Научная статья на тему 'ДОЛЯ ЗАТРАТ НА ЭКСПЛУАТАЦИЮ ТЕХНИКИ ДЛЯ ПОДГОТОВКИ КОРМОВ'

ДОЛЯ ЗАТРАТ НА ЭКСПЛУАТАЦИЮ ТЕХНИКИ ДЛЯ ПОДГОТОВКИ КОРМОВ Текст научной статьи по специальности «Животноводство и молочное дело»

CC BY
28
17
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
СЕЛЬСКОЕ ХОЗЯЙСТВО / КУЛЬТУРА / ВЫРАЩЕННЫЙ / ЖИВОТНОВОДСТВО / КОРМОВЫЕ КУЛЬТУРЫ / КОРМ / КОРМЛЕНИЕ / ТЕХНИКА / УРОЖАЙ / БАЛАНСОВАЯ СТОИМОСТЬ / ПОКАЗАТЕЛЬ / РЫНОЧНАЯ ЭКОНОМИКА / ПРОЦЕССЫ / МОЛОКО / МЯСО / ТЕХНОЛОГИЯ / ЭКСПЛУАТАЦИЯ / ЗАТРАТЫ / ЭКОНОМИКА / ЭФФЕКТИВНОСТЬ / AGRICULTURE / PLANT / FARMED / LIVESTOCK / FORAGE CROPS / FEED / FEEDING / EQUIPMENT / HARVEST / BOOK VALUE / INDICATORS / MARKET ECONOMY / RESULTS / MILK / MEAT / TECHNOLOGY / EXPLOITATION / COSTS / ECONOMY / EFFICIENCY / қИШЛОқ ХўЖАЛИГИ / ЭКИН / ЕТИШТИРИЛГАН / ЧОРВАЧИЛИК / ОЗУқАБОП / ОЗУқА / ОЗИқЛАНТИРИШ / ҳОСИЛ / БАЛАНС қИЙМАТИ / КўРСАТГИЧ / БОЗОР ИқТИСОДИЁТИ / ЖАРАЁНЛАР / СУТ / ГўШТ / ФОЙДАЛАНИШ / САРФ-ҳАРАЖАТЛАР / ИқТИСОДИЁТ / САМАРАДОРЛИК

Аннотация научной статьи по животноводству и молочному делу, автор научной работы — Норбаев Эшкуват Курбанович, Хужакулов Абдулазиз Хаким Угли

В статье изложены определении доли затрат на эксплуатацию техники при выращивании кормовых культур и подготовке их к кормлению, оценке по отношению к объему выращенного корма, повышении эффективности эксплуатации техники при создании кормовой базы, что в свою очередь, оказывает положительное влияние на экономику хозяйства.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

SHARE OF EXPENSES FOR USING NUTRITIONAL TECHNIQUES

The article describes ideas for determining the share of expenses for the use of techniques for the production and feeding of feed crops, the assessment of the nutritional value, and the increased efficiency of the use of the feed base, which, in turn, will have a positive impact on the economy.

Текст научной работы на тему «ДОЛЯ ЗАТРАТ НА ЭКСПЛУАТАЦИЮ ТЕХНИКИ ДЛЯ ПОДГОТОВКИ КОРМОВ»

DOI: 10.24411/2181-0761/2020-10138

ДОЛЯ ЗАТРАТ НА ЭКСПЛУАТАЦИЮ ТЕХНИКИ ДЛЯ ПОДГОТОВКИ КОРМОВ

Норбаев Эшкуват Курбанович Хужакулов Абдулазиз Хаким угли

Каршинский инженерно-экономический институт, ассистент

В статье изложены определении доли затрат на эксплуатацию техники при выращивании кормовых культур и подготовке их к кормлению, оценке по отношению к объему выращенного корма, повышении эффективности эксплуатации техники при создании кормовой базы, что в свою очередь, оказывает положительное влияние на экономику хозяйства.

Ключевые слова: сельское хозяйство, культура, выращенный, животноводство, кормовые культуры, корм, кормление, техника, урожай, балансовая стоимость, показатель, рыночная экономика, процессы, молоко, мясо, технология, эксплуатация, затраты, экономика, эффективность.

ОЗИКД УЧУН ТЕХНИКАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШ ХДРАЖАТЛАРИ УЛУШИ

Мацолада, озуцабоп экинларни етиштириш ва уларни озицлантиришга тайёрлашда техникалардан фойдаланиш х,аражатлари улушини аницлаш, етиштирилган озуца мицдорига нисбатан бах,олаш, озуца базасини яратишда техникалардан фойдаланиш самарадорлигини ошириши, бу эса уз навбатида хужалик ицтисодиётига ижобий таъсирини утказиши баён цилинган.

Калит сузлар: цишлоц хужалиги, экин, етиштирилган, чорвачилик, озуцабоп, озуца, озицлантириш, техника, х,осил, баланс циймати, курсатгич, бозор ицтисодиёти, жараёнлар, сут, гушт, технология, фойдаланиш, сарф-х,аражатлар, ицтисодиёт, самарадорлик.

SHARE OF EXPENSES FOR USING NUTRITIONAL TECHNIQUES

The article describes ideas for determining the share of expenses for the use of techniques for the production and feeding of feed crops, the assessment of the nutritional value, and the increased efficiency of the use of the feed base, which, in turn, will have a positive impact on the economy.

Keywords: agriculture, plant, farmed, livestock, forage crops, feed, feeding, equipment, harvest, book value, indicators, market economy, results, milk, meat, technology, exploitation, costs, economy, efficiency.

2020 йилда яйловлар х,амда Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 июндаги "Цишлоц хужалигида ер ва сув ресурсларидан самарали фойдаланиш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-5742-сон Фармонида назарда тутилган цишлоц хужалигида фойдаланилмаётган сугориладиган ерларни фойдаланишга киритиш х,исобидан озуцабоп экинларни етиштиришни йулга цуйиш учун чорвачилик хужаликларига ажратиб берилишини таъминласин;-дейилган. Узбекистон Республикаси Президентининг цишлоц хужалигига катта эътибор бериши бу сох,анинг ривожланишига кенг имкониятлар яратди. Республикамиз ицтисодиётида бозор муносабатларининг цулланилиши ва ривожланиб бориши чорвачилик комплекслари рах,барлари, тадбиркорлар, фермерлар, ижарачилар ва

бошда чорвачилик ходимларининг янгиликлар яратишига, уларнинг фаоллашишига туртки булди ва салмодли ишлар амалга оширилмодда.

Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев "Кишлод хужалиги ходимлари кунига багишланган тантанали маросимдаги нутди"да- "... хозирги пайтда мамлакатимиздаги 146 минг 295 та дишлод хужалиги техникасининг 38 фоизи алладачон уз умрини утаб булган, яъни бутунлай эскирган. Айни пайтда мамлакатимиз буйича 16 минг 495 та дишлод хужалиги техникаси етишмаслиги анидланган. Бунинг одибатида белгиланган агротехник тадбирларни уз вадтида ва сифатли амалга оширишнинг имкони булмаяпти ва шунинг учун пировард натижада кутилган самарага эришилмаяпти"- деган фикрни билдирди.

Чорвачиликнинг муваффадиятли ривожланишини таъминловчи асосий омиллардан бири бу етарли озуда базасини яратиш ва чорва молларини керакли даражада бодишни ташкил этишдир. Фермерлар ва бошда хужаликларнинг асосий вазифаси махсулдорликни ошириш ва чорвачилик махсулотларининг сифатини яхшилашдир, бунга тулид мувозанатли озуда яратиш ордали эришиш мумкин. Ялпи махсулот, таннарх, рентабеллик каби курсаткичларнинг ижобий булиши идтисодиётга бориб тадалади, бозор идтисодиёти шароитида емнинг, емишларнинг, уларга хизмат курсатувчи техникаларнинг ва уларни садлаш харажатларининг ошиб кетиши уларга айрим идтисодий муаммоларни келтириб чидарди, шунга дарамасдан бу соха ходимлари узлари танлаган йулдан огишмай фидокорона мех,нат дилишмодда.

Мамлакатимизда утказилаётган ислохотлар натижасида дишлод хужалигида янги мулкчиликларнинг пайдо булиши, эркин бозор идтисодий муносабатларининг шаклланиши шароитида куплаб чорвачилик махсулотларини ишлаб чидариш ривожланиш босдичига утди. Х,ар хил мулкчилик муносабатларига асосланган ширкат, ижара, фермер, дехдон, хусусий, оилавий, пай, аралаш ва бошда куринишдаги хужаликларда идтисодий самарадорликни ошириш мадсадида хужалик юритишнинг бугунги кун талабларига мос келадиган мезонларни ишлаб чидиш ва тадбид этиш талаб этилмодда. Хусусан, озудабоп экинлар етиштириш ва озудаларни дишлод хужалик хайвонларига озидлантириш учун тайёрлаш технологиялари шу пайтгача икки дисмдан иборат булиб келмокда, яъни озудабоп экинларни етиштириш - дехдончиликка, озидлантириш учун тайёрлаш -чорвачиликка богланиб долган. Идтисодий ва техник-идтисодий курсатгичлар озудабоп экинларни етиштириш учун алохида, озидлантиришга тайёрлаш учун алохида олиб борилади.

Озудабоп экинларни етиштиришда I га майдондан олинган хосилдорлик, I га майдонга тугри келадиган таннарх, етиштирилаётган озудабоп экинларнинг озуда бирлиги каби курсатгичларга купрок эътибор берилса, озудаларни, озидлантиришга тайёрлашда умумий курсатгичлар дулланилиб келинмодда.

Бугунги кундаги хужалик юритиш фаолиятидаги шу пайтгача дулланилиб келинаётган техник-идтисодий курсатгичлар билан кифояланиш мумкин эмас. Чунки озудабоп экинларни етиштириш ва уларни озидлантиришга тайёрлаш жараёнларини бир-биридан ажратиб дараб булмайди. Бу жараёнлар узаро узвий богланишда булган жараёнлардан иборат булган кетма-кетлик тизими сифатида даралиши лозим.

Муаммонинг мохиятини англаш мадсадида чорвачиликка ихтисослаштирилган фермерлик, дехдон фермерлик ёки пайчилик хужалигини дараб чидайлик. Хужалик уз еридан маълум миддорда озудабоп экинлар етиштирган. Бу ерда техник-идтисодий курсатгичлар асосан ерга нисбатан хисобланади. Айтайлик,

х,осилдорлик, машина-трактор агрегатининг техник-ицтисодий курсатгичлари, етиштирилган х,осилга нисбатан техникаларнинг баланс циймати, техникалардан Ииллик фойдаланиш х,аражатлари улуши цандай эканлиги мавхум булиб цолаверади. Етиштирилган х,осилга нисбатан ишлатиладиган техникалар сони озлиги ёки куплиги номаълум. Кулланилаётган техникаларни бах,олай олмаймиз. Шу ернинг узидан тушуниш мумкинки, хужалик техникадан цандай фойдаланмоцда. Шунингдек, етиштирилаётган х,осилга нисбатан иш х,аци, амортизация ажратмаси, техник хизмат, жорий таъмирлаш, ёнилги-мойлаш материаллари, электр энергияси ва бошца х,аражатлар цандай эканлигини билолмаймиз.

Энди етиштирилган озуца чорвачилик фермасига олиб борилгандан кейин сацлаш, ташиш, тайёрлаш ва тарцатиш жараёнларидан утади. Бор булган усулда, юцорида таъкидланганидек, техник-ицтисодий курсатгичлар умумий х,олда олинган мах,сулот (сут, гушт ва бошцалар) га нисбатан аницланади. Бу курсатгичлардан эса озуцани сацлаш, ташиш, тайёрлаш ва тарцатишда цулланиладиган техникаларнинг самарадорлигини билиб олишимиз цийин. Бу техникалардан фойдаланиш самарадорлигини билиш эса хужалик учун зарур. Чунки ишлатилаётган техникалар техник-ицтисодий жих,атдан самара бераётган ёки бермаётганлигини билиш улардан фойдаланишни мукаммаллаштириш имконини яратади.

Чорвачилик мах,сулотларини купайтиришнинг асосларидан бири мустах,кам озуца базасини яратишдир. Шунинг учун чорвачиликда етиштирилган ва озицлантиришга тайёрланган бир центнер озуцанинг техник ицтисодий курсатгичлари цандай бах,оланиши лозим булади.

Ерни экин экишга тайёрлашдан озуца охурга келиб тушгангача булган кетма-кетлик тизимидаги жараёнларни бажаришдаги техникалардан фойдаланиш х,аражатларини етиштирилган озуца мицдорига нисбатан бах,олаш бугунги кунда мух,им ах,амият касб этади. Чунки фермер сарфлаётган х,аражатлари ва етиштираётган мах,сулоти орасидаги боглицликни билиши керак. Айницса, бозор ицтисодиёти шароитида х,ар хил турдаги мулк муносабатларининг шаклланиши даврида ташкил этилган хужаликларда зарурий техник-ицтисодий курсатгич х,исобланади.

Бу курсатгич цуйидагича ифодаланиши мумкин.

Фе + ФТ т=^;

Бунда: Т - техникалардан I центнер етиштирилган ва озицлантиришга тайёрланган озуцага тугри келадиган йиллик фойдаланиш х,аражатлари, сум/центнер; Фе - озуцабоп экинларни етиштириш давридаги техникалардан фойдаланиш х,аражатлари, минг сум;

Фт - озуцаларни озицлантиришга тайёрлашдаги техникалардан фойдаланиш йиллик х,аражатлари, минг сум;

М - йил давомида етиштирилган ва озицлантиришга тайёрланган озуца мицдори, центнер .

Худди шу йусинда техникаларнинг I центнер озуцага тугри келадиган баланс цийматини хам аницлашимиз мумкин.

Бе_+Б т

М

Бунда Кб - техникаларнинг 1 центнер етиштирилган ва едиришга тайёрланган озуцага тугри келадиган баланс циймати, минг сум/центнер;

К ; (2)

Бе - озуцабоп экиларни етиштириш учун зарур булган техникаларнинг умумий баланс циймати, минг сум;

Бг - озуцаларни едиришга тайёрлаш учун зарур булган техникаларнинг умумий баланс циймати, минг сум.

Юцорида келтирилган (1) ва (2) ифодалар орцали озуцабоп экинларни етиштириш ва уларни озицлантиришга тайёрлашда техникалардан фойдаланиш самарадорлиги цандай даражада эканлигини яццол куришимиз мумкин. Озуцабоп экинларни етиштириш ва уларни озицлантиришга тайёрлаш кетма-кетлик технологик тизимларини бирлаштириш, бу технологияларни амалга оширишда ишлатиладиган техникаларнинг техник-ицтисодий курсатгичларини аницлашда (1) ва (2) формулалардан фойдаланиш цишлоц хужалигида, хусусан, озуца базасини яратишда техникалардан фойдаланиш самарадорлигини оширади, бу эса уз навбатида хужалик ицтисодиётига ижобий таъсирини утказади. Хусусан хужалик, ширкат, фермер ёки бошца куринишдаги хужалик рах,барлари бу йуналишда оптимал х,исоблашларни амалга оширмасалар хужалик фаолиятини издан чицариб цуйиши мумкин. Юцоридаги фикрларга асосан, х,исоб-китобларни амалга оширган фермер учун кераксиз сарф-х,аражатларнинг камайишига эришишга, ицтисодиётининг юксалтиришига имкониятлар яратилади.

Демак изланишлар самарасига кура цуйидаги хулосаларга келишимиз мумкин:

- озуцабоп экинларни етиштириш ва уларни озицлантиришга тайёрлашда техникаларга булган эх,тиёж олдиндан маълум булади;

- фойдаланиладиган техникаларнинг техник-ицтисодий курсатгичлари аницланади;

- техникалардан фойдаланиш самарадорлиги 16-18% ошади;

- ортицча х,аражатлар 25 %га камаяди;

- чорвачилик мах,сулотларини ишлаб чицариш х,ажми 15-20% ортади;

- хужалик ицтисодиётининг юксалишига имкониятлар яратилади.

АДАБИЁТЛАР:

1. Мирзиёев Ш.М.Дишлоц хужалиги ходимлари кунига багишланган тантанали маросимдаги нутци. Тошкент ш.2017 йил 5 декабрь.

2. XX Международной научно-практической конференции «Eurasiascience». НИЦ "Актуальность.РФ".г.Москва. 2019 г.

3. Яхяев Б., Хайдаров К., Нахалбоев А. Влияния уровня кормления на мясо-сальную продуктивность каракульских овец.Самарцад СХИ. 2014 й.

4. Чорвачилик тармогини давлат томонидан цуллаб-цувватлашнинг цушимча чора-тадбирлари тугрисида. Узбекистон Республикаси Президентининг ц а р о р и. ПК-691. 30.01.2020 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.