Научная статья на тему 'ДИСПЕРС СИСТЕМАЛИ ГИДРОАРАЛАШМАЛАР ОҚИМИНИНГ ҲАРАКАТ ПАРАМЕТРЛАРИ ТАҲЛИЛИ'

ДИСПЕРС СИСТЕМАЛИ ГИДРОАРАЛАШМАЛАР ОҚИМИНИНГ ҲАРАКАТ ПАРАМЕТРЛАРИ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

CC BY
62
10
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дисперс система / гидроаралашмалар / гидротранспорт / гидравлик қаршилик / гидродинамик дисперсия / Механик дисперсия. / dispersion system / hydraulic mixtures / hydraulic transport / hydraulic resistance / hydrodynamic dispersion / mechanical dispersion.

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — Чоршанбиев Умар Равшан Ўғли, Ибадуллаев Аҳмаджон, Бабаев Асқар Рўзибадалович, Қурбонов Султонмурод Мамазиёевич, Хусанбоев Аброр Фарход Ўғли

Тоғ–кон, металлургия, кимё, машинасозлик корхоналарида ва қурилишда дисперс системали гидроаралашмалар оқимининг ҳаракатини қулай қилиш мақсадида турли ҳил параметрлардан фойдаланилади. Мақолада дисперс системали гидроаралашмалар оқимининг ҳаракат режимлари, ҳаракат босими, оқим тезлиги, гидравлик қаршиликларнинг асосий қонуниятлари таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по строительству и архитектуре , автор научной работы — Чоршанбиев Умар Равшан Ўғли, Ибадуллаев Аҳмаджон, Бабаев Асқар Рўзибадалович, Қурбонов Султонмурод Мамазиёевич, Хусанбоев Аброр Фарход Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ANALYSIS OF MOVEMENT PARAMETERS OF HYDRAULIC MIXTURES OF DISPERSE SYSTEM

In the mining, metallurgical, chemical, machine-building and construction industries, a variety of parameters are used to facilitate the flow of dispersed hydraulic mixtures. The article analyzes the basic laws of motion modes, flow pressure, flow velocity, hydraulic resistance of dispersed system hydraulic mixtures.

Текст научной работы на тему «ДИСПЕРС СИСТЕМАЛИ ГИДРОАРАЛАШМАЛАР ОҚИМИНИНГ ҲАРАКАТ ПАРАМЕТРЛАРИ ТАҲЛИЛИ»

ДИСПЕРС СИСТЕМАЛИ ГИДРОАРАЛАШМАЛАР ОЦИМИНИНГ ХДРАКАТ ПАРАМЕТРЛАРИ ТА^ЛИЛИ Чоршанбиев Умар Равшан уFли Ибадуллаев Ах,маджон Бабаев Аскар Рузибадалович бурбонов Султонмурод Мамазиёевич Хусанбоев Аброр Фарход уFли Тошкент давлат транспорт университети (Тошкент, Узбекистон), e-mail: https://doi.org/10.5281/zenodo.6643457

Аннотация. Тог-коп, металлургия, кимё, машинасозлик корхоналарида ва цурилишда дисперс системали гидроаралашмалар оцимининг %аракатини цулай цилиш мацсадида турли %ил параметрлардан фойдаланилади. Мацолада дисперс системали гидроаралашмалар оцимининг %аракат режимлари, %аракат босими, оцим тезлиги, гидравлик царшиликларнинг асосий цонуниятлари та%лил цилинган.

Калит сузлар. дисперс система, гидроаралашмалар, гидротранспорт, гидравлик царшилик, гидродинамик дисперсия, Механик дисперсия.

АНАЛИЗ ПАРАМЕТРОВ ДВИЖЕНИЯ ГИДРОСМЕСИ ДИСПЕРСНОЙ

СИСТЕМЫ

Аннотация. Различные параметры используются в горнодобывающей, металлургической, химической, машиностроительной и строительной промышленности для облегчения течения дисперсных гидравлических смесей. В статье проанализированы основные закономерности режимов движения потоков гидросмесей дисперсных систем, движения напора, расхода, гидравлического сопротивления.

Ключевые слова. Дисперсная система, гидравлические смеси, гидротранспорт, гидравлическое сопротивление, гидродинамическое диспергирование, механическое диспергирование.

ANALYSIS OF MOVEMENT PARAMETERS OF HYDRAULIC MIXTURES OF

DISPERSE SYSTEM

Annotation. In the mining, metallurgical, chemical, machine-building and construction industries, a variety ofparameters are used to facilitate the flow of dispersed hydraulic mixtures. The article analyzes the basic laws of motion modes, flow pressure, flow velocity, hydraulic resistance of dispersed system hydraulic mixtures.

Keywords. dispersion system, hydraulic mixtures, hydraulic transport, hydraulic resistance, hydrodynamic dispersion, mechanical dispersion.

КИРИШ

Турли х,ил суюклик оцимининг хдракати суюклик таркиби узгариши асосида бир бир нечта параметрларни камраб олади. Гидротранспорт тизимларида оким хдракатининг тезлиги ва уларнинг ишлаш вакти дисперс системаларнинг таркибига, турига ва уларни ташкил килувчиларнинг физик - кимёвий хоссаларига боглик булади. Гидроаралашмалар окимининг хдракатини осонлаштириш энергия тежамкорлигига, оким даврини кискартиришга ва соддалаштирилган иш режимига ёрдам беручи параметрлар оркали

тавсифланади. Шу сабабли окимнинг харакат параметрларини тахлил этиш талаб этилади [1].

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Дисперс система - куплаб кичик заррачалардан (дисперс фаза) ташкил топган, узлуксиз суюклик, газ ёки каттик дисперсия мухитида бир хилда таркалган ва маълум параметр ва хусусиятлар билан тавсифланган куп фазали микрогетероген тизимлар деб аталади. Дисперс системалар дисперс фазанинг заррача катталигига, агрегация холатига ва дисперс фаза ва дисперсия мухитининг узаро таъсирига, дисперс фаза зарралари ва дисперсия мухитининг узаро таъсирига кура таснифланади.

Дисперс системалар турли молекуляр кинетик, оптик ва электро-кинетик хусусиятлар билан тавсифланади, улар дисперс фаза зарраларининг улчами, шакли ва тузилишига боглик. Бу хоссаларнинг купчилиги дисперс системаларни урганиш усулларининг асосини ташкил этади ва катта амалий ахамиятга эга.

Дисперс системали гироаралашмалар окимларининг харакатланиш параметрларини хисоблашнинг илмий жихатдан асосланган усулларини ишлаб чикиш учун, муаллак заррачаларни ташувчи окимнинг тенгламаларидан ва экспериментал маълумотлардан фойдаланилади. Олиб борилган тадкикотларда лойкаликнинг уртачалаштирилган концентрациялари хамда тезликлар майдонларини, солиштирма гидравлик каршиликлари ва каттик заррачали окимлар харакатининг критик тезликларини аниклаш учун гидротранспорт параметрларининг кенг узгариш диапазонларида амалда куллашга ярокли булган умумлаштирилган хисобий богланишлар топилган [3].

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Гидроаралашалар окимида механик дисперсия ва диффузия жараёнларини ажратиб булмайди. Шунинг учун молекуляр диффузия ва механик дисперсия таъсирини бирлаштирувчи буйлама ва кундаланг гидродинамик дисперсия DL ва Dт коеффициентлари киритилади:

(1)

Гидродинамик дисперсия натижасида оким харакати секинлашади ва энергия сарфи ортади. Шу билан бирга буйлама дисперсция энига нисбатан катта булиб, гидроаралашмалар окимининг харакати давомийлиги ички каршиликлар буйича чузилишига сабаб булади [2].

Гидродинамик дисперс погонанинг катталиги сувли катламни ташкил этувчи дисперс заррачаларнинг гранулометрик таркибига ва филтрлаш жараёни каралаётган шкалага боглик. Гидродинамик дисперсия погонасининг катталиги 0,01 м дан 10 м гача узгаради:

(2)

Механик дисперсия таъсирида говакли мухитда гидроаралашмаларни ташиш куйидагича ифодаланиши мумкин:

К

х{ лкх .диск.)

-D дп*с р ёп<€ р £пх

ОУ

К

же .drutn.)

_ дне _ спс _ -D —*-—D —--L)

8z Зп с

сх

К

zf .ииг .dual, i

» by дпсс

б7

Г* Г|" -I " л

СХ С V 02

3)

Бу ерда Dxx, Dxy ва хоказо - механик дисперсия коеффициентлари. Гидроаралашмалар окимида механик дисперсия ва диффузия хиссасини ажратиб булмаслиги сабабли гидродинамик дисперсия коеффициенти киритилади. Х уки йуналиши буйича бир хил гидроаралашмалар окими булса, уни уч улчовли сув катлами учун ёзиш мумкин:

(4)

Шундай килиб, назорат хажмига кирадиган эриган модданинг микдори:

(5)

Куриб чикилаётган окимлар узининг структураси буйича кувурлардаги бир жинсли суюкликларнинг турбулент окимларига нисбатан мураккаброк. Шунинг учун бундай окимларни хисоблаш усуллари хам бир жинсли суюкликларнинг босимли окимлари гидравликасини оддий усулларидан анча мураккаб булади [5]. МУ^ОКАМА

Напорли тизимларда муаллак заррачалар окимини хисоблаш ишлари, биринчи навбатда, оким кинематикаси билан узвий боглик булиб, солиштирма гидравлик каршиликлар ва гидротранспортда окимнинг критик тезлиги каби асосий параметрларни аниклашдан иборат. Шунинг учун, кувурнинг кундаланг кесимида лойкаларни уртача концентрацияси хамда тезлигини таксимланиш конунларини билмасдан туриб, бу параметрларни аниклашнинг иложи йук.

(

Лойкали окимларни кувурлар буйлаб харакатланишида огирлик кучининг ахамияти катта. Ортикча массасининг таъсирида олиб келинаётган катти; жисмлар умумий холларда оким кундаланг кесим юзаси буйича бир хилда таксимланмайди ва уларнинг асосий массаси кувур тубида кучиб юради. Бундай харакат тезлик майдонини ук буйича асимметриясини келтириб чикаради, бу эса окимнинг кинематик укини унинг юкори концентрацияли пастки катламларидаги энг катта уртача тезлигининг холатига тугри келувчи кувурнинг геометрик укига нисбатан юкорига силжишида ифодаланади.

Солиштирма гидравлик каршиликларга келсак, улар хамма вакт босимли муаллак заррачаларни ташувчи окимда бир жинсли суюкликнинг тегишли окимидаги солиштирма гидравлик каршиликлардан катта булади. ^аттик жисмлар концентрациясининг нотекис таксимланиш даражаси, ва демак, тезлик майдонининг ук буйича асимметрия даражаси хамда солиштирма гидравлик каршиликларни нисбатан ортиш микдори лойкали окимнинг уртача хажмий концентрацияси, каттик жисмларнинг уртача катталиги ва зичлиги, ташувчи суюкликнинг зичлиги ва динамик ёпишкоклиги, кувурнинг утказиш диаметри ва окимнинг уртача тезлигига кура турлича булиши мумкин. ХУЛОСА

Гидроаралашмалар хдракатининг узига хослиги харакатнинг критик режими деб номланган ва каттик жисмлар кувурнинг пастки деворларига чука бошлайдиган омилнинг мавжудлигидадир. Ушбу режимга мос келадиган оким куп сонли параметрларга, шу жумладан, дисперс окимнинг уртача хажмий концентрациясига, кувур диаметрига, каттик материалнинг гранулометрик таркибига хамда физик-механик тавсифларига боглик. Заррачаларни муаллак холатда ташувчи окимнинг кинематик ва динамик параметрларини, уларни белгиловчи катталикларга функционал богликлигини аниклашда, хозирги вактгача асосий эътибор биринчи уринда турли каттик материалларни гидротранспортини тажриба оркали урганишга каратилган.

Шундай килиб, утказилган тахлиллар асосида таъкидлаш мумкинки, юкорида кайд этилган ишларда оким тезликларини, напорли кувурлар оркали гидротранспорт жараёнида дисперс системали гидроаралашмалар окими харакатининг хамда катта-кичиклиги буйича дисперс заррачалар таксимланишини хисоблаш формулаларидан самарали фойдаланиш имкониятлари чекланганлигини курсатмокда.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Makhkamov D. A., Chorshanbiev U. R., Babaev A. R. Laboratory Research of Multiple Flow Movement in Pipelines //Global Scientific Review. - 2022. - Т. 1. - С. 42-46.

2. Rakhimov, K., Babaev, A., Chorshanbiev, U., & Obidjonov, A. (2021). Modification of dispersion systems and its motion in cylindrical pipes. In E3S Web of Conferences (Vol. 264). EDP Sciences. http://dx.doi.org/10.1051/e3sconf/202126403026

3. Умар Равшан Угли Чоршанбиев, Ахмаджон Ибадуллаев, Аскар Рузибадалович Бабаев, Дониёр ini-isoblash (дата обращения: 09.06.2022). Умар Равшан Угли Чоршанбиев, Ахмаджон Ибадуллаев, Аскар Рузибадалович Бабаев, Дониёр Алишер Угли Махкамов ДИСПЕРС СИСТЕМАЛАР ^ОВУШ^О^ЛИГИНИНГ ГИДРОТРАНСПОРТ ТИЗИМЛАРИДАГИ ИШЧИ ^УРИЛМАЛАРГА ТАЪСИРИНИ Х,ИСОБЛАШ // Academic research in educational sciences. 2022. №TSTU Conference 1. URL: https://cyberleninka.ru/article/n/dispers-sistemalar-ovush-

o-ligining-gidrotransport-tizimlaridagi-ishchi-urilmalarga-tasirini-isoblash (дата

обращения: 09.06.2022).

4. Baxramov U., Umarov U., Obidzhonov A. Engineering networks simulation and assessment of the mathematical model accuracy //E3S Web of Conferences. - EDP Sciences, 2021. - Т. 264.).

5. Дисперсные системы: Учеб. пособие / В. А. Яргаева, Л. В. Сеничева. - Хабаровск: Изд-во Хабар. гос. техн. ун-та, 2003. - 135 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.