Dizel yoqilg‘isini gidrotozalash jarayonini boshqarish tizimini akar usuli yordamida sintez qilish Текст научной статьи по специальности «Электротехника, электронная техника, информационные технологии»

UDC: 681.542.2(045)(575.1)

DOI: https://dx.doi.org/10.36522/2181-9637-2024-1-4 EDN: https://elibrary.ru/brnbaz

DIZEL YOQILGISINI GIDROTOZALASH JARAYONINI BOSHQARISH TIZIMINI AKAR USULI YORDAMIDA SINTEZ QILISH

Usmanov Komil Isroilovich

texnika fanlari bo'yicha falsafa doktori (PhD), katta o'qituvchi,

ORCID: 0000-0002-6400-1200, e-mail: fuzzylogicrules@ gmail.com

Toshkent kimyo-texnologiya instituti

Annotatsiya. Jahonda texnologik jarayonlarni boshqarish tizimlarini takomillashtirish, xususan, neftni qayta ishlash korxonalarida sinergetikyondashuv usullaridan foydalanishni joriy etish orqali yuqori sifatli mahsulotlar olish uchun ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Real sharoitda ishlab chiqarish jarayonlari murakkabxususiyatga ega bo'lib, u turlixildagi tashqi va ichki ta'sirlar ostida bo'ladi. Shu va boshqa ta'sirlarning noaniqligi, texnologikparametrlarning o'zaro bog'liqligi hamda ularning nochiziqlilikxususiyatlariyuqori sifatli boshqarish tiziminiyaratish masalasini murakkablashtiradi. Shu jihatdan neft mahsulotlariga ishlov berish, xususan, dizelyoqilg'isinigidrotozalashjarayoninizamonaviy boshqarish usullaridan biri bo'lgan sinergetikyondashuv asosida boshqarish tizimlarini takomillashtirishga alohida e'tibor berilmoqda.

Kalit so'zlar: sinergetik sintez, dizel yoqilg'isini gidrotozalash, kimyoviy reaktor, matematik model, AKAR usuli, agregir makroo'zgaruvchi, funksional tenglama, Matlab, SCADA tizimi, Trase Mode.

СИНТЕЗ СИСТЕМЫ УПРАВЛЕНИЯ ПРОЦЕССОМ ГИДРООЧИСТКИ ДИЗЕЛЬНОГО ТОПЛИВА МЕТОДОМ АКАР

Усманов Комил Исроилович

доктор философии по техническим наукам, старший преподаватель

Ташкентский химико-технологический институт

Аннотация. В мире проводятся научные исследования по совершенствованию систем управления технологическими процессами, в частности по получению высококачественной продукции за счёт внедрения методов синергетического подхода на нефтеперерабатывающих предприятиях. В реальных условиях производственные процессы имеют сложный характер и подвержены различным внешним и внутренним воздействиям. Неопределённость этих и других эффектов, взаимозависимость технологических параметров и их нелинейность усложняют задачу создания качественной системы управления. С этой точки зрения, особое внимание уделяется совершенствованию систем управления на основе синергетического подхода, который является одним из современных методов управления переработкой нефтепродуктов, особенно гидроочисткой дизельного топлива.

Ключевые слова: синергетический синтез, гидроочистка дизельного топлива, химический реактор, математическая модель, метод АКАР, агрегированная макропеременная, функциональное уравнение, Matlab, система SCADA, Trace Mode.

SYNTHESIS OF CONTROL SYSTEM OF DIESEL FUEL HYDROTREATING PROCESS BY ADAR METHOD

Usmanov Komil Isroilovich

Doctor of Philosophy in Technical Sciences (PhD), Senior Lecturer

Tashkent Institute of Chemical Technology

Abstract. Scientific research is taking place around the world to improve process control systems, in particular, to obtain high-quality products through introduction of synergetic approach methods at oil refineries. In real conditions, production processes are complex and subject to various external and internal effects. The uncertainty of these and other impacts, the interdependence of technological parameters and

H^TH6ocnHK^HTHpoBaHHe/citation: Usmanov, K. (2024). Synthesis of Control System of Diesel Fuel Hydrotreating ,5 Process by ADAR Method (In Uzbek). Science and Innovative Development, 7(1),45-53. doi:10.36522/2181-9637-2024- 45 1-4

Kelib tushgan/ Получено/ Received: 28.12.2023

Цабул цилинган/

Принято/Accepted:

09.01.2024

Натр этилган/ Опубликовано/ Published: 08.02.2024

their nonlmearity complicate the task of creating a high-quality control system. From this point of view, special attention is paid to the improvement of management systems based on the synergetic approach, which is one of the modern methods of management of refining petroleum products, especially diesel hydrotreating. Keywords: synergetic synthesis, hydrotreating of diesel fuel, chemical reactor, mathematical model, ADAR method, aggregate macro-variable, functional equation, Matlab, SCADA system, Trace Mode.

Kirish

Jahonda mavjud zamonaviy murakkab texnik tizimlar o'zida muayyan texnologik funksiyalarni bajaradigan va o'zaro bir-biri bilan energiya, moddalar va ma'lumotlar almashinadigan jarayonlardan iborat turli xil ost tizimlar kompleksini tashkil qiladi. Hozirda neftni qayta ishlash zavodlaridagi asosiy vazifalardan biri mahsulot sifatini yaxshilash hamda unumdorlikni oshirishdan iborat. Bunda avtonomlik, moslashuvchanlik, ishonchlilik va noaniqlik sharoitlarida yuqori ko'rsatkichga ega bo'lgan turli boshqarish tizimlarini yaratish masalasi yuzaga keladi. Murakkab texnologik jarayonlarni boshqarish, xususan, dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayonini boshqarish sifatini oshirishda dastlab jarayonga ta'sir etuvchi asosiy omillar, ularning o'zaro bog'liqligi va ta'sirini aniqlash zaruriyati tug'iladi. Kimyo sanoatida kimyoviy reaksiyasi, termodinamik xususiyatlari, kinetik tavsiflari, tarkib va boshqa ko'rsatkichlari bo'yicha bir-biridan farq qiladigan turlicha kimyoviy jarayonlar sodir bo'ladi.

Dizel yoqilg'isini gidrotozalash neftni qayta ishlash jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi. Gidrotozalashning asosiy maqsadi yoqilg'i sifatini oshirish, uni oltingugurt, azot va kislorod birikmalaridan tozalashdan iboratdir. Shu nuqtai nazardan dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayoni xususiyatlarini o'rganishda nafaqat unga ta'sir etuvchi tashqi omillar, balki jarayonning fizikaviy xususiyatlarini ham hisobga olish ishlab chiqiladigan matematik model aniqligini yanada oshiradi. Ushbu omillarni hisobga olish asosida boshqarish tizimini ishlab chiqish jarayoni texnologik reglamentga mos bo'lishini ta'minlash imkonini beradi.

Hozirgi kunda dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayonini matematik modellashtirish avtomatlashtirilgan boshqarish tizimlarini qurishga mo'ljallangan muhim ilmiy-texnik masalalardan biri hisoblanadi. Bunda parametrlarning qiymatlarini hisoblash uchun kirish o'zgaruvchilari xususiyatini matematik tahlil qilish zaruriyati tug'iladi. Shuningdek, obyektdagi jarayonlarning o'zaro aloqalarini hisobga olishning murakkabligi bilan ta'riflanadigan dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayonini modellashtirish va u asosida boshqarish murakkab masalalardan biridir. Bunday holatda sodir bo'layotgan asosiy kimyoviy jarayonlar va ularning tezligini inobatga olish zarur. Shu bilan birga, dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayonidagi texnologik parametrlarni boshqarishda foydalaniladigan modelning absolyut aniqligi muhim ahamiyat kasb etmaydi, balki uning stabilligini yuqori sifatli ta'minlash algoritmlari asosida sintezlash masalasi mavjud bo'lishi lozim. Shuning uchun chiqish kattaligini nominal qiymatlarda (texnologik reglamentga mos ravishda) ushlab turish va jarayonlarda sodir bo'ladigan noaniqliklarni hisobga olish muhimdir. Sinergetik boshqarish nazariyasining asosiy xususiyatlari shundan iboratki, u sintezlash masalalarini yechishda nochiziqli obyektlarning tabiiy xususiyatlarini hisobga olish va boshqarishning yangi qonuniyatlarini yaratish imkonini beradi.

Mazkur tadqiqot ishida nochiziqli xususiyatga ega bo'lgan dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayonini boshqarishda sinergetik yondashuv usullaridan foydalanish imkoniyatlari ko'rib chiqilgan. Bu jarayonni boshqarish algoritmlarini ishlab chiqish uning bir qator muhim xususiyati bilan murakkablashadi, jumladan, obyektda nochiziqlilik xususiyatlari va o'zaro bog'liq bo'lgan uzatish kanallari mavjudligi, ko'p o'lchamlilik, matematik modelning

noaniqligi, to'g'ridan-to'g'ri holatni o'zgartirish imkoniyati, qurilmaga kirayotgan xomashyo oqimlarining xususiyatlari barqaror emasligi, texnologik jarayon faqatgina o'lchanuvchi parametrlari bo'yicha amalga oshirilganligi, jarayonning bir qator asosiy parametrlarini tezkor ravishda o'lchab bo'lmasligi, qurilmaga kelib tushayotgan vodorod va dizel yoqilg'isi miqdorining nostabilligi sababli jarayonni sifatli boshqarib bo'lmasligi, tashqi ta'sirlarning nazoratsiz qolishi va gidrotozalashda kechadigan jarayonning nostatsionarligi va h. k.

Neft-gaz sanoatida dizel yoqilg'isini olish jarayoni murakkab kimyoviy reaksiyalar soni, termodinamik ko'rsatkichlar kabi xususiyatlari bilan boshqalaridan keskin farq qiladi. Nochiziqlilik xususiyatga ega bo'lgan dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayonini boshqarish masalalari tahlili shuni ko'rsatdiki, bu bo'yicha chop etilgan materiallar tahlili yetarlicha emas. Ularda, asosan, jarayonning ayrim bloklarigagina ahamiyat berilgan. Texnologik jarayon tahlili natijasiga ko'ra, dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayoni murakkab xarakterga ega. Har bir blokning avtomatlashtirilgan darajasi zamonaviy talablarga javob bermaydi.

Shu bilan birga, dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayonining xususiyatlari, jumladan, uning parametrlari nochiziqligi va dinamik o'zgaruvchanligini hisobga olgan holda, yuqori samarali boshqarish tizimini yaratishning axborot texnologiyalari yutuqlaridan foydalanib, zamonaviy boshqarish usullari va algoritmlarini ishlab chiqish zarur. Bu esa dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayonining zamonaviy boshqarish usullaridan biri bo'lgan sinergetik yondashuv nazariyasi usullari asosida boshqarish tizimining agregirlashgan rostlagichlarini analitik konstruksiyalash algoritmlarini yaratish va uni takomillashtirishni taqozo qiladi.

Hozirda mavjud klassik boshqarish tizimlari ma'lum omillarni hisobga olmaydi. Bu omillarga reaktordan chiqadigan mahsulot tarkibidagi oltingugurt konsentratsiyasi, katalizator aktivligi ozayishi, reaktordagi haroratning hosil bo'ladigan gazga bog'liq bo'lishi, dizel yoqilg'isining murakkab o'zgarishi va hokazolar kiradi. Shuning uchun yuqori sifatli dizel yoqilg'isini olishda reaktor blokida sodir bo'ladigan jarayonga ta'sir etuvchi asosiy omillar va ularning o'zaro bog'liqligini aniqlash talab etiladi. Umumlashgan holda, reaktorli blokning funksional sxemasini quyidagicha tasvirlash mumkin (1-rasm).

Toza VSG

PECH MM

REAKTOR MM

IP M L2 M

Qizigan VSG stabillash koloimasiga

Stabil DYo stabillash kolonnasidan

A

Xavo

Toza VSG

VSG retsikldan

IA1

MM

DYo fraksiyasi

Qidrooltingugurtsizlash gan aralashma

Stabil DYo

1-rasm. Reaktorli blok matematik modelining blok-sxemasi

Dizel yoqilg'isining sifat ko'rsatkichlariga gidrotozalash jarayoni katta ta'sir ko'rsatadi. Bu jarayonda kimyoviy reaktor sodir bo'lib, u nochiziqli xususiyatga ega va gidrotozalash

jarayoni qaytar kimyoviy reaksiya beradi. Yana shuni ham aytib o'tish kerakki, olingan texnologik jarayon nochiziqli xususiyatli hamda ko'p boshqarishli obyekt bo'lib, bunda undagi hamma ko'rsatkichlarni tezkorlikda aniqlash imkoni yo'q.

Shu bois yuqori samaradorlikka ega boshqarish tizimini yaratishda vujudga keladigan texnologik jarayon xususiyatlarini hisobga oladigan matematik model ishlab chiqilgan. Dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayoni murakkab xususiyatli bo'lib, bunda 2 bosqichli kimyoviy reaksiya yuzaga keladi:

M + H2 —^ УВ + H2 S

T + 2H2-2^ УВ + H2 S (1)

Bu yerda kirish reagentlari, reaksiya mahsulotlari, kimyoviy reaksiya jarayonidagi tezlik o'zgarmaslari keltirilgan.

O'zaro ta'sir qonuniga asosan, har bir bosqichning kimyoviy reaksiya tezliklari quyidagicha:

^ = *2 = k2 X1 X3

Bu yerda komponentlar molyar konsentratsiyasi va kimyoviy reaksiya tezliklari konstantalari berilgan.

Dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayoni kimyoviy reaktor boshqaruv obyekti sifatida ko'p o'lchamli va nochiziqli bo'lganligi uchun quyida ularning optimal ishlash rejimini ta'minlaydigan boshqarish tizimlarini sintezlash masalasini ko'rib chiqamiz.

Material va metodlar

Kimyoviy reaktor o'zida murakkab ko'p pog'onali iyerarxik fizik-kimyoviy tizimni tashkil etadi.

Kimyoviy reaktor dinamikasining matematik modeli reaktordagi har bir komponentning material balans tenglamasi, reaksion aralashmaning issiqlik balans tenglamasi va qobiqdagi sovituvchi agentdan tashkil topgan.

Reaktor dinamikasini ifodalovchi matematik model reagentning material va issiqlik balans, shuningdek, qobig'idagi sovituvchi agent tenglamalar bilan tavsiflanadi:

f = ß I Gi'xiP G'xi 1 V V '

*2 = Grx^ G.X2 2 V V '

*3 — Rs GX3, 6 V

X4 — n G'x* ПД , 4 V

*5 r .vKupl г .vKup2

1 V V

X6 Г .ymP Г .УШР V исв 6 исв 6 1

1 Уев Уев

(2)

G ■xs AH1-k1-x1-x2+AH2-k2-xi-x3 KT-FT-(xs-x6)

p-C

Vp-C

Усв'Рсв'Ссв

Bu yerda:

R1 = - k1 ' X1 ' X2 - k2 ' X1 ' X3 - k3 ' X1 ' X4' R2 = - k2 ' X1 ' X2' R3 = k1 ' X1 ' X2 - k2 ' X1 ' X3 ' X4' R4 = k2 '

• X1 ' X3 - k3 ' X1 ' X4 - komponentlar reaksiyalari tezligi;

AH., i = 1, ..., 3 - reaksiya qismlariga oid bo'lgan issiqlik samaradorligi, reaktorga kiruvchi reagentlar sarfi qo'shilmasi;

KT - devordagi issiqlik o'tkazuvchanlik koeffitsiyenti; FT - qurilmaning issiqlik almashinuvchanlik yuzasi; p,C - reaksion komponent zichligi va issiqlik sig'imi; psv, Csv - sovitish agenti zichligi va issiqlik sig'imi.

Boshqaruvchi ta'sirlar sifatida B reagentning kirish oqimi va sovituvchi agent sarflari tanlab olindi: u1 = G2, u2 = Gs.

Tenglamalar tizimi modeli quyidagi ko'rinishga ega:

v — в a. Gl'xi'P G xl

ЛI — xl-i "1----1

11 V V

Gx 2 x*"9

= ~ + • Щ> v - ff -fLZl

x3 — к3 у '

• _ n G-x4

X4 — K4 —,

. _ G1XçUpl G -xs AH1-k1-x1-x2+AH2-k2-x1-x3+AH3-k3-x1-x4, Kt-Ft-(,xs-x6) шх™р2

Xr —----1-----1--- 111 ,

V V p-C Vp-C V 1

_ KT-FT-(xs-x6) , (*ГР-*6) Xß —--1 * LI2

- Vce ' Pee ' Ссе Усе

(3)

Reaktordagi modda konsentratsiyasi va haroratini skalyar boshqarish qonunlarining natijasi keltirilgan. Konsentratsiya va haroratni bir vaqtda boshqarish uchun vektorli boshqarish tizimining sintezi bundan-da asosiy masaladir.

Kimyoviy reaktorni vektorli boshqarish qonuni yordamida, chiqishidagi asosiy komponent konsentratsiyasi hamda qurilmadagi aralashma haroratining barqaror holatini ta'minlaydi.

(3) obyektning matematik modeli ikki tashqi boshqaruvchan ta'sirli u1 = G2 va u2 = Gcg bo'lib, invariant xilma-xillik (attraktorlar) bilan AKAR usuli ishlatiladi.

Birinchisi - tizim texnologik talablarini ifodalovchi va ikkinchisi - x6 hamda rostlanuvchi kattalik x5 larning o'zaro bog'liqligini aniqlaydigan ikkita agregir makroo'zgaruvchilarni kiritamiz:

^ = x4 -x4, ^ = x6 + V • (x5) (4)

Bu yerda v1 • (x5) - funksiya (4) yirik o'zgaruvchi AKAR usulining asosiy funksional ifodasini qanoatlantirishi lozim:

Wt) + ^i(t) = 0, i = 1,2 (5)

Boshqarish qonuni u = (u1, u2)T sintezlashda yirik o'zgaruvchilar ф1, ф2 ni funksional tenglama (5) ga joylab, zaruriy ifodalarga ega bo'ladi:

(3) obyekt tenglamasini hisobga olib, bu ifodalar quyidagi ko'rinishga keladi:

Т (R - b, x - bxu) + x - -, = 0, (6)

4 24 3 4 1-" 4 4 , J

/?2 (*5 - *б) + bl(xK6UPl - *6>2 + ^ • if S + ßlX6 + (хГ2 - *s)Ml)

+ x5 + vx = О

Bu yerda/5 = ^ k ххх2 + а2 ^ + а k х4 + Ь2 х™" 1 - [ß + Ь2]х5

(6) dan foydalanib, boshqarish qonuni uchun ifodani quyidagi ko'rinishda hosil qilamiz:

u2 =

Щ = . + T—— - T-, [7)

l\ ■ t>3 ■ x4 03 • X4 Ь3

(*7 + Vi) 02 Об - *7) ÖVi [/6 + ß1 ■ X7 + (X™P - X6) ■ Ь3 ■ Щ]

T2-b1- (x*up - x7) 63 • (x™p - x7) дх6 ' Ъг ■ (x™p - x7)

Shunday qilib, AKAR usuli fazoviy nuqtani ixtiyoriy holatidan kerakli fazo trayektoriyasiga o'tkazishni ta'minlovchi boshqaruv signalini sintezlash imkonini berib, boshqarish tizimining asimptotik turg'unligi ta'minlanadi.

Tadqiqot natijalari

Taklif etilgan texnologik jarayonlarni avtomatlashtirilgan boshqarish tizimida (TJABT) obyekt parametrlarini masofadan nazorat qilish va boshqarish, boshqarish obyektiga ta'sir etuvchi ma'lumotlarni qayta ishlash va u asosida boshqarish signallarini ishlab chiqish funksiyalari mavjud.

Dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayoni texnologik parametrlarini barqarorlashtirish tizimining maqsadi texnologik parametrlarni nominal rejimda barqarorlashtirishni ta'minlaydigan boshqariladigan material oqimlari tezligi qiymatini hisoblashdir. Ushbu tizim tomonidan material oqimining hisoblangan qiymatlari lokal avtomatik boshqarish tizimlari uchun topshiriq sanaladi.

Shunday qilib, kimyoviy reaktor boshqarish tizimlari AKAR usuli yordamida sintezlandi. AKAR usuli boshqarish tizimlarini algoritmik sintezlashda yangi zamonaviy usullardan biri bo'lib, obyektning nochiziqli matematik modelini chiziqlantirmasdan boshqarish qonunlarini analitik sintezlashga tayanadi.

Kompyuter modeli orqali berk tizim «kimyoviy reaktor-rostlagich» turli xildagi tashqi va ichki ta'sirlarda boshqarish mumkinligi va asimptotik turg'unlikni ko'rsatdi. Olingan natijalar AKAR usuli samaradorligi va nochiziqli, ko'p o'lchamli va ko'p bog'lanishli texnologik obyektlarni algoritmik sintezlash masalalarini yechish imkonini beradi.

Kimyoviy reaktorning optimal ishlash rejimi reaksion aralashma temperaturasi va chiqishdagi mahsulot konsetratsiyasi qiymatini ushlab turish yo'li bilan ta'minlanadi.

Ma'lumotlarni yig'ish va qayta ishlash uchun SCADA tizimida Trase Mode foydalanuvchi interfeysi dispetcherli boshqarish uchun ishlab chiqilgan.

Foydalanuvchi interfeys konsentratsiyaning berilgan va reaktor kirish oqimlari qiymatini o'zgartirish, rostlagichlar parametrini sozlash hamda qo'lda boshqarishga o'tish imkonini beradi. Shuningdek, foydalanuvchi interfeysi orqali o'tish jarayonlari grafiklarini kuzatish mumkin.

Shunday qilib, foydalanuvchi interfeysi kimyoviy reaktorning ishlashini tadqiq qilish uchun barcha kerakli xususiyatlarga ega. U reaktorning statik va dinamik xususiyatlarini o'rganish, shuningdek, vodorod konsentratsiyasini apparatdan chiqishda nazorat qilish uchun o'tish jarayonlarini olishda ishlatilishi mumkin. Foydalanuvchi interfeysi 2-rasmda ko'rsatilgan.

2-rasm. Dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayoni mnemosxemasi

0.7 0.6

£ 0.5

rn

Ü 0.4

ф

С

-2 0.3 0.2 0.1 0

50

100

150 200

vaqt minut

250

300

3-rasm. Pog'onali turtki berilgandagi boshqarish va chiqish parametrlarining o'tish

xarakteristikalari

380 360 340

m 320

£S

3

Ts 300

Ф CP

о 280 I-

260 240 220

50

100 150 200

vaqt (minut)

250

300

4-rasm. Pog'onali turtki berilgandagi boshqarish va chiqish parametrlarining o'tish

xarakteristikalari

0

Jadval

Laboratoriya tahlillari va imitatsion tajriba natijalarining solishtirma tahlili

Komponentlar nomi Kimyoviy reaktordan chiqishdagi dizel yoqilg'isi tarkibi, mol ulushida Nisbiy xatolik

Laboratoriya ma'lumotlari Hisoblash natijalari

M 0,40616298 0,4002 1,49

H 2 0,56342616 0,5604 0,54

УВ 0,55184383 0,5497 0,39

HS 0,0918 0,0917 0,09

Yaratilgan matematik modellarga asoslangan dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayonini boshqarish tizimi quyidagilarni ta'minlash imkonini beradi, ya'ni:

1) vodorod isrofining kamayishi;

2) maqsadli ko'zda tutilgan mahsulot tozalangan dizel yoqilg'isi tarkibidagi oltingugurt miqdorining kamayishi.

Xulosalar

Sinergetik boshqarish usullari yordamida dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayonidagi kimyoviy reaktorda temperatura va konsentratsiyani barqarorlashni ta'minlaydigan analitik ko'rinishdagi nochiziqli boshqarish qonunlari ishlab chiqilgan bo'lib, bu o'z-o'zini tashkil etish xususiyatiga ega boshqarish qonunlarini yaratish imkonini beradi.

O'tish jarayoni grafiklaridan ko'rinib turibdiki (3-, 4-rasm), qo'zg'altiruvchi tashqi ta'sir mavjud bo'lganda, sinergetik rostlagichli boshqarish tizimi barqaror ishlaydi va boshqarish obyektini bir holatdan ikkinchisiga yetarli tezlikda o'tkazadi.

Imitatsion tajriba natijalari shuni ko'rsatdiki, tashqi g'alayonlar noaniqligi sharoitida sinergetik rostlagichli boshqarish tizimi o'z barqarorligi va boshqaruvning talab qilinadigan sifatini ta'minlaydi. Dizel yoqilg'isini gidrotozalash jarayonini boshqarishda ishlab chiqilgan sinergetik yondashuv asosida boshqarish tizimining qo'llanilishi natijasida vodorod sarfini 0,9 %, energiya sarfini 1,2 %ga kamaytirishga erishilgan. Bu esa ishlab chiqarishning texnik-iqtisodiy ko'rsatkichlarini sezilarli darajada oshirishga olib keladi.

REFERENCES

1. GOST 32511-2013 (2019). Diesel fuel EURO. Technical conditions (p. 39). Moscow: Standardinform.

2. Kafarov, V., Dorokhov, I., & Koltsova, E. (1993). System analysis of chemical technology. Moscow: Nauka.

3. Kharish, I. (2011). Synergetic method of synthesis of control systems for chemical batch reactors. South Federal University News Izvestiya. Technical sciences(6), 94-100.

4. Kolesnikov, A. (1994) Synergetic theory of management (344 p.). Moscow: Energoatomizdat.

5. Labutin, A.N., et al. (2018). Synergetic synthesis of the effective complex "reactor-control system". Modern Science-Intensive Technologies. Regional application, 4(56), 36-43.

6. Labutin, A., & Nevinitsyn, V. (2016). Analytical synthesis of chemical reactor control system. IJAS, 6(1), 27-37.

7. Nevinitsyn, V., et al. (2017). System analysis of a chemical reactor as a control object. Proceedings of higher educational institutions. Chemistry and Chemical Technology, 60(9), 92-99.

8. Rudenko, A. (1994). Increasing the efficiency of hydrotreating of diesel fuel. Actual problems of humanities and natural sciences(5-1), 25-27.

9. Sidikov, I., Usmanov, K.I., & Yakubova, N. (2020). Nochiziqli dinamik obyektlarni sinergetik boshqarish usulidan foydalanib sintezlash. Descendants of Muhammad al-Khorazmi, í(11).

10. Siddiqov, I., Yakubova, N., Usmanov, K., & Avezov, T. (2021). Sun'iy neyron to'rlari va sinergetik yondashuvni nochiziqli dinamik obyektlarni intellektual boshqarish tizimini sintezlash muammosiga tatbiq etish. Descendants of Muhammad al-Khorazmi, 2(16).

11. Sidikov, I., Usmanov, K., & Yakubova, N. (2020). Synergetic control of nonlinear dynamic objects. Chemical Technology. Control and Management, 2(92), 44-55.

12. Sidikov, I., Usmanov, K., & Yakubova N. (2020). Synergetic fuzzy control of multidimensional nonlinear objects with discrete time. Technical Science and Innovation, 4(06).

13. Sidikov, I., Yakubova, N., Usmanov, K., & Kazakhbayev, S. (2020). Fuzzy synergetic control nonlinear dynamic objects. Karakalpak Scientific Journal, 3(2), 14-22.

14. Sidikov, I., Usmanov, K., Yakubova, N., & Kazakhbaev, S. (2020). Fuzzy synergetic control of nonlinear systems. Journal of Advances in Engineering Technology, (2).

15. Shidlovskiy, S., & Svetlakov, A. (2004). Tunable structures in the systems of automatic control of technological processes, invariant to the change of dynamic characteristics of the object. Electronic means and control systems: Proceedings of Intern. scientific and practical conference (vol. 2, pp. 103-106). Tomsk: Institute of Atmosphere SB RAS Publ.

16. Shteinberg, Sh., Serezhin, L., & Zalutskiy, I. (2004). Problems of creation and operation of effective regulation systems. Industrial ACS and controllers(l), 1-7.

17. Sotnikov, V., et al. (2004). Mathematical model for controlling the process of hydrotreating of diesel oil. Izvestiya Oryol State Technical University. Series: Information Systems and Technologies(3), 43-48.

18. Usmanov, K., et al. (2020). Adaptive fuzzy synergetic control of multidimensional nonlinear dynamic objects. Universum: Technical Sciences, 3(72). Retrieved from https://7universum.com/ru/tech/archive/ item/9016

19. Usmanov, K., Eshbobaev, J., & Yakubova, N. (2023). Modeling and Optimization of the Ammonium Solution Extraction Process. Eng. Proc., 52.

20. Usmanov, K., Yakubova, N., Urmanova, V., & Abdurasulova, G. (2023). Synthesis of a control system for the process of diesel fuel hydropuring with the Adar method. Proceedings of the E3S Web of Conferences, 458, 01025. EMMFT. doi:10.1051/e3sconf/202345801025