Научная статья на тему 'Договорно-правовые отношения в области авторского права и ответственности за нарушение авторского права: национальный и зарубежный опыт'

Договорно-правовые отношения в области авторского права и ответственности за нарушение авторского права: национальный и зарубежный опыт Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
194
48
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Общество и инновации
ВАК
Область наук
Ключевые слова
Авторское право / Авторское договор / Виды авторских договор / Восстановление прав. / Copyright / Copyright agreement / Types of copyright agreement / Restoration of rights.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Абдумумин Юлдашов, Мурод Чориев

В статье теоретически и практически освещена роль договорно-правовые отношений в обеспечении охраны авторских прав, а также актуального сегодня свойства – ответственности за нарушение авторских прав. В частности, правовые основы договорной защиты авторских прав, классификация авторских договоров и их особенности, опыт стран-членов СНГ по направлению в защите авторских прав. При этом были внесены соответствующие предложения по защите авторских и смежных прав, в том числе по восстановлению нарушенных прав правообладателя.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Contract and legal relations in the area of copyright and liability for infringement of copyright: national and foreign experience

The article theoretically and practically highlights the role of contractual and legal relations in ensuring the protection of copyright, as well as the current property of today responsibility for copyright infringement. In particular, the legal basis for the contractual protection of copyright, the classification of copyright contracts and their features, the experience of the Commonwealth of Independent States member states in the field of copyright protection. At the same time, appropriate proposals were made to protect copyright and related rights, including the restoration of violated rights of the copyright holder.

Текст научной работы на тему «Договорно-правовые отношения в области авторского права и ответственности за нарушение авторского права: национальный и зарубежный опыт»

Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

Contract and legal relations in the area of copyright and liability for infringement of copyright: national and foreign experience

Abdumumin YULDASHOV1 Murod CHORIYEV2

Military-technical institute of the national guard of the Republic of Uzbekistan

ABSTRACT_

The article theoretically and practically highlights the role of contractual and legal relations in ensuring the protection of copyright, as well as the current property of today -responsibility for copyright infringement. In particular, the legal basis for the contractual protection of copyright, the classification of copyright contracts and their features, the experience of the Commonwealth of Independent States member states in the field of copyright protection. At the same time, appropriate proposals were made to protect copyright and related rights, including the restoration of violated rights of the copyright holder.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https:/ / creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

ARTICLE INFO

Article history:

Received September 2020 Received in revised form 15 September 2020 Accepted 25 September 2020

Available online 1 October 2020

Keywords:

Copyright

Copyright agreement Types of copyright agreement Restoration of rights.

SUMMARY

Intellectual property underlies each specific innovation project, any high-tech enterprise, corporation, industry, scientific and industrial city, and in general, and forms the logical basis of relations. A high level of intellectual property protection is a guarantee of increasing the investment attractiveness of the country.

The classification of copyright treaties and their features, as well as the role and cooperation of the competent government authorities in the field of copyright in concluding copyright treaties, play an important role in the legal protection of copyright. At the same time, there are advantages of using modern technical methods and tools for copyright protection in a modern society with developed modern telecommunications

1 Independent applicant, Military-technical institute of the National Guard of the Republic of Uzbekistan Email: abdumuminyuldashev@gmail.com

2 PhD, associate professor, Military-technical institute of the National Guard of the Republic of Uzbekistan Email: chorievmurod78@mail.ru

and the importance of the implementation of international documents into national legislation.

In particular, in order to become a member of the World Trade Organization and fully ensure the exclusive rights of foreign investors, inventors and authors in the process of economic and political integration, on May 2, 2019, the Code of Administrative Responsibility of Uzbekistan introduced new liability for violation of intellectual property rights (copyright, invention, useful model and industrial design).

Currently, it is planned to strengthen criminal liability in order to limit the circulation of counterfeit products, the use of tough measures to violate intellectual property rights.

In Uzbekistan, special attention is paid to the full protection of copyright and related rights. This can be seen in the following international agreements and conventions ratified by our country in 2019:

1. Geneva Convention for the Protection of Producers of Phonograms Against Illegal Reproduction of Their Phonograms (Geneva, October 29, 1971);

2. WIPO Performances and Phonograms Treaty (Geneva, December 20, 1996);

3. WIPO Copyright Treaty (Geneva, December 20, 1996).

Of course, fostering a spirit of respect among the general public and expanding legal knowledge in this area play an important role in ensuring copyright protection.

The author also emphasized that it is advisable to amend the Law of the Republic of Uzbekistan "On Copyright and Related Rights" regarding the amount of compensation for damage when restoring the rights of copyright holders.

Муаллифлик хукукида шартномавий-хукукий муносабатлар ва муаллифлик хукукини бузганлик учун жавобгарлик: миллий ва хорижий тажриба

Калит сузлар:

Муаллифлик хукук;и Муаллифлик шартномаси Муаллифлик шартномаси турлари

Хукукни тиклаш Маъмурий суд

АННОТАЦИЯ

Маколада муаллифлик хукуки мухофазасини таъминлашда шартномавий-хукукий муносабатларнинг тутган урни, шу билан бирга бугунги кунда мухим ахамият касб этаётган ижодий тафаккур мулки, яъни муаллифлик хукукини бузганлик учун жавобгарлик билан боглик масалалар назарий ва амалий жихатдан ёритилган. Хусусан, муаллифлик хукукини шартномавий-хукукий мухофаза килишнинг конуний асослари, муаллифлик шартномаларининг таснифи ва уларнинг узига хос хусусиятлари, муаллифлик хукукини мухофаза килишда МДХ давлатлари тажрибаси буйича тегишли фикрлар билдирилган. Шу билан бирга, муаллифлик хукуки ва турдош хукуклар химоясига, шу жумладан бузилган хукукларни тиклашга доир тегишли таклифлар берилди.

Science

Договорно-правовые отношения в области авторского права и ответственности за нарушение авторского права: национальный и зарубежный опыт

Мамлакатнинг инновацион ва щтисодий жихатдан тара;;ий этишида биринчи навбатда интеллектуал мулк объектларининг ;ай даражада ху;у;ий жихатдан химояланганлиги мухим урин тутади. Бугунги кундаги и;тисодий муносабатларда номоддий активларнинг (хусусан, адабий, бадиий ва санъат асарлари) роли ва урни ошиб бормо;да. Шу ну;таи-назардан бугунги ху;у;ий фанлар интеллектуал мулк фаолияти натижаларини ху;у;ий тартибга солиш масалаларини фаол тарзда урганиб бормо;да.

Муаллифлик ху;у;и мухофазасини таъминлаш бугунги кунда дунёнинг куплаб мамлакатлари учун долзарб ва ечими кутаётган мухим ахамиятга эга масалалардан биридир. Айни;са, бу масала телекоммуникация тармо;ларининг ижтимоий хаётга кенг кириб бориши ва ра;амли мухит шароитида янада уз ахамияти ва долзарблилигини ошириши айни ха;и;атдир. Х,озирги кунда куплаб мамлакатлар ва фаолияти муаллифлик ху;у;и мухофазасини таъминлашга ;аратилган хал;аро ва минта;авий нохукумат ташкилотлар томонидан муаллифлик ху;у;и мухофазасини таъминлаш борасида кенг ;амровли ишлар амалга оширилмо;да.

Албатта, муаллифлик ху;у;и мухофазасини таъминлашнинг энг мухим ху;у;ий воситаларидан бири бу муаллифлик шартномасидир. Шунга кура, муаллифлик шартномаси институтини ху;у;ий жихатдан тад;и; нафа;ат назария учун балки амалиёт учун хам мухимдир. Узбекистон Республикасининг Фу;аролик кодексига кура икки ёки бир неча шахснинг фу;аролик ху;у;лари ва бурчларини вужудга келтириш, узгартириш ёки бекор ;илиш ха;идаги келишуви шартнома дейилади [1].

Шартнома муаллифлик ху;у;ида мухим уринга эга булган ху;у;ий тушунчалардан биридир. Муаллифлик шартномасига доир ;оида ва нормалар Узбекистон Республикасининг "Муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;лар тугрисида"ги Цонунининг 38-42-моддаларида уз ифодасини топган. Хусусан Цонуннинг 38-моддасига кура, муаллифнинг мулкий ху;у;ларини бош;а шахсга утказиш мутла; ху;у;ларни бош;а шахсга утказиш тугрисидаги муаллифлик

АННОТАЦИЯ

Ключевые слова:

Авторское право Авторское договор Виды авторских договор Восстановление прав

В статье теоретически и практически освещена роль договорно-правовые отношений в обеспечении охраны авторских прав, а также актуального сегодня свойства -ответственности за нарушение авторских прав. В частности, правовые основы договорной защиты авторских прав, классификация авторских договоров и их особенности, опыт стран-членов СНГ по направлению в защите авторских прав. При этом были внесены соответствующие предложения по защите авторских и смежных прав, в том числе по восстановлению нарушенных прав правообладателя.

шapтнoмacи acoc^Aa ëки мyтлaк булмэгэн xyкyклapни бoшкa шaxcгa уткэзиш тyFpиcидaги мyaллифлик шapтнoмacи acocидa aмaлгa oшиpилиши мумкин. My^aK xyкyклapни бoшкa шaxcгa уткэзиш тyFpиcидaги мyaллифлик шapтнoмacи фaкaт ушбу xyKyK^ap yткaзилaëтгaн шaxc acapдaн мyaйян ycyлдa вa шapтнoмaдa бeлгилaнгaн дoиpaдa фoйдaлaнишигa pyxcaт бepaди.

Myaллифлик шapтнoмacини тузиш жapaëнидa кyйидaгилap шapтнoмaдa бeвocитa a^ этишигa aлoxидa эътибop кapaтиш лoзим.

- acapдaн фoйдaлaниш ycyллapи (мyaллифлик шapтнoмacи acocидa уткэзилэдигэн кoнкpeт xyKyK^ap тacнифи);

- acapдaн фoйдaлaнишнинг xap биp ycyли учун тyлaнaдигaн xaK микдopи вa (ëки) тулэнэдигэн xaK микдopини бeлгилaш тapтиби, уни тулэш тapтиби xaмдa мyддaтлapи [2].

^нунчиликкэ мyвoфик, мyaллифлик шapтнoмacи тapaфлap зapyp дeб тoпгaн бoшкa шapтлapни xaм нaзapдa тутиши мумкин

Рoccия Фeдepaцияcи Фyкapoлик кoдeкcининг 1289-мoддacигa ^pa, бyюpтмaнинг мyaллифлик шapтнoмacи acocидa яpaтилгaн acap шapтнoмaдa нaзapдa тyтилгaн мyддaтлapдa бyюpтмaчигa бepилиши лoзим. Aгapдa шapтнoмaдa унинг бaжapилиш мyддaти бeлгилaнмaгaн бул^ ë^ мyддaтни aниклaшни имкoни б^мэ^ мaзкyp шapтнoмa тyзилмaгaн дeб xиcoблaнaди [3]. Рoccия peзидeнти вa xopижий тoмoн вaкили билaн тyзилгaн мyaллифлик шapтнoмacи тoмoнлapнинг кeлишyвигa ^pa, Рoccия Фeдepaцияcи ëки xopижий мaмлaкaтнинг кoнyнчилиги тaлaблapи acocидa тузилиши мумкин.

Узбeкиcтoннинг мyaллифлик хУКУКи кoнyнчилигидa бyюpтмaнинг мyaллифлик шapтнoмacи буйичэ яpaтилгaн acapгa булгэн шaxcий нoмyлкий XУKУKлap мyaллифгa тeгишли булиши бeлгилaб куйилгэн.

Бугунги кyндa мyaллифлик шapтнoмacи юpидик нaзapия вa aмaлиëтдaн кeлиб чикиб, oдaтдa кyйидaгичa тypкyмлaниши мумкин:

1. Acapнинг тypи вэундэн фüйдaлaнишуоулидэн кэтъий нaзap:

- эдэ6ий acapлapни яpaтиш вэ yлapдaн фoйдaлaниш буйичэ шapтнoмaлap;

- му^кий acapлapни яpaтиш вэ yлapдaн фoйдaлaниш буйичэ шapтнoмaлap;

- apxитeктypa acapлapини яpaтиш вэ yлapдaн фoйдaлaниш буйичэ шapтнoмaлap;

- бoшкa (ayдиoвизyaл, гpaфик-тacвиpли в.б.,) acapлapни яpaтиш вэ yлapдaн фoйдaлaниш буйичэ шapтнoмaлap.

2. Acapни тaйëpлaшдapaжacигa ^pa:

- бyюpтмaнинг муэллифлик шapтнoмacи;

- тaйëp acap учун муэллифлик шapтнoмacи.

Шyнингдeк, муэллифлик шapтнoмacи кэйтэ ишлэнгэн вэ кэйтэ ишлэнмэгэн acapлapгa хэм aжpaтилиши мумкин.

3. Тэкдим этилaëтгaн хукукнинг мüxиятидaн квлиб чищэн xüлдa

- мутлэк xУKУKлapни бoшкa шaxcгa уткэзиш тyFpиcидaги муэллифлик шapтнoмacи;

- нoмyтлaк xУKУKлapни бoшкa шaxcгa уткэзиш тyFpиcидaги муэллифлик шapтнoмacигa булинэди.

4. Acapдaн фüйдaлaниш ycyлидaн квлиб чищэн xüлдa

- нaшpиëт муэллифлик шapтнoмacи;

- сценарий муаллифлик шартномаси;

- ;улёзмани депонентлаштириш муаллифлик шартномаси;

- манзарали-амалий санъат асарини саноатда фойдаланиш муаллифлик шартномаси;

- асарни эфир ёки кабель ор;али курсатув ёхуд эшиттириш беришнинг муаллифлик шартномаси;

- бадиий асар буюртмасининг муаллифлик шартномаси;

- намойишнинг муаллифлик шартномаси.

Россия Федерациясининг муаллифлик ху;у;и ;онунчилигига мувофи;, мулкий ху;у;лари бош;арувчи ташкилотлар камида икки шартномага эга булиши лозим: ху;у; эгаси билан шартнома, ;айсики унга кура, ташкилот уни ху;у;идан фойдаланиш ваколатини олади, иккинчиси эса фойдаланувчи билан шартнома ;айсики унга кура, мулкий ху;у;ларни бош;арувчи ташкилот тегишли лицензия шартномаси ёки гонорарларни йигишга ;аратилган шартнома асосида фаолият юритади [4].

Узбекистон ;онунчилигига кура, муаллифлик шартномасида асардан фойдаланиш ху;у;и ;анча муддатга утказилиши тугрисида шарт булмаган та;дирда, шартнома тузилган санадан бошлаб беш йил утганидан кейин, агар фойдаланувчи шартнома бекор ;илингунига ;адар камида олти ой олдин бу ха;да ёзма равишда огохлантирилган булса, шартнома муаллиф томонидан бекор ;илиниши мумкин. Грузиянинг "Муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;лар тугрисида"ги Цонунига мувофи; эса мазкур муддат уч йилни ташкил этади. Бу муддат Россия Федерацияси, Арманистон, Озарбайжон Республикасида беш йил, Молдовада эса уч йилни ташкил этади. Хусусан, Узбекистон Республикасининг Фу;аролик кодекси 357-моддасига асосан, ;онунда ёки шартномада шартноманинг амал ;илиш муддати тугаши тарафларнинг шартнома буйича мажбуриятлари бекор булишига олиб келиши мумкинлиги белгиланган. Бундай шарт ёзиб куйилмаган шартнома тарафлар мажбуриятни бажаришининг шартномада белгилаб куйилган охирги муддатигача амал ;илишлиги белгиланган. Шу хамда муаллифлик ху;у;и йуналиши буйича келгусида турли мулкий масалалар келиб чи;иш эхтимоли ну;таи-назаридан давлатларнинг миллий ;онунчиликларида муддатларнинг белгиланиши ма;садга мувофи;дир.

Молдова Республикасининг "Муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;лар тугрисида"ги Цонунининг 25-моддасига мувофи;, Молдова интеллектуал мулк давлат агентлиги манфаатдор вазирлик ва идоралар билан келишилган холда муаллифлик шартномаларининг намунавий шаклларини ишлаб чи;иши мумкин.

Худди Узбекистон ;онунчилигида белгилангани каби, Грузия хамда Молдова давлатларининг ;онунчилигида хам муаллифлик шартномасида асардан фойдаланиш ху;у;и амал ;иладиган худуд доираси тугрисида шарт булмаган та;дирда, шартномага биноан бош;а шахсга утказилаётган ху;у;нинг амал ;илиши фа;атгина мазкур давлат худуди билан челанишлиги белгиланган.

Узбекистон Республикасининг Фу;аролик кодексига кура, шартнома узгартирилган ёки бекор ;илинган та;дирда, агар келишувдан ёки шартномани узгартириш хусусиятидан бош;ача тартиб англашилмаса, тарафлар шартномани узгартириш ёки бекор ;илишга келишган пайтдан бошлаб, шартнома суд тартибида узгартирилган ёки бекор ;илинганида эса - суднинг шартномани

узгартириш ёки бекор ;илиш ха;идаги ;арори ;онуний кучга кирган пайтдан бошлаб мажбуриятлар узгартирилган ёки бекор ;илинган хисобланади.

Маълумки, Узбекистон Республикасининг муаллифлик ху;у;и тугрисидаги ;онунчилигига мувофи;, фан, адабиёт ва санъат асарига муаллифлик ху;у;и уни яратиш факти буйича юзага келади. Муаллифлик ху;у;ининг юзага келиши ва амалга оширилиши учун асарни руйхатдан утказиш ёки бирон-бир бош;а расмиятчиликка риоя этиш талаб ;илинмайди. Лекин шунга ;арамай, урганишлар ва фактларга таянадиган булсак, кундан-кунга муаллифлик шартномаларининг сонлари ошиб бораётганлигини куриш мумкин. Хусусан, Интеллектуал мулк агентлиги томонидан та;дим этилган статистик маълумотларга эътибор ;аратадиган булсак, йилдан йилга ЭХ,М учун яратилган дастурларнинг бош;а шахсларга утказиш буйича шартномалар сонини ошиб бораётганлигини куришимиз мумкин.

2015 й. 2016 й. 2017 й. 2018 й. 2019 й.3

Жами: 0 7 1 8 2

18

Узбекистон Республикасининг 1994 йил 6 майдаги "Электрон хисоблаш машиналари учун яратилган дастурлар ва маълумотлар базаларининг ху;у;ий химояси тугрисида"ги Цонунининг 7-моддасига кура, ЭХ,М учун яратилган дастур ёки маълумотлар базасига булган мулкий хуку;лар шартнома буйича узга жисмоний ёки юридик шахсларга тули; ёки ;исман утказилиши мумкинлиги белгиланган. Шунингдек, шартнома ёзма шаклда тузилиши ва унда албатта ;уйидагилар акс этиши лозимлиги белгиланган: ЭХ,М учун яратилган дастур ёки маълумотлар базасидан фойдаланиш хажми ва усуллари, ха; тулаш тартиби ва мукофот пули ми;дори, шартноманинг амал ;илиш муддати.

Муаллифлик ху;у;и дуалистик назария асосига кура, мулкий ва шахсий номулкий ху;у;ларга булинади. Мазкур ху;у;ларни ху;у;ий жихатдан урганишда аввало уларнинг узига хосликларини ажратиб олиш лозим. Биринчидан, муаллифнинг шахсий номулкий ху;у;ларининг ва;т жихатидан чегараланмаслиги, иккинчидан эса бу ху;у;ларнинг бош;а шахсларга утказилмаслиги хамда муаллифдан ушбу ху;у;ларни хеч ;ачон олинмаслигидир.

"Муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;лар тугрисида"ги Цонуннинг 39-моддасига кура, бош;а шахсга утказилиши муаллифлик шартномасида бевосита назарда тутилмаган асардан фойдаланиш ху;у;лари бош;а шахсга утказилмаган деб хисобланади.

Муаллифнинг мулкий ху;у;лари мутла; ху;у;лар булиб, бу ху;у;ларга нисбатан барча риоя этишлик мажбуриятини белгилайди. Шунга кура, муаллиф асардан хар ;андай шаклда ва хар ;андай усулда фойдаланишда мутла; ху;у;ларга эга. Мутла; ху;у;ларни шартнома буйича утказишда нафа;ат муаллиф ва фойдаланувчи уртасида бир-бирига нисбатан ху;у; пайдо булади, балки учинчи шахсларга нисбатан хам ху;у;ий муносабатлар юзага келади.

*

2019 йилнинг биринчи чораги курсаткичлари.

Уз навбатида "Муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;лар тугрисида"ги Цонунда аудиовизуал асар яратиш ва ундан фойдаланишга оид муаллифлик шартномасининг узига хос хусусиятлари буйича нормалар урнатилган. Унга кура, аудиовизуал асар яратиш ва ундан фойдаланиш учун муаллифлик шартномасини тузиш, агар шартномада бош;ача ;оида назарда тутилган булмаса, бу асар муаллифлари томонидан аудиовизуал асарни тайёрловчига такрорлаш, тар;атиш, прокатга бериш, омма олдида ижро этиш, эфирга узатиш, кабель ор;али юбориш, барчанинг эътиборига такроран юбориш, аудиовизуал асарни барчанинг эътиборига етказиш, шунингдек аудиовизуал асарга субтитр ;илиш ва матнни дубляж ;илиш буйича мутла; ху;у;ларнинг утказилишига олиб келади. Курсатилган ху;у;лар аудиовизуал асарга булган муаллифлик ху;у;и амал ;иладиган муддат мобайнида амалда булади.

Аудиовизуал асар таркибига кирадиган асарлардан фойдаланиш муаллифлик шартномаси асосида ва ;онунда назарда тутилган бош;а асосларда амалга оширилади. Асарни аудиовизуал асар таркибига киритишга уз розилигини берган ху;у; эгаси, агар аудиовизуал асарни тайёрловчи билан тузилган муаллифлик шартномасида бош;ача ;оида назарда тутилган булмаса, аудиовизуал асардан фойдаланишни таъ;и;лашга ёки бирон-бир тарзда чеклашга ха;ли эмас.

Аудиовизуал асарга таркибий ;исм булиб кирган, хам илгари мавжуд булган, хам унинг устида ишлаш жараёнида яратилган асарларнинг муаллифлари, агар аудиовизуал асарни тайёрловчи билан тузилган муаллифлик шартномасида бош;ача ;оида шартлашилган булмаса, хар бири уз асарига нисбатан муаллифлик ху;у;идан фойдаланади.

Хорижий жисмоний ёки юридик шахс билан тузилган муаллифлик шартномаси узига хос хусусиятларга эга. Хусусан, хорижий ху;у; эгалари билан тузиладиган муаллифлик шартномаларда миллий ;онунчиликда назарда тутилмаган ;оида ва нормалар мавжуд булиши мумкин. Бундай узига хос ;оидалар фойдаланиладиган асарлардан ажратиладиган ха;ларда, шартнома буйича утказиладиган ху;у;ларда, томонларнинг жавобгарлиги ва бош;аларда куринади.

Муаллифлик ва турдош ху;у;ларнинг бузилиши биринчи навбатда фу;аролик ху;у;бузарлик сифатида бахоланиб, бунда химоянинг фу;аролик-ху;у;ий усуллари ;улланилади. Муаллифлик ва турдош ху;у;ларни бузиш "Муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;лар тугрисида"ги Цонуннинг 62-моддасида келтирилган булиб, унга кура:

- муаллифларнинг шахсий номулкий ху;у;ларини бузиш;

- ижрочининг исми-шарифга булган ва ижрони хар ;андай тарзда бузиб курсатилишидан ёки хар ;андай бош;ача тарзда тажовуз ;илинишидан химоя ;илиш ху;у;ларини бузиш;

- ху;у; эгаси ёки мулкий ху;у;ларни жамоавий асосда бош;арувчи ташкилот билан шартнома тузмасдан асарлар ёки турдош ху;у;лар объектини такрорлаш, тар;атиш ёки ундан бош;ача тарзда фойдаланиш (мустасно холатлар хам мавжуд);

- ушбу Цонунда назарда тутилган холларда ха; тулаш тугрисидаги талабларни бузиш;

- асарлардан ёки турдош ху;у;лар объектларидан ху;у; эгаси ёки мулкий ху;у;ларни жамоавий асосда бош;арувчи ташкилот билан тузилган шартнома буйича олинган ху;у;ларни ошириб юборган холда фойдаланиш;

- ху;у; эгаларининг мулкий ху;у;ларини бош;ача тарзда бузиш муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;ларни бузиш деб бах,оланади.

Асарларнинг ва турдош хуку;лар объектларининг такрорланиши ёки тар;атилиши муаллифлик ху;у;и ва турдош хуку^ларни бузган холда амалга ошириладиган нусхалари контрафакт нусхалардир. "Муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;лар тугрисида"ги Цонунга мувофи; мухофаза ;илинадиган асарларнинг ва турдош ху;у;лар объектларининг бундай асарларни ва турдош ху;у;лар объектларини мухофаза ;илиш тухтатилган ёки хеч ;ачон мухофаза ;илинмаган давлатлардан ху;у; эгаларининг розилигисиз импорт ;илинадиган нусхалари хам контрафакт нусхалари хисобланади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Уз навбатида "Электрон хисоблаш машиналари учун яратилган дастурлар ва маълумотлар базаларининг ху;у;ий химояси тугрисида"ги Цонунга кура, ЭХ,М учун яратилган дастур ёки маълумотлар базасининг муаллифи ва узга ху;у; эгалари:

- ху;у;лари тан олинишини;

- ху;у; бузилишига ;адар мавжуд булган холат тикланишини ва ху;у;ни бузаётган ёки унинг бузилиши хавфини тугдираётган хатти-харакатлар тухтатилишини;

- етказилган зарар унинг ми;дорига ху;у;бузар томонидан гайри;онуний олинган даромад суммасини ;ушган холда ;опланишини;

- фойда курган ху;у;бузардан етказилган зарар ;опланиши урнига базавий хисоблаш ми;дорининг тегишли суд ;арори билан белгиланадиган йигирма баробаридан минг баробаригача булган ми;дорида товон туланишини;

- уларнинг ху;у;лари мухофаза ;илиниши билан богли; ;онунларда назарда тутилган узга чоралар курилишини талаб ;илишга ха;лидир.

ЭХ,М учун яратилган дастур ёки маълумотлар базаси муаллифи ва узга ху;у; эгалари уз ху;у;лари мухофаза ;илинишини сураб тегишли судга мурожаат этишлари мумкин. Суд ЭХ,М учун яратилган дастурлар ёки маълумотлар базаларининг муаллифлик ху;у;и бузилган холда тайёрланган нусхаларини мусодара этиш ва уларни йу; ;илиб юбориш тугрисида ;арор чи;ариши мумкин. ЭХ,М учун яратилган дастур ёки маълумотлар базасидан бундай нусхалар олишда фойдаланиладиган материаллар ва ускуналар суднинг ;арори билан бюджет даромадига утказилиши ёхуд даъвогарнинг илтимосига биноан зарарларни ;оплаш хисобига берилиши мумкин [5].

Айнан, ушбу Цонунда суд томонидан ху;у;бузардан ундириладиган компенсация ми;дорининг "Муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;лар тугрисида"ги Цонунда мавжуд эмаслиги, бугунги судлар томонидан куп холларда муаллиф (ху;у; эгаси) томонидан бой берилган фойдани ундиришга ;аратилган даъвосини рад этилишига олиб келмо;да.

Урганишлар давомидаги статистик маълумотларга ;араганда, 2014-2018 йилларда Узбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 149-моддаси билан курилган жиноят ишлари сони 26 тани ташкил этиб, шундан 20 тасига нисбатан хукм чи;арилган, 6 та иш эса тугатилган.

Шу уринда таъкидлаш лозимки, Интеллектуал мулк агентлигига муаллифлар ёки ху;у; эгаларидан келиб тушадиган мурожаатларнинг аксарияти, уларнинг муаллифлик ха;и гонорарларини туланиши билан богли; мурожаатлардир. Бу турдаги мурожаатларни бевосита ;уйидаги 2 турга ажратиш мумкин.

1. Буюртмачилар томонидан муаллиф(лар)га белгиланган муаллифлик ха;и гонорарларини уз ва;тида берилмаётганлиги;

2. Муаллифларга туланиши лозим булган муаллифлик ха;ларини Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 14 августдаги ПЦ-3201-сон ;арори билан тасди;ланган муаллифлик ха;ининг энг кам ставкаларидан паст фоизларда туланиши.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 1 июлдаги "Узбекистон Республикаси Адлия вазирлиги хузуридаги Интеллектуал мулк агентлиги фаолиятини ташкил этиш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПЦ-4380-сон ;арори билан Интеллектуал мулк агентлигига ;уйидаги ху;у;лар берилган:

- давлат органлари, корхоналари, муассасалари ва бош;а ташкилотлар фаолиятида интеллектуал мулк сохасидаги ;онунчилик талабларига риоя этилиши буйича урганишлар утказиш;

- давлат органлари, корхоналари, муассасалари ва бош;а ташкилотлар рахбарларига ани;ланган ;онунбузилишлар, уларга имкон берувчи сабаб ва шарт-шароитларни бартараф этиш ха;ида куриб чи;илиши мажбурий булган та;димномалар киритиш;

- интеллектуал мулк сохасидаги ;онун хужжатлари бузилишига йул куймаслик ха;ида мансабдор шахсларни ёзма равишда огохлантириш;

- интеллектуал мулк сохасидаги ;онун хужжатларини бузганлик учун давлат органлари, корхоналари, муассасалари ва бош;а ташкилотлар мансабдор шахсларига нисбатан маъмурий жазо ;уллаш.

Хусусан, Узбекистон Республикасининг 2019 йил 2 майдаги Маъмурий жавобгарлик тугрисидаги кодексига илк бор муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;ларни бузганлик учун жавобгарлик чоралари киритилди [6].

Киритилган узгартиришларга кура, асарлардан ёки турдош ху;у;лар объектларидан ;онунга хилоф равишда фойдаланиш, худди шунингдек асарларнинг ёки турдош хуку;лар объектларининг контрафакт нусхаларини такрорлаш, тар;атиш, барчанинг эътиборига етказиш ёхуд асарларнинг ёки турдош ху;у;лар объектларининг нусхаларида уларнинг тайёрловчилари ха;ида, уларни ишлаб чи;ариш жойлари тугрисида, шунингдек муаллифлик ху;у;ининг ва турдош ху;у;ларнинг эгалари ха;ида ёлгон ахборотни курсатиш, асарларнинг ва турдош ху;у;лар объектларининг контрафакт нусхаларини, шунингдек уларни такрорлаш хамда тар;атиш учун фойдаланиладиган материаллар ва ускуналарни хамда бош;а ху;у;бузарлик содир этиш ;уролларини мусодара ;илиб, фу;ароларга энг кам иш ха;ининг бир бараваридан беш бараваригача, мансабдор шахсларга эса - беш бараваридан ун бараваригача ми;дорда жарима солишга сабаб булади.

Худди шундай ху;у;бузарликлар маъмурий жазо чораси ;улланилганидан кейин бир йил давомида такрор содир этилган булса, асарларнинг ва турдош ху;у;лар объектларининг контрафакт нусхаларини, шунингдек уларни такрорлаш хамда тар;атиш учун фойдаланиладиган материаллар ва ускуналарни хамда бош;а ху;у;бузарлик содир этиш ;уролларини мусодара ;илиб, фу;ароларга энг кам иш ха;ининг беш бараваридан ун бараваригача, мансабдор шахсларга эса - ун бараваридан йигирма бараваригача ми;дорда жарима солишга сабаб булади.

Хрзирда Узбекистон Жахон савдо ташкилотига аъзо булиш буйича ишларни олиб бормо;да. Мазкур хал;аро ташкилотга аъзо булишдаги дастлабки зарурият

бири бу ташкилотнинг Интеллектуал мулк ху;у;ий савдо жих,атлари буйича битим (ТРИПС)га ;ушилиш хисобланади. Бу битимнинг энг асосий талабларидан бири - бу интеллектуал мулк сох,асидаги ху;у;бузарликлар учун маъмурий ва жиноий жавобгарлик чораларини ;онунчиликда белгиланганлиги, му;аррарлиги хамда кучайтирилганлигидир [7]. Бундан таш;ари, хар йили анъанавий равишда АЦШ Савдо департаменти томонидан чоп этиладиган "301 Махсус маъруза"сида хам Узбекистон томонидан интеллектуал мулк объектларининг химояси етарли даражада химояланмаганлиги, хусусан муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;лар сохасидаги ху;у;бузарликларга нисбатан етарли даражада эътибор ;аратилмаётганлиги билан характерланади [8].

Ю;оридагиларга мувофи;, бугунги кунда Узбекистон олдида иккита мухим вазифа яъни биринчидан интеллектуал мулк объектларидан но;онуний фойдаланганлик учун жавобгарликни кучайтирилиши, иккинчидан эса интеллектуал мулк объектларининг химояланганлиги буйича миллий ;онунчиликни хал;аро ;оида ва нормаларга мослаштирилганлиги масаласи мухим булиб турган эди.

Тад;и;отчилар фикрига кура, жахон амалиётида но;онуний интеллектуал мулк объектларининг айланишидан келиб чи;адиган зарар ;уйидаги бир неча турларга булинган холда урганилади:

- мамлакатнинг таш;и имиджига салбий таъсир ва инвестицион мухитнинг бузилиши;

- муаллифлик ху;у;лари эгаларининг махсулотларига етказилган зарар;

- давлатнинг бюджет ва бюджетдан таш;ари фондларига келиб тушадиган соли; ва бош;а туловларнинг келиб тушмаслиги натижасида мамлакат и;тисодиётига етказиладиган зарар;

- уюшган жиноятчиликнинг молиялаштириш манбаси [9].

Жавобгарликнинг белгиланиши ху;у; эгаларининг интеллектуал мулк объектларига булган мутла; ху;у;ларини химоя ;илинишини мустахкамлашда, контрафакт махсулотларининг айланиш (тасарруф этиш) холатларини олдини олиш ва чек ;уйишда, интеллектуал мулк сохасидаги ;оида ва нормаларни хал;аро меъёрий хужжатларга мувофи;лаштиришда хамда фан, адабиёт ва санъат сохасини халол ра;обат асосида ривожланишида мухим туртки ролини уйнайди.

Россия Федерацияси Жиноят кодексида муаллифлик ху;у;ини узлаштириш натижасида муаллифга ёки бош;а ху;у; эгасига катта ми;дордаги зарар етказиладиган булса, икки юз минг рубл (27 млн сумдан орти;)гача ми;дорда жарима ёки 18 ой давомида айбдорнинг ойлик иш ха;и ёки бош;а даромадларидан ушлаб ;олиш ёки 480 соатгача мажбурий ишларга жалб этиш ёки олти ойгача ;амо; жазоси ;улланилади.

Агарда ю;оридаги но;онуний харакатлар олдиндан келишилган холда шахслар гурухи ёки уюшган гурух томонидан ёки жуда йирик ми;дорда ёки узининг хизмат лавозимидан фойдаланган холда содир этилган булса, беш йилгача мажбурий ишларга юбориш, олти йилгача озодликдан махрум ;илиш ва беш юз минг рублгача жарима ёки уч йилгача ойлик иш ха;и ёки айбланувчининг бош;а даромадларини ушлаб ;олиш билан биргаликда ёки уларни ;ушмаган холда жазо тайинланади. Россия ;онунчилигига кура, йирик ми;дор бу фонограмма ёки асарларнинг нусхалари ёки муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;лар объектларини фойдаланиш

(Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations """"" Special issue -1, №01 (2020) / ISSN 2181-1415

натижасида етказилган зарар юз минг рублгача бахоланса, жуда йирик ми;дор эса бир миллион рубл (138 млн сумдан орти;)га ;адар бахоланади [10].

Шунингдек, Беларусь Республикасининг Жиноят кодексида муаллифликка мажбурлаш ёки муаллифлик ху;у;ини узлаштирганлик учун жамоатчилик ишларига юбориш, жарима ёки икки йилгача ахло; тузатиш ишларига юбориш жазоси ;улланилади. Муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;лар объектларидан но;онуний фойдаланиш ёки но;онуний тар;атиш маъмурий жазо ;улланилганидан сунг бир йил ичида такроран айнан уша харакат содир этилса ёки бу харакатнинг ор;асидан йирик ми;дордаги даромад олинган булса жамоатчилик ишларига юбориш ёки жарима ёки уч йилгача озодликни чеклаш жазоси ёки икки йилгача озодликдан махрум ;илиш жазоси ;улланилади.

Россия Федерацияси ;онунчилиги каби Беларусь Республикасида хам ушбу но;онуний харакатлар олдиндан келишилган холда шахслар гурухи ёки уюшган гурух томонидан ёки узининг хизмат лавозимидан фойдаланган холда катта ми;дорда зарар етказиш натижасида содир этилган булса, жарима ёки беш йилгача булган муддатга ;амо;, озодликни чеклаш ёки озодликдан махрум ;илиш билан жазоланади [11].

Грузия жиноят ;онунчилигига кура, муаллифликни узлаштириш ёки хаммуаллифликка мажбурлаш жарима ёки икки йилгача булган ахло; тузатиш ишлари билан жазоланиши белгиланган. Ушбу хатти-харакатни куп бор содир этиш уч йилгача озодликни чеклаш ёки ушбу муддатга ;адар озодликдан махрум этиш билан жазоланади [12].

Мазкур мамлакатларнинг муаллифлик ху;у;ини бузганлик учун жавобгарликни белгилаш буйича тажрибаси хамда бугунги кунда телекоммуникация тармоги ор;али содир этилаётган муаллифлик ху;у;ини бузиш холатлари кенг учраётганлиги бу йуналишдаги амалдаги жиноят ;онунчилигимизда назарда тутилган нормаларни ;айтадан куриб чи;иш ва уни жахон тажрибасидан келиб чи;иб, мувофи;лаштириш талаб этилади. Хусусан, Жиноят кодексида муаллифликнинг узлаштирилгани учун хамда муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;ларнинг бузилганлиги учун алохида моддаларни киритиш лозим. Шу билан бирга, муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;ларни бузганлик учун жавобгарлик чораларини ошириш лозим.

Шу ма;садда, Жиноят кодексида асарлар ёки турдош ху;у;лар объектларидан ;онунга хилоф равишда фойдаланиш, худди шунингдек асарлар ёки турдош ху;у;лар объектларининг контрафакт нусхаларини такрорлаш, тар;атиш, барчанинг эътиборига етказиш ёхуд асарларнинг ёки турдош ху;у;лар объектларининг нусхаларида уларнинг тайёрловчилари ха;ида, уларни ишлаб чи;ариш жойлари тугрисида, шунингдек муаллифлик ху;у;ининг ва турдош ху;у;ларнинг эгалари ха;ида ёлгон ахборотни курсатиш, худди шунингдек, муаллифлик ху;у;ини ва турдош ху;у;ларни бош;ача тарзда бузиш куп ми;дорда зарар етказилишига сабаб булган та;дирда, белгиланадиган жарима ми;дорини ошириш, ёки ахло; тузатиш ишлари ёхуд озодликни чеклаш каби жазо санкцияларини ;уллаш ма;садга мувофи;дир.

Шуни алохида таъкидлаш лозимки, муаллифлик ва турдош ху;у;лар объектларининг контрафакт нусхаларини мусодара ;илиниши, "Муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;лар тугрисида"ги Цонуннинг 66-моддаси, Вазирлар Махкамасининг

2009 йил 15 июлдаги 200-сон ;арори билан тасди;ланган Давлат даромадига утказиладиган мол-мулкни олиб ;уйиш, сотиш ёки йу; ;илиб ташлаш тартиби тугрисидаги Низом хамда Адабий ва бадиий асарларни химоя ;илиш тугрисидаги Берн Конвенциясининг 16-моддасида келтирилган.

Ю;оридагиларга асосан, муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;лар мухофазасини таъминлаш буйича ани; уйланган ва мустахкам давлат сиёсатини ишлаб чи;иш талаб этилади. Шу билан бирга, ху;у;ни мухофаза ;илувчи органлар хам бозордаги барча контрафакт махсулотларни барчасини йу;отиш буйича чораларни куролмайди. Бунинг асосий сабабларидан яна бири суд, прокуратура ва бош;а ваколатли ташкилотлардаги сох,ага доир кадрларнинг етишмовчилигидир.

Муаллифлик ху;у;и мухофазасини таъминлаш бугунги кунда дунёнинг куплаб мамлакатлари учун долзарб ва ечими кутаётган мухим ахамиятга эга масалалардан биридир. Шу ну;таи-назардан, муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;ларни бузганлик учун жавобгарлик чораларининг белгиланиши ва кучайтирилиши ху;у; эгаларининг ;онуний манфаат ва ху;у;ларини мухофаза ;илиниши билан биргаликда жамиятда муаллифлик ху;у;ига нисбатан хурмат рухини шакллантиришда хам алохида ахамият касб этади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Узбекистон Республикасининг Фу;аролик кодекси. Т.; "Адолат" нашриёти. 2015 й., 153-б.

2. Узбекистон Республикасининг "Муаллифлик ху;у;и ва турдош ху;у;лар тугрисида"ги Цонуни.

3. "Гражданский кодекс Российской Федерации (часть четвертая)" от 18.12.2006 N 230-Ф3 (ред. от 23.05.2018).

4. Моргунова Е.А. Коллективное управление авторскими правами на современном этапе. М.; 2005 г. 120 стр.

5. Узбекистон Республикасининг "Электрон хисоблаш машиналари учун яратилган дастурлар ва маълумотлар базаларининг ху;у;ий химояси тугрисида"ги Цонуни

6. Цонун хужжатлари маълумотлари миллий базаси, 03.05.2019 й., 03/19/534/3046-сон.

7. www.wipo.int/wipolex/ru/treaties/text.jsp?file id=379915

8. https://ustr.gov/sites/default/files/2019 Special 301 Report.pdf

9. Толчёнова Ю.В. Уголовная ответственность за нарушение авторских и смежных прав. Дисс. на соискание учёной степени кан.юрид. наук. Москва-2010 г.

10. «Уголовный кодекс Российской Федерации» от 13.06.1996 N 63-Ф3 (ред. от 17.06.2019) (с изм. и доп., вступ. в силу с 01.07.2019)

11. http://pravo.by/document/?guid=3871&p0=hk9900275

12. http: //www.matsne.gov.ge

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.