (2015), 151-166.
Gosudarstvennyy Institut Russkogo Yazyka Im Pushkina. "Multimediynyy Lingvostranoved^eskiy Slovar Rossiya". Erijim 02 §ubat 2021. https://ls.pushkininstitute.ru/lsslovar/index. php?title=aTaMaH/Ci-Ci
Hitchins, Keith. "Kazaklar". TürkiyeDiyanet VakfiIslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayinlari, 1989. Erijim 8 §ubat 2021. https://islamansiklopedisi.org.tr/kazaklar
Istoriya.Ru. "Entsiklopediya Vsemirnaya Istoriya". Erijim Tarihi 02 §ubat 2021. https://w.histrf.ru/ articles/article/show/mongolo_tatarskoie_igo
inalcik, Halil. "Karadeniz'de Kazaklar ve Rusya: istanbul Bogazi Tehlikede". ^anakkale Sava^lari Tarihi. ed. Mustafa Demir. istanbul: 2008.
Kalkan, Mustafa. "Sovyetler Döneminde Kazaklarin Gö^ Hareketleri ve Anadolu'da (Altay Köyü'nde) iskan Edilijleri". TürklükBilimi Ara^tirmalari 21 (Nisan 2007), 0-141.
Kanat, Vedat. "XVIII. Yüzyilda Don Kazaklarinin (Agnadlar) Tuna Deltasi'na Yerlejtirilmeleri".
Akademik SosyalAra^tirmalarDergisi 6/67 (2018), 333-352.
Korkmaz, Telli. "Rusya'da Osmanli'nin Yararlanamadigi Bir isyan Puga^ev Isyani (1773-1775). OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanli Tarihi Ara^tirma ve UygulamaMerkeziDergisi) (2018), 97-108.
Korolenko, P.P. NekrasovskieKazaki: Istorifeskie Oferk. Sastavlenniy Po Pefatnim i ArkhivymDannym. Yekaterinodar: 1899.
Kurat, Akdes Nimet. Türkiye ve Rusya. Ankara: Kültür Bakanligi Yayinlari, 1990.
Nagiyev, Ferhad. "Hatman". Türkiye Diyanet Vakfi Islam Ansiklopedisi. Erifim 01 §ubat 2021 https:// islamansiklopedisi.org.tr/hatman
Novoselskiy, A. A. Borba Moskovskogo Gosudarstva S Tatarami V Pervoy Polovine XVII. Veka. Moskva: 1948.
Prohorov, Aleksandr. "Ataman". Bol^aya Sovetskaya Entsiklopediya. Moskva. Erifim Tarihi 02.02.2021. https://bse.slovaronline.com/1693-ATAMAN
Rigelman, Aleksadr. Istoriya Ili Povestvovania o Donskikh Kozakakh. Moskva: 1846.
Sagnaeva, S. - Frayonova, Y. "Kazaki". Bol^aya Rossiyskaya Entsiklopediya. Erifim 01 Ocak 2021. https:// bigenc.ru/ethnology/text/2032333
Sari, Hilal. "Osmanli Diplomasisinde Bir Kaynak: Nämei -Hümäyün Defterleri ve 7 Numarali Defterin Tanitimi". Osmanli Medeniyeti Ara^tirmalari Dergisi 6 (2020), 1-26.
Sen, D. V. "Pereseleniye Kubanskikh Kazakov-Nekrasovtsev v Osmanskuyu Imperiyu v 18. Veka".
LipovaneIstoriya iKultura Russkikh-Staroobryadtsev 5 (2008), 78-83.
Skrilov, A. I. - Gubarev, G.V. Kazafiy Slovar-Spravofnik. 1. Ohio: 1966. Tumilyevi^, F.V. KazakiNekrasovtsi: Yazik, Istoriya, Kultura. Rostovna Donu: 2012.
Yetifgin, Memet. "Ruslarin Türk Topraklari Üzerinde Yayilmasinin Sebepleri Üzerine Bazi Düfünceler".
Selfuk Üniversitesi SosyalBilimler Enstitüsü Dergisi 16 (2006), 671-702.
Yüksel, Sinan. "Don Kazaklarinin Azak'i Ifgalleri (1637-1642)". Tarih Ara^tirmalari Dergisi 30 (2011), 205-218.
EKLER
EK 1: F.V Tumilyevi^'in kayit aldigina aldigi Ignat Nekrason'un vasiyetinin görüntüsü. Kazak lisaniyla yazilan notlarin kenarina Rus^a a^iklama ilave edilmiftir.
Ek 2: B. P. Makrakova tarafinda I946 yilinda çizilen Don Kazaklarina ait sancaklar. Orijinal sancaklar Rostov Bölgesel Yerel Tarih Müzesi arfivindedir.
B. P. Markakova, Znamya Nekrasovtsev (I946. Stavropol Krayi: Stavropolskiy Krayevoy Muzey Izobrazitelnykh Iskusstv).
Ek 3: Don, Kuban, Terek, Astarhan ve Orenbursg Kazaklarinin topraklarini gösterir harita
