Научная статья на тему 'ДОГОВОР ДОВЕРИТЕЛЬНОГО УПРАВЛЕНИЯ НЕДВИЖИМОСТЬЮ И ПЕРСПЕКТИВЫ ЕГО РАЗВИТИЯ'

ДОГОВОР ДОВЕРИТЕЛЬНОГО УПРАВЛЕНИЯ НЕДВИЖИМОСТЬЮ И ПЕРСПЕКТИВЫ ЕГО РАЗВИТИЯ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
119
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Review of law sciences
Область наук
Ключевые слова
траст / доверительное управление / законодательство / имущество / система права / собственник / элемент / закон / договор. / trust / trust management / legislation / property / legal system / owner / element / law / contract.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Топилдиев Бахромжон

В данной статье раскрывается сущность договора доверительного управления имуществом, занимающего особое место в системе гражданско-правовых договоров, с точки зрения перспектив его развития. Автором выдвигаются предложения по совершенствованию национального законодательства о договоре надежного управления имуществом на основе формирования института надежного управления в системе зарубежных стран.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROPERTY TRUST MANAGEMENT AGREEMENT AND PROSPECTS FOR ITS DEVELOPMENT

The article discusses the essence of the contract of trust management of property, which has a special place in the system of civil law contracts, and prospects for its development. Based on the formation of the institution of trust management in foreign countries, the author puts forward proposals to improve the national legislation on the property trust management agreement.

Текст научной работы на тему «ДОГОВОР ДОВЕРИТЕЛЬНОГО УПРАВЛЕНИЯ НЕДВИЖИМОСТЬЮ И ПЕРСПЕКТИВЫ ЕГО РАЗВИТИЯ»

12.00.03 - ФУКДООЛИК ХУКУКИ. ТAДБИРK0РЛИK ХУКУКИ. oилA хукуки. ХAЛKAР0 ХУСУСИЙ ХУКУК

UDC: 347.4(042)(575.1)

Топилдиев Бахромжон

Тошкент давлат юридик университети "Фукаролик хукуки" кафедраси профессори ю.ф.д.

МОЛ-МУЛКНИ ИШОНЧЛИ БОШ^АРИШ ШАРТНОМАСИ ВА УНИНГ РИВОЖЛАНИШ ИСТЩБОЛЛАРИ

Аннотация. Ушбумацолада фуцаролик-ууцуций шартномалар тизимидаузига хосуринга эга булган мол-мулкни ишончли бошцариш шартномасининг моуияти уни ривожлантириш истицболлари нуцтаи назардан ёритилган. Муаллиф хорижий мамлакатлар тизимида ишончли бошцариш институтини шаклланиш асосларидан келиб чициб мол-мулкни ишончли бошцариш шартномасига оид миллий цонунчиликни такомиллаштиришга оид таклифларни илгари суради.

Калит сузлар: Мол-мулк, ишончли бошцариш, шартнома, тарафлар, бошцарув муассиси, мажбурият, жавобгарлик, ишончли бошцарувчи.

Топилдиев Бахромжон

профессор кафедры «Гражданское право» Ташкентского государственного юридического университета, доктор юридических наук

ДОГОВОР ДОВЕРИТЕЛЬНОГО УПРАВЛЕНИЯ НЕДВИЖИМОСТЬЮ И ПЕРСПЕКТИВЫ

ЕГО РАЗВИТИЯ

Аннотация. В данной статье раскрывается сущность договора доверительного управления имуществом, занимающего особое место в системе гражданско-правовых договоров, с точки зрения перспектив его развития. Автором выдвигаются предложения по совершенствованию национального законодательства о договоре надежного управления имуществом на основе формирования института надежного управления в системе зарубежных стран.

Ключевые слова: траст, доверительное управление, законодательство, имущество, система права, собственник, элемент, закон, договор.

Topildiev Bakhromjon

Professor of the Department of Civil Law, Tashkent State Unversity of Law, Doctor of Sciences in Law

PROPERTY TRUST MANAGEMENT AGREEMENT AND PROSPECTS FOR ITS DEVELOPMENT

Abstract. The article discusses the essence of the contract of trust management of property, which has a special place in the system of civil law contracts, and prospects for its development. Based on the formation of the institution of trust management in foreign countries, the author puts forward proposals to improve the national legislation on the property trust management agreement.

Keywords: trust, trust management, legislation, property, legal system, owner, element, law, contract.

Мол-мулкни ишончли бошкариш институти ва мол-мулкни ишончли бошкариш шартномаси мохиятан узаро богликликдаги категориялар сана-лади. ФКнинг 850-моддасида мол-мулкни ишончли бошкаришнинг вужудга келиш асослари санаб утилган ва улардан дастлабкиси сифатида муассис билан ишончли бошкарувчи уртасида тузилади-ган мол-мулкни ишончли бошкариш шартномаси келтирилган. Гарчи ушбу моддада мол-мулкни ишончли бошкаришнинг вужудга келиш асослари сифатида бошка фактлар келтирилган бул-са-да, бошкарув муассиси ва ишончли бошкарувчи уртасидаги мол-мулкни ишончли бошкариш муносабатининг вужудга келиши учун шартнома тузилиши талаб этилади. Масалан, мол-мулкни ишончли бошкариш суд карори асо-сида жорий этилганида суд томонидан бошкарув муассиси, ишончли бошкарувчи ва фойда олувчи ким эканлиги х,амда мол-мулк фойда олувчининг манфаатларини кузлаб бошкарилиши хдкида-ги курсатма х,амда тарафлар уртасида шартнома тузилиши назарда тутилади. Шундай холатда ишончли бошкариш жорий этиладиган бошка асосларга х,ам тааллукли булади. Жумладан, ишончли бошкариш "васийлик ва хомийлик орга-нининг васийликка олинган шахснинг мол-мулки устидан васийлик белгилаш тугрисидаги карори" билан белгиланганда хамда васийлик органи ва васий уртасида тузилган шартнома тузилиши мумкин. Бу холат Узбекистан Республикасининг 2014 йил 2 январдаги "Васийлик ва хомийлик тугрисида'ги УРК^-364-сон конуни 35-моддасида назарда тутилган.

Мол-мулкни ишончли бошкариш шартномаси хукуки асосларининг ривожланиш боскичла-рига эътибор каратадиган булсак, Англия ко-нунчилигига мурожаат этиш талаб этилади. Чунки мол-мулкни ишончли бошкариш дастлаб айнан Англияда вужудга келган ва кейинчалик ривожланиб, бу институтга багишланган катор конунлар кабул килинган. Жумладан, 1925 йил 9 апрелда кабул килинган Англия ва Уэльсдаги ишончли мулкдорга оид конунчилик нормалари-ни мувофиклаштирувчи "Ишончли мулкдорлар тугрисида"ги, 1996 йилдаги "Кучмас мол-мул-книнг трасти ва ишончли мулкдорларни тайин-лаш тугрисида"ги, 1987 йилдаги "Трастларни тан олиш тугрисида"ги, 2000 йилдаги "Ишончли мулкдорлар тугрисида"ги конунларда мол-мулк-

ни ишончли бошкаришга оид мухим нормалар назарда тутилган.

Кейинчалик ушбу институт нафакат инглиз-америка хукук тизимига оид мамлакатларда, балки китъа хукуки амал килувчи мамлакатларда хам кулланила бошлади. Утган асрнинг охирги 20 йилларида мол-мулкни ишончли бошкаришга оид нормалар Россия, Германия, Япония, Нидер-ландия, Италия ва бошка мамлакатлар конунчили-гида уз ифодаси топди. Бирок ишончли бошкариш институти бу мамлакатларда анъанавий "тоза" куринишда ифодаланмади. Чунки рим хукуки асосида шаклланган хукукий тизимларда ишончли бошкариш институти узига хос тарзда хамда бошка нуктаи назар ва хукукий механизмлардан келиб чикиб конунчиликка киритилишига сабаб булди [1].

Бугунги кунда тадкикотчиларнинг аксарияти ишончли мулк ёки "тоза куринишдаги" трастни тавсифлаш учун куйидаги туртта элемент були-шини эътироф этишади:

а) ишончли мулк адолат хукуки асосида тар-тибга солинади;

б) бенефициарнинг мол-мулкка нисбатан хукуки адолат хукуки буйича химоя билан таъ-минланади;

в) ишончли мулкдорга мажбуриятлар адолат хукуки буйича юклатилади;

г) ишончли мулкдорнинг мажбуриятлари узи-нинг табиати буйича (ишонч, яъни фидуция асосида) ишонилиши [2].

Бирок трастнинг легал таърифи Англия ко-нунчилигида ва ушбу мамлакат суд амалиётида хам келтирилмаган. Англиялик муаллифларнинг аксарияти ушбу тушунчага нисбатан бир-бири-га ухшаш таърифни келтиришади. Жумладан, Э. Женкснинг фикрича, ишончли мулкдор халол ва уз ихтиёри билан уз зиммасига мажбуриятни олади, бирок конун агар ушбу мажбурият кабул килинган булса, уни бажариш мажбуриятини, яъни мулкни бошка шахс ёки шахслар манфаати учун халол эгалик килиш ва бошкариш мажбурия-тини юклайди [3].

А. Андерхиллнинг ёзишича, траст - бу мажбу-рият булиб, унга кура бир шахс (ишончли мулк-дор) унга бошка шахс (муассис) бошкарувга бер-ган мол-мулкни мажбурий ижро этишни талаб ки-лиш хукукига эга булган учинчи шахс (бенефици-ант)лар манфаатлари кузлаб бошкариши лозим [4].

Судья Хайтон "инглиз хукуки томонидан тар-тибга солинадиган трастни адолат хукуки буйича мажбурият булиб, бунда ишончли мулкдордан муассис ва фойда олувчи мулкни бошцариш буйича мажбуриятнинг адолат билан бошкаришни талаб килишга хакли" [5] эканлигини таъкидлай-ди.

Эътироф этиш лозимки, мол-мулкни ишончли бошцариш шартномаси Узбекистан фукаролик хукуки сохаси ва фани учун нисбатан янги институт хисобланади. Бундан ташкари, мазкур институт мулк хукукини тушунишга нисбатан китъа ва англо-америка хукук тизимидаги узаро фарклар-ни вужудга келитириши хам бугунги хукук ти-зимларининг уйгунлашуви шароитида алохида долзарбликка эга. Бунда англо-америка хукук тизимида траст деб номланувчи ва ашёвий хукукий институтлар тизимига кирувчи мол-мулк-ни ишончли бошкаришнинг китъа хукук тизими-га мансуб шартномавий конструкциялар тизими-даги мол-мулкни ишончли бошкариш шартнома-сининг ижобий ва салбий жихатларини аниклаш, уларни Узбекистон конунчилиги ва хукукни кул-лаш амалиётига жалб этиш цивилистика фани ол-дидаги вазифалардан биридир.

Траст институтининг тарихини урганган хукукшуносларнинг асосий кисми мол-мулкни ишончли бошкариш XII-XIII асрларда Англия-да вужудга келганлиги хакидаги фикрни илгари суришадилар. Маълумки, ер факат мерос буйича меросхурга утиб келган. Ер участкаларини бош-ка максадларда ажратиш учун турли тусиклар-дан утиш бир мунча кийинчиликларни келтириб чикарган. Натижада ушбу тусикларни туб маъ-нода "айланиб утиш" ва белгиланган нормаларни бузмаслик максадида траст институти вужудга келган [6, 7].

Масалан, мол-мулкни ишончли бошкариш институти жорий этилганидан кейин В.А. Дозор-цев "мол-мулкни ишончли бошкариш, "траст" ("траст" - ишонч) муносабатлари Англияда урта асрларда вужудга келганлигини, айрим мулкдор-ларнинг мулкка эгалик хукуки вужудга келиши учун амалдаги тусикларни айланиб утишига им-коният яратилиши учун мазкур институт инглиз конунчилигида вужудга келганлигини, айнан шу йул билангина мулкдор мулкка булган хукуки-ни мустахкамлаб олганлигини, яъни фикция ки-линганлигини" курсатиб утган. В.А. Дозорцев уз

фикрини давом эттириб, мулкка "траст" институти конун нормаларига киритилмасдан туриб, мол-мулкни ишончли бошкаришни расмий ха-рактерга эга булмаганлигини, акс холда конун бу-зилганлиги очикдан-очик куриниб колишлигини, мулкка норасмий эгалик килиш хукуки факатгина мулк эгаси билан "траст" субъекти уртасидаги узаро ишонч муносабатларидан келиб чикканли-гини кайд этади [8].

Тугри, айрим муаллифлар мол-мулкни ишонч-ли бошкариш рим хукукида мавжуд булган, деган фикрларни илгари суришади. Масалан, К.И. Скловский рим хукукини илгари сурувчилар (глоссаторлар)нинг тинимсиз харакатлари оркали урта асрларда мулкка нисбатан "булинган хукук" вужудга келганлигини, яъни мулк хукуки иккига - актив ва пассив хукуклар пайдо булганлигини айтиб утган.

К.И. Скловскийнинг фикрича, инглиз хукукидаги мол-мулкни ишончли бошкариш институти вужудга келишига рим хукуки таъси-ри хакидаги фикр-мулохазалари бошка хукук-шунослар томонидан деярли куллаб-кувватлан-маган [9].

Уз вактида Г.Ф. Шершеневич инглиз хукук тизимини тахлил килиш жараёнида инглиз хукуки мустакил ривожланганлигини, инглиз хукукининг асоси бевосита суд жараёнлари натижаларидан ке-либ чикканлигини айтиб утган [10]. Г.Ф. Шерше-невичнинг бу караши бошка олимлар томонидан куллаб-кувватланган. Суд тизимининг узига хос хусусиятлари натижасида Англияда мол-мулк-ни ишончли бошкариш вужудга келганлиги юза-сидан Е.А. Суханов куйидагиларни айтиб утган. "Мулкни бошкариш ишонилган шахс билан мулк эгаси уртасидаги узаро тулик ишонч адолат ту-шунчасининг бир булаги сифатида каралиши мумкинлиги, судлар эса вужудга келган низолар-ни хал килишда ушбу тушунчаларга купрок эъти-борларини каратишганликларини, судларнинг "адолат"ни "ишонч" тушунчаларига боглаганли-ги "Прецедент хукуки" - адолат хукуки амалда мавжудлигидан келиб чиккан [11]".

Ишончли бошкарувнинг вужудга келиши ва ривожланиши тарихини англо-америка хукукида куришимиз мумкин. Ушбу хукукда хам "траст" институти вужудга келиши ва ривожланиши инг-лиз суд тизимига ва адолат хукукига богликлиги кайд этилган.

Юридик адабиётларда [12] мол-мулкни ишонч-ли бошкаришнинг ривожланиш боскичлари турт-га булинганлигини кузатиш мумкин.

Биринчи боскич ерга булган махсус хукук-дан фойдаланиш. Бу хукук Норманд уруши (XI-XII асрлар)дан кейин вужудга келган. Аммо бу даврларда судлар мулкдорларнинг хукуклари-ни химоя килмаган. Мулкдорнинг "траст" бошка-рувчисига нисбатан етказилган зарарни ундириш хукуки мавжуд булмаган. Бу даврларда парламент турли конунларни ишлаб чикиб, амалга киритган булса-да, ушбу конунларда мулкдорнинг мулки-дан фойдаланаётган шахсга нисбатан хукуклари-ни белгиловчи нормалар мавжуд булмаган, балки мулкдор уз мулкини бошка шахс ишончли бошка-рувига беришини такикловчи нормалари булган холос. Масалан, 1376 йилдаги конунга кура карз-дорнинг ери кредитор томонидан олиб куйилиб, учинчи шахсга мол-мулкни ишончли бошкариш-га топшириши мумкинлиги, 1391 йилдаги конун-да мулкдор уз ерини диний ва бошка корпорация-ларга, узга жисмоний шахсларга ишониб бошка-ришга бериб куйган такдирда ерга булган хукуки бекор килиниши хакидаги нормалар киритилган.

Иккинчи боскич XV асрнинг бошларида бу-либ, феодалларга карши кураш воситаси сифати-да лорд-канцлерлар мулкни узга шахс томонидан бошкарилишига ишониш хукукини тан олди. Бу даврда "траст" хукуки суд томонидан химоялан-ди. "Траст" муносабатлардан келиб чикувчи бар-ча низолар адолат судларида хал килинган. Мулк, асосан ер майдонлари иккига ажратилган, яъни мулкдорга тегишли булган конуний мулк ва мулк бошкарилиши ишонилган шахснинг мулки -"адолатли" мулк.

Учинчи боскич Англияда 1536 йилда "Мол-мулкни ишончли бошкариш тугрисида'ги конун кабул килиниши билан боглик. Бу конунни кабул килишдан максад - мол-мулкни ишончли бошкаришнинг олдинги шаклини узгартириш ва бу институтнинг муайян хукукий муносабатларини тартибга солиш эди. Ушбу конун кабул килинганидан сунг "траст"дан келиб чикувчи барча низолар "адолат" судидан умумий юрисдикция судларига утган. Аммо конун ижроси лорд-канцлерда колган. Уз навбатида, лорд-канцлер "адолат" хукукига таяниб иш юритган. Умумий судлар конун нормаларига эмас, балки бирламчи хукук

- "адолат" хукукига таяниб колавердилар. XVII асрга келибгина мазкур конун нормаларига асосан иш юритиш бошланган. Бунда "траст" хукукий муносабатларни тартибга солиш умумий юрисдикция судларидан "адолат" судларига кайтган ва бу судлар "адолат" хукуки асосида низоларни хал кила бошлаган.

Туртинчи боскич XVII асрга тугри келади. Бу даврда феодал тизим бекор килинганидан сунг (1660) "траст" муносабатлари ер майдонларидан ташкари бошка мулк объектларга нисбатан хам кулланила бошланди. "Траст" замонлаштирилди ва хукуки доираси кенгайди.

Юкоридаги боскичлар мол-мулкни ишонч-ли бошкариш институтининг рим хукуки билан богликлик томони йуклигидан далолат беради. Бу институт бевосита Англиянинг ривожланиши, жамиятдаги синфлар уртасидаги муносабатларни тартибга солишга каратилган мансабдорларнинг хатти-харакатлари асосида вужудга келганли-гини курсатади. Дарвоке, Е.А. Суханов "би-рор-бир давлатда, Европада ва хатто Россия ко-нунчилиги тарихида хукук "умумий" хукукка ва "адолат" хукукига булинганлиги холати мавжуд булмаган"лигини баён килган [13]. Континентал хукукда "битта мулкка икки турдаги хукук були-ши мумкин эмас"лиги хакидаги норма мавжуд булган. Яъни мол-мулкка нисбатан мулк хукуки булиниши мумкин булмаган.

Фикримизча, мол-мулкни ишончли бошка-риш турли асосларга кура белгиланиши, чунончи, бу - васиятнома, шартнома булиши мумкин. Бу асосларда мулкни ишончли бошкараётган шахс ва мулкдорнинг манфаатлари назарда тутилган булади. Мол-мулкни ишончли бошкаришни бел-гилашда мулкдор мулкни ишончли бошкараёт-ган шахсга мулкни бошкариш билан боглик бул-ган барча хукукларни беради. Мулкдор мулкни ишончли бошкараётган шахсга бошкариш макса-дини белглаши ёки маълум бир фойда келтири-шини курсатган холда мулкни эркин бошкариш хукукини бериши мумкин.

Англо-америка хукукида мол-мулкни ишонч-ли бошкариш тушунчасининг асл мазмуни шун-дан иборатки, мулкни ишончли бошкарувчига бе-раётган шахс - таъсисчи (мулкдор) хисобланиб, у томонидан манфаатлари кузланган шахс - бенефициар булган. Бунда мулкдор уз мулкини бенефициар манфаати учун узга шахс бошкарувига

топширади. Бу холатда бенефициар мулкдорнинг узи хам булиши мумкин.

Бенефициар сифатида аник бир шахсгина бу-лиши шарт деган тушунча мавжуд эмас. Бенефициар ноаник шахслар булиши хам мумкин. Бундай "траст"лар оммавий траст деб хисобланади. Яъни хомийлик трастлари деб бахолаш хам мумкин. Масалан, трастлар согликни саклаш ёки маданий тадбирларни утказишда белгиланиши мумкин. Хусусий трастда маълум бир шахс манфаатлари кузда тутилса, унга карама-карши холатда жа-мият манфаатларини кузда тутувчи оммавий траст хам амалда кулланилиши мумкин [14].

Мулкни ишончли бошкариш (траст) хукукий муносабатлари англо-америка хукуки тизимига асосланган давлатларда мулк айланмасининг тур-ли йуналишларида кенг кулланилмокда. Хусусан, йирик корпорацияларни ташкил этишда мулкни ишончли бошкариш хукукидан кенг фойдаланил-мокда. Бу харакат 1892 йилда АКШ даги "Стандарт ойл" компаниясида бошланган. Киркта ком-паниянинг акциядорлари уз акцияларини бош-каришни "траст"га топшириш хакида битим ту-зишган. Акциядорлар бунинг эвазига мулкни бош-кариш ишонилган шахс билан улар уртасидаги муносабатларни тасдикловчи сертификатларга ва купрок даромадга эга булишган. Уз навбатида, мулкни бошкариш ишонилган шахслар компания ишларини юритиш хукукини олишган.

Кимматли когозлар портфели, пенсия жамгар-малари, иктисодий ночор (банкрот) ташкилотлар-нинг фаолиятини ташкил этишда хам "траст"-дан фойдаланилади. Холдинг компаниялари хам траст муносабатлари асосида ташкил этилади. Бундай компаниялар юридик шахс макомида бу-либ, бошка компанияларнинг акцияларини, мулк-ни бошкариш ишонилган шахсга олиб, ушбу ком-панияларнинг фаолиятини юритиш билан шугул-ланишадилар.

Ишончли бошкаришни конструктив шаклла-ри хам мавжуд. Яъни махсус ёки алохида ишонч тушунчаси амалиётда кулланилади. Трастнинг бундай шаклини принципал ва агент, компания ва унинг директорлари, шерикчилик аъзолари, ишонч билдирувчи шахс ва адвокат, васий ва васийлик-ка олинган шахс ва бошкалар уртасидаги муно-сабатларда куришимиз мумкин. Ишончли бош-кариш муносабатларида бир шахс бошка шахс-нинг манфаатлари учун харакат килиш билан шу

шахснинг хисобига бойлик орттириш имконияти-га эга булади [15].

Мазкур хукукий муносабатларнинг туб маъно-сида мулкни бошкариш ишонилган шахс мулкни бошкаришда ва мулк айланмасида шу мулкнинг мулкдори сифатида фаолият олиб боради. Ишонч-ли бошкарувчи мулкдан тулик фойдаланиши, шу мулк билан боглик турли битимлар тузиши мум-кин (мулкни тасарруф этиш, бегоналаштириш хукуки бундан мустасно). Мулкни бошкариш ишониб топширилган шахс мулкка нисбатан ту-лик мулк хукукига эга булмайди.

Ишончли бошкарувчи бошкарувга олган мулк буйича бенефициар олдида хисобот бериши шарт. Бундан ташкари, ишончли бошкарувчи мулкни бошкариш фаолиятидаги харажат ва сарфларни чикариб ташлагандан кейинги колган барча фой-дани бенефициарга топширишга мажбур.

Инглиз хукукида ишончли бошкарувчи томо-нидан хак туланмасдан фаолият юритиш прин-ципи мавжуд (шартномада мукофот берилиши назарда тутилиши мумкин), аммо АКШ хукукида хак эвазига фаолият юритиши назарда тутилган.

Трастга топширилган мол-мулк ишончли бош-карувчининг уз мулкидан алохида бошкарилиши керак. Уз мажбуриятларини лозим даражада ба-жармаслиги окибатида бенефициарга етказилган зарарни коплаш мажбурияти ишончли бошка-рувчи зиммасига юклатилади. Уз ваколатларини суиистеъмол килиниши холатларида ишончли бошкарувчининг жиноий жавобгарлиги масаласи хал килиниши хам мумкин.

Ташкил этилиши вактидаги белгиланган мак-садга эришилган, келишилган муддат тугаган, бенефициар вафот этган ва бошка холатларда мол-мулкни ишончли бошкариш муносабатлари тугалланган хисобланиб, шартнома бекор кили-нади. Бундай битимларни бекор килиш холатлари шартномада курсатиб утилади.

Мол-мулкни ишончли бошкаришдаги мулк-нинг кисмларга булиниши концепцияси "траст" хукукида мавжуд. Чунончи, мулкни бошкариш ва фойдаланиш кисми мулкни бошкариш ишо-ниб топширилган шахсга тегишли булса, иккин-чи кисми, яъни мулкдан фойдаланиш окибатида фойда ва даромад олиш кисми бенефициарда булади.

Канада конунчилиги англо-америка хукуки тизимига асосланса-да, мулкнинг кисмларга бу-

линиши концепциясига амал килмаслик холати мавжуд. Хусусан, Канаданинг Квебек улкасининг фукаролик хукукида траст муносабатлари тан олинмаган. Мазкур улканинг Фукаролик кодекси [16] 1260-1370-моддаларида фидуция (ишончга асосланиш) ва узганинг мулкини бошкариш муносабатлари батафсил ёритилган. Бунда таъсисчи уз мулкини ёки мулкининг кисмини ажратиб, бош-ка мулкни барпо этади. Аник максад учун ажра-тилган ушбу янги мулк фидуциар бошкарувчи-га топширилади. Фидуциар бошкарувчи мазкур мулкни кабул килади, ундан фойдаланади ва бош-каради. Ушбу мулкка нисбатан таъсисчи ва фидуциар мулкий хукукка эга булмайди (Квебек ФК нинг 1260, 1261-моддалари).

Фидуция шахсий ёки жамият манфаатлари учун таъсис этилади. Фидуция шахсий манфаат учун таъсис этилиши деганда мархум хотираси ёки бошка шахсий бирор-бир манфаат, пенсия таъминоти ёки акциядорлар, ходимлар, жамият ва ассоциация аъзолари фойда олишлари мак-сад килиб белгиланишини тушунмок лозим. Жа-мият манфаатлари учун таъсис этилган фидуция-да жамият ёки омма манфаатлари назарда тути-лади. Масалан, фидуциядан келган фойда кела-жакда белгиланган маданий, диний, маърифий ёки илмий тадбирлар учун сарфланади. Бунда таъсисчи ёки фидуциарнинг фойда олишлари ёки корхонани бошкаришлари асосий максад сифатида белгиланмайди (Квебек ФКнинг 1266, 1268-1270-моддалари).

Фидуциар бошкарувчи фидуциар мулкка нисбатан мулк хукукига эга булмайди. У факат узганинг мулкини бошкариш хукукидан фойдаланади, холос. Фидуциар бошкарувчи мулкни бошкариш билан боглик хужжатларни уз номидан юритади, мулкни назорат килади, мулкнинг мак-садли сакланишини таъминлаш чораларини кура-ди (Квебек ФКнинг 1278-моддаси).

Англо-америка хукук тизимига бир мунча зид нормаларнинг кириб келганлиги холатини Квебек фукаролик хукукидан ташкари, бошка англо-аме-рика ху^у^ тизимига асосланмаган давлатларнинг конунчилигида хам куришимиз мумкин. Масалан, Германия конунчилигига эътибор каратадиган булсак, Германияда хам мулкдор билан мулкдор-нинг мулкини бошкарувчи уртасидаги хукукий муносабатлар тартибга солинганлигини кайд эт-ган. "Бундай муносабатларда мулкдор - мулк

эгаси ёки узганинг мулкини бошкарувчи шахс булиши мумкин. Уларнинг муносабатлари узаро тузилган шартнома ёки бошка хужжатлар билан тартибга солинади. Мулкни бошкариш фаолияти-дан олинган фойда мулкдор билан мулкни бош-кариш ишонилган шахс уртасида таксимланади. Муносабатларнинг бундай формаси асосан мулк-дор - таъсисчининг юридик макомини мулкни бошкариш ишонилган шахсга утказишда фойда-ланилади". Масалан, мулкдор чет эл фукароси бу-либ, мулки турган давлат фукаролигини олмаган-лиги ёки ушбу давлат худудида фаолият юритиш имконияти йуклиги боис уни бошкара олмайди. Шу муносабат билан мулкини бошкаришни мулкни бошкариш ишонилган шахсга юклайди [16].

Хулоса килиб айтганда, англо-америка хукук тизими китъа хукук тизимидан фаркли равишда мол-мулкка нисбатан мулк хукукининг булиниш принципи амал килган. Бунда мулк хукуки мулк-дор ва у билан шартнома тузувчи шахс уртасида булиниши мумкин ва окибатда бу холат мулкдор-нинг мулк хукукига муайян маънода хавф солади. Англо-америка хукукидан фаркли равишда китъа хукук тизимида мулк хукукининг ягона ва бу-линмаслиги амал килади хамда муайян маънода мулкдор хукукининг устуворлигини таъминлай-ди. Бирок кейинги пайтларда бутун дунё хукук тизимидаги уйгунлашув хукук тизимларининг якинлашувига сезиларли таъсир курсатмокдаки, бу холат англо-америка хукук тизимидаги трастга хос булган хукукий механизмларни урганиш ва тадкик этиш заруриятини курсатади.

Мол-мулкни ишончли бошкариш шартнома-сига оид коидаларнинг тадрижий ривожланиш боскичида ушбу шартноманинг муайян белгилари фукаролик хукукида бир катор конструкцияларда, хусусан, "фукарони бедарак йуколган деб топиш", "васийлик ва хомийлик", "васиятнинг ижрочиси" каби фукаролик-хукукий муносабатларда кулла-нилганлиги, бирок том маънода ушбу конструкция-ларнинг тайинланиш максади ва амалга оширили-ши тартиби маъмурий-хукукий элементлар билан аралашганлигини таъкидлаб утиш зарур. Фукаро-лик-хукукий нуктаи назардан ишончли бошкариш эса умумий хукук тизимидан траст институти кои-даларнинг китъа хукук тизимига мослаштириб кабул килиниши билан боглик булиб, бунинг асоси эса икки тарафлама ва учта субъект иштирок эта-диган шартнома хисобланади.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. Сокол П.В., Шакирова М.Р. Правовая природа институтов траста (доверительной собственности) и доверительного управления: опыт компаративистского исследования // Нотариальный вестник / http://old.notariat.ru/start.htm / 07.04.2011.

2. Thomas G., Hudson A. The law of trusts. - N.Y., 2004. - P. 13 / Беневоленская З.Э. Определение, классификация видов и квалифицирующие признаки доверительной собственности (траста) по праву Великобритании // Журнал российского права. - 2008. - № 9. - С. 32.

3. Дженкс Э. Английское право / Михеева Л.Ю. Доверительное управление имуществом. -М.: 1999. - С. 5.

4. McLoughlin P., Rendell K. Law of Trusts / Фунтикова Н.В. О регулировании доверительной собственности и договора доверительного управления имуществом // Журнал российского права. - 2002. - № 12. - С. 85.

5. Hayton D.J. Developing the obligation characteristic of the trust // The Law Quarterly rewiew. 2001. -P. 107.

6. Гражданское и торговое право капиталистических государств: Учебник. 2-е издание, перераб. доп. - М.: 1992. - С. 236.

7. Нарышикина Р.Л. Доверительная собственность в гражданском праве Англии и США. -М.: 1965. - С. 4.

8. Дозорцева В.А. Доверительное управление имуществом (глава 53) // Гражданский кодекс РФ. Ч. 2. Текст, комментарии, алфовитно-предметный указатель / Под. ред. О.М. Козырь, А.Л. Маковского, С.А. Хахлова. - М.: 1996. - С. 530.

9. Скловский К.И. Собственность в гражданском праве. - Ставрополь, 1994. - С. 72.

10. Шершеневич Г.Ф.Учебник русского гражданского права. Девятое издание. - М.: 1911. - С. 36.

11. Гражданское право. В 2 т. Т. II. Полутом 2: Учеб. - М.: Статут, 2003. - С. 490-491.

12. Austin Wakeman Scott and Austin Wakeman Scott, Jr. Select Cases and Other Authorities on the law of trusts. Fifth Edition. - Boston, Toronto. 1966. - P. 2-3.

13. Гражданское право. В 2 т. Т. II. Полутом 2: Учеб. - С. 491.

14. Гражданское и торговое прово капиталистических государств: Учебник. - М.: 1993. - С. 236, 240.

15. Сенюк Г.В. Доверительное управление имуществом: некоторые проблемы теории и практики // Нотариус. - 2011. - № 6. - С. 30-35.

16. Гражданский кодекс Квабека. - М., 1999. - С. 202-220.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.